Örgütsel Adaletsizlik ve Sessizlik İlişkisinde Örgütsel Sinizm Aracılık

Bağımlı değişken ile bağımsız değişken arasındaki ilişkinin tanımlanmasında kullanılan müdahaleci değişkenlere aracı (mediator değişken) değişken denir (Hayes,2009:408). Baron ve Kenny aracı değişken içeren bir modelin belirlenmesinde aşağıdaki gibi dört temel koşulun bulunması gerektiğini ifade etmiştir (Baron ve Kenny, 1986:1176).

a) Bağımsız değiş ken ile aracı değişkeni anlamlı bir ilişkiye sahiptir. b) Aracı değiş ken ile bağımlı değişkeni anlamlı bir ilişkiye sahiptir. c) Bağımsız değiş ken ile bağımlı değişkeni arasında anlamlı bir ilişkiye bulunmaktadır.

d) Aracı değişken modele dahil edildiğinde bağımsız değişkenin bağımlı değişken üzerindeki etkisi azalmaktadır.

Güçlü ara değişken etkisinden bahsedebilmek için ara değişken (ler) de bağımsız değişken olarak değerlendirildiğinde, bağımsız değişkene ait daha önceden var olan etkinin tamamen ortadan kalkması (c okunun ortadan kalkması) durumu söz konusudur. Böyle bir durum “tam ara değişken“ olarak ifade edilir. Eğer c oku tamamen ortadan kalkmıyor ise “kısmı ara değişken” den bahsedilir. Kısmi ara değişkende bağımsız değişkenlerin bağımlı değişken üzerindeki etkisi ortadan kalkmaz ancak etki miktarında azalma meydana gelir. Bu durumda aracı etki ile birlikte başka faktörlerin varlığından bahsedilebilir (Baron ve Kenny,1986: 1176). Kısmi ara değişken bağımlı değişken ile bağımsız değişken arasındaki ilişkiyi bir fonksiyon olarak etkiler (Hayes, 2009: 415). Bununla birlikte sosyal bilimlerde tam ara değişken etkisinin varlığından bahsedilmesi zordur. Bu sebeple bağımsız değişkenin bağımlı değişken üzerindeki etkisini azaltan değişkenin varlığı yani kısmi ara değişkenin ortaya çıkartılması önem kazanmaktadır (Baron ve Kenny, 1986: 1177).

Genel olarak aracılık (mediation) analizi çalışmalarında üç yöntem kullanılmaktadır. Bunlar regresyon temelli analiz, yapısal eşitlik modellemesini temel alan analiz ile PROCESS macrosu aracılığıyla analiz olarak gruplandırılmaktadır. Bu çalışmada aracı etkinin test edilebilmesi amacıyla Andrew Hayes tarafından geliştirilen ve SPSS tabanlı çalışan PROCESS makrosunun 4. Modeli kullanılmıştır. Bu yöntemin tercih edilmesinin temel nedeni PROCESS programının kendi algoritmasının içinde bir güven aralığı hesaplaması ve bu değer aralığının program tarafından belirleniyor olmasıdır. Regresyon analizinde istatistiki anlamlıklık zorunluluğu olan sabit bir sayı iken PROCESS makrosunda program tarafından hazırlanan bir güven aralığının kullanılabiliyor olması PROCESS mikrosunu kullanım ve açıklanabilirlik bakımından üstün kılmaktadır. PROCESS makrosu analizlerinde bootstrapping işlemi kullanmaktadır. Bootstrapping yapılan işlemin örneklemi temsil edebilme gücünü arttırmak için yeniden örnekleme (resampling) yaparak dolaylı etkinin anlamlı olup olmadığını güven aralıkları belirterek açıklamaktadır (Preacher ve Hayes, 2008: 882). Bolen ve Stine (1990) tarafından yazına kazandırılan bootstrapping yöntemi örneklem sayısını bine çıkarmakta (bu sayı istenilirse arttırılabilmekte) dağılımı normalleştirerek abalizleri yapmaktadır. Bootstrapping yöntemi aracılık etkisi için Tip I hatayı en fazla minimize eden yaklaşım olarak kabul edilmektedir (Preacher ve Hayes, 2009). Aracı modele ait doğrudan ve dolaylı etkilerin anlamlı olup olmadığının 5.000 örnekleme

yoluyla gerçekleştirilen bootstrapping işlemi sonucunda bootstrapping katsayısı ve % 95 güven aralığı ile çalışılmıştır. Bootstrapping işleminde güven aralıkları alt ve üst sınırı sıfır içermediği zaman incelenen etkinin anlamlı bir etki olduğunu ifade

etmektedir (Preacher ve Hayes, 2008 :882).

Şekil 17 : Örgütsel Sinizmin Aracılık Etkisini Gösteren Model

Model çerçevesinde test edilen H5 hipotezi için Doğrudan etki modeli; c yolu olarak tanımlanmıştır.

