Atmosfer destekleyici maskeler: Kirlenmemiş bir kaynaktan temiz, soluna bilir hava kaynağı içeren maskelerdir Genellikle daha tehlikeli maruziyet-

lerde kullanılır.

Resim 3. Gevşek maske tipleri.

Air - Purifing Elements

Loose-Fitting Facepiece

Powered Air Purifying Respirator

(motor blower module) Lens/Face Shield Flexible

Supply Tube Helmet

Maske Kullanımı, Seçimi, Özellikleri

Maskenin doğru kullanımı ve hatalı kullanımı

Toz ve duman gibi zararlı etkenlere karşı üretilen maskelerin her ne olursa ol- sun ortamda gaz, buhar, solvent ya da %19,5’ten az oksijen bulunan ortamlarda kullanılmaması gereklidir.

Bir maske çalışana verildikten sonra gereken sıklıkta temizlenmeli ve öyle sak- lanmalıdır. Bir maske birden fazla çalışan tarafından kullanılıyorsa her kullanım- dan sonra temizlenmeli ve dezenfekte edilmelidir. Aynı şekilde her uygunluk testi sonrasında da temizlenmeli ve dezenfekte edilmelidir.

Maskeler kir, toz ve güneş ışığından ve başka potansiyel etkileyebilecek mater- yellerden uzak bir alanda saklanmalıdır. Genellikle ucuz, plastik bir kutu bu iş için uygun olabilecektir.

Maskeler her kullanımdan önce ve temizlik sırasında kesinlikle incelenmelidir. Bu sırada yüz parçaları, bağlama bantları, valfler, kartuşlar fonksiyonları açısın- dan değerlendirilmelidirler. Bir eksik görülürse derhal kullanım alanından uzak- laştırılmalı, onarılmalı ya da atılmalıdırlar.

Maskenin hasar görmüş olması ya da maske kullanımı sırasında hissedilir bir nefes alma direnci olmuşsa çalışanların anında maske kullanım alanından uzak- laşması gereklidir.

Maske kaçak ve uygunluk testleri

Uygunluk testinin amacı her bir çalışan için kullanılması gereken maskenin stil ve boyutunu saptamaktır. Ayrıca maske takma eğitimini sağlar. Tüm negatif ve pozitif basınçlı, sıkı oturan maskeler için gereklidir. OSHA tarafından işe giriş sı- rasında, farklı bir maske takılacağında ve standart olarak yılda en az bir kez olmak üzere maske uygunluk testlerinin yapılması önerilmektedir.

Uygunluk testinden önce maske hakkında çalışanlara nasıl takılacağı, yüze na- sıl ayarlanacağının anlatılması gereklidir. OSHA maske takacak çalışanların sakal- lı olmalarını yasaklamıştır. Aynı durum maskenin yüze oturmasını engelleyecek bıyık ve yüz yarası-izi için de geçerlidir.

Uygunluk testi kalitatif ya da kantitatif yapılır. Çoğu hava kirleticisinin olduğu durumlarda kalitatif uygunluk testi yapılsa da, izin verilen maruziyet limitinin 10 katından fazla, fakat 50 katından az hava kirleticisi durumunda negatif basınçlı tüm yüz maskesi kullanımında kantitatif uygunluk testi gereklidir. OSHA izin verilen maruziyet limitinin 10 katından az hava kirleticisi durumunda ve tüm pozitif ba- sınçlı maskelerde her iki yöntemin de etkinliğinin eşit olduğunu belirtmektedir.

Kalitatif uygunluk testi, kullanıcının test ajanını hissetmesine bağlı olarak uy- gulanan bir geçti/kaldı testidir. OSHA’nın kabul ettiği, her biri farklı bir test aja-

Hilal Altınöz

nı içeren dört kalitatif uygunluk testi mevcuttur. Bu ajanlar izoamil asetat (muz yağı), sakkarin, Bitrex ve iritan dumandır (stannic klorür). İzoamil asetat bir koku algılama, sakkarin ve Bitrex ise tat alma testleridir. Iritan duman testi ise kullanıcı- nın iritasyon yanıtı üzerine kuruludur.

Uygunluk faktörü (fit factor) terimi bir kantitatif uygunluk testi sonucu için kullanılır. Dış ortam test ajan konsantratörünün, maske içi test ajan konsantratö- rüne oranıdır. Negatif basınçlı bir maske için uygunluk faktörü, belirlenmiş koru- ma faktörünün 10 katı olması durumunda uygunluk testi kabul edilemez. Aynı şekilde tüm yüzü kapsayan pozitif basınçlı maskelerde uygunluk faktörü 500 ya da üstünde olmalıdır.

Kantitatif uygunluk testi için kullanılan ajanlar yağ dumanı, tuz partikülleri, toz partikülleri, kükürt hekzaflorür gazı ve hava akımıdır.

