Anksiyete (Bunaltı- Kaygı) Bozukluğu

a. Tanımı

Anksiyete, gelecekte ortaya çıkabilecek bir tehlike ya da şanssız olayın evhamlı beklentisi ve buna eşlik eden disfori ya da bedensel gerginlik olarak tanımlanır.⁹⁴ Kaygı ve korku birbirinden farklı iki duygudur. Korku, bilinen bir dış tehlikeye karşı ortaya çıkan fizyolojik ve duygusal yanıtları tanımlarken; anksiyete, belirtileri korkuya benzeyen ancak nedeni belirlenemeyen veya nedeni bilinçdışı olan belirtileri tanımlar.

b. Anksiyete Bozukluğu Türleri

DSM IV'de anksiyete bozuklukları aşağıdaki şekilde sınıflandırılmaktadır:

89 Cengil, agm, s. 178.

90 Özcan Köknel, , Zorlanan İnsan, Altın Kitaplar, 3. baskı, İstanbul 1993, s. 313.

91 Richard Gillet- Patrick Pietroni, (Çev. Ziya Kütevin- Eshar Kütevin), Depresyon, İnkılap Yay., İstanbul 1990, s. 30.

92 Henri- Pierre Loo, Depresyon, (Çev. Ali Öz), İstanbul 1993, s. 45.

93 Meltem Atay- D. Gündoğar, “İntihar Davranışlarında Risk Faktörleri: Bir Gözden Geçirme”, Kriz Dergisi, C. 12, S. 3, s. 39- 52.

94 Çağrı Yazgan, “Yaşlılarda Anksiyete Bozukluklarının Tanı Ve Tedavisi”, Dahili Tıp Bilimleri Psikiyatri, C. 1, S. 29, 2005, s. 49.

Agorafobi olmadan panik bozukluğu,

Genel tıbbi duruma veya madde kullanımına bağlı anksiyete bozukluğu Başka türlü adlandırılamayan anksiyete bozukluğu

(1) Fobiler (Fobik Anskiyete)

Fobiler, kaygı bozukluğunun en yaygın rastlanabilen türlerindendir. Fobi, özgül bir obje, eylem ve durumdan kaçmaya zorlayan yoğun, yineleyen, mantıklı olmayan korkuları belirtir. Araştırmalara göre erişkinler arasında %5 oranında fobi (agorafobi dahil) bulunmaktadır. 1/9 oranında ise herhangi bir çeşit fobi bulunmaktadır.

Hayat boyu yaygınlık genel olarak fobi için %33.4, durumsal fobi için %12.3, sosyal fobi için %11.5, hayvan fobisi için %10.9, agorafobi için %8.7 olarak verilmektedir.

DSM IV'e göre 3 majör fobi vardır; Panik atağı göstermeyen agorafobi, Özgül fobi ve Sosyal fobidir. Bunlar kısaca şöyle ele alınabilir.

(a) Agorafobi (Meydanlık yerlerden korkma)

Agorafobi, zor durumda kalındığında, güvenliğin kolayca sağlanamayacağı, kendini rahatsız hissettiğinde (panik atağı olması durumunda) yardımın gelmeyeceği veya mahçup düşeceği durumlarda bulunmaktan korkma olarak tanımlanabilir.

Agorafobi’nin 6 aylık yaygınlığı kadınlar için %3.8, erkekler için ise %1.8 olarak verilmektedir. Başlama yaşı yirmili yıllardır. 18 yaşından önce ve 40 yaşından sonra başlaması nadirdir.

Agorafobinin nedenleri arasında stres etkenleri başta gelmektedir. Bir görüşe göre agorafobinin nedeni panik bozukluğudur. Agorafobiklerin akrabalarında agorafobi ve panik bozukluğu genel topluma göre daha sıktır. Okulu reddetme ve ebeveynlerin aşırı koruyuculuğu da agorafobiye yatkınlık yaratabilmektedir.

Agorafobinin tedavisinde; panik atakları varsa olgular panik bozukluğu gibi tedavi edilir. Panik atakları yoksa ilaca ek olarak karşılaştırma (exposure), gevşeme teknikleri, biyo-geribildirim gibi davranışçı yöntemler yarar sağlar. Eğitim ve destekleyici önlemler özellikle önemlidir. Bilişsel yöntemlerle düşüncedeki çarpıtmalar düzeltilmeye çalışılır. Destek grupları, aile tedavisi önerilecek diğer yöntemlerdir.

