Temellerini Kelsen, Merkls ve Weyrs‟in Viyana Okulu‟nda bulan ve yasama iĢlemleri üzerindeki anayasal denetimin Anayasa Mahkemesi‟nde yoğunlaĢtığı sistem, ilk kez Cappelletti ve Ritterspach tarafından “Avusturya Modeli” olarak isimlendirilmiĢtir.197
Avusturya, Kıta Avrupa‟sının en köklü ve eski bireysel baĢvuru yoluna sahip ülkelerden biridir. Bireysel baĢvuru hakkı ilk olarak 1 Ekim 1920 yılında kabul edilen Federal Anayasa‟da yer almıĢtır. 1953 yılında, Anayasa Mahkemesi‟nin iĢleyiĢi ilgili bazı düzenlemeler yapılmıĢtır. Lakin 1975 yılına kadar sadece idari iĢlemlere karĢı baĢvuru yapılabilmekteydi. Bu tarihte, anayasal olarak korunan temel hak ve hürriyetlere karĢı ihlal oluĢturan yasalar ve eyalet yasama faaliyetleri de bireysel baĢvuru kapsamına dâhil edilmiĢtir. Böylelikle Anayasa Mahkemesi‟ne bireysel baĢvuru incelemesi sırasında bir yasayı iptal edebilme yetkisi de verilmiĢ oldu.198
Avusturya Anayasası‟nın 144. maddesi, idari makamların iĢlemlerine karĢı bireylerin anayasada yer alan tüm hak ve hürriyetler için bireysel baĢvuru yoluna gidebilmesi imkânını getirmiĢtir.199 Lakin bu temel hak ve özgürlük ihlallerinin kaynaklandığı kamu gücü iĢlemlerinin idari iĢlem niteliğinde olması
195
ERDOĞAN, Mustafa, “Anayasa Mahkemeleri Önemli Midir? Orta Avrupa‟da Anayasa Yargısı ve Demokrasinin PekiĢmesi”, AÜHFD, C. 54, S, 3, Ankara 2005, s. 1-22,
196
PACZOLAY, s. 313. 197
KANADOĞLU, Korkut, Anayasa Mahkemesi, Ġstanbul 2004, s. 50. 198
PATRONO, s. 414. 199
gerekmektedir.200 Anayasa ile teminat altına alınan bir hakkının idari bir iĢlem yahutanayasa aykırı bir yasa veya yasaya aykırı düzenleyici iĢlemin uygulanmasından kaynaklandığını düĢünen kiĢilerin Ģikâyeti Anayasa Mahkemesi tarafından incelenebilecektir. Ġdari iĢlem ifadesiyle, herhangi bir idari makamın belirli bir kiĢiye yönelik olarak yaptığı, kamu gücüne dayalı bireysel iĢlem anlaĢılacaktır. Örnek olarakyapı izni, trafik cezası ya da vergi iĢlemini gösterebiliriz. 201
Anayasa Mahkemesi anayasa Ģikâyetini iki yönden incelemektedir. Birincisi, Ģikâyet sahibinin Anayasa ile teminat altına alınan bir temel hakkının davaya sebep olan idari iĢlem sebebiyle ihlali söz konusu mudur? Ġkincisi ise Ģikâyet sahibinin herhangi bir hakkının, Anayasa aykırı bir yasanın ya da yasalara aykırı bir düzenleyici iĢlemin uygulanması sebebiyle ihlali söz konusu mudur?202
Dilekçede bu iddialardan yalnızbirine dayanılabileceği gibi her iki iddiaya birden de yer verilebilir. Ġddia, Anayasa Mahkemesi‟ni bağlamaktadır. Anayasa Mahkemesi, Ģikâyette ileri sürülen gerekçe ile bağlıdır.Fakat genel bir normun hukuka aykırı olduğu kanaatine varırsa; yani Ģikâyete sebep olan bir yasaysa ve bu yasanın Anayasa‟ya aykırı olduğu, bir düzenleyici iĢlemse bu düzenleyici iĢlemin yasalara aykırı olduğu kanaatine varırsa bunu resen ön mesele olarak inceleyecektir. Böylece anayasa Ģikâyetinden önce Anayasanın 139.ve 140 maddelerinde öngörülen “normların Anayasaya uygunluk denetimi” sürecini resen baĢlatıp inceleyecektir. Buradaki sonuca göre de anayasa Ģikâyeti incelemesi sonuçlandırılacaktır.203
Anayasa mahkemesinin incelemesi iĢlemin anayasaya uygunluğu ile sınırlıdır yoksa iĢlemin hukuka uygunluğu ile değil.Bu yetki DanıĢtay‟a aittir. ġayet Ģikâyetçinin talebi varsa Ģikâyetin reddi halinde dosya DanıĢtay‟a,Ģikâyetçinin yasalarla teminat altına alınan
200
PATRONO, s. 414.
