Lord Ponsonby’nin Rus etkisini ortadan kaldırmak için araç olarak kullandığı diğer bir konu, Mısır Meselesiydi. Çünkü II. Mahmud’un Rus etkisine girmesinin en büyük sebebi M. Ali Paşa’ydı. 1834’te Mısır Meselesinin yeniden alevlenmesi sırasında gelişen olaylar, Lord Ponsonby’ye Rus nüfuzunu kırmak için bu konuyu nasıl kullanabileceğini öğretecekti.
Lord Palmerston ve Lord Ponsonby, Osmanlı Devleti’nin reformlar aracılığıyla güçlendirilmesi ilgili planlar yaparken II. Mahmud’un planları onlarınkilerden çok farklıydı. M. Ali Paşa’yla bir an önce hesaplaşmak ve en azından Suriye’yi geri almak istiyordu. Bu konuda ilk sinyali Şubat 1834’te Akif [Paşa] verdi. Akif [Paşa], Lord Ponsonby’ye Osmanlı Devleti’nin “bütünlüğü ve
dâhilî güçlenmesi için” İngiltere ve Fransa’nın desteğine ihtiyaç duyduklarını,
ancak önce İngiltere’nin tam olarak ne yapabileceğini öğrenmek istediklerini bildirdi183. Bir süre sonra Akif [Paşa], II. Mahmud’a Osmanlı Devleti çıkarlarının
179 NA, FO, 78/240, nr. 203, Ponsonby’den Palmerston’a, 13 Aralık 1834. 180
NA, FO, 78/240, nr. 209, Ponsonby’den Palmerston’a, 17 Aralık 1834; NA, FO, 78/240, nr. 209, ek. 2 Ponsonby’den Pisani’ye, 15 Aralık 1834; BOA, HAT, nr. 46653, 17 Aralık 1834. A.
181 NA, FO, 78/252, nr. 11, Ponsonby’den Wellington’a, 12 Ocak 1835; NA, FO, 78/252, nr. 11,
ek. 1, Akif [Paşa]’dan Ponsonby’ye, 23 Aralık 1834. Lord Ponsonby, Akif [Paşa] aracılığıyla Bouteneff’in Babıâli’ye gönderdiği ve gizli maddeye verilecek cevapla ilgili talimat içeren mektubu ele geçirmişti. NA, FO, 78/252, gizli, Ponsonby’den Wellington’a, 12 Ocak 1835.
182 NA, FO, 78/236, Ponsonby’den Palmerston’a, 02 Mayıs 1834. 183 NA, FO, 78/235, nr. 12, Ponsonby’den Palmerston’a, 12 Şubat 1834.
İngiltere’ye güvenmeye ve onlarla iş birliğine bağlı olduğunu söylediğini açıkladı184. Akif [Paşa], M. Ali Paşa’ya saldırmak gibi bir niyetlerinin olmadığını
söylüyordu. Mısır valisi önce saldıracak veya bağımsızlığını ilan edecek olursa bu kararın değişeceği garantisini veriyordu185. Ancak II. Mahmud, Nablus’ta Mısır
valisine karşı bir ayaklanma çıktığını öğrendiğinde verdiği garantileri unuttu ve bu durumu Suriye’yi geri almak için bir şans olarak gördü. Önce aradaki ittifaka dayanarak Rusya’ya, Mısır valisine yapılacak bir saldırıya destek verip veremeyecekleri sordu. Ancak Rusya, ittifak antlaşmasının sadece İstanbul’un ve Boğazların korunmasına yönelik yapıldığı yanıtını verdi186. Bunun üzerine II.
Mahmud, Rusya’dan daha da uzaklaşarak İngiltere’nin dostluğuna ve yardımına daha fazla önem vermeye başladı. İngiltere önce, M. Ali Paşa’nın Kandiye’yi geri vermesini ve vergisini ödemesini sağlamalıydı187. Lord Ponsonby de bu isteklerin
karşılanması taraftarıydı. Çünkü padişahın Mehmet Ali nefreti ve korkusu o kadar çoktu ki herhangi bir tehlike hâlinde padişah, Hünkâr İskelesi Antlaşması’na dayanarak Rusları yardıma çağırmaktan çekinmeyecekti. Ayrıca bu talepler karşılandığı takdirde, İngiltere’nin ne kadar güçlü ve güvenilir olduğu, Rusya’ya bel bağlanamayacağı da ispat edilecekti188.
