Araştırmada Kullanılan Ölçeklerin Geçerlilik Analizleri

Geçerlilik, bir ölçme aracının ölçülmek istenilen ifadeyi ne derecede ölçtüğünün ve katılımcılardan elde edilen verilerin, tanımlanan faktörlerle uygunluğunu göstergesidir (Kurtulmuş, 2010:189). Bu uyumu istatistiki olarak faktör analizi sonuçları ile ortaya konulmaktadır. Araştırmada kullanılan ölçeklerin yapı geçerliliğini belirlemek amacıyla doğrulayıcı faktör analizi yapılmıştır. Doğrulayıcı faktör analizi (DFA), açımlayıcı faktör analizi (AFA) ile belirlenen faktörlerin, belirlenen faktör yapılarına uygun olup olmadığını test etmekte yararlanılan faktör analizidir. AFA, hangi faktör ile hangi değişken grubu ile yüksek düzeyde ilişkili olduğunu test etmek için kullanılmaktadır. Belirlenen k sayıda faktöre katkıda bulunan değişken gruplarının bu faktörler ile yeterince temsil edilip edilmediğinin belirlenmesi için DFA’dan faydalanılır (Aytaç ve Öngen, 2012: 16). DFA, uygulamaya katılan bireylerden elde edilen verilere ait bulguların teorik yapıyla uyumunu inceleyebilen bir yöntem olduğu için araştırmalarda önemli bir yere sahiptir.

Ölçeklere ait yapı geçerliğini tespit etmek amacıyla doğrulayıcı faktör analizi uygulanmıştır. Doğrulyıcı faktör analizi (DFA) genellikle teorik zemini ve yapısı oluşturulmuş ölçeklerin teyit ve doğrulanması amacı ile kullanılmaktadır (Akbıyık ve Coşkun, 2013: 46). Doğrulayıcı faktör analizi ile örgütsel adaletsizlik, sessizlik ve örgütsel sinizm için daha önceden oluşturulmuş faktörler ve her bir faktörün iç tutarlılığı belirlenmeye çalışılmıştır. Açımlayıcı faktör analiziyle, faktörler ile değişkenler ilişkisinin yeterliliği, değişkenlerin hangi faktörler ait olduğu belirlenmektedir. Faktörlerin birbirinden bağımsızlığı, belirlenen faktörlerin orijinal yapıyı yeterli düzeyde açıklayıp açıklayamadığı hipotezleri test edilemediği için DFA’nın uygulanması gerekmektedir.

DFA, yapısal eşitlik modeline ait olan kantitatif bir veri analizidir. DFA, faktörlerle (gizil değişkenler) gözlemlenen değişkenleri arasındaki nedensel ilişkiyi tespit eden teorik temelli modeli değerlendirmeye imkan sağlamaktadır (Suhr, 2006). Ayrıca DFA’nın uygulanması için standart bir model veri alındığında, yaklaşık 200 gözlemin yanı sıra (DeCoster, 1998) her bir faktör için değişken sayısının en azından üç olması gerekmektedir. Her bir faktör içerisinde en az üç tane değişkenin yer alması, ikinci düzey faktör yapısının da etkin bir şekilde tanımlanmasını sağlar (Sümer, 2009). DFA

