AraĢtırmada Kullanılan Öğretim Materyali

ÇalıĢmada Tarih öğretimine yönelik geliĢtirilen bilgisayar destekli, animasyonlu, haritalı öğretim materyalinin tarih öğretimindeki etkinliğinin ölçülmesi amaçlanmıĢtır. E-içerik özelliği gösteren materyal, planlaması ve tasarımı ile birlikte toplam iki yıllık disiplinli ve yorucu bir çalıĢmanın ürünüdür. Öğretim materyali uzun soluklu bir çalıĢmanın sonucunda 11 aĢamadan oluĢan bir süreçte olgunlaĢmıĢ ve uygulamaya hazır olmuĢtur. Bu süreçler;  Düzeyin belirlenmesi  Konunun belirlenmesi  Kazanımların belirlenmesi  Literatürün taranması

 Tasarım programının belirlenmesi

 Senaryonun animasyon haline getirilmesi

 Ön değerlendirmenin yapılması

 Arayüz ve pencerelerin planlanması

 Son değerlendirmenin yapılması

 Materyalin test edilmesi

Öğretim materyalinin bu tasarım süreci ġekil 9'da ĢemalaĢtırılmıĢtır.

Şekil 9 Öğretim Materyalinin Tasarım Süreci

3.3.1. Düzeyin Belirlenmesi

AraĢtırmanın sağlıklı olabilmesi adına belli bir düzeye odaklanmak bütün çalıĢmalarda esastır. Her düzeyi aynı anda araĢtırabilmek bazı olumsuzluk ve hataları da beraberinde getirebilir. Bu sebeple çalıĢmada 9. sınıf tercih edilmiĢtir. Bu seçimde, bu

basamağın bütün okul türlerinde ortak olarak okutulması ve 9. sınıftan sonra öğrencilerin ilgilerine, yeteneklerine ve edinmek istedikleri mesleklere göre dallara ayrılmaları etkili olmuĢtur. Seçimi etkileyen bir diğer unsur, yenilenen tarih öğretim programları ve ders kitaplarıdır. Bu noktada 9. sınıf tarih öğretim programı ve ders kitabının, tarih dersi adına ilk çıkarılan program ve ders kitabı olması, çalıĢmanın temellenmesi açısından anlamlı bulunmuĢtur. Konuya yönelik olarak, alan uzmanlarıyla gerçekleĢtirilen sözlü diyaloglarda da tercihin doğru olduğu konusunda teyitler alınmıĢ ve bu yönde planlamalar gerçekleĢtirilmiĢtir.

3.3.2. Konunun Belirlenmesi

Düzeyin 9. sınıf olarak belirlenmesinin ardından, 2009-2010 eğitim-öğretim yılında çalıĢılacak konuya karar verilebilmesi adına 51 tarih öğretmeni ile yarı yapılandırılmıĢ görüĢme formu ile mülakat yapılmıĢ, elde edilen veriler doğrultusunda ele alınacak 9. sınıf tarih konusu belirlenmiĢ ve bu konuya iliĢkin materyal geliĢtirme faaliyetleri baĢlatılmıĢtır.

Bu ön çalıĢmada araĢtırma grubu; Ankara ve Çanakkale iline bağlı 15 lisede görev yapan 24 kadın ve 27 erkek tarih öğretmeninden oluĢmuĢtur. Öğretmenlerden, 9. sınıf tarih konularıyla ilgili bir öğretim materyali tasarlanacak olsa, hangi konu için bir materyale ihtiyaç duyulduğunu sıralamaları istenmiĢ, alınan cevaplar doğrultusunda tarih öğretmenlerinin birinci sırada seçtiği ilk beĢ konu belirlenmiĢtir.

Tablo 4 Tarih Öğretmenlerinin Belirledikleri 9. Sınıf Tarih Konuları

9. Sınıf Tarih Konuları Sayı % Oran

1 Ġlk Türk-Ġslam Devletleri 28 55

2 Anadolu'da Kurulan Beylikler 11 22

3 Anadolu Uygarlıkları 7 14

4 Orta Asya'da Kurulan Ġlk Türk Devletleri 3 6

5 Ġslamiyet'in DoğuĢu ve YayılıĢı 2 4

Toplam 51 100

Tablo 4'te görüldüğü üzere tarih öğretmenleri 9. sınıf tarih dersi konularından ağırlıklı olarak "Ġlk Türk-Ġslam Devletleri" konusunu birinci tercihlerinde seçmiĢ, bu nedenle çalıĢmada da "Ġlk Türk-Ġslam Devletleri" konusunun öğretimine iliĢkin bir materyal tasarımı gerçekleĢtirilmiĢtir.

