Arif Efendi İbn-i Abdurrahman (Türbe Vakfı)

Arif Efendi ibn-i Abdurrahman Efendi Es-Sey-yid-el-Hâc Vakfı Konya’da H. 10 Muharrem 1131/M.

3 Aralık 1718 tarihinde kurulmuş olup 6 Cemâziyela-hir 1144/M. 6 Aralık 1731 tarihinde Konya Kadılığı tarafından tescil edilmiştir. Vakfiye VGMA 1144-357-331 numarada kayıtlıdır. Tescil Mütevellisi, Ha-fız Ali Ağa İbn-i Mehmed Emin’dir (Fotoğraf 15).

Vakfiyenin Özeti

Mevlevi şeyhlerinin piri olan eş-Şeyh es-Sey-yid el-Hâc Arif Efendi İbn-i Abdurrahman Efendi en kıymetli malından, üç cilt Mushaf-ı Şerif ve Konya Kalesi’nin At Pazarı Kapısı içinde Alacahan yakı-nında olan fevkani ve tahtani yüz adet oda ve bir ahır ve bir kenif ve dâhiliyesinde dört adet dükkân, hariciyesinde yirmi beş adet dükkân ve bir havludan ibaret olan hanı Allah rızası için ebediyen vakfeder.

Vâkıf, vakfettiği mülklerinden hanın mütevel-li emütevel-liyle istekmütevel-lisine kiraya verimütevel-lip, hâsıl olan gemütevel-lirler ile han için hizmetli lazım olursa ilk önce onlara harcanıp, kalan kısmı günlük bir akçe ücret ile Hazreti Mevlâna Türbesi’ne, vakfettiğim Mushaf-ı Şerif’in türbede okuyucusu olan Derviş Mehmed Efendi günde bir cüz okuyup senede üç hatmi şerif okuyup sevabını Peygamber Efendimiz’in ve diğer kadın, erkek müminlerin ruhlarına hediye etmesi-ni, diğer bir cilt Mushaf-ı Şerifi de türbede aşçıbaşı olan Derviş Cafer günde bir cüz ve senede üç ha-tim okuyup sevabını Hazreti Mevlâna’nın ve bütün mümin ve müminatın ruhlarına hediye etsin ve han icarından bir akçe ücret verilsin diye şart etti.

SONUÇ

Kitap vakıfları, Osmanlı döneminde büyük kütüphanelerin oluşmasına öncülük etmişlerdir.

Bu kitap vakıflarının kuruluşu, toplumun ilme olan sevgisi ve eğitime ilgisi neticesinde ortaya çıkmış-tır. Kitaplarını cami dolaplarına koyan hayırsever-ler ile belirli bir yer veya yerleşime bağışlayanların yanısıra vakfedilen kitapları serbest bırakan vâkıf-lar, vakfedilen kitaplar için özel şartlar koyarak vakfeden hayır sahiplerine de rastlanmaktadır.

Kitaplar genellikle medrese, mescit, hastane, ribat, rasathane ve hanlar içerisinde hizmet etmiş-tir. Özel olarak vakfedilen kitaplar ve kütüphane-ler, zaman içinde zenginleşmek ve koleksiyonunu geliştirmek için özel gelir kaynaklarına sahip ol-muşlardır.

Özellikle Kur’an kitaplarının vakfına “Mus-haf Vakfı” adı verilmiştir. Kitap vakıfları zaman içinde yaygınlaşarak ilim âlemine hizmet etmiştir.

Kitapların vakfedilmesi, kütüphanelerin gelişme-sinde de önemli bir rol oynamıştır.

Cami, medrese, hastane ve ribat yapılarına ait kitap vakıfları yapılan cami ve mescitlerin bün-yesinde ihtiyaç duyulan yazılı eserlerle birlikte Kur’anı Kerimler burada hizmete sunulmuştur. İlk olarak vakfedilen kitaplar Kur’an-ı Kerimlerdir di-yebiliriz.

Tüm vakıf kurucuları arasında, vakıf belgesi-nin itimat edilip uygulanan tek tip bir ifade tarzı yoktur. Kitapların üzerindeki yazı veya müstakil bir belge veya mühür olarak çeşitli ifade tarzları görülmektedir.

Kitap vakıflarında bulunan listelere baktığı-mızda, listelerin belli bir kurala göre hazırlanma-dığını, kitapların tam künyelerinin verilmediğini, müelliflerinin yazılmadığını, sadece kitapların meşhur ve en kısa ifade edilen isimlerinin yazıldı-ğını görüyoruz.

Kitap ve özellikle kütüphane vakfiyelerine göre; gerek üstad, gerekse talebe bütün okuyu-cuların istedikleri kitaplar tereddüt edilmeden, bekletilmeden verilecek, okuyucuya iyi muamele yapılacak, okumalarına ve kitap çoğaltmalarına en-gel olunmayacaktır. Ancak kitaplardan kütüphane içinde yararlanılacak, dışarıya katiyen kitap çıka-rılmayacak, okuma sırasında kitap kaybolmaması ve yaprak yırtılmaması için göz ucu ile okuyucular kontrol edilecektir.

Türk yazma kütüphanelerinin, XV. yüzyılda belirli konularda kadro ve koleksiyonları kurulma-ya başlanır. Onlardan birisi olma özelliğine sahip olan Yusuf Ağa Kütüphanesi’nde gelenekleşmiş bir yönetim düzeni görülmektedir. Konya’daki Yu-suf Ağa Kütüphanesi, hem müstakil hem de cami kütüphanesi karakterini taşımaktadır. Kütüphane-nin kurucusu, kütüphanesine sürdürülebilir bir hiz-met olması amacıyla birtakım kurallar koymuştur.