uygulamasında modele ait uyum model uyum indekslerine aracılğıyla yapılmaktadır. Çalışmada kullanılan modelin uygunluğunu belirlemek amacıyla bakılması gereken göstergeler ve değerler bulunmaktadır. Bu gösterge ve değerler uygunluk tasarlanan model ve gerçek arasındaki uygunluğu test etmektedir. Dolayısıyla modelin yapı geçerliliğinin (construct validity) varlığı ortaya konuşmaktadır. Kullanılan farklı uygunluk istatistikleri bulunmaktadır. Bu istatistiklerin birinine göre üstün ve zayıf yönleri bulunmaktadır (Bagozzi, Youjae ve Phillips, 1991: 432). Tek bir uyum istatistik değerine bakarak modele dair uyum yorumu hataya neden olacaktır. Bunun yerine birden fazla uyum istatistiği kullanıp, incelemek gerçeğe uygunluğunu belirlemek açısından daha doğru olacaktır (Bryne, 2011: 664). Analizlerin farklı niteliklere olan duyarlılığı farklı istatistiklerin kullanılmasını gerektirmektedir. İstatistiklerin örneklem büyüklüğüne, serbestlik derecesine, model karmaşıklığı ya da basitliğine ilişkin duyarlılığa sahiptir. Uygunluk istatistikleri iki farklı grupta yer almaktadır. Mutlak uygunluk ölçütleri (absolute fit indices) ön modelin örneklem verisi ise uygunluğunu kontrol eder. Kısacası veriler aracılığıyla hazırlanan modelin tasarlanan modele uygunluğunu test eder (McDonald ve Ho, 2002: 69). Bu kategoride incelenen istatistikler: Ki-Kare (CMIN), Ki-Kare/df, RMSEA, GFI değerleridir. Diğer grup, aşamalı uygunluk ölçütleri (incremental fit indices) veya karşılaştırmalı (comperative) uygunluk ölçütleri olarak adlandırılır (McDonald ve Ho, 2002: 64).

En sık kullanılan uyum indekslerinin listesi Tablo 7’de yer almaktadır. Bu çalışmada, örgütsel adaletsizlik, sessizlik ve örgütsel sinizme ait alt boyutlar düzeyinde DFA ayrı ayrı gerçekleştirilmiştir. Her temel faktöre ilişkin gerçekleştirilen DFA sonrasında, ölçekte yer alan değişkenlerin faktörleri (gizil değişkenleri) ne kadar iyi temsil ettiği ve faktörler (gizil değişkenler) arasındaki korelasyonların belirlendiği ölçüm modeli test edilmektedir. Yapılan analizin uygulama ve sonuçları, aşağıda alt başlıklar olarak açıklanmaktadır.

Tablo 7

Uyum İndeksler

İndeks Tanımı ^{Kabul edilebilir} _uyum İyi uyum

χ2 χ2/sd

Orijinal değiş ken matrisinin, önerilen matristen farklı olup olmadığını test eder. Serbestlik derecesine oranı önem

taş ımaktadır 2sd < χ2≤3 sd 2 <χ2/sd < 5 0≤χ2 ≤2sd 0 ≤ χ2/sd≤ 2 RMSE A (Ortalama Hata Karakök Değeri-Root Mean Square Error Approximation )

Önerilen modelin parametreleri arasındaki kovaryans

matrisiyle, örneklemde gözlenen değiş kenler arasındaki kovaryans matrisi arasındaki farka (hataya) dayanan uyum indeksidir.

.05 <RMSEA ≤ .10 0≤RMSEA≤.05

GFI

Önerilen modelce hesaplanan gözlenen değiş kenler

arasındaki genel kovaryans miktarını gösterir. Regresyon analizindeki R gibi

yorumlanabilir.

.90≤GFI<.95 .95≤GFI≤1 (Uyum İyiliği

İndeksi-Goodness of Fit Index)

NFI (Normlandırılmış Uyum İndeksi – Normed Fit Index)

Varsayılan modelin null hipotez modeliyle

uygunluğunu araş tırır. Diğer bir ifadeyle, Null hipotezinin uygunluğuyla

karş ılaştırıldığında, önerilen modeli kullanarak elde edilen uygunluktaki artış miktarını ifade eder. .90≤NFI<.95 .95≤NFI≤1 TLI (Normlandırılmamış Uyum İndeksi- Tucker-Lewis Index) NNFI (Normlandırılmamış Uyum İndeksi- Nonnormed Fit Index)

Önerilen model kullanılarak serbestlik derecesi baş ına uygunluktaki artış miktarı şeklinde yorumlanır.