Kısa süre sonra II. Mahmud, Mısır valisinin Bağdat’ı ele geçirmeye hazırlandığına dair bir istihbarat aldı. Bu gerekçeyle Sivas’taki Osmanlı birliklerinin başındaki Reşid Mehmed Paşa’ya189 kuvvetlerini arttırma talimatı
verildi190. Lord Ponsonby buna tepkisini önce temkinli gösterdi. Amirinin verdiği
talimatlar gereği barışın bozulmamasına yönelik tavsiyelerde bulunuyordu. II. Mahmud’u, içinde bulunduğu durumun farkına varması ve böyle bir çatışma başlayacak olursa Mısır güçleri karşısında Osmanlı ordusunun başarılı
184 NA, FO, 78/235, nr. 36, ek. 1, Pisani’den Ponsonby’ye, 13 Mart 1834. 185
NA, FO, 78/235, nr. 36, ek. 2, Pisani’den Ponsonby’ye, 15 Mart 1834.
186 NA, FO, 78/328, nr. 129, Ponsonby’den Palmerston’a, 20 Ağustos 1834; Anderson, age., s.
108; Bolsover, “Lord Ponsonby”, s. 104.
187
NA, FO, 78/236, Ponsonby’den Palmerston’a, 02 Mayıs 1834.
188
NA, FO, 78/236, Ponsonby’den Palmerston’a, 14 Mayıs 1834; NA, FO, 78/236, nr. 57, Ponsonby’den Palmerston’a, 14 Mayıs 1834.
189 1832 yılında Konya Savaşı’nda İbrahim Paşa’ya yenilen sadrazam Reşid Mehmed Paşa, Kasım
1834’te önce Sivas, daha sonra Diyarbakır ve Harput bölgelerinin yönetimine getirildi. Buradaki Osmanlı birliklerinin komutanlığını yürüttü. Mustafa Nuri Paşa, age., IV, s. 274.
190 Lord Ponsonby, bu konuda A. Fevzi Paşa’yı uyarmış ve Bağdat Valisi Ali Paşa’nın böyle bir
zemin hazırlamaması için ikaz edilmesini istemişti. NA, FO, 78/236, nr. 62, Ponsonby’den Palmerston’a, 07 Haziran 1834.
olamayacağı, bunun sonucunda da kurbanın kendi olacağı yönünde uyardı191.
Ancak bir süre sonra M. Ali Paşa’nın Kandiye’yi geri vermeyi reddettiğini açıklaması ve isyancıların İbrahim Paşa’yı Nablus’ta yenerek Kudüs’te sıkıştırdığı bilgisinin İstanbul’a ulaşması üzerine durum iyice kritikleşti. Öyle ki Akif [Paşa] açıkça, Mısır valisiyle savaş çıkması hâlinde İngiltere’nin yardım edip etmeyeceğini sordu. Lord Ponsonby bu soruya Babıâli’nin ümit ettiği gibi bir yanıt vermedi. Yalnızca böyle bir şey vuku bulduğu takdirde padişahın tahtını kaybedebileceği ihtimalinin akıldan çıkarılmaması gerektiğine söylemekle yetindi192. Akif [Paşa], kısa süre sonra “M. Ali Paşa ile savaş başladığı takdirde İngiltere ne yapacaktır?” şeklinde ikinci bir soru yönelttiğinde bu kez Lord
Ponsonby’nin cevabı “Osmanlı Devleti’nin bağımsızlığı korunmaya çalışılacaktır.” şeklinde oldu193. İngiltere’nin, Suriye’nin geri alınmasına yardım
edeceği imasını içeren bu cevap üzerine II. Mahmud’un İngiltere’ye yönelişi daha da güçlendi.
Gelişmeler açıkça gösteriyordu ki İstanbul’daki Avrupa elçilerinin Osmanlı sarayındaki etkinliği, Mısır Meselesinde II. Mahmud’a verdikleri ümit oranında artıyor ya da azalıyordu. Bu gerçeği gören Lord Ponsonby de bu meseleyi bir koz olarak kullanmazsa sarayı ve Babıâli’yi etkileyemeyeceğini anlamakta gecikmedi. Osmanlı topraklarında Rus nüfuzunun kırılması ve İngiliz etkisinin arttırılması için Mısır Meselesini, etkili bir araç olarak kullanmaya karar verdi. Bu sebeple Akif [Paşa], İngiliz donanmasının Osmanlı donanmasına karşı iki devletin dost ve müttefik olduğunu gösterecek bazı hareketlerde bulunmasını sağlaması için ricada bulunduğunda, bu kez onu geri çevirmedi194. Çünkü Lord Ponsonby’ye göre asıl
sorun, Rusya idi. M. Ali Paşa’ya karşı verilecek destek sözü, II. Mahmud’un
191 NA, FO, 78/236, nr. 70, Ponsonby’den Palmerston’a, 07 Haziran 1834; Urquhart,
Reminiscences, nr. 9, Ponsonby’den Urquhart’a, 09 Haziran 1834, s. 36; PB,
GRE/E/481/4/66, Palmerston’dan Ponsonby’ye, 24 Haziran 1834.
