Araştırmanın Nitel Boyutuna İlişkin Çalışma Grubu

Araştırmanın çalışma grubunu 2009- 2010 eğitim-öğretim yılı Elazığ ili merkezinde bulunan toplam 153 ilköğretim okulu (MEB, 2008) oluşturmaktadır. Çalışma evreninde bulunan ilköğretim okullarından öncelikle beş farklı eğitim bölgesinden beşer okul belirlenerek sosyal beceri değerlendirme ölçeği uygulanmıştır. Bu ölçek ile ilgili bilgiler bir üst bölümde verilmiştir. Örneklem, araştırma kapsamında bulunan sosyal beceri değerlendirme ölçeği ile elde edilen veriler ışığında dört okul olarak tespit edilmiştir. Bu okullardan SBDÖ’den en yüksek puanı alan iki okul ve en düşük puanı alan iki okul belirlenmiştir. Bu nedenle örneklem seçiminde aşırı veya aykırı durum örneklemesi kullanıldığı söylenebilir. Bu örnekleme tekniği, sınırlı sayıda fakat aynı derecede bilgi bakımından zengin durumların çalışılmasını amaçlar. Bu teknik sayesinde normal durumlara nazaran daha zengin veri toplanabilir ve araştırma problemi derinlemesine, çok boyutlu biçimde ele alınabilir (Yıldırım ve Şimşek, 2006: 108). Araştırma konusunu oluşturan sosyal beceriler ve örtük program da düşünüldüğünde en uygun örnekleme tekniğinin bu olduğuna karar verilmiştir. Böylece

belirlenen dört okulun yönetici ve öğretmenleri ile görüşmeler yapılmıştır. Bu görüşmelerin sonucunda dört ilköğretim okulu bünyesinde bulunan birer beşinci sınıf şubesi belirlenmiştir. Bu sınıfların belirlenmesinde özellikle öğretmenlerin gönüllü olması ve yöneticilerin onayı dikkate alınmıştır. Belirlenen sınıfta sınıf içi gözlemler yapılmıştır. Bununla birlikte bu sınıfların öğrencileri ile ve velileri ile görüşmeler yapılmıştır. Öğretmen görüşmelerinde ise okulda bulunan beşinci sınıf zümre öğretmenleri kullanılmıştır. Ayrıca gözlem notlarına okulun örtük programını ortaya koymak için koridor bahçe gözlemleri de eklenmiştir.

Araştırmanın nitel boyutuna ilişkin veriler toplanmak üzere belirlenmiş dört okulun ve belirlenen sınıflardaki öğrencilerin genel özellikleri aşağıda ayrı bir başlık altında sunulmuştur.

3.3.2.1. SBDYA Okulunun Genel Özellikleri

Okul 1971- 1972 öğretim yılında 6950 m2 üzerinde yedi derslikli olarak eğitim hizmetine başlamıştır. Daha sonra okul binasında oluşan çatlaklar ve yetkili mercilerin verdiği oturulamaz raporu nedeniyle okul binası 1998 yılında yıkılmış ve yerine halen hizmet veren dört katlı okul binası yaptırılmıştır. Bu bina on iki derslik, anasınıfı, kütüphane, öğretmenler odası, fen laboratuvarı, bilgisayar laboratuvarı, çok amaçlı salon, beden eğitimi odası, teknoloji tasarım atölyesi, rehberlik odası, üç idare odası, araç odası ve kantin bölümlerinden oluşmaktadır. Okulun etrafı ağaçlarla ve yeşil alanlarla çevrilidir. Okul bahçesinde süs havuzu, kamelya ve güllerle çevrili alanlar vardır. Bunun yanı sıra yeşil çim sahası ve ağaçlık alandan oluşan küçük bir korusu vardır. Okul, sosyo-ekonomik düzeyi yüksek ailelerin oturduğu bir mahallede bulunmaktadır. Bu nedenle okulun öğrencilerinin çoğunluğu sosyo-ekonomik düzeyi iyi olan öğrencilerden oluşmaktadır. Genel olarak il merkezinde iyi olarak bilinen ve velilerin çocuklarını göndermek istediği okullardan biridir.

3.3.2.2. SBDYB Okulunun Genel Özellikleri

Bu okul tarihçe bakımından çok eskidir. 1926 yılında eğitim ve öğretime başlamıştır. 1937 yılına kadar bu aynı binada devam edilmiş fakat binanın eski ve harap

