Arabayev’in Kırgızlar Arasında Alaş Orda Partisini Kurması ve Çalışmaları

Bu görev üzerine Arabayev Bişkek’e döndükten sonra aynı zamanda öğrencileri ve yakın arkadaşları olan A. Sıdıkov575, D. Sooronbayev, K. Tınıstanov, Đ. Aydarbekov576 gibi

570 _{Amancolova, a.g.e., s. 56.}

571 _{Kucattar Men Materialdar, s. 26.}

572 _{Saken (Sadvakas) Seyfullin, 15 Ekim 1894’te eski ismi Akmola olan Jana-arka vilayetinin Nildi kasabasına} bağlı Birinci Köy’de (Günümüzde Jezkazgan vilayeti, Jana Arka ilçesi) doğmuştur. Kazak Sovyet edebiyatının temelini atan büyük fikir adamı, yazar, şair Saken Seyfullin Kazak Türkleri için çok önemlidir. Gülnar Kokybassova, “Kazak Şairi Saken Seyfullin ve Eserleri Üzerine”, Literature and History of Turkish or

Turkic, Volume 3/1 Winter, 2008, s. 316.

573 _{Seyfullin, a.g.e., s. 123.}

574 _{KRBMSDA, F. 10, op., 1, d. 31, s. 3.}

575 _{Abdıkerim Sıdıkov; 1889 yılında Çüy bölgesindeki Başkara – Suu köyünde zengin bir ailede doğmuştur.} Önce dini mektepte, sonrasında ise Almatı Gimnazyumunda Rus eğitimi almıştır. 1913 yılından sonra Bişkek ilçe yönetiminde çevirmen olarak çalışmıştır. 1917 yılında Alaş Partisine girerek, Arabayev’in Bişkek’teki çalışmalarına katılmıştır. Kara Kırgız Otonom Vilayetinin kurulması çalışmalarında bulunmuş ve Vilayet oluşturulduktan sonra önemli görevlerde bulunmuştur. Otuzların mektubu ile görevlerinden azledilmiştir. 18 Şubat 1938’de ölüm cezasına çarptırılarak kurşuna dizilmiştir. Asılbek Dotaliev, “Abdıkerim Sıdıkov Uluttun Lideri”, Şookum, Haziran 2009, s. 52.

576 _{Đmanalı Aydarbekov, 1884 yılında Bişkek’te doğdu. Dini eğitim aldıktan sonra 1909’da Bişkek’te bulunan} Rus – Yerli okulunu bitirdi. 1918 – 1920 yıllarında Bişkek şehir yönetim kurulu üyeliği, 1920 – 1921’de Karakol ilçe Komitesi üyeliği gibi 1928 yılına kadar Sovyet Kırgızistan’ında çeşitli görevlerde bulundu. 5 Kasım 1938’de

Kırgız okumuşlarının desteği ile Bişkek’te Alaş Partisi’nin Bişkek Kırgız – Kazak şubesini 1917 yazında kurdu.577 Arabayev’in Kırgızlar arasında oluşturduğu bu örgütlenme kısa sürede önemli işler yapmaya başladı. I. Dünya savaşı sebebiyle bölgeyi özellikle de Isıkgöl ve çevresini kasıp kavuran açlık sorunu ile sistemli bir şekilde mücadele edildi. 1916 – 1917 yıllarında devam eden dünya savaşı, Rusya’nın Bolşevik ihtilalinden sonra yaşanan iç savaş ve 1916 bağımsızlık mücadelesi sonucu yaşananlar ülke ekonomisinin çökmesine sebep olmuş, ayrıca kara ve demir yollarının harap edilmesiyle ulaşımın mümkün olmaması durumu daha da kötüleştirmişti.578 Ayrıca bölge halkı savaş sebebiyle bütün üretimlerini devlete kaptırmıştı.579 Üstelik yerli Kırgız - Kazak halkının büyük çoğunluğu Doğu Türkistan’a zorunlu göç etmek zorunda kalmış, geri dönenlerin evleri ve hayvanları Ruslar tarafından yağmalanmıştı.580 Kısacası halk ekmeksiz ve barınaksız ortada kalmıştı.