201HOLZĠNGER, Gerhart, “Avusturya Anayasa Hukukunda Anayasa ġikâyeti ve Bireysel BaĢvuru”, Anayasa Yargısı, C. 26, Y. 2009, s. 62.
202
HOLZĠNGER, s. 63, 203
bir hakkının ihlal edilip edilmediğine karar vermesi için sevk edilebilecektir.204
Bu yönüyle diğer Avrupa ülkelerinden ayrılan Avusturya, her ne kadar temel hak ve özgürlüklerin kapsamını geniĢ tutmuĢsa da kamu gücü iĢlemi niteliğini sınırlı tuttuğu için, diğer ülkelere kıyasla daha dar bir bireysel baĢvuru yolunu benimsemiĢtir.
Doktrin açısından bakıldığında Federal Almanya‟ya kıyasen daha fazla hakkın korunmuĢ olması, kamu gücü ihlali niteliğinin idari iĢlemle sınırlandırılmasına kıyasla daha özgürlükçü kabul edilmektedir.205
Avusturya‟da aleyhine bireysel baĢvuru yapılabilecek kamu gücü iĢleminin niteliğinin, korunan temel hak ve özgürlük niteliğine oranla daha sınırlandırılabilir olduğuna iliĢkin genel bir kanaat mevcuttur.
Avusturya Anayasası‟nda herkesin bireysel baĢvuru yapabileceği belirtilmiĢtir.206
Buradaki herkes teriminin vatandaĢları, yabancıları ve özel hukuk tüzel kiĢilerini kapsamına aldığı Anayasa Mahkemesi içtihatlarıyla kabul edilmiĢtir. Mahkemenin baĢvurucu kapsamını geniĢlettiği bu yorumu, özgürlüklerin daha etkin korunması açısından önemli ve isabetlidir. Almanya‟da olduğu gibi, Avusturya‟da yerel yönetimlerin özerk yönetim haklarının ihlali sebebiyle bireysel baĢvuru yapma hakları bulunmaktadır.207
Avusturya‟da da Ġspanya‟da olduğu gibi bireysel baĢvuruda avukatla temsil zorunluluğu vardır. Maddi imkânı bulunmayan baĢvurucular adli yardımdan faydalanabilmektedirler.208
Anayasa Mahkemesi‟nin yukarıda izah edildiği gibi bireysel baĢvuru incelemesinde yaptığı denetim her ne kadar idari iĢlemlerden ibaretse de, bu denetimde tek yetkili mahkeme değildir. Avusturya‟da Anayasa Mahkemesi ile 204 HOLZĠNGER, s. 65. 205 PATRONO, s. 414. 206 HOLZĠNGER, s. 62. 207
GÖZTEPE, Anayasa ġikayeti, s. 30. 208
DanıĢtay arasında bir yetki paylaĢımı mevcuttur. Anayasa Mahkemesi baĢvuruyu sadece anayasaya uygunluk bakımından incelemekte, hukukilik veya yerindelik denetimi yapma yetkisi bulunmamaktadır.209
ġayet mahkeme ihlalin anayasal bir dayanağı olmadığı kanaatinde ise kiĢinin yasalarla güvence altına alınmıĢ bir hakkının ihlal edilmiĢ olabileceğinden yola çıkarak esas incelemesine girmeden dosyayı DanıĢtay‟a gönderir. Bu konuda baĢvurucunun bir talebinin olması Ģarttır. Böylelikle anayasal güvenceye sahip olmayan bir hakkın idari iĢlemden kaynaklanan ihlali, DanıĢtay denetimine tabii tutularak idari iĢlemlerin yargısal denetim etkinliği artırılmıĢtır210. Anayasa Mahkemesi bireysel baĢvuru sonucunda, baĢvurunun reddi, istemin reddi, yasanın iptali Ģeklinde karar verebilecektir. 211