Anlam Bakımından Köy adları

Anlam bakımından köy adlarının tasnifi, Özcan Başkan (237-251) ve Tuncer Gülensoy (41-48) tarafından yapılmıştır.

2.2.1. Doğrultu gösteren köy adları: Güneycik, Güneyyaka, Karadere, Karaköy, Ortaalan (yayla), Ortakonuş, Ortaköy.

2.2.2. Yer şekilleri ile ilgili köy adları: Akyarı, Bayırköy, Bayırkozağacı, Belenyurt (yayla), Boğazoluk (yayla).

2.2.3. Sular/hidrografya ile ilgili köy adları: Gözübüyük, Gümüşgöze, Karadere.

2.2.4. Bitkiler ile ilgili köy adları: Bu gruba giren köy adları şöyledir:

Bayırkozağacı, Burçaklar, Çaltı, Çamlıalan, Çayırözü, Çiçekoluk, Kozağacı, Narağacı.

2.2.5. Renkler ile ilgili köy adları: Yer adlandırma geleneğinde renk adlarının da ön planda olduğu görülür (Akar, 2006: 51). Köy renk adlarına bakıldığında ise ak, kara, kızıl ve gök kelimelerinin sık kullanıldığını görülmektedir. Gündoğmuş köy adlarında -Antalya’nın diğer ilçe köy adlandırmalarında olduğu gibi- dikkati çeken bir husus, Arapçadan ve Farsçadan alıntılanan beyaz ve siyah kelimelerinin hiç ama hiç kullanılmaması, aksine Türkçe olan ak, kara ve kızıl kelimelerinin sıklıkla kullanılmasıdır: Akyarı, Karabul, Kızılağaç.

2.2.6. Kayaçlarla/madenlerle ilgili köy adları: Balkaya, Kayabükü, Serinkaya.

2.2.7. Eski yapı veya yerleşimle ilgili olan köy adları: Eskibağ, Kalecik.

2.2.8. Kişiler ile ilgili köy adları: Yerleşilen bölgeye şahıs adının verilmesi (Sakaoğlu 259) ya da Türkmenlerin yeni fethettikleri bir coğrafyaya burasını fetheden komutanın adını vermesi adlandırmada yaygın görülen hususlardan biridir: Alibeyler (yayla).

2.2.9. Soy, boy, oymak ve topluluk ile ilgili köy adları: Oğuzlar²², Anadolu’ya yerleştiklerinde ya köylere, dolaylarındaki dağlara, tepelere, yollara, yörelere, göllere,

22 Oğuzlarla ilgili ayrıntılı bilgi için bk. Faruk Sümer. Oğuzlar (Türkmenler) Tarihleri, Boy Teşkilatı, Destanları. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı. 1999.

151

ırmaklara, çaylara, kuyulara bağlı oldukları boyun veya bölüntülerin adını verdiler Kayı Köyü, Kınık Köyü, Yazır Köyü, Bayat Höyüğü, Afşar Kuyusu gibi ya da etrafında birleştikleri bir aile veya aile başkanının adını aldılar (Üçer ve Koman 10, Yediyıldız 26-27): Karaisa, Karamanlar, Senir, Oğuz-Barçın (yayla), Orhanköy (~Cemâati Orhan).

SONUÇ

Gündoğmuş ve çevresinin yerleşim ve yer ad tarihini doğru tespit edebilmek için Alanya tarihi ile birlikte ele alıp değerlendirmek gerekir. Çünkü XVI-XVIII. yüzyıllardaki siyasi sınırları belirleyen Nağlu ve Kise nâhiyeleri ile XIX. yüzyıllardaki sınırları belirleyen Malan, Kerliye, Senir ma Düşenbe ve Mahmud Seydi (~Mahmud seyyid) nâhiyeleri Alanya sancağına bağlı nahiyelerdi. Gündoğmuş’un on yedi köyü, XVII. yüzyıldan başlamak üzere XIX. yüzyıla kadar Senir ma Düşenbe kazası içerisinde zikredilmiştir (Özkan 28).

