Federal Almanya, bireysel baĢvurunun geliĢimi ve uygulaması açısından dünyadaki en önemli örneklerden biridir.156
Çünkü etkin ve iĢlevsel bir anayasal yargı organına sahiptir. Almanya‟da hiçbir kısıtlama olmaksızın, herhangi bir kamu gücüne dayanan bir iĢlemden dolayı temel hak ve özgürlüğü ihlal edilen herkes bireysel baĢvuru yoluna müracaat edebilmektedir.157 Dolayısıyla tüm kamu gücü iĢlemlerinin bu kapsama alınması, bireysel baĢvurunun etkinliği artırmıĢtır.
Federal Almanya‟daki anayasa Ģikâyeti kurumu, hem Kıta Avrupa‟sı158 hem de ülkemiz açısından bireysel baĢvuru yolunun benimsenmesinde önemli rol oynamıĢtır. Ülkemizde bireysel baĢvuru yolunun düzenlenmesi sırasında örnek alınan ve benimsenen model olarak karĢımıza Federal Almanya anayasa Ģikâyeti kurumu çıkmaktadır.
Federal Almanya‟da her türlü kamu gücü iĢleminin anayasa Ģikâyetine konu olması kabul edilmiĢken, temel hak ve hürriyetlerin tamamı için aynı Ģeyi söylemek mümkün değildir. Anayasa Ģikâyetine konu olabilecek temel hak ve hürriyetler Federal Anayasanın 93/1 hükmünde tahdidi olarak sayılmıĢtır.159
Alman hukukunda bireysel baĢvurunun kapsamı, ülkemizdeki gibi AĠHS ve ek protokollerindeki haklarla sınırlı değildir. Alman Anayasa Mahkemesi, Anayasa‟nın 93. maddesinde sayılan haklarından herhangi birinin kamu gücü tarafından ihlal edildiğini değerlendiren herhangi bir kimse tarafından yapılan bireysel anayasa Ģikâyetleri hakkında karar verir. Bu baĢvuru yolu vatandaĢ veya yabancı herkese açıktır.160
Almanya‟da bireysel baĢvuru ilke olarak ikincil bir yoldur. BaĢvuru,
156
GÖZTEPE, Anayasa ġikayeti, s. 17. 157
SABUNCU,YAVUZ “ Fedarel Almanya‟da Anayasa ġikayeti”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilimler Fakültesi Dergisi, C. XXXVII, Eylül - Aralık 1982 No : 3-4, s. 144 – 146
158
KARAMISHEVA, Tanja, ConstitutionalComplaint, Proceduraland Legal Instrumentfor Development of theConstitutionalJustice, s. 1
http://www.venice.coe.int/wccj/Papers/MKD_Karakamisheva_E.pdf (e.t. 08.08.2014) 159
PATRONO, Mario, TheProtection of FundamentalRightsbyConstitutionalCourts, s. 409,
http://www.victoria.ac.nz/law/nzacl/pdfs/vol_5_1999/patrono.pdf (e.t. 08.08.2014) 160
ancakdiğer baĢvuru yollarının tüketilmesinden sonra yapılabilir. Ancak Anayasa Mahkemesi, talebin genel bir kapsam taĢıması veya normal hukuk yollarından geçmenin baĢvurucu için ağır ve telafi edilemez bir riske yol açması durumlarında, baĢvuru yolları tüketilmeden de davaya bakabilmektedir.161
Federal devletlerde, Anayasa Mahkemelerine önemli bir görev düĢmektedir. Bu görev, federe devletlerce yapılan yasama ve yürütme iĢlemlerinin federal yapıya ve anayasaya aykırılığını denetlemektir.162
Bireysel baĢvuru da esasen bu düĢüncenin farklı bir yansımasıdır. Bu mekanizma sayesinde, federe devletler tarafından ihlal edilen temel hak ve hürriyetlerin federal makamlarca denetlenmesi mümkün olacaktır. Kanaatimizce bu düĢüncenin bir yansıması olarak 1969 yılında temel hak ve hürriyet ihlallerinin denetimi Federal Anayasa Mahkemesine verilmiĢtir.163
Almanya‟da bireysel baĢvuru yoluna müracaat etme hakkı herkese tanınmıĢtır. VatandaĢ olmayan kiĢiler de bu haklardan yararlanabileceklerdir. Fakat yalnızca vatandaĢlara tanınan haklaradayanarak vatandaĢ olamayan kiĢilerin baĢvuru yapmaları mümkün değildir. Bunun sebebi ise hukuki yararın bulunmamasıdır.164
Alman özel hukuk tüzel kiĢileri, gerçek kiĢiler gibi anayasa Ģikâyeti yoluna baĢvurabilirler. Prensip olarak yabancı tüzel kiĢilere baĢvuru hakkı tanınmamıĢtır. Ama yabancı tüzel kiĢiler de kendilerini ilgilendiren bir takım temel hak ve hürriyet ihlalleri sebebiyle mahkemeye müracaat edebilmektedirler.165
Alman kamu tüzel kiĢileri, kamu gücünü kullanan taraf oldukları için bireysel baĢvuru yapamazlar. Ancak yapı olarak özerkliğe sahip bir takım kamu tüzel kiĢileri, maruz kaldıkları bazı temel hak ve hürriyet ihlallerini Federal Anayasa Mahkemesi‟ne götürebilmektedirler. Kiliselerin din ve vicdan özgürlüğü ihlalinde baĢvuru yapabilmeleri, üniversitelerin haberleĢme hürriyetlerinin ihlal
161ERGÜL, s. 9.