.95≤TLI<.97 ^{.97≤TLI≤1} _{.97≤NNFI≤1}

CFI (Karş ılaştırmalı Uyum İndeksi- Comparative Fit Index)

Mevcut verilere kötü uyum sağladığı varsayılan bir bağımsız (null) model ile önerilen modele ait

kovaryansları karşılaştıran bir indekstir.

.90≤CFI<.97 .97≤CFI≤1

AGFI Uyarlanmış Uyum İyiliği İndeksi- Adjusted Goodness of Fıt Index)

GFI’nın serbestlik derecesine

4.7.1.3.1. Örgütsel Adaletsizlik Ölçeğine İlişkin Doğrulayıcı Faktör Analizi

Örgütsel adaletsizlik ölçeğinin yapısal geçerliliğini test etmek amacıyla yapısal eşitlik modellemesi kullanılarak doğrulayıcı faktör analizi yapılmıştır. Örgütsel adaletsizlik ölçeğine ilişkin yapılan birinci düzey DFA sonuçları dağıtım adaletsizliği gizli değişkeni için faktör yüklerinin 0.80-0.89, işlem adaletsizliği için 0,68-0.83, kişilerarası adaletsizlik için 0.82-0.97 ile bilgisel adaletsizlik için 0,75-0.92 aralığında değişmekte olduğunu ortaya koymaktadır. Ayrıca kişilerarası adalet ile bilgisel adalet arasında güçlü bir ilişkinin varlığıda analiz sonuçlarının ortaya koyduğu değerlerdendir. Birinci düzey doğrulayıcı faktör analizi sonuçları ölçeğin 4 boyutlu orijinal yapısı ile uyumlu sonuçlar ortaya koymuştur. DFA ile ilgili yapılan analiz sonrasında model uyum indeksleri kontrol edilmiş ve uyum değerinin daha uygun bir düzeye getirilebilmesi için MI değerleri incelenmiştir. Tasarlanan modelin ne derece iyi tanımlandığını gösteren yapı düzeltme indisleri (Modification Indices) olarak adlandırılmaktadır. MI değerleri serbestlik derecesi (df) karşılığı Ki-kare değerindeki değişim hakkında bilgi vermektedir. MI değerinin yüksekliği çıkan değişkenler arasında bir bağ olduğu, serbest olmadığını ifade etmektedir. Sosyal bilimlerde MI değerinin sıfır olması çok olası değildir. MI değeri yüksek olan iki değişken arasında kurulacak bağ Ki-kare değerinin düşmesini, modelin daha uygun hale gelmesine yardım edecektir (Jöreskog ve Sörborn, 1993:32).

MI tablosu ve altında yer alan iki tablodan oluşmaktadır. Bunlardan biri kovaryanslara ilişkin MI değerlerini içerirken, diğeri ise regresyon yüklerini kapsayan MI değerleridir. Kovaryanslara ait MI değerleri, hata terimleri arasındaki bağı göstermektedir. Hata terimleri arasındaki bu kovaryans ölçümdeki hataları ifade etmektedir. Bu hata cevaplayanların karakteristik özelliğinden kaynaklanabileceği gibi ifadenin kendisinden de kaynaklanabilmektedir (Ash ve Jöreskog, 1990:419)

Bu çerçevede e13-e14, e14-e15, e19-e20 ile e20-e24 hata terimleri arasında kovaryanslar çizilmiştir. Hata terimleri arasına çizilen kovaryanslar sonrası yeniden yapılan analiz sonuçlarının model ile uyumluluk değerlerinin yükseldiği tespit edilmiştir. Daha sonra ikinci düzey doğrulayıcı faktör analizi yapılmıştır. DFA sonuçları, ölçeğin dört faktörlü yapısına ilişkin istatisksel verilerin kabul edilebilir uyum değerlerine sahip olduğu görülmüştür. İkinci düzey DFA değişken değerleri ve açıklamalar Tablo 8’de yer almaktadır.

