Eylem Planlarının öncelikleri Avrupa Birliği tarafından ilgili ülkelere yönelik olarak oluşturulan mali destek için bir referans niteliği taşımaktadır. AB’nin Doğu ve Güney komşusu olan ülkelere yönelik olarak uyguladığı TACIS, MEDA gibi prog-
73 ramlar 2007 yılından itibaren yerini yeni mali araç olan Avrupa Komşuluk ve Ortaklık Aracı (ENPI) mekanizmasına bırakmıştır. Daha önce uygulanmış olan programlar yeni mali araca ışık tutmaktadır. Söz konusu mali araç, genişlemiş Avrupa Birliği’nin dış sınırları boyunca sınır ötesi işbirliği konularına odaklanmaktadır. Bu amaçla oluş- turulan ENPI’nin politika kapsamındaki ülkelerle ilgili programlarının 29 Eylül 2004 tarihinde oluşturulan yönetmelik çerçevesinde şu hususları kapsadığı görülmektedir:
• Sinerji yaratabilmek ve etkiyi güçlendirmek için yapılacak yardımların ulu- sal ölçüleri tamamlayıcı bir nitelikte olması, Komisyon ile ilgili ülkeler ara- sında bir ortaklık içerisinde finanse edilerek gerçekleştirilmesi, ayırca söz konusu yardımların Topluluk politikalarıyla ve komşu ülkelerin taraf olduğu diğer anlaşmalarla tutarlı olması gerekmektedir.
• Bu düzenleme kapsamında sağlanan yardımlar, ülke bazında veya çok taraflı programlar, tematik programlar ve sınır ötesi işbirliği programları başlıkları altında yürütülmektedir. Diğer taraftan, yardımların öncelikleri ve program- lara yapılacak uzun dönemli fon tahsisatı strateji belgelerine göre belirlene- cektir.
• ENPI’nin ayırt edici özelliklerinden olan “sınır ötesi işbirliği” ilkesine göre, üye ülkeler ile komşu ülkelerden ortak sınırı paylaşanları bir araya getiren “birleşik programlar” finanse edilmektedir. Söz konusu programlar, ilgili üye ülkeler ve komşu ülkeler tarafından ortak bir yönetim otoritesi aracığılıyla idare edilmektedir.
Yeni düzenlemeyle birlikte TACIS ve MEDA gibi eski programların yürürlük- ten kaldırıldığını ayrıca vurgulamak gerekmektedir.
2004-2006 dönemi için Yeni Komşuluk Politikası kapsamında ayrılmış olan fo- nun hacmi, 255 Milyon EURO tutarındadır.121
Yeni Mali Perspektifin başlangıcı olan 2007 yılından itibaren 2007-2013 dönemi için 11.2 milyar Euro tutarında finansman tahsis edildiği görülmektedir. Bu, Avrupa Birliği ile komşu ülkeler arasında ikili anlaşmaların oluşturulması için kaynak niteliği taşımaktadır. Öte yandan, sağlanan söz konusu finansman, Yeni Komşuluk Politikası
121
« Beyond Enlargement: Commission shifts European Neighbourhood Policy into higher gear”, IP/04/632, Brussels, 12 May 2004.
74 çerçevesinde yapılacak çalışmaları finanse edeceği gibi belli çabaları desteklemek için de oluşturulmuş bir kaynaktır.