Kantitatif uygunluk testi için, aletleri düzgün kullanabilecek, koruyucu ekip- man sağlayabilecek, sistem kaçaklarını kontrol edebilecek ve sistem kalibrasyon- larını yapabilecek, iyi eğitimli personel gereklidir. Kantitatif uygunluk testinin en zor kısmı maske içinden örneklem alımıdır.

Maske kullanımı için işçi ve işverenin eğitimi

Çalışanlar maske kullanımından önce kesinlikle eğitilmelidirler. Bu eğitimler senelik ya da duruma göre daha sık yinelenmelidir. Bu eğitimler sırasında çalışan- lara, maskenin neden gerekli olduğu, yanlış kullanımda, koruyucu etkisinin nasıl bozulacağı, maskenin yeterlilikleri ya da yetersizlikleri, acil durumlarda maske kullanımı, nasıl takılacağı, yüze oturtulacağı, nasıl çıkarılacağı ve kaçakların nasıl kontrol edileceği, maskenin nereden edinileceği ve nasıl saklanacağı, maske kul- lanımını engelleyici ya da kısıtlayıcı tıbbi bulgular ve maske kullanımı kuralları detaylı olarak öğretilmelidir.

Maskelerin savaşlarda, iş yerlerinde kullanım özellikleri

I. Dünya Savaşı’nda çoğu ülke tarafından gaz maskesi kullanılmıştır. Kayde- dilen ilk kullanım ksilil bromür içeren el bombalarının Fransızlar tarafından Al- manlar üzerinde Ağustos 1914’te kullanılmasıdır. O dönemde hardal gazı en çok ölüme neden olan kimyasaldır. Neredeyse kokusuz olan bu kimyasalın çok kü- çük miktarı bile etkilidir. Nobel ödüllü Fritz Haber de klor gazını düşman siper- lerine boşaltma üzerine Berlin’de birçok çalışma yapmıştır. Bu nedenle II. Dünya Savaşı’nda da kullanılacak korkusu ile Eylül 1939’da İngiltere’de, halka 38 milyon gaz maskesi dağıtılmıştır. Bunlardan sonra da dünya tarihinde birçok kez siviller üzerinde farklı kimyasal gazlar kullanılmıştır.

Maske Kullanımı, Seçimi, Özellikleri

Resim 4. I. Dünya Savaşı’nda İngi- liz askerlerine Nisan 1916’da dağı- tılan dijital küçük kutu maskesi.

Resim 5. I. Dünya Savaşı’nda İngiltere’de kullanılan ilk maskelerden British Hypo Helmet.

Resim 6. I. Dünya Savaşı’nda Belçika’nın Ypres şehri yakınlarında Carter point mevkiinde küçük kutu maske kullanımı.

Hilal Altınöz

İşyerlerinde maske kullanımı üstüne yerel mevzuat

Resmi Gazete’nin 2 Temmuz 2013 tarihli sayısında yayınlanmış “Kişisel ko- ruyucu donanımların iş yerlerinde kullanılması hakkında yönetmelik” ile iş yerindeki risklerin önlenmesinin ya da yeterli derecede azaltılmasının teknik önlemlere bağlı toplu korunma ya da iş organizasyonu ya da çalışma yöntem- leri ile sağlanamadığı durumlarda kullanılacak kişisel koruyucu donanımların özellikleri, temini, kullanımı ve diğer konularla ilgili usul ve esasları belirlen- miştir.

KAYNAKLAR

1. Kalmykov AA, Aminev RM, Korneev AG, Polyakov VS, Artebyakin SV. From Leo- nardo Da Vinci to present days; from the history of antiplague costume. Voen Med Zh. 2016 Jan;337(1):76-80.

Resim 7. II. Dünya Savaşı sırasında İngiltere’de sivillere dağıtılan maskelerin kullanımı için basılmış broşürlerden örnekler.

Maske Kullanımı, Seçimi, Özellikleri

2. Respiratory protective equipment at work; A practical guide, HSG53 (Fourth editi- on, published 2013), ISBN 978 0 7176 6454 2

3. Respiratory protection in the workplace-A practical guide for small-business emplo- yers, OSHA 2002. Government code section 11096.

4. Respiratory protection. OSHA standarts. Standart number 1910.134.

5. Novel influenza A (H1N1) virus infections among health-care personnel- Unites Sta- tes, April-May 2009. MMWR 2009 Jun 19;58(23):641-5.

6. Navidian A, Rostami Z, Rozbehani N. Effect of motivational group interviewing- based safety education on Workers’ safety behaviors in glass manufacturing. BMC Public Health 2015;15:929. Doi:10.1186/s12889-015-2246-8.

7. Perry MJ, Marbella A, Layde PM. Compliance with required pesticide-specific pro- tective equipment use. Am J Ind Med. 2002 Jan 41(1):70-3.

Akut İnhalasyon Hasarında