Tablo 8

Örgütsel Adaletsizlik Doğrulayıcı Faktör Analizine İlişkin Bulgular Index ^{Mükemmel Uyum} Ölçütü

Kabul Edilebilir

Uyum Ölç ütü ^Araştırma Bulgusu ^Sonuç

χ2

0-3 3-5 3,17 ^Kabul

edilebilir /sd

RMSEA .00 ≤ RMSEA ≤ .05 .05 ≤ RMSEA ≤ .10 0,064 ^Kabul edilebilir

CFI .95 ≤ CFI ≤ 1.00 .90 ≤ CFI ≤ .95 0,964 ^Mükemmel

Uyum NNFI .95 ≤ NNFI (TLI) ≤ 1.00 .90 ≤ NNFI (TLI) ≤ .95 0.957 ^Mükemmel

uyum

NFI .95 ≤ NFI ≤ 1.00 .90 ≤ NFI ≤ .95 0.948 ^Kabul

edilebilir

RMR .00 ≤ RMR ≤ .05 .05 ≤ RMR ≤ .08 0.06 ^Kabul

edilebilir

GFI .95 ≤ GFI ≤ 1.00 .90 ≤ GFI ≤ .95 0,915 ^Kabul

edilebilir

AGFI .90 ≤ AGFI ≤ 1.00 _{.85 ≤ AGFI ≤ .90} 0.889 ^Kabul

edilebilir

Anlamlılık p< .05 olarak elde edilmiştir. Beklenilen ile gözlenen kovaryans matrisi arasındaki fark anlamlıdır. X

2

/sd uyum istatistiği 3,17 olarak tespit edilmiştir. RMSEA değeri .064, NFI değeri .948 olarak elde edilmiştir. Normlaştırılmamış uyum endeksi NNFI ise .957 olduğu tespit edilmiştir. GFI değeri .915 AGFI ise düzenlenmiş uyum

endeksidir. Bu değer ise .889 olarak bulunmuştur. RMR bulunan 0,06 değer kabul edilebilir uyum göstermektedir. Maksimum olabilirlik yöntemi kullanılarak yapılan DFA’de ortaya çıkan ve Şekil 12’de gösterilen sonuçlar değerlendirildiğinde faktörleri oluşturan değişkenlere ait regresyon katsayıları, faktör yükleri ve korelasyon katsayıları istatistiksel olarak anlamlıdır. Elde edilen bu değerler örgütsel adaletsizlik ölçeğini açıklayan her bir parametrenin anlamlı olduğunu göstermektedir. Sonuç olarak değerlendirildiğinde araştırma sonucunda elde edilen verilerin iyi uyuma sahip olduğu ve modelimizin istatistiksel olarak anlamlı ve geçerli olduğunu göstermektedir

.

4.7.1.3.2. Örgütsel Sessizlik Ölçeğine İlişkin Doğrulayıcı Faktör Analizi

Örgütsel sessizlik ölçeğinin yapısal geçerliliğini test etmek amacıyla yapısal eşitlik modellemesi kullanılarak doğrulayıcı faktör analizi yapılmıştır. Örgütsel sessizlik ölçeğine ilişkin yapılan birinci düzey DFA sonuçları kabullenici sessizlik gizli değişkeni için faktör yüklerinin 0.74-0.94, savunmacı sessizlik için 0,87-0.95, koruma amaçlı sessizlik için 0,81-0.96 aralığında değişmekte olduğunu ortaya koymaktadır. Ayrıca kabullenici sessizlik ile savunmacı sessizlik arasında güçlü bir ilişkinin varlığını ortaya koymaktadır.