Anadolu’da yer adlandırılması yapılırken ağırlıklı olarak Türkçe yer adlarının tercih edildiği görülmektedir. Gündoğmuş’taki köylerin adlandırılmasında, üç etnotoponim tabakasının olduğunu söylemek mümkündür: İlk tabakada, Rum/Yunan, orta tabakada Türkmen, Yörük, aşiret, cemâat reisinin bizatihi kendi verdikleri adlar ve son tabakada ise İçişleri Bakanlığı’nın bölgenin coğrafî koşulları dikkate alınmadan değiştirdiği adlar yer almaktadır. Etnotoponim açısından konuya yaklaşıldığında, Antalya’nın Korkuteli ve Elmalı ilçelerinin köy adı adlandırmasından farklı olarak bugün Gündoğmuş ilçesi sınırları içinde kalan köy adları arasında Oğuz boylarına ait bir adlandırma tespit edilememiştir.

Gündoğmuş’ta renk adlarına bağlı köy adlandırmalarında tamamı Türkçe olan renk adları, kimi zaman temel anlamları ile kullanılmış: Akyarı, Karabul, kimi zamansa doğrultu gösterme anlamıyla kullanılmıştır: Karadere, Karaköy.

Gündoğmuş’un yer adlandırmasında kültür varlıkları olan Karaköy Kalesi, Karabul Köyü Taşahır Mevkii Antik Yerleşimi, Güneycik Köyü Tol Öreni, Gümüşgöze Köyü Duvar Kalıntısı I, Cibyra Minör Antik Kenti, Casae Antik Kenti, Akyarı Köyü Asartepe Öreni, İdilgediği Mevkiindeki Mezarlık, Akçabelen Körüklük Mevkiindeki Mezarlık’ın da ya doğrudan ya da dolaylı yönden etkisi olduğu görülmüştür.

Bugün Gündoğmuş’un köylerinden bazılarının coğrafi konumu ve ulaşım imkânları göz önüne alınarak Alanya’ya bağlandığı görülmektedir: Bayırkozağacı, Gözübüyük, Gümüşgöze, Güneyköy, Karamanlar, Yenice ve Yeniköy Alanya’ya bağlanan köylerdir. Bu sebepten bu köyler, Index-Anatolicus Türkiye Yerleşim Birimleri Envanteri’nde Gündoğmuş’a değil Alanya’ya kayıtlıdır.

Antalya’nın diğer iç bölge ilçeleri Korkuteli, Elmalı, İbradı ve Akseki’de olduğu gibi Gündoğmuş ilçesinde de kentleşme ve geçici göç yoğun olarak görülmektedir. Son yıllarda da başta Antalya il merkezi olmak üzere, çeşitli il ve ilçelere de iş için temelli ve geçici göçlerin olduğu gözlemlenmektedir. Bu göçlerin neticesinde köylerin nüfusu her geçen gün hızla azalmaktadır. Mesela; bugün Gündoğmuş ilçesinin Çayırözü, Eskibağ, Narağacı, Pembelik ve Senir köylerinin nüfusu epey azalmıştır. Bu nüfus azalmaları bu şekilde devam ederse ya birbirine yakın köyler birleştirilecek ya da köyler yavaş yavaş boşalacak ve köy adları da maalesef kaybolup gidecektir.

152 KISALTMALAR

çev. Çeviren

DS Derleme Sözlüğü ET Eski Türkçe Far. Farsça haz. Hazırlayan Rum. Rumca T. Türkçe

TDAY Türk Dili Araştırmalar Yıllığı

KAYNAKÇA

AKAR, Ali. “Renge Bağlı Yer Adlandırmalarında Muğla Örneği”. Sosyal Bilimler Dergisi. 1 (20). 2006. 57-63.

Antalya Kültür Envanteri, (Akseki-İbradı-Gündoğmuş-Gazipaşa). T.C. Antalya Valiliği. Antalya: 2005.

ATANIYAZOV, Soltanşa. (haz. Yakup Karasoy, Ufuk Deniz Aşçı). Konya: Tablet, 2005.

