Arabayev’in Ekim Devriminden Sonraki Eğitim Çalışmaları

Rus Çarlığının yıkılarak yerine Sovyetler Birliğinin kurulması Rusya’da olduğu gibi Türkistan’da da siyasi, ekonomik ve kültürel olarak önemli değişimlere sebep oldu. Bu değişimin yaşanmasındaki en önemli aparat Komünist partinin siyasi çıkarları doğrultusunda yönlendirdiği Eğitim Kurumu idi. Çarlık döneminde eğitim çalışmalarına başlayan Arabayev, 1916 bağımsızlık isyanın çıkmasıyla Doğu Türkistan’a kaçmış ve eğitim çalışmalarına ara vermek zorunda kalmıştı. Yaklaşık bir yıl kadar Doğu Türkistan’da bulunup, döndükten sonra eğitim alanındaki faaliyetlerine Sovyet döneminde de devam etti. Komünist partinin eğitim politikaları Arabayev’e eğitimcilik çalışmalarında geniş bir alan sundu. Arabayev Doğu Türkistan’dan döndükten sonra Sovyet eğitim politikalarının sunduğu kolaylıkları ve imkanları Kırgız halkının en iyi şekilde faydalanabilmesi için çalıştı.

Günümüzde Kırgızlar tarafından ilk rehber-öğretmen olarak görülen Arabayev, Rus ihtilalını Türkistan Türkleri için bir fırsat telakki ettiği için bütün çabasını eğitim alanında gösterdi. Onun bu konuya çok fazla önem vermesi dönemin şartlarından kaynaklanıyordu. Çünkü Şubat ihtilalından sonra Rusya’yı yönetecek geçici bir hükümet kuruldu. Çarlık döneminde Türkistan’ı yöneten Türkistan Askeri Valisi’nin yerine de bölgeyi yönetecek 22 üyeli bir icra heyeti oluşturuldu. Đcra heyetini oluşturan 22 üye arasında halkın %2’sini oluşturan Rus ve yabancı milletleri temsilen 18, büyük çoğunluğu olan Müslümanları temsilen sadece 4 üye kabul edildi. Bu duruma karşı çıkan Türkistan Türkleri merkezi hükümete yazdıkları dilekçelerle karşı çıktılar. Merkezi yönetim bu haklı isteklere göz yumduğu gibi Türkistan Türklerini küçümseyip, onların daha kültürel gelişmeyi tamamladıklarını bahane ederek istekleri geri çevirdi. Geçici hükümetin başkanı Kerensky Türklerin isteklerine karşılık; “Sizin toplumsal işlere hazırlığınız yok, Siyasi ve sınıfsal

teşkilatlardan yoksunsunsunuz. Đnkılap zamanlarında memleket ancak böyle teşkilatlar tarafından yönetilir. Ne vakit demokrasi ve sosyalizm esaslarına göre teşkilatlar kurar ve toplumsal hayata hazırlanırsanız o zaman kendi nüfusunuzla uygun bir hak sahibi olabilirsiniz”414 cevabını vererek geçici hükümetin Çarlıktan farklı olmadığını gösterdi.

Oysa Türkistan Türkleri daha 1905 ihtilalinden sonra bir çok dergi, gazete, cemiyet ve hatta partiler kurmuşlardı. Bilindiği üzere Kerensky’nin bu cevabı Türkistan yönetimini elde

414 _{Đsrafil Kurtcephe, “Teşkilat-ı Mahsusa Belgelerine Göre 1917 Rus Đhtilalı Sırasında Türkistan”, Ankara}

tutmak bahanesinden başka bir şey değildi. Bu durumda Türkistan’da Türklerin Bolşeviklere yardım etmekten başka çıkar yolları yoktu. Ayrıca Rus yöneticiler tarafından bahane olarak kullanılan kültürel gelişim meselesi en iyi şekilde ele alınmalıydı. Arabayev de bu durumun farkında olduğu için Bolşevik ihtilalinden sonra yönetimin sunduğu bütün imkanları sonuna kadar kullanarak Kazak ve Kırgızlar arasında eğitimin yaygınlaştırılması için çaba harcadı. Arabayev, Bolşevik ihtilalından sonra kurulan Türkistan Otonom Cumhuriyeti bünyesinde oluşturulan yönetim organizasyonlarında önemli görevler üstlendi. Đlk olarak Karakol bölgesinde kurulan 10 kişilik halk yönetimi komitesine başkan olarak seçildi.415 Buradaki ilk işi Doğu Türkistan’dan dönen göçmen Kırgızlara yardım etmek oldu. Bu çerçevede geri dönen göçmenlerin barınmaları, temel ihtiyaçlarının karşılanmasının yanı sıra Kazaklardan yardım istediği gibi Sovyet Merkez hükümetine göçmenlerin eski topraklarına yerleştirilmesi ve parasal yardım yapılması için mektuplar yazdı.416

Aynı zamanda halkın eğitimine çok önem veren Arabayev Karakol bölgesinde ve özellikle Ton ilçe ve çevresinde ilk eğitim organizasyonunu gerçekleştirecek yerel komisyonları kurdu. Kırgız köy ve kışlaklarını gezerek halkı eğitimin yaygınlaştırılması için yönlendirmeye çalıştı. Bu gezilerinden bir tanesinde Arabayev’in at bakıcılığını yapan Cumakul Sadıkov Ak-bel adında bir köyde onun köylülerle sohbetini şu şekilde aktarıyor:

“…Konudan konuya geçilip sonuçta söz mektep kurma, çocuk okutmaya getiren Đşanaali Aksakal: Kendi maddiyatınız ile iyi mektep yapınız. Ne zamana kadar çocuklar eski camide okuyacaklar. Halkı organize ederek yeni mektep açıp, bütün çocukları okutmak lazım. Bizden önde giden eğitim, bilim medeniyetine yetişmemiz gerek. Sovyet hükümeti okuyup, eğitim almak için ne kadar çok iş görüyor. Onun için kendinizde harekete geçmelisiniz. Mektebi kurana kadar eğitimi durdurmadan camide olsa da çocukları okutmak lazım. Altı üstü sağlam evler varsa sahibi ile görüşüp zaman geçmeden mektep olarak kullanmaya başlamak gerek. …Mecliste ağız birliği ile mektep kurmaya destek verildi. …Gittiğimiz yerlerde sözleri hep mektep açma, eğitim, cahilliği yok etme, çocukları okumaya gönderme şeklindeydi.”417 Kırgız eğitim kadrosunu yetiştirmeyi önemseyen Arabayev ayrıca çocuklara eğitim verecek yerli Kırgız öğretmen kursları açtı. Açtığı kurslarda özellikle Kırgız gençlerinin eğitim almasını istiyordu. Bu sebeple Kırgız ailelerle görüşüp kurslar için öğrenci topladı. 1922 yılında abisi ve akrabalarını ziyaret için geldiği Künbatış köyünde kaldığı 10 gün boyunca öğrenci topladı.

“…Başka köylere de gidip, oralarda mektep kurmak için halkın önde gelenleri ile görüştü. Bizim köydeki okuma yazma bilen çocukları yeni açılan 6 aylık öğretmenleri hazırlama

415 _{KRBMSDA, F. 10, Op. 15, d. 188, s. 37.}

416 _{Arabayuulu, “Biçare Kırgız Boorunardı Unutpagıla”, Kazak, No: 236, 7 Aralık 1917, s. 3.} 417 _{Sadıkov, a.g.m., s. 75 – 76.}

kursuna göndermek için aileleri ile anlaştı.”418 Kırgızlar arasında açılan eğitim kurumlarıyla yetinmeyen Arabayev Kırgız gençlerini ayrıca Taşkent ve Almatı’daki çeşitli yüksek eğitim kurumlarına yönlendirdi. En çok da 1918 yılından beri eğitimci olarak çalıştığı Almatı’daki Halk Eğitim Enstitüsüne Kırgız öğrencileri götürdü.419 Arabayev’in çabaları sonucunda 1923 yılında bu enstitüde 30’dan fazla Kırgız genci eğitim alıyordu.420

Halk arasında milli değerlerin öğrenilip yaygınlaşmasını sağlayacak yerel yazarlar birliğini kurdu.421 Kurduğu yazar birliklerine genellikle okuma yazma bilen Kırgız gençlerini yerleştirdi.422 Bu gençler bulundukları bölgelerde halk hikaye ve destanlarını toplayıp yazıya geçirmede önemli çalışmalar yaptılar. 1920 Temmuzundan sonra Türkistan Otonom Cumhuriyeti Halk Eğitim Komiserliğinin görevlendirmesi ile Öğretmen yetiştirme kurslarında çalıştı.423 5 Aralık 1921’de yapılan Yedi-Su yönetim kongresinde Yedi-Su Eyalet Yönetimi başkan yardımcısı olarak seçildi.424 1923 yılından itibaren Türkistan Halk Eğitimi Komiserliğinde Yönetim Kurulu üyesi ve müfettiş (inspektor) olarak çalıştı.425 Sovyetlerin ilk dönemlerinde ilk Kırgız aydını Arabayev’in çalışmaları sonucunda açtığı kurslar Kırgız eğitim kurumlarının yaygınlaştırılmasında önemli yere sahip oldu. Arabayev’in açtığı kısa süreli öğretmen yetiştirme kurslarında yetişen Kırgız öğretmenler Sovyet Kırgızistan’ın ilk öğretmenleri oldular.

1924 yılında Türkistan Otonom Cumhuriyeti’nin parçalanması ile Kara Kırgız Muhtar Cumhuriyeti’nin kurulmasından sonra Arabyev, Kara Kırgız Đlim Komisyon Başkanlığına seçildi (3 Haziran 1924).426 O burada Kırgız gençlerini eğitime yönlendirmek ve eğitim faaliyetlerini hızlandırma çalışmalarının yanı sıra Kırgızca yayın faaliyetlerine önem verdi. Đlim Komisyonuna Arabayev’in başkanlık ettiği 1 yıllık dönemde yerel dilde ilk Kırgızca gazetenin yanı sıra okuma, gramer, dini ve edebi kitaplar olmak üzere 13 eser yayınlandı.427 Bu eserlerden bir çoğu Arabayev’e aittir. Özellikle 1924 yılında kısa sürede Arap harfleriyle hazırlayıp yayınladığı Kırgız Alippesi adlı Kırgızca alfabe ve gramer kitabı günümüz Kırgız yazı dilinin temeli olarak kabul edilmektedir. Bu kitaptan sonra hazırlanan Kırgızca bütün alfabe ve gramer kitapları Arabayev’in bu önemli eseri örnek alınarak yayınlandı.

418 _{Sadıkov, a.g.m., s. 76.} 419 _{KRBMSDA, F. 10, Op. 15, d. 188, s. 38.} 420 _{Sadıkov, a.g.m, s. 76.} 421 _{KRBMSDA, F. 10, Op. 15, d. 188, s. 38.} 422 _{Mamırov, a.g.m., s. 103.} 423 _{KRBMSDA, F. 10, Op. 15, d. 188, s. 38.} 424 _{KRBMSDA, F. 10, Op. 15, d. 188, s. 38.} 425 _{Maanaev - Osmonkulov, s. 46.} 426 _{KRBMSDA, F. 10, Op. 15, d. 188, s. 39.}