Şekil 14 : Örgütsel Sessizlik Ölçeği Doğrulayıcı Faktör Analizi

Birinci düzey doğrulayıcı faktör analizi sonuçları ölçeğin 3 boyutlu orijinal yapısı ile uyumlu sonuçlar ortaya koymuştur. Yapılan analiz sonrasında model uyum indeksleri kontrol edilmiş ve uyum değerinin daha uygun bir düzeye getirilebilmesi için hata terimleri arasında kovaryanslar elenmiştir. Tekrarlanan DFA sonrası tasarlanan modelin ne derece iyi tanımlandığını gösteren uyum indisleri modelin sonuçları açısından incelendiğinde; RMSEA uyum ölçümü .055 olup, kabul edilebilir uyum göstermektedir. Diğer uyum ölçülerinden NFI, NNFI, CFI,GFI,AGFI ölçümleri kabul edilebilir uyum gösterirken; X

2

/sd uyum istatistiği 2,57 mükemmel uyum olarak tespit edilmiştir. Buna göre uyum ölçülerinin mükemmel uyum ve kabul edilebilir uyum göstermeleri ayrıca düzeltmeli ki-kare değerinin de iyi uyum göstermesi, verilerimizin iyi uyuma sahip olduğu ve modelimizin istatistiksel olarak anlamlı ve geçerli olduğunu göstermektedir

.

Maksimum olabilirlik yöntemi kullanılarak yapılan DFA’de ortaya çıkan ve Şekil 13’de gösterilen sonuçlar değerlendirildiğinde faktörleri oluşturan değişkenlere ait regresyon katsayıları, faktör yükleri ve korelasyon katsayıları istatistiksel olarak anlamlıdır. Elde edilen bu değerler örgütsel sessizlik ölçeğini açıklayan her bir parametrenin anlamlı olduğunu göstermektedir. Sonuç olarak değerlendirildiğinde araştırma sonucunda elde edilen verilerin iyi uyuma sahip olduğu ve modelimizin istatistiksel olarak anlamlı ve geçerli olduğunu göstermektedir

.

Tablo 9

Örgütsel Sessizlik Doğrulayıcı Faktör Analizine İlişkin Bulgular

Index ^{Mükemmel Uyum}

Ölçütü

Kabul Edilebilir Uyum Ölç ütü

Araştır ma Bulgusu Sonuç χ2 0-3 3-5 2,57 ^Mükemmel Uyum /sd

RMSEA .00 ≤ RMSEA ≤ .05 .05 ≤ RMSEA ≤ .10 0,055 ^Kabul Edilebilir CFI .95 ≤ CFI ≤ 1.00 .90 ≤ CFI ≤ .95 0.900 ^Kabul

Edilebilir NNFI .95 ≤ NNFI (TLI) ≤ 1.00 ^{.90 ≤ NNFI (TLI) ≤}

.95 ^0.908

Kabul Edilebilir NFI .95 ≤ NFI ≤ 1.00 .90 ≤ NFI ≤ .95 0.910 ^Kabul

Edilebilir RMR .00 ≤ RMR ≤ .05 .05 ≤ RMR ≤ .08 0.130 Kötü uyum GFI .95 ≤ GFI ≤ 1.00 .90 ≤ GFI ≤ .95 0,910 ^Kabul

Edilebilir AGFI .90 ≤ AGFI ≤ 1.00 .85 ≤ AGFI ≤ .90 0.855 ^Kabul

Edilebilir

4.7.1.3.2. Örgütsel Sinizm Ölçeğine İlişkin Doğrulayıcı Faktör Analizi

Örgütsel sinizm ölçeğine birinci düzey DFA prosedürü uygulanmış ve uyum iyiliği indeksleri hesaplanmıştır. Anlamlılık p=.000; p< .05 olarak elde edilmiştir. Beklenilen ile gözlenen kovaryans matrisi arasındaki fark anlamlıdır. Modele ait uyumluluk indekslerine ait değerlere Tablo 10’de yer verilmiştir. Ki-kare (X²) uyum istatistiği 3,621 olarak tespit edilmiştir. RMSEA değeri 0,093, NFI değeri 0,91 olarak elde edilmiştir. Normlaştırılmamış uyum endeksi NNFI ise 0,91 olduğu tespit edilmiştir. GFI değeri 0,090, AGFI ise düzenlenmiş uyum endeksidir.