Yeni Komşuluk Politikası Eylem Planı’na 12 ülkenin dahil olduğu görülmekte- dir. Rusya için AB-Rusya Stratejik Ortaklık Stratejisi çerçevesinde kaynak oluşturul- maktadır. Bu kaynak çerçevesinde iç pazarın ve reform çabalarının geliştirilmesi, yok- sullukla mücadele gibi birçok ekonomik ve sosyal çabaların belli ölçüde desteklenme- si sağlanmaktadır. Uzun dönemde deneyimlerin paylaşılması, üye ülkeler ile topluluk program ve kurumlarının eşleştirme çabalarının desteklenmesi sağlanacaktır.122
Bu mali aracın kullanılması büyük ölçüde Komisyon’un belirlediği çerçevede gerçekleşmektedir ve temel olarak altı ana konuda yapılan harcamalar şeklindedir. Bunlardan üçü daha önce belirlenmiş politikalara yönelik kullanılmaktadır. ENPI, Kalkınma Işbirliği Aracı (DCI) ile işbirliği içerisinde yürütülmektedir. Đstikrar Đçin Mali Araç, Đnsani Yardım Mali Aracı ve Makro Mali Yardım Aracı gibi araçların he- deflenen amaçları gerçekleştirmek için oluşturulduğu görülmektedir. Söz konusu mali kaynakların kullanılmasında Parlamento’nun onayı gereklidir. Bununla birlikte, bu aracın kalkınma fonu ile birlikte işbirliğinin geliştirilmesi yönünde kullanılması ge- rekmektedir. Öte yandan, Avrupa Parlamentosu‘nun bazı komiteleri (Dış Đlişkiler Komitesi, Bölgesel Politika Komitesi) ENPI’nin düzenlemelerini incelemiş ve bazı konularda parlamentonun endişelerini ortaya koymuştur. Bununla birlikte kaynaklara Avrupa Ekonomi Alanı (EEA) ve Đsviçre’nin de katılımının sağlanmasının önemine dikkat çekilmiştir.123
Avrupa Birliği ENPI kapsamında 2007-2010 dönemi için doğu komşusu olan ülkelere aşağıdaki kaynakları tahis etmiştir:
- Ermenistan 98.4 milyon Euro - Azerbaycan 92 milyon Euro
- Gürcistan 120.4 milyon Euro (Gürcistan’a Ağustos 2008’de yaşanan krizin so- nuçlarını bertaraf etmek amacıyla 500 milyon Euro tutarında ek kaynak ayrıl- mıştır)
122
Egidio CANCIANI, « European Financial Perspective and the European Neighbourhood and Part- nership Instrument », Mediterranean Politics, Panaroma, Med 2007, ss.148-152.
123
75 - Moldova 209.7 milyon Euro
- Ukrayna 494 milyon Euro
Yeni Komşuluk Politikası’nın kapsamına alınan ülkeler ENPI dışında, Sınırötesi Đşbirliği Programı (CBC) ve Komşuluk Yatırım Aracı (NIF) kaynaklarından da yarar- lanmaktadırlar. Sınırötesi Đşbirliği Programı, Avrupa Birliği üyesi ülkeler ve birliğin komşusu olan ülkeleri ortak sınırlarda buluşturmaktadır. 2008 yılında bu program çer- çevesinde AB’nin Doğu Komşusu olan ülkelere yönelik 25,6 Milyon Euro’luk kaynak sağlanmıştır.
Komşuluk Yatırım Aracı’na (NIF) gelince, bu program birliğin ve üye ülkelerin kaynakları ile sağlanmaktadır. Program ağırlıklı olarak enerji, çevre ve ulaştırma sek- törlerine yöneliktir. Ayrıca KOBĐ’lerin ve Sosyal Sektörün geliştirilmesine yönelik programlar da desteklenmektedir.2008 yılında NIF çerçevesinde Doğu komşularına 70 Milyon Euro tutarında proje finansmanı sağlanmıştır.
IV. AVRUPA BĐRLĐĞĐNĐN YENĐ GENĐŞLEME ÇABALARININ KOMŞULUK POLĐTĐKASI ÜZERĐNDEKĐ ETKĐLERĐ
Avrupa Birliği’nin dış ilişkiler ve güvenlik politikası birkaç temel üzerine otur- maktadır. Bunlar, birlik ülkeleri arasındaki bütünleşmenin teşvik edilmesi, komşuları- nın istikrarı, ABD ve Rusya ile stratejik ilişkiler, birliğin coğrafi yakınlık içerisinde olduğu ülkeler ve tarihsel olarak ilişkide bulunduğu komşularının birçoğu ile (ACP ülkeleri gibi) çok taraflı görüşmeleri sürdürmesidir.124 Bu politikalar Avrupa Birliği’nin öncelikli olarak komşuları ve özellikle birliğin doğu politikalarının gelişti- rilmesine odaklanması açısından önem taşımaktadır.125
Avrupa Birliği’nin komşularıyla ilişkileri “concentric circles” modeli ile açık- lanmaktadır. Bu ilişki merkez ve merkez dışında kalanlarla hiyerarşik bir ilişki kade- melendirmesini ifade etmektedir. Bu durum, AB ile bütünleşme sürecine girmiş ülke- lerle diğer ülkeler arasındaki ilişkilerin yakınlığından ya da uzaklığından kaynaklan-
124
A.MISSIROLI, « The EU and its changing neighbourhood : stabilization, integration and part- nership », in : European Union Foreign and Security Policy-Towards a Neighboorhood Strateji, New York : Routledge 2004, ss.15-18.
