Veri Analiz Yöntemi

Araştırmada, ankete katılan işgörenlerin bireysel özelliklerine ve çalıştıkları departmanlara ilişkin frekans ve yüzde dağılımları hesaplanarak tablolaştırılmıştır. Bununla birlikte, işgörenlerin, davranışsal ve psikolojik güçlendirme algılamaları ile iş doyum düzeylerine ilişkin ankette belirtilen her bir ifadeye ait algılamalarının, frekans ve yüzde dağılımları verilmiş ve yine, her bir ifadeye ilişkin aritmetik ortalama ve standart sapma değerleri hesaplanarak yorumlanmıştır.

Çalışmada, işgörenlerin davranışsal ve psikolojik güçlendirme algılamalarının, birbiriyle arasında fark olup olmadığı ve yine davranışsal ve

psikolojik güçlendirmeye ilişkin algılamaları ile iş doyum düzeylerinin bireysel özelliklerine göre anlamlı farklılık gösterip göstermediği, parametrik testler kullanılarak analiz edilmiştir. Araştırmada belirtilen bu analizler için parametrik testlerin kullanılmasının nedeni, araştırmaya ilişkin, değişken ve verilerin parametrik testlerin kullanım koşullarını (verilerin nicel özellik taşıması, örneklemi oluşturan birimlerin –denekler- evrenden yansız olarak seçilmesi, örneklem büyüklüğünün 10’dan az olmaması, varyansların homojen olması vb.) yerine getirmesinden kaynaklanmaktadır (Sümbüloğlu ve Sümbüloğlu 2002, s.62; Ural ve Kılıç, 2006, s.201). Bu çerçevede, araştırmaya katılan otel işletmeleri işgörenlerinin davranışsal güçlendirme ve psikolojik güçlendirmeye ilişkin algılamaları arasında anlamlı bir farklılık olup olmadığı “İlişkili Ölçümler İçin t-testi” ile test edilmiştir. Bununla birlikte, işgörenlerin davranışsal ve psikolojik güçlendirmeye ilişkin algılamaları ile iş doyum düzeylerinin, bireysel özelliklerine göre anlamlı bir farklılık gösterip göstermediği; iki grup içeren değişkenler için (cinsiyet) “Bağımsız Örneklemler İçin t-testi” ve ikiden fazla grup içeren değişkenler için (yaş, eğitim düzeyi, çalıştığı departman, çalışma süresi,) “Bağımsız Örneklemler İçin Tek-Faktörlü Varyans Analizi (Anova)” kullanılarak analiz edilmiştir. İşgören algılamalarının, çalıştıkları otel işletmelerinin konumuna (şehir-sayfiye) göre değişip değişmediği “Bağımsız Örneklemler İçin t-testi”; işgören algılamalarının çalıştıkları otel işletmelerinin sahiplik yapısına göre (yerli zincir, yabancı zincir, bağımsız otel işletmesi) değişip değişmediği de “Bağımsız Örneklemler İçin Tek-Faktörlü Varyans Analizi (Anova)” kullanılarak analiz edilmiştir. Ayrıca, yukarıda belirtilen testler sonucu, aralarında anlamlı farlılık çıkan ikiden fazla grup içeren değişkenler için; farklılığın, hangi değişkenler arasında meydana geldiğini belirlemeye yönelik, “Çoklu Karşılaştırma (Tukey HSD)” da yapılmıştır.

İşgörenlerin davranışsal güçlendirme, psikolojik güçlendirme ve her ikisini içeren genel güçlendirme algılamalarının iş doyum düzeyleriyle arasındaki ilişki, gerek bir bütün olarak gerekse işgörenlerin çalıştıkları otel işletmelerinin konumu (şehir-sayfiye) ve sahiplik (yerli zincir, yabancı zincir, bağımsız) yapısı itibariyle, “Basit Korelasyon Analizi” kullanılarak ortaya konmuş ve her bir değişken arasındaki “Pearson Korelasyon Katsayısı” hesaplanmıştır. Korelasyon katsayısı, iki

değişken arasındaki ilişkinin bulunup yorumlanması amacıyla kullanılmaktadır. Korelasyon katsayısının 1 olması, değişkenler arasında doğru yönlü (pozitif) tam bir ilişkinin olduğunu; -1 olması değişkenler arasında ters yönlü (negatif) tam bir ilişkinin olduğunu; 0 olması ise değişenler arasında hiçbir ilişkinin olmadığını göstermektedir (Baş, 2001, s.135; Çil, 2002, s.267; Büyüköztürk, 2003, s.32; Ural ve Kılıç, 2006, s.247).