Tablo 10

Örgütsel Sinizm Doğrulayıcı Faktör Analizine İlişkin Bulgular

Index ^{Mükemmel Uyum}

Ölçütü

Kabul Edilebilir Uyum Ölç ütü

Araştırma

Bulgusu Sonuç

χ2

0-3 3-5 3,621 İyi uyum

/sd

RMSEA .00 ≤ RMSEA ≤ .05 .05 ≤ RMSEA ≤

.10 ^0.033 İyi uyum

CFI .95 ≤ CFI ≤ 1.00 .90 ≤ CFI ≤ .95 0.930 İyi uyum NNFI .95 ≤ NNFI (TLI) ≤ 1.00 ^{.90 ≤ NNFI (TLI) ≤}

.95 ^0.910 İyi uyum

NFI .95 ≤ NFI ≤ 1.00 .90 ≤ NFI ≤ .95 0.910 İyi uyum SRMR .00 ≤ SRMR ≤ .05 .05 ≤ SRMR ≤ .08 0.080 İyi uyum GFI .95 ≤ GFI ≤ 1.00 .90 ≤ GFI ≤ .95 0.900 İyi uyum AGFI .90 ≤ AGFI ≤ 1.00 .85 ≤ AGFI ≤ .90 0.850 İyi uyum

Bu değer ise 0.85 olarak bulunmuştur. SRMR bulunan 0,06 değer iyi uyum göstermektedir. Sonuç olarak değerlendirildiğinde verilerimizin iyi uyuma sahip olduğu ve modelimizin istatistiksel olarak anlamlı ve geçerli olduğunu göstermektedir. Birinci düzey doğrulayıcı faktör analizi sonuçları ölçeğin 3 boyutlu orijinal yapısı ile uyumlu sonuçlar ortaya koymuştur. Yapılan analiz sonrasında model uyum indeksleri kontrol edilmiş ve uyum değerinin daha uygun bir düzeye getirilebilmesi için hata terimleri arasında kovaryanslar elenmiştir. Tekrarlanan DFA sonrası tasarlanan modelin ne derece iyi tanımlandığını gösteren uyum indisleri modelin sonuçları açısından incelendiğinde; RMSEA uyum ölçümü .055 olup, kabul edilebilir uyum göstermektedir. Diğer uyum ölçülerinden NFI, NNFI, CFI,GFI,AGFI ölçümleri kabul edilebilir uyum gösterirken; X

2

/sd uyum istatistiği 2,57 mükemmel uyum olarak tespit edilmiştir. Buna göre uyum ölçülerinin mükemmel uyum ve kabul edilebilir uyum göstermeleri ayrıca düzeltmeli ki-kare değerinin de iyi uyum göstermesi, verilerimizin iyi uyuma sahip olduğu ve modelimizin istatistiksel olarak anlamlı ve geçerli olduğunu göstermektedir

.

Maksimum olabilirlik yöntemi kullanılarak yapılan DFA’de ortaya çıkan ve Şekil 14’de gösterilen sonuçlar değerlendirildiğinde faktörleri oluşturan değişkenlere ait regresyon katsayıları, faktör yükleri ve korelasyon katsayıları istatistiksel olarak anlamlıdır. Elde edilen bu değerler örgütsel sinizm ölçeğini açıklayan her bir parametrenin anlamlı

olduğunu göstermektedir. Sonuç olarak değerlendirildiğinde araştırma sonucunda elde edilen verilerin iyi uyuma sahip olduğu ve modelimizin istatistiksel olarak anlamlı ve geçerli olduğunu göstermektedir

.

Belgede Örgütsel adaletsizlik ve sessizlik ilişkisinde örgütsel sinizmin aracılık rolü (sayfa 155-166)