Arabayev Alaş Partisi aracılığı ile ilk iş olarak, 1916 yılında Doğu Türkistan’a göç etmiş ve çok zor durumda olan Kırgız göçmenlerinin tekrar dönmeleri ve onlara Sovyet hükümetinin yardım etmesini sağlamak için çalıştı. Bu konuda Kırgızlara göre daha iyi örgütlenmiş olan Kazaklardan yardım almaya önem verdi.581 Göçmenlerin zor durumlarını diğer Türk boylarına ve yönetime duyurmak için gazetelerde göçmenler hakkında haberler yayınlattığı gibi kendisinin de içinde bulunup desteklediği Kazak gazetesinde 17 Haziran 1917’de zor duruma düşen Kırgız halkına yardım edilmesini sağlamak amacıyla “Beçara

Kırgız Boorunardı Unutpagıla” adıyla makale yazdı. Yazısında özellikle kardeş Kazaklardan

yardım talebinde bulundu.582 Kazak sosyalist liderlerden Turar Rıskulov’un583 başında bulunduğu Đşçi ve Köylü Gençler Birliği’nin alt birimi olarak yoksul halka yardım amacıyla Besin Maddeleri Komitesi kurulmuştu. Komite öncelikle Kazaklara yardım etmekle birlikte,

öldürülmüş, cesedi Bişkek’teki Atabeyt toplu mezarında bulunmuştur. Tınçtıbek, “Đmanalı Aydarbekov”, Ala-

Too, 12. 9. 2012, http://kyrgyzym.com/viewthread.php?tid=444, (15,10,2012)

577 _{KRBMSDA, F. 10, op., 1, d. 31, s. 90; Kurmanov, a.g.e., s. 45; Bolponova, a.g.e., s. 31.} 578 _{B. Đsakeyev, Kirgizskoe Bosstanie 1916 Goda, Kirgosizdat, 1932, s. 48.}

579 _{C. Cunuşaliyev, Kırgızstan Preobrazovatelnıe Protsessı 20 – 30 h Godov, Avtoreferat Dissertatsii Doktora} Đstoriçeskih Nauk, Bişkek, 1993, s. 33.

580 _{Đsakeyev, a.g.e., s. 38 - 40.}

581 _{Baktıbek Maksutov, Kırgızdın Belgilüü Agartuuçuları, Bişkek, 2008, s. 5.} 582 _{Arabayuulu, Biçara Kırgız, s. 3.}

583 _{Turar Rıskulov 26 Aralık 1894’te Yedisu Vilayetinde, Doğu Talğar’da doğdu. Babası Rıskul Cılkaydarulı} Ruslar aleyhinde ayaklanmalara katılmak suçu ile 1905 yılında Sibirya’ya sürülmüştür. 1907-10 yılları arasında Merkez şehrinde Rus okulunda eğitim gördü. 1910 yılında Bişkek’teki Ziraat okuluna girdi. Taşkent’e giderek 1916 yılındaki ayaklanmaya katıldı ve hapsedildi. 21 Ekim 1917’de Evliya Ata şehir Sovyetlerinin başkanlığına seçildi. 1919’da Türkistan Komünist Partisi Müslüman bürosunun başkanı oldu. Aynı yıl Türkistan Sovyet Cumhuriyeti Đcra Komitesinin Başyardımcısı seçildi. 1920’de Komünist Partisi Müslüman Bürosunun ve Türkistan Muhtar Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti Đcra Komitesi Başkanı oldu. 1921-22 yıllarında Moskova’da Milliyetler Halk Komiserliğinde Muavin olarak çalıştı. 1923-24’te Türkistan Muhtar SSC Halk Komiserleri Şurasının Başkanı olarak görev yaptı. Bu tarihten sonra onu Moskova’da göz önünde bulundurmak amacı ile Komünist Beynelmilel Komitesinde Doğu Teşkilatları Başkan yardımcısı olarak görevlendirdiler. Moğolistan’da Komintern yetkilisi olarak çalıştı. 1930’larda Rusya Bakanlar Kurulu Başbakan Yardımcılığı görevinde bulundu. Hüseyin Adıgüzel, Milli Komünizmin öncüleri Rıskulov, Đleri Yay., Đstanbul, 2005.

diğer bölgelere de yardım edecek kadar ağını genişletmişti.584 Arabayev Rıskulov’u yakından tanıması hasebiyle ondan Kırgız göçmenleri için de yardım talep etti. Bu talebi geri çevirmeyen Rıskulov, Kırgız göçmenleri için önemli miktarda başta ekmek olmak üzere çeşitli yiyecek maddeleri yardımında bulundu. Ayrıca Arabayev, yine Rıskulov aracılığıyla geçici hükümet tarafından el konulan göçmenlerin toprak ve hayvanlarının geri iade edilmesi çalışmalarında yer aldı.585