Araştırmada kullanılan “Basit Korelasyon Analizi” ile ilgili olarak, değişkenler arasındaki ilişki düzeyine ilişkin ilgili literatürde (Büyüköztürk, 2003, s.32; Akgül ve Çevik, 2003, s.359), korelasyon katsayısının 0-0,20 arasında olması durumunda çok zayıf; 0,20-0,40 arasında olması durumunda zayıf; 0,40-0,60 arasında olması durumunda orta; 0,60-0,80 arasında olması durumunda kuvvetli/yüksek ve 0,80-1 arasında olması durumunda ise çok kuvvetli/çok yüksek düzeyde ilişki olduğu şeklinde değerlendirmeler mevcuttur. Söz konusu bu husus, araştırma verilerinin yorumlanmasında da dikkate alınmıştır. Güçlendirme ve alt boyutları ile iş doyumu arasındaki ilişkiye yönelik olarak uygulanan basit korelasyon analizinin yanı sıra, bağımlı değişkendeki (iş doyumu) değişimin bağımsız değişkenler (psikolojik ve davranışsal güçlendirme) tarafından açıklanma oranını hesaplamak amacıyla belirlilik (belirtme) katsayısı (R2) bulunmuştur. Belirlilik katsayısı, bir değişkenin, diğer değişkene hangi oranda bağlı olduğunu gösteren, diğer bir anlatımla bir değişkendeki değişimlerin, yüzde kaçının diğer değişkenler tarafından açıklanacağını belirten katsayıdır. Söz konusu katsayı, 0 ile 1 arasında değerler alır ve bu değer negatif olamaz (Çil, 2002; s.279; Ural ve Kılıç, 2006, s.249).

Diğer taraftan, davranışsal güçlendirme ve psikolojik güçlendirmenin iş doyumuna etkisini saptamak amacıyla “Çoklu Doğrusal Regresyon Analizi” uygulanmıştır. “Çoklu Doğrusal Regresyon Analizi”, bir bağımlı değişken ile birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin, matematiksel bir model ile ortaya konmasını amaçlayan istatistiksel bir yöntemdir (Büyüköztürk, 2003, s.94; Ural ve Kılıç, 2006, s.253). Diğer bir ifade ile, çoklu doğrusal regresyon analizi, her bir bağımsız değişkenin bağımlı değişken üzerindeki etkisini belirlemek amacıyla uygulanmaktadır (Alpar, 2003, s.230). Bu çerçevede, davranışsal güçlendirme ve

psikolojik güçlendirme bağımsız değişkenler olarak ele alınmış ve bu değişkenlerin iş doyumu bağımlı değişkeni üzerindeki etkisi incelenmiştir. Ayrıca, davranışsal ve psikolojik güçlendirmenin birlikte ele alındığı “genel güçlendirme” ile iş doyumu arasındaki ilişkinin ortaya konulması amacıyla “Basit Doğrusal (Lineer) Regresyon Analizi” uygulanmıştır. “Basit Doğrusal Regresyon Analizi”; bir bağımlı ve bir bağımsız değişken arasındaki ilişkinin matematiksel bir modelle açıklanması anlamına gelmektedir (Büyüköztürk, 2003, s.88; Alpar, 2003, s.240; Ural ve Kılıç, 2006, s.254). Bu doğrultuda, genel güçlendirme bağımsız, iş doyumu ise bağımlı değişken olarak ele alınmış ve regresyon modeli oluşturulmuştur. Yukarıda açıklanan korelasyon ve regrasyon analizleri, işgörenlerin, davranışsal, psikolojik ve genel güçlendirmeye yönelik algılamalarının, otel işletmelerinin sahiplik yapısı (yerli zincir, yabancı zincir, bağımsız) ve konumuna (şehir, sayfiye) göre, iş doyumlarını etkileme düzeyini ortaya koymak amacıyla da gerçekleştirilmiştir. Konuyla ilgili litaratürde, basit ve çoklu doğrusal regresyon modelleri aşağıdaki gibi ifade edilmektedir (Özdamar, 2004, s.247).

Basit doğrusal model: Y= β0 + β1X1 + ε

Çoklu doğrusal model: Y = β0 + β1X1 + β2X2 + ..…+ βpXp + ε

Çoklu doğrusal modelde, Y bağımlı değişkeni; X1, X2, … bağımsız

değişkenleri; β0, β1, β2,…regresyon katsayılarını ve ε hata terimini göstermektedir.

Çoklu doğrusal regresyon modeli oluşturulduktan sonra yapılan tahminlerin güvenirliğini araştırmak için modelin test edilmesi gerekmektedir. Bulunan modelin anlamlı olup olmadığı, bir diğer ifadeyle bağımlı değişken ile bağımsız değişkenler arasında doğrusal bir ilişki olup olmadığı ve bağımlı değişkenin bağımsız değişkenler tarafından açıklanıp açıklanmadığı varyans analizi ile test edilir (Alpar, 2003, s.265). Araştırmada uygulanan doğrusal regresyon modellerinin anlamlı olup olmadığı, modele ilişkin varyans analiziyle test edilmiştir. Regresyon modellerinin, gerek bütün olarak gerekse katsayılar bazında anlamlı olması, değişkenler arasındaki ilişkinin “doğrusal regresyon modelleriyle” açıklanabileceğini göstermektedir.