Vakfiyede geçen, dönemine göre emsallerinin çok ilerisinde olan bu kurallar, günümüzde de kütüp-hanecilik için vazgeçilmez kurallar arasında sayı-labilir.

Konya kütüphaneleri arasında, özellikle Yusuf Ağa Kütüphanesi’nin gerek bina, gerekse koleksi-yon bakımından kendine has bir yeri bulunmakta-dır. Kütüphanenin vakfiyesi ise, Türk kütüphane hizmetlerinin, yönetim ve düzeninin tarihi tespit edilirken üzerinde durulması gereken bir belgedir.

Kitapların konularına gelince; Hadis, tefsir, fı-kıh, kelam, akait, mantık, felsefe ile ilgili olanları yanında medreselerde okutulan; Arapça dilbilgisi-nin ikinci kademesi olan “cümle yapısı ve kurulu-şu” ile ilgili konuların anlatıldığı Nahiv dersinde yaygın olarak okutulan kitaplar:

Birgivî Muhammed Efendi’nin “Avâmil”, “İz-har”, İbni Hâcib’in “Kâfiye”, İbni Hişâm’ın “Mug-ni’l-Lebib” ve “Kavaidü’l-İ’rab”, İbni Mu’tî’nin

“ed-Dürretü’l-Elfiyye” adlı eseri,“Molla Câmi”

diye bilinen “Kâfiye” şerhi dikkat çekmektedir.

Ayrıca; Sarf dersi içinde okutulan kitaplardan en meşhur olanları “Emsile”, “Binâ”, “Maksûd”,

“İzzî”, “Merah” ve “Kâfiye”, Belâgat alanında en yaygın olarak okutulan kitaplar “Muhtasar Meani”,

“Mutavvel”, “İzâh”, “Miftah”, Telhis”, “İsâm” ve Seyyid Şerif’in “Miftah Şerhi” kitaplarına da rast-lamaktayız. Kitapların mükerrerlerinin de pek bu-lunmaması da dikkat çekicidir.

KAYNAKÇA

Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi (VGMA), d.

449, sa.109, s. 1; VGMA, d. 582-1, sa. 119, s. 80.

KSŞ 103/72-2; KSŞ 103/72-3; KSŞ 103/72-4;

KŞS 103 134-3; KŞS 103 172-5; KŞS 106/73-1; KŞS 109 /9-4; KŞS 12 101-1; KŞS 151, 5-6; KŞS 151, s.2-3; KŞS 19/105-1; KŞS 19/105-1; KŞS 62/37-2;

KŞS 62/37-2; KŞS 86/155-1; KŞS, 91/215-2.

Barış SARIKÖSE, “Yusuf Ağa Kütüphane-si’nin Kuruluşu ve Tarihî Geçmişi”, Karatay Ta-rih-Kültür-Sanat, Konya 2012.

Barış SARIKÖSE, Sille Bin Yıllık Birliktelik, Çizgi Kitabevi, Konya, 2009, s.200-201.

Barış SARIKÖSE, Yusuf KÜÇÜKDAĞ- Ca-ner ARABACI, “Selçuklular ve Konya”, Selçuklu Belediyesi Yay., Konya, 1994.

Bekir ŞAHİN, Konya’nın Kırk Kütüphanesi, Konya, 2017.

Caner ARABACI ““Yusufağa Kütüphanesi ve Kütüphanecilik Anlayışının Dünü Üzerine” Bilgi Yolu Dergisi Konya 2002.

Enstitüsü, İstanbul 2019.

İzzet SAK, Kadı Sicilleri Işığında Konya’da Yapılan Vakıflar (1650-1910) Konya 2012, s.178.

Kültürü ve Kütüphaneler, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler

M. Zeki ORAL, “Kitap Kitabeleri”, Anıt, Şu-bat 1949, YıI: I, S.I, s.5.

Mehmet Akif ERDOĞDU, “Murad Çelebi Defteri: 1483 Yılında Karaman Vilâyetinde Va-kıflar”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XVIII, Sayı/

Number:1, Temmuz/July 2003, s.139-142.

Muhittin TUŞ, Sosyal ve Kültürel Açıdan Konya, Tablet Yay., Konya, 2007.

Müjgân CUNBUR, “Yusuf Ağa Kütüphanesi ve Kütüphane Vakfiyesi, Ankara, 1963, Tarih Araş-tırmaları Dergisi, C.1, S. 1, s.203-217.

Müjgân CUNBUR. “Yusuf Ağa Kütüphanesi ve Kütüphane Vakfiyesi” Ankara, 1963, Tarih Araş-tırmaları Dergisi, C.I, S.1,

Müjgân CUNBUR: “Vakfiyelere Göre Eski Türk Kütüphanelerinin Yönetimi”, Türk Kütüpha-neciler Derneği Bülteni, 1962, C. XI, S. l-2.

Nafiye Nihan YILDIZ, XIX. Yüzyıl Seyahat-namelerine Göre Osmanlı Kitap

Sefa ODABAŞI, “İhsan Ahmed (KORUCU-OĞLU)’in “Konya Tarihçesi”, Yeni İpek Yolu KTO Dergisi, Konya IV, Özel Sayı, Ed. Yusuf Küçük-dağ, Konya 2001.

Tuca ÇAVDAR, “Vakıf Kütüphaneleri”, Va-kıflar Dergisi Özel Sayısı.

Yahya Mahmud CÜNEYD, “İslam Âleminde Vakıf Kütüphaneciliğin Doğuşu ve Gelişimi: Kül-tür Mirasının İçeriği”, Süleyman Çevik (ed.), Sü-heyl Sapan (çev.), İstanbul. (2009).