Zor durumda olan Kırgız halkına yerel imkanları kullanmak suretiyle yardım etmeye çalışan Arabayev, Bolşevikler nezdinde de girişimlerde bulundu. Bu konuda bizzat Alaş Partisi’nin de desteğini alarak Kırgızlar arasında oluşturduğu şube aracığı ile Lenin’e mektup yazdı. Arabayev’in Bişkek merkezli oluşturduğu Alaş Orda Partisi’nin Kırgız şubesine destek veren D. Baycanov, Đ. Şaybekov, Đ. Şabdanov’larla birlikte merkezi hükümete gönderilmek üzere kaleme alınan mektupla, Lenin’den Bolşevik ihtilalinden önce verdiği sözlerden biri olan halkların kendi geleceklerine istedikleri şekilde yön verecekleri hakkından586 yerli halkın faydalanamadığı ve bu konuda gerekli düzenlemelerin yapılmasını istedi. Ayrıca Doğu Türkistan’a kaçan Kırgızların durumlarının kötülüğünden, Göçmenlerin tekrar vatanlarına dönmelerinin önündeki zorlukların acilen giderilmesi gerektiğinden, göçmenlerin geri dönmelerinin kolaylaştırılmasını yapacak bir komisyon kurulması ve tüzüğünün oluşturulmasıyla beraber komisyona göçmenler için kullanmak üzere maddi yardım yapılması gerektiğinden ve son olarak da Çin ile Sovyet yönetiminin diplomatik ilişkilerle göçmenlere yardım edilmesinin zorunlu olduğunu belirtti.587 Bu mektup gönderildikten sonra mültecilere yardım edilip, para ayrıldı.588

V. Đ. Lenin Arabayev’in gönderdiği mektubu Stalin’e (veya Kaminskiy’e) vermiş, üzerinde durulan problem, Moskova’nın onay vermesiyle 3 Şubat 1920’de Türkistan Merkez Đcra Komitesi’nin altında ayrıca bir birim aracılığı ile çözülmeye çalışılmıştır.589 Türkistan Otonom Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti Yedi-su Bölgesi Đhtilal Komitesi’nin (REVKOM) içinde sadece göçmen meselesi ile uğraşan bu komisyonun çalışmaları için vatanından ayrılıp

584 _{Adıgüzel, a.g.e., s. 80.} 585 _{Bektenov, Öçpöz izder, s. 7.}

586 _{3 Kasım 1917’de Rusya Halkları Deklarasyonu’nda halkların hakları, eşitlikleri, kurulan Sovyet devletinin} yapısı ve dayandığı unsurlara yer verilmiş, işçi ve köylülere çeşitli garantiler yer almıştı. Bu deklarasyonda halkların birliği ve egemenliği, hiçbir etki altında olmadan kendi kaderlerini belirleme hakkı ve hukuku, milli sınırlamaların ve üstünlüklerin ortadan kaldırılması, Rusya sınırları içerisinde yaşayan tüm halkların kendi kültürlerini geliştirme ve yaşatma gibi bölümler bulunmaktaydı. Yu. Semenov, Bolşeviki Prihodyat k Blasti

Revolutsiya 1917 God v Petrograde Ves Mir, Moskva, 2001, s. 190.

587 _{V. Ploskih, “Moldoke Natsionalnoy Đntelligentsii”, Đşenalı Arabayev Tuulgan Kününün 110. Cıldıgına}

Arnalgan Cıynak, Bişkek, 1993, s. 52.

588 _{E. Maanayev, “Đ. Arabayevdin Koomduk-Sayasıy Đşmerdigi”, Erkintoo, 25 Dekabr, 2007, s. 10.} 589 _{Ploskih, Moldoke Natsionalnoy, s. 52.}

giden halkın geri dönmesinin sağlanması amacıyla 50 milyon som ayrıldı.590 Arabayev de aynı zamanda bu komisyon içerisinde aktif rol aldı. Arabayev’in komisyon içerisindeki görevi, Çin hükümet organları ile gerekli görüşmelerin yapılması, Kırgız göçmenlerinin vatanlarına dönmelerini zorlaştıran unsurları gerekirse para kullanarak ortadan kaldırma, dönenlerin temel yiyecek ihtiyaçları, yerleşmeleri için gerekli yer ve toprak işlemede kullanılacak gereçlerin temini ile yerleşmelerini sağlamaktı.591 Arabayev çalışmalarını büyük bir titizlik ve özveri ile yerine getirdi. Dönen bütün göçmenleri iyi bir şekilde karşılayıp, ihtiyaçlarını giderdiği gibi Doğu Türkistan’a iki defa giderek kalanların da dönmelerini sağladı. 592 Arabayev’in bu özverili çalışması kısa sürede sonuç vererek, aynı yılın Nisan ayında Doğu Türkistan’dan Yedi-su bölgesine 300 bine yakın Kırgız ve Kazak göçmeni döndü.593