(b) Sosyal Fobi

Sosyal fobi, sosyal durumlarda yaşanan aşırı güvensizlik hissinden kaynaklanan abartılı korku durumudur. Sosyal Fobi, onlu yıllarda başlamaktadır. 18-29 yaşları arasında tedaviye başvurma en sıktır. Erkeklerde en sık rastlanan fobi türüdür.

Çalışmalara göre yaşam boyu yaygınlığı %13.3'dür. Sosyal fobide eşlik eden yaşam boyu ruhsal hastalık oranı %69'dur. Bunların %77'sinde sosyal fobi önce başlamaktadır.

Sosyal fobinin nedenleri arasında beyin yapısındaki nörokimyasalların birincil rolü olduğu düşünülmektedir. Sosyal fobiklerin akrabalarında sosyal fobi görülme olasılığı genel topluma göre üç kat daha fazladır. Sosyal fobi, çevresel nedenlerden de etkilenmektedir. Yaygın sosyal fobide genetik etkinin daha fazla olması güçlü bir olasılıktır. Hastanın olumsuz sosyal yaşantıları ile kendisi ve çevresi hakkında yanlış değerlendirmeleri de etkili olabilmektedir.

Davranışçı yaklaşıma göre, sosyal beceri eksikliği, bilişsel inhibisyon, eleştiri ve reddedilmeye karşı aşırı duyarlılığın ilk çocukluk yıllarında anksiyete uyandıran sosyal yaşantılarla bağlantısı olduğu kabul edilmektedir. Bu tür hastaların ebeveynlerinin aşırı eleştirici oldukları gözlenmektedir.

Sosyal fobikler, çeşitli sosyal durumlarda mahçup olma veya rezil olma korkusu yaşarlar. Tüm sosyal fobi olguları performansları ile ilgili korku yaşarlar.

Sosyal fobi belirtileri üç temel gruba ayrılmaktadır:

1. Fiziksel belirtiler: Bunlar terleme, çarpıntı, bulantı, ishal, adele seğirmeleri, ağız kuruluğu, sarsaklık, yüz kızarması, kekeleme gibi anksiyetenin somatik belirtileridir. Baş dönmesi ve solunum belirtileri daha azdır.

2. Bilişsel belirtiler: Mahçup olacağı, aşağılanacağı veya olumsuz bir eleştiri olacağı korkusu temel bilişsel semptomlardır.

3. Davranışsal semptomlar: Sosyal durumlardan kaçma, pasif kalma, buna bağlı olarak kişiler arası ilişkiler ve mesleki işlevsellikte bozulmalar yaşanır

Sosyal fobinin tedavisinde farmakolojik ve bilişsel davranışsal tedavi etkindir.

Bu iki tedavi yönteminin birlikte kullanımı tedavinin başarısını arttırmaktadır. Bilişsel tedavi ile birlikte uygulanan karşılaştırma tedavisi (exposure) yararlı olmaktadır.

Duyarsızlaştırma (desensitization) da etkindir. Bu tür hastalara sosyal beceri eğitimi uygulanabilmektedir.

(c) Özgül Fobi

Özgül fobi, belli bir nesne, hayvan ya da durumdan duyulan korkudur⁹⁵. Genel toplumda erkeklerde %4.3, kadınlarda %7 oranında olduğunu görülmektedir. Kadın erkek oranı yaklaşık 2/1'dir.

Özgül fobinin nedenleri konusunda, ailesel olduğu dair kanıtlar vardır. Basit fobiklerin akrabalarında bu hastalığın görülme olasılığı 3-4 kat daha fazladır.

95 Atkinson vd, age , s. 531.

Yaralanma ve kan korkusunda ailesel ilişki daha güçlüdür. Fobik durumlarda izlenen otonomik yanıtların genetik olarak belirlenen davranışlar olduğunda birleşilmektedir.

Özgül fobi oluşumunda öğrenmenin önemi diğer fobi türlerine göre daha fazladır.

Sık rastlanan basit fobiler; yılan, yükseklik, asansör, kapalı alanlar, rüzgar, fırtına, araba kullanma, örümcek, hayvanlar (köpek, böcek, fare), uçak, yüksek ses, enjeksiyon ve kan korkusudur.

Özgül fobilerin tedavisinde, karşılaştırma (exposure) tedavisi ve duyarsızlaştırma yüksek oranda etkindir. İlaç tedavisinin de etkin olduğu bildirilmektedir.⁹⁶