Sonuçların inandırıcılığı, bilimsel araştırmaların ölçütlerinden biri olarak kabul edilir. “Geçerlik” ve “güvenirlik” bu açıdan araştırmalarda en yaygın olarak kullanılan iki ölçüt olarak karşımıza çıkmaktadır (Yıldırım ve Şimşek, 2016: 324). Yin (2003)’e göre, nitel araştırmaların niteliğinin artırılması için; (1) yapı geçerliği, (2) iç geçerlik, (3) dış geçerlik ve (4) güvenirlik olmak üzere dört özelliğe dikkat edilmesi gerekmektedir. Durum çalışması araştırma deseninde, geçerliği ve güvenirliği arttırmak için genel stratejiler Tablo-17’de verilmiştir.
Tablo- 17: Durum Çalışması Araştırma Deseninde Geçerlik ve Güvenirliği Artırma Stratejileri
Test Strateji Aşama
Yapı Geçerliği
Kanıta ilişkin çoklu kaynak kullanımı Veri Toplama
Kanıt zinciri oluşturmak Veri Toplama
Taslak durum çalışmasında anahtar formatları oluşturma Oluşturma
İç Geçerlik Desen eşleştirme Muhalif açıklamalar belirtme Veri Analizi Veri Analizi
Dış Geçerlik Tekli durum çalışmalarında teori kullanma Araştırma
i
Güvenirlik Durum çalışması protokolü kullanma Durum çalışması veri tabanı geliştirme Veri Toplama Veri Toplama
Durum çalışmalarında çoklu durum deseni kullanımı ile sonuçların dış geçerliğinin; araştırma verilerinin ve verilerin ele alınması ile oluşturulan rapordan oluşan durum çalışması veritabanının oluşturulması ile güvenirliğin; delil zincirinin oluşturulması ile de yapı geçerliğinin arttırılabileceği görülmektedir.
3.11.1. Geçerlik
Geçerlik; testin bireyin ölçülmek istenen özelliğini diğer özelliklerle karıştırmadan ne derece doğru ölçtüğü ile ilgilidir. Başka bir deyişle ölçme sonuçlarının geçerliği, amaçlanan ölçmenin gerçekleşebilme derecesi olarak ifade edilmektedir (Büyüköztürk, 2018: 179). Durum çalışmalarında ise geçerlik; araştırmacının araştırdığı olguyu, olduğu biçimiyle ve olabildiğince yansız gözlemesi ve ölçme aracının ölçmeyi amaçladığı olguyu doğru şekilde ölçmesi olarak ifade edilmektedir (Yıldırım ve Şimşek, 2016: 325). Bu kapsamda toplanan veriler ancak gerçeği yansıtacak dolayısıyla da araştırma bulgularından elde edilecek sonuçların geçerliliğine olumlu katkıda bulunacaktır.
134
Geçerlik kavramı yapı geçerliği, kapsam geçerliği ve yordama geçerliği olmak üzere üç türe ayrılmaktadır.
3.11.1.1. Yapı Geçerliği
Durum çalışmalarında yapı geçerliği en önemli eleştiri konularından biridir. Durum çalışmalarında, veri toplama sırasında araştırmacının kişisel yargılarının işe karıştığı düşünülür. Yıldırım ve Şimşek (2016: 331)’e göre, durum çalışmalarında yapı geçerliğini arttırmanın yolları vardır. Bunlar; birden fazla veri türünün veri toplama sürecinde kullanılması, toplanan verilere ilişkin bir kanıt zincirinin oluşturulması ve son olarak da hazırlanan durum çalışma raporunun veri toplama sürecinde kendisinden veri toplanmış bir kişiye okutulması ve görüşünün alınmasıdır.
3.11.1.2. İç Geçerlik (Kapsam)
Araştırmacı; araştırma süreci boyunca gerekli görürse yeni stratejiler deneyebilir, yapacağı mülakatlat sorularına yenilerini ilave edebilir ya da daha önce planlanmayan yeni mülakatlar yapabilir. Dahası yapmış olduğu analiz bugularını doğrulamak amacıyla farklı veri toplama yöntemleri de kullanabilir. Tüm bunlar, araştırmacının iç geçerlik noktasında duyarlılığını ifade etmektedir (Yıldırım ve Şimşek, 2016: 332).
Nitel araştırmalarda iç geçerlik; araştırmacının bulgularına dayanarak yapmış olduğu yorumların, gerçekleşen doğrularla örtüşmesine ve nihayetinde gerçeği yansıtmasına bağlıdır (Büyüköztürk vd., 2013: 84). Bu araştırmada iç geçerlik; gözlem, mülakat ve günlük notlarından elde edilen bulgularla sağlanmaya çalışılmıştır.