ATMACA, Emine ve Özlem AVCI. “Antalya’nın Korkuteli İlçesinin Köy Adları Üzerine Bir İnceleme”, 9. Dünya Dili Türkçe Sempozyumu. Yayımlanmamış Sempozyum Bildirisi. Malatya: 2017).

ATMACA, Emine. “Antalya’nın Elmalı İlçesinin Köy Adları Üzerine Bir İnceleme”.

Uluslararası Antalya Kongresi Yayımlanmamış Sempozyum Bildirisi. Antalya: 1-3 Mart 2018.

BAŞKAN, Özcan. “Türkiye Köy Adları Üzerine Bir Deneme”. TDAY-Belleten 1970, TDK 1971. 237-251.

BAYRAKTAR, Nesrin. “Kara ve Siyah Renk Adlarının Türkçedeki Anlam ve Kavram Boyutu Üzerine”. TÖMER Dil Dergisi. S. 126. Ekim-Kasım-Aralık 2004.

CLAUSON, Sir Gerard. An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford University Press. London. 1972.

CUNBUR, Müjgân. “Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nde Yer adları” Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 1984.

ÇAĞBAYIR, Yaşar. Orhun Yazıtlarından Günümüze Türkiye Türkçesinin Söz Varlığı. Ötüken Türkçe Sözlük (5 Cilt). Ötüken Neşriyat. İstanbul. 2007.

1933 Köylerimiz. Dâhiliye Vekâleti Mahalli İdareler Umum Müdürlüğü. İstanbul:

1933.

DEMİRKAYA, Yüksel-Mesut Koç. 6360 Sayılı Kanun İle Birlikte Mahalleye Dönüşen Köylerde Değişimin Katılım Açısından Muhtarlığa Etkisi: Menteşe ve Seydikemer İlçeleri Üzerinden Bir Değerlendirme. Strategic Public Management Journal. Volume 3, Issue 6, 2017. 124-149.

153

DURGUNAY, Banu. “Seydişehir İlçesinin Köy Adları Üzerine Bir İnceleme”.

SUTAD, Bahar 2018. (43): 77-104.

DS, Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü. Ankara: TDK, 2009.

EREN, Hasan. “Yer Adlarımızın Dili”. TDAY-Belleten 1965. Ankara 1968. 155-165.

ERÖZ, Mehmet. “Türk Onomastiği Bakımından Adapazarı Yeradları” (Bu makale, http://asosindex.com/cache/articles/turk-onomastigi-bakimindan-adapazari-yeradlari-f28377 sitesinden 23.11.2017’de alınmıştır.)

GÜLENSOY, Tuncer. Türkçe Yer Adları Kılavuzu. Ankara: TDK, 1995.

……… “Orta Asya’daki Türk Yer Adlarının Anadolu’daki İzleri”

Milliyetçilik ve Milliyetçilik Tarihi Araştırmaları V. İlmî Kongresi. 26-27 Mayıs Ankara 1995, Tarih Boyunca Anadolu’daki Türk Nüfus ve Kültür Yapısı (Tebliğler). Ankara: 1995.

……….. “Anadolu Yer Adlarına Genel Bir Bakış”, Prof. Dr. Dursun Yıldırım Armağanı, Ankara: 1998. 41-48.

HALAÇOĞLU, Yusuf. XVIII. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nun İskân Siyaseti ve Aşiretlerin Yerleştirilmesi. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2006.

……….. Anadolu’da Aşiretler, Cemaatler, Oymaklar (1453-1650).

Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2009.

İNAN, Abdülkadir. “Anadolu’nun Toponimisi ve Türk Boylarının Adları Meselesi”, TDAY-Belleten. 1945. 3 (1-3). 62-64.

KAHRAMAN, S. A., ve Dağlı, Y. ve Dankoff, R. Evliyâ Çelebi Seyahatnamesi 7.

10. Kitaplar Dizin. İstanbul: Yapı Kredi, 2011.

KANIK, Emre. Çayırözü Köyü Yer Adları ve Folklorik Derleme. Akdeniz Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü (Bitirme Tezi). Antalya:

2017.

KARAGEDİK, Nazım. XIX. Yüzyılda Alanya Kazası, Pamukkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Denizli: 2005.