3.3.3. Konunun Kazanımlarının Belirlenmesi

Öğretimin planlanması, kazanımlara bağlıdır. Konunun kazanımlarının bilinmesi; dersin planlanmasını, uygun yöntem-teknik ve öğretim materyallerinin iĢe koĢulmasını sağlayacaktır. Bu nedenle çalıĢma bünyesinde planlanacak olan "Ġlk Türk- Ġslam Devletleri" konusuna yönelik öğretim materyalinde dikkate alınacak kazanımlar tespit edilmiĢtir.

Milli Eğitim Bakanlığı 9. sınıf tarih öğretim programında "Ġlk Türk-Ġslam Devletleri" konusuna iliĢkin olarak verilen kazanımlar Tablo 5'te sunulmuĢtur.

Tablo 5 "İlk Türk-İslam Devletleri" Ünitesi Kazanımları

Kazanımlar

1. Türklerin Ġslamiyet'i kabulü sürecini ve bu süreçte meydana gelen sosyal ve kültürel değiĢimi

açıklar.

2.* Karahanlı Devleti dönemindeki siyasi, sosyal, kültürel ve ekonomik geliĢmeleri değerlendirir. 3.* Gazneli Devleti dönemindeki siyasi, sosyal, kültürel ve ekonomik geliĢmeleri değerlendirir. 4.* Büyük Selçuklu Devleti‟nin kuruluĢunda ve teĢkilatlanmasında etkili olan faktörleri değerlendirir. 5.* Malazgirt SavaĢı‟nı sebep ve sonuçlarıyla birlikte açıklar.

6.* Malazgirt SavaĢı sonrası Büyük Selçuklu Devleti‟nde meydana gelen siyasi olayları değerlendirir. 7. Büyük Selçuklu Devleti Dönemi eserlerinden yararlanarak bilim, sanat ve kültüre verilen önemi

değerlendirir.

(Kaynak: MEB, 2007)

AraĢtırmada 5 kazanımın (* ile iĢaretlenmiĢtir) hayata geçirilmesi hedeflenmiĢ, Mısır'da kurulan Türk-Ġslam Devletleri ve Büyük Selçuklu Devleti kültür ve medeniyetine iliĢkin konular, süre sıkıntısı nedeniyle kapsam dıĢı bırakılmıĢtır.

3.3.4. Literatürün Taranması

Öğretim materyalinin tasarım sürecinde ulusal ve uluslararası literatür taranmıĢ, kütüphane ve internet ortamında araĢtırmalar yapılmıĢtır. AraĢtırmacı, öğretim materyalinde kullanılmak üzere görsel ve iĢitsel materyalleri (harita, resim, video, fotoğraf, efekt, ses kaydı) internet yoluyla temin etmiĢ, basılı materyallerden elde edilen veriler de dijital ortama aktarılmıĢ ve kaynak gösterilerek kullanılmıĢtır.

3.3.5. Tasarım Programının Belirlenmesi

Düzeyin ve konunun belirlenmesinin ardından, gerçekleĢtirilmesi düĢünülen öğretim materyalinin taĢıması gereken özellikler konusunda fikir sahibi olabilmek adına 2009-2010 eğitim-öğretim yılında 51 tarih öğretmeni ile gerçekleĢtirilen mülakatlardan yararlanılmıĢtır. Bu görüĢmelerde, öğretmenlere yöneltilen "tarih dersi için geliĢtirilecek öğretim materyalinde hangi özelliklerin bulunmasını istersiniz?" sorusuna; öğretmenlerin verdikleri cevaplar Tablo 6'da özetlenmiĢtir.