3.11.1.3. Dış Geçerlik (Yordama)
Dış geçerlik, araştırma sonuçlarının genellenmesi ile ilişkilidir. Belli bir olgunun derinlemesine anlaşılmasını sağlamayı amaçladığı, geniş bir örneklemi temsil etmediği ve seçilen yöntem yapılan çalışmaya özgü olduğu için nitel araştırmaların genellenebilirliğinin düşük olduğu görülmektedir. Nitel araştırmalarda karşılaştırılabilirlik ve dönüştürülebilirlik kavramları dış geçerlikle ilişkili olarak kullanılır (Büyüköztürk vd., 2013: 86). Bu nedenle durum çalışmalarında; veri setlerinin oluşturulması, verilerin analizi, kodların ve temaların oluşturulması, bulguların nasıl
135
yorumlandığına ilişkin her bir basamağın detaylı bir şekilde tanımlanması ve diğer araştırmacılar tarafından sonuçların anlamlandırılması ve farklı ortamlarda benzer çalışmaların yapılabilmesine fırsat oluşturması çalışmanın dış geçerliğini arttıracağı söylenebilir. Nitel araştırmalarda araştırmacı; çoğunluk hakkındaki genel doğrunun ne olduğunu bulmak yerine, dikkatli ve özenli bir şekilde belirli ya da özgün durumu derinlemesine anlamak ister (Merriam, 1998: 215). Yıldırım ve Şimşek (2016: 336) nitel araştırmalarda genellenebilirlik konusuna; “okuyucu araştırma sonuçlarından yola çıkarak kendi ortamına doğrudan genelleme yapamayabilir, ancak kendi ortamı için bazı dersler ve deneyimler çıkarabilir” şeklinde yorum getirmişlerdir. Diğer bir deyişle bulguları ve sonuçları okuyanlar; kendi yaşamındaki deneyimlerle okuduklarını karşılaştırıp, kendilerinin de aynı ya da benzer şeyleri yaşadıklarını söyleyebilirler. Bu şekilde kişisel deneyimler sonucu genelleme gerçekleşmiş olur (Ekiz, 2017: 121).
3.11.2. Güvenirlik
Güvenirlik kavramı; araştırma bulgularının gerçeği yansıtıp yansıtmadığı, yansıtıyorsa yansıtma derecesiyle, aynı zamanda araştırmanın farklı zamanlarda ya da farklı kişiler aracılığıyla yürütülmesi durumunda aynı ya da benzer sonuca ulaşılıp ulaşmamasıyla ilgilidir (Yıldırım ve Şimşek, 2016: 337; Ekiz, 2017: 122). Bu anlamda güvenirlik, araştırmada araştırmacıya bağlı hata veya yanlılık payının azaltılmasıdır. Yıldırım ve Şimşek (2016: 338)’e göre durum çalışmalarında güvenirliği arttırmak için araştırmacı; izlediği süreçleri açık bir şekilde tanımlamalı, ilgili dokümanlarla desteklemeli, araştırmasını belli bir sistem içerisinde aşama aşama geliştirmeli, bunu sunmalı ve gerektiğinde başka araştırmacıların da kullanabileceği ya da kontrol edebileceği araştırmalara ilişkin veri tabanı oluşturmalıdır.
Araştırmada iç güvenirliğinin sağlanması için alınan önlemler aşağıda açıklanmıştır.
• Gözlem, mülakat ve dokümanlar aracılığıyla elde edilen veriler, doğrudan alıntılama yapılarak açıklanmıştır.
• Mülakat yöntemiyle elde edilen bulgular, gözlem ve doküman analizi yöntemleriyle elde edilen bulgularla teyit edilerek, sonuçlar değerlendirilmiştir.
136
Bu araştırmada, araştırmanın dış güvenirliğinin sağlanması için aşağıdaki önlemler alınmıştır.
• Araştırmacı sadece gözlemcidir.
• Araştırmanın da veri kaynağı olan öğretmenler açık bir biçimde tanımlanmıştır. • Araştırmanın gerçekleştiği sınıf ortamı ve sahip olduğu olanaklar ifade
edilmiştir.
• Veri toplama araçlarının hazırlanması, elde edilen verilerin analiz edilmesi ve bulgu sonuçlarının birleştirilmesi detaylı bir şekilde açıklanmıştır.
137
IV. BÖLÜM
BULGULAR
Bu çalışmada, matematik öğretmenlerinin BİT’i öğrenme-öğretme ortamlarına entegrasyonuna yönelik HİE ihtiyaçlarını gidermek amacı ile bir kurs programı geliştirilmesi ve etkililiğinin incelenmesi amaçlanmıştır. Yapılan bu araştırma üç ana aşamada yürütülmüştür. Birinci aşamada matematik öğretmenlerinin BİT’e yönelik HİE ihtiyaçları belirlenmiştir. İkinci aşamada matematik öğretmenlerinin BİT’e yönelik belirlenen ihtiyaçlarını gidermeye yönelik bir HİE kurs programı hazırlanmıştır. Üçüncü aşamada ise hazırlanan HİE kurs programının etkililiği incelenmiştir.
Bu bölümde, ilk olarak öğretmenlerin BİT’e yönelik ihtiyaçlarını belirleme aşamasında elde edilen bulgulara, ikinci olarak HİE kurs programının asıl uygulama aşamasında elde edilen bulgulara, son olarak da HİE kurs programının izleme değerlendirme aşamasında elde edilen bulgulara yer verilmiştir.
4.1. Durum Tespiti ve İhtiyaç Belirleme Aşamasında Elde Edilen Bulgular