KOMİSYON. Son Teşkilat-ı Mülkiyede Köylerimizin Adları. İstanbul: Hilal, 1928.

KOMİSYON. Türkiye’de Meskûn Yerler Kılavuzu. Ankara: 1946.

KOMİSYON. Köylerimiz: 1 Mart 1968’e kadar. Başbakanlık. Ankara: 1968.

KOMİSYON. Köylerimiz 1981. TC İçişleri Bakanlığı İller İdaresi Genel Müdürlüğü. Ankara: 1982.

KOMİSYON. Osmanlı Yer Adları 2: Anadolu, Karaman, Rum, Diyarbakır, Arap ve Zülkadriye Eyaletleri (1530-1556) (Şam ve Halep dâhil). T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü. Ankara: 2003.

KONONOV, Andrey Nikolayeviç. “Türk Lehçelerinde Renk Adlarının Semantiği”, (çev. Emine Atmaca-Reshide Adzhumerova). Gazi Türkiyat. 2015. 185-204.

KONYALI, İsmail Hakkı. Alanya (Alâiyye). İstanbul: 1946.

KÜÇÜK, Salim. “Eski Türk Kültüründe Renk Kavramı”, Bilig. Yaz 2010(54). 2010.

185- 210.

154

ÖNAL, Aysun Gündüz. Alanya’nın Yer Adları. T.C. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili Ve Edebiyatı Anabilim Dalı. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Isparta: 2012.

ÖZEREN, Mehmet. Dünden Bugüne Gündoğmuş. Kütahya: Şehzade Kültür Merkezi. 2008.

ÖZKAN, Selim Hilmi. Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Gündoğmuş (Kise ve Nağlu Nahiyeleri). Alanya: 2010.

REFİK, Ahmet. Anadolu’da Türk Aşiretleri (966-1200). İstanbul: Enderun, 1989.

SAKAOĞLU, Saim. Ad Bilimi Yazıları. Konya: Kömen 2017.

SEZEN, Tahir. Osmanlı Yer Adları (Alfabetik Sırayla). T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü. Yayın Nu: 21. Ankara: 2006.

SÜME, Mehmet. “Türklerde Yer Adı Verme Geleneği ve Oğuz Boylarının Bolu’daki İzleri”. AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 2018. Cilt: 18. Yıl: 18. Sayı: 1.

263-291.

SÜMER, Faruk. Oğuzlar (Türkmenler) Tarihleri, Boy Teşkilatı, Destanları. Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı. İstanbul: 1999.

ŞAHİN, İbrahim. “Türkiye Yeradbiliminde Terim ve Tür Sınıflandırması Sorunları”.

Avrasya Terim Dergisi. 1 (1). 2013. 46-58.

ŞAHİN, İbrahim. Adbilim. Ankara: Pegem Akademi, 2015.

ŞENEL, Mustafa. Elazığ İli Yer Adları Üzerine Bir İnceleme. Elazığ: Manas, 2013.

TÜRKAY, Cevdet. Başbakanlık Arşivi Belgelerine Göre Osmanlı İmparatorluğu’nda Oymak, Aşiret ve Cemaatler. İstanbul: İşaret, 2012.

Türkiye Mülki İdare Bölümleri ve Bunlara Bağlı Köyler, Belediyeler. İçişleri Bakanlığı İller idaresi Genel Müdürlüğü. seri. II, S. 4. Ankara: 1971.

UMAR, Bilge. Türkiye’deki Tarihsel Adlar. Ankara: İnkılâp Kitabevi, 1993.

ÜÇER, S. Sırrı ve M. Mes’ud KOMAN. Konya İli Köy ve Yer Adları Üzerinde Bir Deneme, Konya: Konya Halkevi Tarih, Müze Komitesi. 1945.

YEDİYILDIZ, Bahaedin. “Türkiye’de Yer Adı Verme Usulleri”. Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri. Ankara. 1984.

YILDIZ, İsmail. “Senir Beyliği”. Alanya Tarih ve Kültür Seminerleri III. 2004, Antalya. s. 448-453.