125
A. MISSIROLI, The EU an its changing neighbourhood : stabilization, integration and part- nership’, in : Partners and Neighbours : A CFSP for a Wider Europe, Chaillot Paper 64 Paris: EU Đnstitute for Security Studies, 2003, ss.8-12.
76 maktadır.126 Söz konusu çevreler merkez ile diğer ülkeler arasında üyelik ve ortaklık ilişkisi içerisinde gelişmektedir. Bu ilişkiler, örneğin Avrupa Ekonomik Alanı (EEA)’na giren ülkelerde üye olmadan üyelik ayrıcalıklarını taşıyarak devam etmekte, bazı ülkelerle ilişkiler nihai üyelik perspektifi içerisinde gelişmekte, bazıları ile üyelik olmaksızın geliştirilmeye çalışılmaktadır.127
Avrupa Birliği’nin doğu komşularına yönelik stratejisi bütünleşme açısından is- tikrarın sağlanması temeli üzerine oturmaktadır. Bu, Balladur Paketi (1993-95) diye bilinen bir yaklaşımla Baltık ülkeleri ve Merkezi Avrupa Ülkelerinde başarıyla uygu- lanmıştır. Söz konusu süreç nihai olarak Avrupa Birliği üyeliğini içerdiği için başarıyı önemli oranda etkilemiştir. Bu çabalar Güney Doğu Avrupa ya da Batı Balkan ülkele- riyle ilişkilerde Đstikrar Paktı çerçevesinde oluşturulmaya çalışılsa bile, çok açık bir bütünleşmenin sağlanması mümkün olmamıştır.
Bütünleşme yaklaşımı AB’nin en başarılı dış politikası olarak bilinmektedir. Av- rupa Birliği, daha önce Doğu Avrupa ülkeleriyle işbirliğini NATO çerçevesinde geliş- tirmiştir.128 Tarihsel olarak Merkezi Avrupa ülkeleri olan Romanya, Bulgaristan, Bal- tık Ülkeleri ve Slovenya ilk Avrupa Anlaşmalarını 1992’de imzalamıştır. Malta ve Güney Kıbrıs 1970’lerde AB ile Đşbirliği Anlaşmaları yapmıştır. Haziran 1993’de Av- rupa Konseyi Kopenhag’da işbirliği ve üyelik koşullarını oluşturmuştur. Bu birliğe giriş ve işbirliği koşullarını oluşturan Kopenhag Kriterleri olarak anılmaya başlamış- tır.129 Acquis Communautaire, ülkelerin temel olarak 33 ana başlık çerçevesinde iyi- leştirilmesini içeren çalışmalar olarak Avrupa Birliği Anlaşması’nın 49. maddesine dayanmaktadır.130
2002 yılında Kopenhag görüşmeleri bittiğinde Avrupa Birliği, 10 yeni ülkenin üyeliğine karar vermiş ve 2004’te bu ülkeler birliğe katılmıştır. Bing Bang adı verilen bu en büyük genişleme, çok farklı coğrafyalara yönelik olması ile dikkat çekicidir. Bu genişleme AB’nin dengelerinin değişmesine, hatta AB Anayasası’na karşı Fransa ve
126
F. TASSINARI, Security and Integration in the EU Neighbourhood : The Case for Regionalism, CEPS Working Document, No.226, 2005, ss.3-5.
127
MISSIROLI(2003), a.g.e. s.9.
128
R.DANNREUTHER, European Union Foreign and Security Policy-Towards Neighbourhood Strategy, Brussel 2004, s.79.
129
MISSIROLI(2003), a.g.e, s.9.
130
J. SMITH, « Enlarging the European Union », Journal of Common Market Studies, Annual Review, Vol.43, ss.127-128.
77 Hollanda’da negatif referandum sonuçlarının ortaya çıkmasına neden olmuştur. AB’nde “hazmetme kapasitesi” tartışmaları 2004 yılındaki genişlemenin ardından ortaya çıkmış ve Kopenhag Kriterlerine bir dördüncüsü ilave edilmiştir131. Avrupa Birliği’nin 5. genişlemesine yönelik bu tartışmaların ışığında daha sonra Bulgaristan ve Romanya’nın üyelikleri ile 1 Ocak 2007 tarihinde AB’nin 6.genişlemesi gerçek- leşmiştir.132
A.TÜRKĐYENĐN MUHTEMEL ÜYELĐĞĐNĐN OLASI ETKĐLERĐ