192
NA, FO, 78/236, nr. 81, Ponsonby’den Palmerston’a, 08 Haziran 1834; NA, FO, 78/237, nr. 99, Ponsonby’den Palmerston’a, 24 Temmuz 1834. Bir süre sonra Şam’daki İngiliz konsolosundan İngiliz elçiliğine, İbrahim Paşa’nın Mısır’dan yeni birlikler getirerek Kudüs’ü tekrar ele geçirdiğine dair bir haber ulaştı. Bu da II. Mahmud’un ani bir saldırıyla Suriye’nin geri alınması planının ne kadar isabetsiz olduğunu gösteriyordu. NA, FO, 78/237, nr. 91, Ponsonby’den Palmerston’a, 24 Temmuz 1834.
193 Bolsover, “Lord Ponsonby”, s. 104.
Rusya’dan tamamen kurtulmasını sağlayacaktı195. Babıâli’ye, İngiltere’nin her
koşulda Osmanlı’nın bağımsızlığını koruyacağı garantisini vermeye devam etti. Ancak Lord Ponsonby şunu anlamıştı ki İngiltere, Mısır valisine karşı yardım sözü verdiği takdirde, II. Mahmud tamamen İngiltere’nin yanında yer alacaktı196.
Bir süre sonra İngiliz kralının barışın bozulmasını istemediğine ve ilk saldıranın II. Mahmud olması hâlinde Osmanlı’ya yardım edilmeyeceğine dair Lord Palmerston’un talimatı İstanbul’a ulaştı197. Lord Palmerston Mısır
Meselesinin II. Mahmud’u İngiltere’ye yönlendirdiğini ve bunun kendi tavsiyelerini padişaha dinletmek için etkili bir araç olduğunu da görmüştü. Yukarıdaki talimatla aynı gün Lord Ponsonby’ye gönderdiği özel mektubunda, onun çalışmalarından duyduğu memnuniyeti ifade etti. Ayrıca padişaha, savaştan kaçınması ve kendi güvenliği için reformlarla ülkesini güçlendirmeye çalışması yönünde tavsiyelerde bulunmaya devam etmesini istedi198
. Lord Palmerston, 1832 yılında Stratford Canning’in Yunan sınır antlaşmasını İngiltere’nin istediği şartlarda padişaha kabul ettirebilmek için, Mısır valisine karşı yardım konusunu “yem” olarak kullanmasına nasıl ses çıkarmadıysa, şimdi de Lord Ponsonby’nin aynı yöntemi izlemesini görmezden gelecekti. Bununla birlikte İngiliz Dışişleri Bakanı, gerçek bir çatışma hâlinde meseleye Rusya’nın da dâhil olacağını biliyordu. Özellikle Mısır valisinin bağımsızlığa hazırlandığına dair haberler kendine ulaştığında, duruma müdahale etmekte gecikmedi. Bu bağlamda Lord Palmerston, M. Ali Paşa’yı Champhell ile; II. Mahmud’u da Lord Ponsonby ve Namık Paşa199 aracılığıyla uyararak muhtemel bir çatışmayı önledi200. Böylece
savaş tehlikesi, bir süre daha ortadan kaldırıldı.
195 NA, FO, 78/237, nr. 114, Ponsonby’den Palmerston’a, 12 Ağustos 1834.
196 NA, FO, 78/237, nr. 115 ve 122, Ponsonby’den Palmerston’a, 16 Ağustos 1834; Bolsover,
“Lord Ponsonby”, s. 105.
197 NA, FO, 195/116, nr. 41, Ponsonby’den Palmerston’a, 22 Ağustos 1834. 198 PB, GRE/E/481/4/72, Palmerston’dan Ponsonby’ye, 22 Ağustos 1834. 199
II. Mahmud, bir süre önce Namık Paşa’yı Londra’ya elçi olarak gönderme kararı almıştı. Böylece İstanbul’daki girişimlerin yanı sıra Londra’da da bir Osmanlı memuru çalışacak ve M. Ali Paşa’ya karşı İngiltere’den yardım alma şansı arttırılabilecekti. NA, FO, 78/237, nr. 111, Ponsonby’den Palmerston’a, 12 Ağustos 1834; BOA, HAT, nr. 46623, 19 Ağustos 1834.
200 Lord Palmerston, Eylül ayında Fransa’nın M. Ali Paşa’yı bağımsızlık için cesaretlendiğini
öğrendiğinde Champhell’den M. Ali Paşa’yı, bağımsızlığını ilan etmeyi denerse, onu Mısır’dan ve Suriye’den çıkarmak zorunda kalacakları yönünde uyarmasını istedi. PP/GC/VA/148, Palmerston’dan Champhell’e, 29 Eylül 1834. Lord Palmerston, Namık Paşa’ya da M. Ali Paşa’nın bağımsızlığını ilan etmesine izin vermeyeceklerine dair garanti