Aracılık etkisi : Kesikli çizgilerle ifade edilen (c’) yolu

Aracı değişken modele katıldıktan sonraki ilişki a ve b yolları (a*b) üzerinden ortaya çıkan etkiyi tanımlamaktadır.

Son olarak araştırmanın hipotezi olan örgütsel adaletsizlik ve sessizlik ilişkisinde örgütsel sinizmin aracılık (mediation) etki yapıp yapmadığı (H5) test edilmiştir. Araştırma modeline göre c yolunda a ve b yolları olmadan ortaya çıkan etki; a ve b yollarının modele dahil edilmesiyle tamamen ortadan kalkmalı veya azalmalıdır. PROCESS makrosu kullanılarak modelde yer alan a yoluna ait ilişkiler incelenerek örgütsel adaletsizliğin ve örgütsel sinizm boyutları üzerindeki etkisi incelenmiştir. Analiz sonucu ortaya çıkan bulgular Tablo 24’de verilmiştir.

Analiz sonuçlarına göre modele ilişkin R2 ve P değerleri örgütsel adaletsizliğin örgütsel sinizmin duyuşsal, bilişsel ve davranışsal boyutları arasında ilişkinin varlığını ve kurulan modelin istatistiki olarak anlamlı olduğunu göstermektedir. Her bir regresyona

c c’ ÖRGÜSEL ADALETSİZLİK ÖRGÜTSEL SESSİZLİK ÖRGÜTSEL SİNİZM a b

ait P değeri 0.05 ten küçük (.0000) olduğu için ve β etkileşim değeri her bir regresyon için pozitif değer almaktadır. Bu bulgular doğrultusunda, örgütsel adaletsizliğin örgütsel sinizmin tüm boyutları üzerinde anlamlı ve pozitif bir etkisi bulunduğunu ortaya koymaktadır.

Tablo 24

Örgütsel Adaletsizliğin Örgütsel Sinizm Boyutları Üzerindeki Etkisi

Β S.H T P LLCI ULCI P R2

REGRESYON DEĞERLERİ ^MODEL _ÖZETİ

DUYUŞSAL SİNİZM .6713 .483 13.9048 .0000 .5765 .7662 .0000 .2662 BİLİŞSEL SİNİZM .6842 .410 16.5663 .0000 .6631 .7653 .0000 .3399 DAVRANIŞSAL SİNİZM .6715 .466 8.7471 .0000 .3161 .4992 .0000 .1255

Bu çerçevede Baron ve Kenny (1986) belirttiği ara değişkenin sahip olması gereken ilişkilerden ilki olan bağımsız değişken ara değişkeni doğrudan etkilemesi şartı model kapsamında doğrulanmıştır. Analizin ikinci bölümünde b ve c’ yolları modele dahil edilmiştir. Örgütsel adaletsizliğin örgütsel sinizm boyutları aracılığı ile örgütsel sessizlik üzerindeki etkisi incelenmiştir. Analiz sonuçları Tablo 25’de yer almaktadır.

Tablo 25

Örgütsel Adaletsizliğin Örgütsel Sessizlik Üzerindeki Etkisinde Örgütsel Sinizm Boyutlarının Etkisi

β S.H T P LLCI ULCI P R2

REGRESYON DEĞERLERİ ^MODEL _ÖZETİ

ÖRGÜTSEL ADALETSİZLİK .3203 .0411 7.7874 .0000 .2395 .4011 .0000 ^.3056 DUYUŞSAL SİNİZM .0695 .0344 2.0207 .0438 .0019 .1371 BİLİŞSEL SİNİZM .0986 .0435 2.2684 .0237 .0132 .1840 DAVRANIŞSAL SİNİZM .0641 .0344 1.8653 .0327 .0034 .1317

eklenmesi ile yapılmıştır. Baron ve Kenny’nin (1986) dördüncü önermesi olan aracı değişken modele dahil edildiğinde bağımsız değişkenin bağımlı değişken üzerindeki etkisinin azalması beklenmektedir. Modele aracı değişken atanması ile örgütsel adaletsizliğin örgütsel sessizlik üzerindeki etki değerinde değişme veya P değerinde değişme veya istatiksel anlamlı değerinin azalması beklenmektedir. Analiz sonuçları değerlendirildiğinde örgütsel adaletsizliğin örgütsel sessizlik üzerindeki etkisi β etkileşim değeri .4606 iken aracı değişkenin modele katılması ile etki değeri β.3203 gerilemiştir. Dördüncü önermede bu bağlamda kabul edilmiştir. Örgütsel adaletsizliğin örgütsel sinizm aracılığıyla örgütsel sessizlik üzerindeki etkisinde P değeri 0.05 ten küçük (.0000) istatistiki olarak anlamlı ve β etkileşim değerinin pozitif yönde bir etkiye sahip olduğunu ortaya koymaktadır.