Tablo 6 Öğretmenlerin Tarih Ders Materyallerinden Beklentileri

Öğretmenlerin Beklentileri Sayı % Oran

1 Öğretilecek bilgileri somutlaĢtırmalı 51 100

2 Öğrencilerin ilgisini çekmeli 51 100

3 Zaman açısından kullanımı kolay olmalı 49 96

4 Öğrencilerin dikkatlerini uzun süre korumalı 48 94

5 Öğrencileri etkin kılmalı 47 92

6 Öğretmen için kullanımı kolay olmalı 45 88

7 Teknoloji ile uyumlu olmalı 34 67

8 Öğrencilere oyun gibi gelmeli 26 51

9 Tarih haritalarından yararlanılmalı 22 43

10 Öğrenciler okul dıĢında da kullanabilmeli 12 24

Tablo 6'da görüldüğü üzere tarih öğretmenlerinin, tarih derslerinde kullanılacak olan öğretim materyalinden beklentileri; konuları somutlaĢtıracak, ilgiyi çekecek, öğretmenin kullanımının rahat olacağı, zamanın verimli kullanılabileceği ve teknolojiyle bütünleĢmiĢ bir nitelikte olması Ģeklindedir. Öğretmenlerin görüĢmeler esnasında dikkat çektikleri bu nitelikler temel alınarak öğretim materyali tasarımı planlanmıĢtır. Öğretim materyalinin tasarım süreci ġekil 9'da sunulmuĢtur. Bu veriler doğrultusunda teknoloji ile bütünleĢmiĢ, mekân algısını geliĢtirmek adına haritaları içinde barındıran ve öğrenciler tarafından dikkat çekeceği düĢünülen eğitici animasyonları tarih eğitimine kazandırmak düĢünülmüĢ, yapılan incelemeler sonucu amaca uygun olarak Adobe firmasına ait Flash programı kullanılmıĢtır.

Flash programı resim, ses, video ve efekt eklenerek zengin içerikli uygulamalar hazırlanmasına olanak tanıdıkları ve hareketlendirme, Ģekil değiĢimi sağlama, kod

yazma (script) gibi özellikleri nedeniyle seçilmiĢtir. Flash programı yeni baĢlayanlar için basit hareketli görüntüler yaratmaya imkân verirken, ileri seviyedekiler için de karmaĢık animasyonlar hazırlamak için ideal bir programdır. Flash animasyon yaratmak için sıradan animasyon yöntemleri kullanılır. Her biri bir sonrakinden çok az farklı görüntülerin birleĢtirilmesi mantığı Flash için de geçerlidir. Animasyonların sesli olması da mümkündür. Flash, yaratılan animasyonların bir bilgisayar ya da web tarayıcısında izlenebilir kılınmasını sağlayan bir oynatım sistemidir. Yaratılan animasyonların dosya uzantısı ".fla" olmaktadır. Ġzlenebilen filmler yaratmak için Flash Player formatına dönüĢtürmek gerekir. Flash Player formatına çevrilen dosyalar da ".swf" uzantısına sahip olur (Sevindik, 2008).

Öğretim materyalinde sunulan metinler, araĢtırmacı tarafından seslendirilerek Windows Movie Maker programıyla kaydedilmiĢ ve animasyonlara eklenmiĢtir.

3.3.6. Senaryonun Yazılması

9. sınıf tarih ders kitabındaki "Ġlk Türk-Ġslam Devletleri" ünitesi ve sunduğu bilgiler dikkate alınarak, Orta Asya'da kurulan Karahanlı, Gazneli ve Büyük Selçuklu Devletleri'ne iliĢkin temel kaynaklar taranmıĢ, 9. sınıf tarih öğretim programı ve 9. sınıf tarih ders kitabıyla uyumlu bilgiler değerlendirilmiĢ ve düzenlenmiĢtir. Elde edilen veriler öncelikle yazılı senaryo, hikâye tahtası (story board) ve tasarım süreçlerine uyarlanmıĢtır. Bilgilerden hikâyeler oluĢturulmuĢ, hikâyede etkili olacak karakterler ve objelerin çizimleri gerçekleĢtirilmiĢ, mekân tasarımları, harita çizimleri yapılmıĢtır. Animasyonlarda taslak haritalar kullanılmıĢtır. Animasyonlarda sunulacak bilgiler belirlenmiĢ, seslendirilecek metin kutuları oluĢturulmuĢtur.

Bütün bu çalıĢmalar, animasyon senaryosunu oluĢturmuĢtur. Senaryo hazırlama esnasında animasyonda yer alacak her hareket, ses, bilgi, harita ve diğer unsurlar dikkate alınmıĢ ve etki düzeyleri düĢünülerek yazıma aktarılmıĢtır. Her devlet için, ayrı bir senaryo yazım ve tasarım süreci yaĢanmıĢtır. Bu da hazırlık aĢamasının ayrıntılı ve uzun bir süreyi kapsamasına sebep olmuĢtur.