olmasından dolayı geçici bir süre başka bir yere taşınmıştır. İki yılda tamamlanan, bugün de kullanımda olan okul binası 1939 yılında aktif hale gelmiştir. Elazığ ilinde bulunan en eski okullardan biridir ve il içinde yetişen büyük şahsiyetlerin birçoğunun mezun olduğu okul olarak gösterilir. Okul iki binadan oluşmaktadır. Ana bina iki kat ve bir bodrumdan oluşmaktadır. Borum katı çok sağlıklı olmamakla beraber zorunlu hallerde sosyal faaliyetler ve toplantılar için kullanılmaktadır. Bu katta kömürlük, kalorifer dairesi ve öğrenci soyunma odaları bulunmaktadır. Birinci katta ise müdür odası, müdür yardımcıları odası, öğretmenler odası, hizmetli odası, tuvaletler ve üç derslik bulunmaktadır. İkinci katta ise bilgi teknoloji sınıfı, rehberlik odası ve altı derslik bulunmaktadır. Ana binanın hemen yanında inşa edilen ek bina iki katlıdır. Ek bina birinci katta fen bilgisi laboratuvarı, ana sınıfı ve tuvaletler yer almaktadır. İkinci katta ise üç derslik ve standartlara uygun olmayan bir özel eğitim sınıfı bulunmaktadır. Ana binanın ön tarafında bulunan bahçe yeşillendirilmiş, kamelya ve oturma alanları yapılmıştır. Ancak bu alan öğrencilerin teneffüslerde kullanımına açık değildir. Bununla birlikte öğrencilerin kullandığı okul bahçesi alanı oldukça küçük ve elverişsizdir. Aynı zamanda bu bahçe bir lise ile paylaşılmaktadır. Öğretmenler ve veliler bu durumdan şikayetçidirler.

3.3.2.3. SBDDC Okulunun Genel Özellikleri

1974- 1975 eğitim öğretim yılında hizmete açılmış bir okuldur. Yedi derslik, bir müdür odası, bir öğretmenler odası ve bir hizmetli odası ile hizmet veren okul binasına 2008 yılında ek kısımlar yapılmıştır. Bu çalışma kapsamında bir fen ve teknoloji laboratuvarı, bir görsel sanatlar atölyesi, bir kütüphane ve bir geri dönüşüm odası binaya eklenmiştir. Okulun çevresi göç alan bir yer olmasından dolayı öğrenci sayısı artarak devam etmiştir. Bu nedenle 2004 yılında ek bir bina ihtiyacı oluşmuş ve yeni bir bina inşa edilmiştir. Bu binada ise on derslik, bir müdür odası, bir müdür yardımcısı odası, bir memur odası, bir bilişim teknolojileri laboratuarı, bir öğretmenler odası, bir rehberlik servisi, bir hizmetli odası ve bir tane de çok amaçlı salon bulunmaktadır. Okulun toplam alanı 4000 m2 dir. Okul bahçesi ağaçlandırılmış, ön ve arka kısmı öğrenciler için oyun sahası olarak kullanılmaktadır.

3.3.2.4. SBDDD Okulunun Genel Özellikleri

Bu okul 1974 yılında eğitim öğretime açılmıştır. Daha sonra çevre nüfusun artması ile beş derslikli ek bina yapılmıştır. Derslik sayısı yine yetersiz kalınca 1978 yılında ek binaya kat eklenerek on altı derslikli son halini almıştır. Bununla birlikte bir fen ve teknoloji laboratuvarı, bir bilgisayar teknolojileri laboratuvarı ve anasınıfı bulunmaktadır. Okul bahçesi ve binaların kapladığı alan oldukça küçüktür. Öğrencilerin oyun alanları sınırlıdır. Okul bahçesinin etrafı ağaçlarla kaplanmıştır.

3.3.2.5. Gözlem Yapılan Sınıfların Belirlenmesi

SBDÖ ile dört okul belirlendikten sonra sıra gözlem yapılacak beşinci sınıflara gelmiştir. Sınıfların belirlenmesi yine bu ölçekten alınan puanlara göre yapılmak istenmiştir. Bu nedenle ölçek ile gerekli verilere ulaşılmıştır. Bununla birlikte aşırı ve aykırı örneklem seçim yöntemi kullanılarak sosyal beceri düzeyi yüksek okullardan en yüksek beceri puanı alan sınıflar ve sosyal beceri düzeyi düşük okullardan da en düşük beceri puanı alan sınıfları araştırma kapsamına alma planlanmıştır. Ancak süreç içerisinde okul yöneticileri ve öğretmenlerden bazılarının gönüllü olmaması durumu değiştirmiştir. Nitel çalışmalarda doğru bilgiye ulaşma konusunda alınması gereken önlem olarak nitelendirilen geçerlik olgusu (Yıldırım ve Şimşek, 2006: 274) düşünülerek uygun ortam sağlanması ve öğretmenlerin gönüllü olmasının daha önemli olduğu düşünülerek sınıf belirlenmesinde okul yöneticilerinin ve öğretmenlerin görüşüne başvurulmuştur. Bunun sonucunda gözlem yapılacak sınıf ve öğretmenler belirlenmiştir.