Üçüncü analiz olarak, toplam etki modeli kapsamında bağımsız değiş kenin bağımlı değiş keni doğrudan etkilemesi ile ilgili olarak c yolu incelenmiştir. Yapılan analize ilişkin bilgiler Tablo 26’de yer almaktadır.

Tablo 26

Örgütsel Adaletsizliğin Örgütsel Sessizlik Üzerindeki Etkisi

β S.H T P LLCI ULCI P R2

REGRESYON DEĞERLERİ ^MODEL _ÖZETİ

ÖRGÜTSEL

SESSIZLIK .4606 .366 13.7134 .0000 .3946 .5266 .0000 .2608

Analizde örgütsel adaletsizliğin örgütsel sessizlik üzerindeki doğrudan etkisine bakılmıştır. Analiz sonuçları P değeri 0.05 ten küçük (.0000) ve β (.4606) etkileşim değeri pozitif olduğundan örgütsel adaletsizliğin örgütsel sessizlik üzerinde pozitif yönlü ve anlamlı bir etkisini ortaya koymaktadır. Analiz sonuçları, örgütsel adaletsizliğin örgütsel sessizliğin artışına neden olduğu şeklinde ifade edilebilir.

Aracılık etkisinin olup olmadığının kontrol edilebilmek için c ve c’ yollarına ilişkin analiz sonuçlarının değerlendirilmesi gerekmektedir. Aracı değişken örgütsel sinizm boyutları (Duyuşsal Sinizm, Bilişsel Sinizm ve Davranışsal Sinizm) olmadan örgütsel adaletsizliğin örgütsel sessizlik üzerindeki etkisi (β=.4606) iken aracı değişkenlerin (β =.3.203) eklenmesiyle azalmaktadır. Baron ve Kenny (1986) tarafından belirtilen tüm

koşullar sağlandığından araç bir etkinin varlığı analizler sonucunda doğrulanmıştır. Değişkenlere ait Z skorları ve güven aralıkları Tablo 27’te verilmiştir.

Ortaya çıkan aracı etkinin istatistiksel olarak anlamlı olup olmadığını kontrol etmek amacıyla Sobel testi Z skorlarına bakılmıştır. Bilişsel sinizm Z skorunun 1,96’dan düşük olması ve anlamlı olmaması nedeniyle aracılık etkisinin olmadığı görülmüştür. Aracılık etkisinin belirlenmesinden sonra toplam etki, doğrudan etki ve dolaylı etki değerleri incelenerek aracı etkinin büyüklüğü tespit edilmesi gerekmektedir. Bu bağlamda toplam etki ve ile doğrudan etki arasındaki farka bakılarak dolaylı etkinin büyüklüğü belirlenmiştir. Analiz sonuçlarına göre örgütsel adaletsizliğin örgütsel sessizliğe toplamda .4606 değerinde bir etkisi bulunmaktadır. Bu etkinin .1403’lük değeri örgütsel sinizm aracılığı ile olmaktadır. Bu çerçevede örgütsel sinizmin bilişsel sinizm boyutunun örgütsel adaletsizlik ve örgütsel sessizlikte ilişkisinde aracılık rolünün bulunmamaktadır.

Tablo 27

Örgütsel Adaletsizliğin Örgütsel Sinizm Üzerindeki Etkisi

Dola ylı Etki S.H Z P Bootstrap Güven Aralığı BoLLCI Bootstrap Güven Aralığı BoULCI Aracılık Etkisi DUYUŞSAL SİNİZM .0467 .0270 .2932 .0000 .0294 .0821 Kısmi Etki BİLİŞSEL SİNİZM .0675 .0310 .1456 .0000 .0270 .-0071 Aracılık Etkisi Yok DAVRANIŞSAL SİNİZM .0261 .0158 ..2456 .0000 .0310 .0078 Kısmi Etki Bu bağlamda

H5: Örgütsel sinizm örgütsel adaletsizlik ve sessizlik ilişkisinde aracı bir etkiye sahiptir.

H5a: Duyuşsal sinizm örgütsel adaletsizlik ve sessizlik ilişkisinde aracı bir etkiye sahiptir hipotezi doğrulanmıştır.

H5b: Bilişsel sinizm örgütsel adaletsizlik ve sessizlik ilişkisinde aracı bir etkiye sahiptir hipotezi doğrulanmamıştır.

H5c: Davranışsal sinizm örgütsel adaletsizlik ve sessizlik ilişkisinde aracı bir etkiye sahiptir hipotezi doğrulanmıştır

Yapılan araştırma örgütsel sinizmin örgütsel adaletsizlik ve sessizlik ilişkisinde kısmı aracılık etkisi olduğunu sonucunu ortaya loymuştur.