ARASTIRMANIN KONUSU VE PROBLEMIN TANIM

GAP projesinin olusturdugu sinerji ile Güney Dogu Anadolu Bölgesi hem Türkiye hem de bölgedeki diger ülkeler için önemli bir ekonomik potansiyeldir. KOBI’ler dis pazarlara açilmanin bir sonucu olarak artan rekabet yarisinda rol alma yolunda oldukça gayret göstermektedirler. Özellikle Avrupa Birligine uyum sürecinin ekonomik yapilanmaya getirdigi aktivite bu gayreti biraz daha kamçilamaktadir. Bu baglamda, dis pazarlara açilabilme yetenegi uzun dönemde bir çok KOBI için gelisme açisindan kritik bir basari faktörü olarak görülmektedir. Bu durum özellikle büyük isletmelerle karsilastirildiginda devlet politikalari ve yasal düzenlemeler baglaminda biraz daha korumasiz olan KOBI’ler için önemlidir. KOBI’lerin büyük isletmeler karsisinda daha savunmasiz bir yapida olmalarinin belli basli kriterleri olarak; büyüklük, sektör, endüstri yapisi, yatirim potansiyeli gösterilmektedir. Sonuçlar, küçük ve orta boy isletmelerin % 53’ünün kisa ve orta dönemde disa açilmalarinin çok zor oldugu ve disa açilma konusunda beklentilerinin olmadigini göstermistir. Bu oranin yüksek olusu, mevcut rekabet ihracat potansiyeli baglaminda bir seylerin yanlis gittigine baglanabilir.

Bu baglamda çalismanin amaci Güney Dogu Anadolu Bölgesinde KOBI’lerin daha çok dis pazarlara açilmalarini engelleyen faktörleri ortaya koymaktir. Böylece ihracat yapan bu isletmelerin hangi alanlarda egitime ihtiyaç duyduklarini tespit etmektir. Bu amaç dogrultusunda çözülmesi amaçlanan problemler sunlardir,

1.KOBI’lerin pazardaki firsatlari görebilmek için yeterli bilgi donanimina sahip olup olmadiklari, 2.Dagitim ve pazarlama araçlarina iliskin bilgi eksikliginin söz konusu olup olmadigi,

3.Disa açilma sürecinde ihtiyaç duyduklari finansal kaynaklara ulasma konusunda bilgi eksiklikleri olup olmadigi,

4.Isletmelerin yapacaklari ödemeler ve tahsilatlarla ilgili bilgi eksikliginden dolayi belirsizlik yasayip yasamadiklari,

5.KOBI sahip-yöneticileri isletmelerinde profesyonel yönetici istihdam etmedikleri için bütün belgeleri inceleme ve gerekli görüsmeleri yapma faaliyetlerini kendi yetki alanlarinda toplamislardir fakat yabanci dil konusunda ihracatta problem yasayip yasamadiklari,

6.KOBI’lerin eksikligini duyduklari egitim konularinin, daha çok algiladiklari engellerle, yani pazarlama, disa açilabilmek ve dis pazarda varliklarini koruyabilmek için gerekli yöntem ve süreçler ve finansla ilgili konular olup olmadigidir.

Firmalarin disa açilma karari hususunda “sahip” yöneticilerin kisisel tutumlarinin etkisi temel neden olarak görülmektedir. Bu yöneticilerin kisisel tutumlarini degistirmek ve onlari uluslar arasi piyasalara karsi cesaretlendirmek için bazi çarelere bas vurmak mümkündür. Bu çareler arasinda en kalici ve rasyonel olani egitim ve gelistirmedir. Hatta egitim ve gelistirmenin dis pazarlardan gelen tatminkar taleplerden daha etkin oldugunu iddia eden yazarlar da vardir (Joyal, vd., 1993 : 50-62). Aslinda isletmeler, egitim ve ihracati tesvik programlari yoluyla uluslar arasilasmanin daha kolay olacaginin farkindadirlar. Gerçekte birçok isletme, çesitli seminerler ve bazi destekleme programlari ya da egitim programlarina halihazirda devam etmektedir.

Yapilan gözlemlere göre, arastirma bulgulari KOBI yöneticilerinin disa açilma ile ilgili ihtiyaç duydugu egitim ve gelistirme konularini belirlemeyi amaçlamaktadir. Bu baglamda katilimcilarin asagidaki konularla ilgili egitim almalari gerekli görülmektedir:

° Ihracat ile ilgili tutumlari;

° Dis pazarlarla iliski kurmalarini engelleyen faktörler (engeller ve zayifliklar); ° Gelisme için sunulan mümkün egitim alanlari;

° Tercih edilen egitim konulari;

° Dis piyasa ile ilgili veri toplama araçlari; ° Toplanmis bilgi ögeleri;

° Yönetsel bilgi kullanimi.

2.1 ARASTIRMA METODOLOJISI VE VERILERIN DÜZENLENMESI

Arastirma survey yöntemine dayanmaktadir ve arastirma örneklemini 477 Ortaboy isletme olusturmaktadir. Geri dönen anket formlari incelendiginde yaklasik olarak hemen hepsinini ankete cevap verdigi görülmüs; ancak bazi noksanliklardan dolayi 15 tanesi degerleme disi birakilmistir. Anket sorulari daha çok isletmenin karar vericisi durumunda olan sahip yöneticilere sorulmustur. Degiskenler genellikle bes puanli Likert tipi ölçege göre düzenlenmistir. Anket sorulari; genel durumu tanimlayici degiskenler, disa açilma süreci ile ilgili tutumlarin ölçümü, algilanan zorluklar, güçlü ve zayif yönler, egitim yoluyla gelistirilebilecek hususlar ve önerilen egitim yaklasimlari gibi konulari kapsamaktadir.