3.3.2.6. Araştırmanın İlköğretim Beşinci Sınıf Düzeyinde Yapılmasının Nedenleri

Araştırma konusu belirlendikten sonra sıra araştırma kapsamına alınacak yaş ve sınıf düzeyinin belirlenmesine gelmiştir. Bu aşamada ilköğretim öğrencileri ve sosyal beceri kazanma süreci dikkate alınmıştır. İlköğretim ikinci kademede ergenlik dönemine giriş ve sosyal becerilerde gözlenebilecek değişimler nedeniyle 6. 7. ve 8. sınıflar araştırma kapsamına dâhil edilmemiştir. Ayrıca ikinci kademede branş

derslerinin ve öğretmenlerinin varlığı düşünülünce sınıf içi örtük programın bütüncül bir biçimde ortaya konulmasının mümkün olamayacağı ve elde edilen verilerde tutarsızlık olabileceği de hesaba katılmıştır. Bu nedenlerle sosyal gelişimin de hız kazandığı ilköğretim birinci kademe düşünülmüştür. Çünkü bu dönemde çocuk sosyal ilişkilerin daha yoğun yaşandığı ve içine dahil olacağı toplumun değerlerini, normlarını daha çok görme imkanı bulacağı bir ortama ilk defa dahil olmuştur. İlköğretim birinci kademenin ilk üç yılı ise öğrencilerin kendilerini ifade etme yetilerinin henüz tam gelişmediği ve araştırma sürecinde uygulanacak ölçek ve görüşmelerde bu durumun sıkıntı oluşturacağı düşünülerek kapsam dışı bırakılmıştır. Örtük programın unsurlarının öğrenciler tarafından benimsenmiş olması gerekliliği de dikkate alındığında birinci kademenin sonu olan beşinci sınıf düzeyi uygun görülmüştür. Yani beşinci sınıf öğrencilerinin hem okullarının hem de sınıflarının örtük programını ortaya çıkarmaya daha çok yardımcı olacağı kanısına varılmıştır.

3.3. 2. 7. Araştırma Kapsamına Alınan Öğrencilerin Genel Özellikleri

Araştırma kapsamında belirlenen sınıflardaki öğrencilere kişisel bilgi formu uygulanmıştır. Bu form kapsamında öğrencilerin cinsiyetleri, anne ve baba eğitim düzeyleri, sosyo-ekonomik düzeyleri ve kardeş sayılarına ilişkin bilgiler edinilmiştir. Buna ilişkin kişisel bilgiler Çizelge 3’te verilmiştir.

Çizelge 3. Nitel Boyuta ilişkin çalışma grubuna ait kişisel bilgiler

Okul SBDYA SBDYB SBDDC SBDDD

Kişisel Bilgiler f % f % f % f %

Cinsiyet Kız 14 30.4 18 51.4 13 50 16 66.7

Erkek 32 69.6 17 48.6 13 50 8 33.3

Annenin Eğitim Düzeyi

Okuryazar değil 1 2.2 3 8.6 6 23.1 - - Okur yazar 2 4.3 1 2.9 8 30.8 3 12.5 İlkokul mezunu 10 21.7 12 34.3 12 46.2 19 79.2 Ortaokul mezunu 1 2.2 6 17.1 - - 1 4.2 Lise mezunu 14 30.4 10 28.6 - - 1 4.2 Üniversite mezunu 18 39.1 3 8.6 - - - -

Babanın Eğitim Düzeyi

Okuryazar değil 1 2.2 - - - - Okuryazar 2 4.3 2 5.7 8 30.8 1 4.2 İlkokul mezunu 3 6.5 7 20 16 61.5 9 37.5 Ortaokul mezunu 1 2.2 4 11.4 1 3.8 5 20.8 Lise mezunu 11 23.9 13 37.1 1 3.8 8 33.3 Üniversite mezunu 28 60.9 9 25.7 - - 1 4.2

Çizelge 3’ten devam

Ailenin Gelir Düzeyi

500 TL ve altı 1 2.2 9 25.7 17 65.4 9 37.5

501-1500 TL arası 8 17.4 17 48.6 7 26.9 13 54.2 1501-2500 TL

arası 14 30.4 6 17.1 2 7.7 2 8.3

2501 TL ve üstü 23 50 3 8.6 - - - -

Kendine Ait Odan Var mı? Evet 42 91.3 28 80 15 57.7 11 45.8 Hayır 4 8.7 7 20 11 42.3 13 54.2 Kardeş Sayısı 1 3 6.5 - - - - 2 23 50 14 40 3 11.5 6 25 3 13 28.3 15 42.9 12 46.2 8 33.3 4 6 13 4 11.4 5 19.2 7 29.2 5 1 2.2 2 5.7 3 11.5 2 8.3 6 - - - - 2 7.7 1 4.2 7 - - - - 1 3.8 - - Toplam 46 100 35 100 26 100 24 100

Çizelge 3 incelendiğinde A ve B okulunda bulunan öğrencilerin sosyo-ekonomik düzeylerinin diğer iki okula göre daha yüksek olduğu görülmektedir. Bununla birlikte anne ve baba eğitim düzeylerinin de yüksek olduğu belirlenmiştir.

3.4. Verilerin Toplanması

Bu bölümde araştırmada kullanılan veri toplama araçları ve veri toplama süreci hakkında bilgiler verilmiştir.