Resim 7 Hikâye Tahtası (story board) Örneği

3.3.7. Senaryonun Animasyon Haline Getirilmesi

9. sınıf tarih ders kitabındaki "Ġlk Türk-Ġslam Devletleri" ünitesi ve sunduğu bilgiler dikkate alınarak, Orta Asya'da kurulan Karahanlı, Gazneli ve Büyük Selçuklu Devletleri ile ilgili animasyon senaryoları, Adobe firmasına ait Flash programı kullanılarak hayata geçirilmiĢtir. AraĢtırmacı, bir dönem Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Bölümü'nden "Eğitimde Grafik ve Canlandırma" adlı dersi almıĢtır. Senaryolar, Gazi Üniversitesi Uzaktan Eğitim Meslek Yüksekokulu Ġçerik GeliĢtirme Ekibi'nde görevli iki öğrenci tarafından, araĢtırmacının denetiminde animasyon haline getirilmiĢtir.

AraĢtırmacı tarafından seslendirilen bilgi metinlerinin ses kayıtları, Windows Movie Maker programıyla kaydedilmiĢ ve düzenlenerek animasyonlara eklenmiĢtir. Animasyondan örnekler Resim 9, Resim 10, Resim 11 ve Resim 12'de sunulmuĢtur.

Resim 10 Animasyondan Örnek 2

Resim 12 Animasyondan Örnek 4

3.3.8. Ön Değerlendirmenin Yapılması

Animasyonların tasarımının tamamlanmasının ardından bir öğretim teknolojisi uzmanı, iki tarih uzmanı, iki tarih eğitimi uzmanı, bir coğrafya eğitimi uzmanı, beĢ tarih öğretmeni olmak üzere on kiĢinin görüĢü alınmıĢtır. Elde edilen veriler doğrultusunda animasyonlarda; teknik olarak, konu bakımından ve eğitsel yönden düzeltmeler yapılmıĢtır.

3.3.9. Öğretim Materyalinin Arayüz ve Pencerelerinin Planlanması

"Ġlk Türk-Ġslam Devletleri" ünitesi içinde yer alan Orta Asya'da kurulan Karahanlı, Gazneli ve Büyük Selçuklu Devletleri'ne ait animasyonlar, animasyon kullanım yönergeleri ve animasyonların uygulanmasında yararlanılacak öğrenme- öğretme etkinlikleri (tekrar sunusu-oyun-çalıĢma haritaları) materyal arayüzü içinde bölümlendirilmiĢtir.

Öğretim materyali üç bölümden oluĢmuĢtur. Bunlar:

 Karahanlılar,

 Gazneliler,

 Büyük Selçuklu Devleti'dir. Her bölümde;

 Animasyon,

 Animasyon Yönergesi,

 Tekrar Sunusu

 Oyun

 ÇalıĢma Haritaları yer almaktadır.

Arayüzden örnekler Resim 13, Resim 14 ve Resim 15‟te sunulmuĢtur.

Resim 14 Arayüzden Örnek Görüntü 2

3.3.10. Son Değerlendirmenin Yapılması

Öğretim materyalinin arayüz ve pencere tasarımının gerçekleĢtirilmesinin, animasyon ve diğer etkinliklerin uygun yerlere yerleĢtirilmesinin ardından materyalin son hali; bir öğretim teknolojisi uzmanı, iki tarih eğitimi uzmanı ve iki tarih öğretmeninin görüĢlerine sunularak değerlendirilmiĢtir. Materyalin uygulanmaya uygun görülmesinin ardından test edilme sürecine geçilmiĢtir.

3.3.11. Materyalin Test Edilmesi

Öğretim materyaline son Ģeklinin verilmesinin ardından, uygulama sırasında yaĢanabilecek sorunları tespit etmek ve gereken düzeltmeleri yapabilmek amacıyla pilot çalıĢma yapılmıĢtır. Ankara ili Çankaya ilçesine bağlı özel bir dershanede 15 öğrencilik bir grupla (10. sınıf) yapılan ön uygulamada herhangi bir sıkıntı ile karĢılaĢılmamıĢ, materyalin öğretime hazır olduğu belirlenmiĢtir. Öğretim materyali www.tubasengul.com adresinde ilgili linke yerleĢtirilmiĢtir.