2.2 ARASTIRMA BULGULARI VE YORUMU

Yöneticilerin dis ticaret ve ilgili konulara dair görüslerine iliskin verdikleri yanitlara bakildiginda büyük bir çogunlugun dis pazarlara açilmayi bir zorunluluk olarak algiladigi görülmektedir. Bir çok firma hali hazirda ihracat yapmakta oldugu cari pazar paylarini artirmak, ya da doymus bazi pazarlarin yerine yeni pazarlar bulmak için dis ticareti önemsediklerini vurgulamaktadirlar. Ancak dis pazarlara olan ilginin yüksek olmasina ve potansiyel faydalarinin algilanmasina ragmen, ihracat yapma ya da disa açilma pek cazip bir firsat olarak görülmemektedir. Disa pazarlara açilmanin önemi konusunda kendini yeterince ikna edemeyen yöneticiler, bunun için daha çok iç pazarda varligini sürdürebilmeyi ve dis pazarlara açilmadan önce mevcut müsterileriyle yeteneklerini gelistirmeyi ayrica talepleri karsilayamamaktan dolayi günlük islerinde bir kontrol kaybi korkusunu neden olarak göstermektedirler.

Arastirma sonuçlari olumlu tutum ve spesifik ihracat yeteneklerini olusturmak için egitim ve gelistirmenin önemli oldugunu ortaya koymaktadir. Elde edilen verilere göre yabancilarla kontak kurmama yada kurmanin yollarini bilememe bir sorun olarak isletmeleri etkilemektedir. Ikinci önemli konu firmanin faaliyette bulundugu sektör açisindan yabanci piyasalardaki rakipler hakkinda yeterli bilgi bulunmamasidir. Üçüncü önemli husus ise ödemeler ile ilgili bilgi noksanligidir. Ancak bunlarin yaninda özellikle pazarlama faaliyetinde ve yeni ürünlerin ve teknolojinin takip edilmesinde yada yapilacak anlasmalarla ilgili belgelerin hazirlanmasinda dil sorunu bir engel olarak görülmekte ve disa açilmak isteyen firmalar için dil bilir eleman çalistirmalari önerilmektedir.

Isletme sahipleri ihracatla ilgili problemlerini siralarken, almak istedikleri egitim konulari da daha çok bu engel ve problemlerle ilgisini göstermektedir. Varsayimlar dogrultusunda, analiz sonuçlari, ankete katilan isletme yöneticilerinin pazarlama, finans, yabanci dil, ödeme ve tahsilatlar ve diger ihracat prosedürleriyle ilgili bilgi eksikliklerinin oldugunu ortaya koymaktadir.

Isletmeler için gerek ihracati engelleyen faktörler ve isletmelerin zayif yönleri ve gerekse özellikle KOBI’ler için geçerli yapisal dezavantajlar egitim ve gelistirme programlari ile giderilebilir. Bunun için bilinçli olarak önce isletmelerin yetenek ve zayifliklarini, üstün ve zayif yönlerini belirlemeleri daha sonra problem alanlari belirlenerek gelismesi ve çözümlenmesi olasi alanlar için egitim programlari düzenlenmelidir. Çalisanlarin egitilmesinden örgüt gelistirmeye kadar bir çok alanda egitimin pek çok sorunu çözebildigi düsünülmektedir. Günümüzde bir çok isletmenin bir sekilde egitimle iç içe oldugu görülmektedir. Ancak bir çogunun ortak görüsü aldiklari egitimin kendileri için bir gelisme saglamadigidir. Bunun pek çok nedeni söz konusu olabilir. Bunlardan birincisi isletmelerde egitim verilmeden önce gerekli analizlerin yapilmamasi ve rasgele plansiz egitim yatirimlarina gidilmesidir. Ikincisi daha en basinda egitimin isletme tarafindan bir “imaj faktörü” olarak görülmesi, gösteris olarak kullanilmasi ve isgörenlere bir seyler yapiliyor izlenimi vererek “yanilsatici” bir hosnutluk duygusu yaratmaktir. Bir diger sebep ise verilen egitimin egitimi veren kisiler tarafindan çalisanlarin ve isletmelerin ihtiyaçlarina cevap vermekten çok görsel ortamlarda, görsel tekniklerle sunucularin görselliklerini ön planda tuttuklari bir tarzla is hayatinin gerçek ihtiyaçlarina cevap vermekten uzak olmasidir. Bu yüzden de bu tür egitimleri aldiktan sonra çalisanlarin is hayatlarinda egitimi almadan önceki is hayatlarina göre anlamli bir degisimin olmadigi görülmektedir.

2.3 Analiz edilen verilere ait istatistiksel analizler

2.3.1 Ürün Gerçeklestirme Sürecinizde Zayif Yönler/Eksiklikler

Asagidaki tabloda isletmenizde veya ürün gerçeklestirme sürecinizde zayif yönleriniz veya hissettiginiz eksiklikler olabilecek bir dizi kriter siralanmistir.Bunlari ne derece zayiflik ve eksiklik olarak algiladiginizi önem derecesine göre belirtiniz?

Tablo – 1: Ürün Gerçeklestirme Sürecinizde Zayif Yönler/Eksiklikler

Ort. Std. S. Faktör Yükleri