162GÖZLER, Genel Esaslar, s. 210. 163 PATRONO, s. 409. 164 KARAKAMISHEVA, s. 6 – 7. 165 KARAKAMISHEVA, s. 6 – 7.
edilmesigerekçesiyle baĢvuru yapabilmeleri buna örnek gösterilebilir.166
Yukarıda da belirttiğimiz gibi, Federal Almanya‟da iki tür bireysel baĢvuru yolu bulunmaktadır. Bunlar bireysel anayasa Ģikâyeti ve komünal anayasa Ģikâyeti olarak karĢımıza çıkmaktadır. Almanya‟da yerel yönetimler kendilerini ilgilendiren temel hak ve hürriyet ihlalleriyle ilgili olarak Federal Anayasa Mahkemesine baĢvuru yapabilmektedirler167. Bu temel hak ve hürriyetler federal yapıdan kaynaklanan özerk yönetim hakkının ihlalinden kaynaklanmalıdır. Ancak bu ihlal yine federal yapılanmadan dolayı Eyalet Anayasa Mahkemesi‟nde çözülebilecek boyutta ise Federal Anayasa Mahkemesi‟ne müracaat edemezler. Aradaki ayrımın temelinde, temel hak ve hürriyet ihlaline sebebiyet veren kamu gücünün niteliği yatmaktadır.168 Federal sistemlerdeki yaygın durum, ihlalin niteliğine göre uygulama yapılmasıdır. Ġhlal eyalet idaresinden kaynaklanmaktaysa baĢvurunun da Eyalet Anayasa Mahkemesi‟ne yapılması gerekmektedir.
Almanya anayasa Ģikâyeti sisteminde, Federal Anayasa Mahkemesi‟netemsilcisiz olarak baĢvurusu yapılabilmesi mümkünse de, Ģayet duruĢma yapılacaksa bu durumda temsilci zorunluluğu bulunmaktadır. Temsilci, Alman mahkemelerinde davalarda temsil yetkisine sahip bir avukat ya da Alman yükseköğretim kurumunda görevli hukuk alanında çalıĢan bir öğretim üyesi olabilir.169
Federal Almanya Anayasası, bireysel baĢvuru hakkının prototipinioluĢturmaktadır. Federal Almanya Anayasası‟na göre, kamu iktidarları tarafından temel haklarından birinin zarar gördüğü kanaatinde olan herkes, doğrudan doğruya Anayasa Mahkemesi‟ne baĢvurabilmektedir. Bireysel baĢvuru hakkı eğer bir yasaya karĢı yapılacaksa, bu yasanın yürürlüğe girmesinden itibaren bir yıl içinde kullanılmalıdır. BaĢvuruya konu olan hak ihlâli idarenin bir iĢlemi ya da yargıcın bir kararından kaynaklanıyorsa baĢvuru, kararının yayınlanması veya davacıya
166
GÖZTEPE, Anayasa ġikayeti, s. 53 – 54. 167
PATRONO, s. 10–11. 168
GÖZTEPE, Anayasa ġikayeti, s. 99. 169
bildiriminden baĢlayarak bir aylık süre içinde yapılmalıdır. Ancak bu Ģekilde bir baĢvurunun kabul edilmesi, olağan hukuk yollarının tüketilmesi Ģartına bağlanmıĢtır.170
Almanya‟da bireysel baĢvuru hakkının kullanılmasında dikkati çeken bir diğer husus actiopopularis ilkesinin geçerli olmamasıdır.171
Çünkü actiopopularis ilkesini kabul eden ülkelerde herkes -menfaati ihlâl edilmiĢ olup olmadığına bakılmaksızın- herhangi bir yasa ya da düzenleyici iĢleme karĢı, bu iĢlemin temel bir hak ya da hürriyeti ihlâl ettiği gerekçesiyle Anayasa Mahkemesi‟ne dava açabilmektedir.172