Veri analiz sürecinde, yukarıda uygulanan yöntemler dışında, araştırmada kullanılan ölçeklere yönelik faktör ve güvenirlik analizleri de yapılmıştır. Birden

fazla değişkene bağlı bir değişkeni açıklayarak, katkı sağlayan bağımsız değişkenlerin sayısını ve bu bağımsız değişkenlerin faktör yüklerini belirlemede kullanılan “faktör analizi” (Balcı, 2001, s.121; Turgut ve Baykul, 1992: 173); başta sosyal bilimler olmak üzere pek çok alanda sıkça kullanılan çok değişkenli analiz tekniklerinden biridir (Tatlıdil, 1996, s.141). Faktör analizi, başlıca amacı, aralarında ilişki bulunduğu düşünülen çok sayıdaki değişken arasındaki ilişkilerin, anlaşılmasını ve yorumlanmasını kolaylaştırmak için, daha az sayıdaki temel boyuta indirgemek veya özetlemek olan bir grup çok değişkenli analiz tekniğine verilen genel bir isimdir (Büyüköztürk, 2003, s.117). Faktör analizine ilişkin, yukarıda yapılan açıklamalara ilaveten, bu analiz tekniği, aralarında ilişki bulunan çok sayıda değişkenden oluşan bir veri setine ait temel faktörlerin (ilişkinin yapısının) ortaya çıkarılarak, araştırmacı tarafından veri setinde yer alan kavramlar arasındaki ilişkilerin daha kolay anlaşılmasına yardımcı olmaktır. Faktör analizinde araştırmacı, öncelikle araştırma bağlamında kullanılan değişkenler setinin temelini oluşturan ana (temel) faktörlerin neler olduğu ve bu faktörlerin, değişkenlerden her birini açıklama derecesini de görme imkânına sahip olmaktadır (Ural ve Kılıç, 2006, s.283). Faktör analizinde önemli bir basamak da, boyutlarda yer alan her bir ifadenin faktör yüklerinin belirtilmesidir. İlgili literatür (Turgut ve Baykul, 1992, s.174; Balcı, 2001, s.122; Büyüköztürk, 2003, s.118) incelendiğinde araştırma türünden türüne değişse de, genelde söz konusu bu yüklerin en az 0,30 olması önerilmektedir. Bu kapsamda, araştırmada kullanılan ölçeklere ilişkin faktör ve güvenirlik analizi de gerçekleştirilmiş ve Tablo 13’de sunulmuştur.

Tablo 13

İş Doyumu ve İşgören Güçlendirme Uygulamalarına İlişkin Kullanılan Ölçeklere Yönelik Açıklanan Toplam Varyans ve Güvenirlik Katsayıları

Ölçekler _{Açıklama Oranı} Varyansı _{Katsayısı (α)} Güvenirlik

İş Doyumu Ölçeği (İDÖ) %73,18 0,910

Faktör 1: Davranışsal Güçlendirme Ölçeği

(DGÖ) 47,65 0,95 G üç le nd ir m e

Faktör 2: Psikolojik Güçlendirme Ölçeği

(PGÖ) 31,67 0,86

İş doyumu ölçeğe ilişkin yapılan faktör analizine göre, iş doyumuna ilişkin tek faktör Tablo 13’de de görüleceği üzere, toplam varyansın %73.18’ini açıklamaktadır. İş doyumu ölçeğine ilişkin güvenirlik katsayısı (Cronbah Alfha) ise α=0,910 olarak hesaplanmıştır. Tablo 13’deki bulgulara göre, işgören güçlendirmeye ilişkin ankette belirtilen 39 yargının toplandığı 2 faktör (boyut) toplam değişkenliğin %79,32’sini açıklamaktadır. Davranışsal güçlendirme boyutu değişkenliği en yüksek (%47,65) açıklayan faktör olurken; psikolojik güçlendirme boyutunda ise değişkenliği açıklama oranı %31,67 olarak gerçekleşmiştir. Diğer taraftan, güçlendirme ölçeğine ilişkin Tablo 14’de verilen faktör analizi sonuçlarına göre; ilk 27 ifade davranışsal güçlendirme, ve son 12 ifade ise psikolojik güçlendirme boyutunu oluşturmaktadır. İşgören güçlendirme ölçeğinin boyutlarına ilişkin faktör yükleri ayrıntılı olarak Tablo 14’de verilmiştir. Tablo 13’e göre, davranışsal güçlendirme boyutuna ilişkin güvenirlik katsayısı (Cronbach’s Alpha) α=0,95; psikolojik güçlendirme boyutuna ilişkin güvenirlik katsayısı ise α=0,86 olarak hesaplanmıştır. Ölçeğin geneli için (davranışsal ve psikolojik) hesaplanan güvenirlik katsayısı ise α=0,95 olarak gerçekleşmiş olup bu sonuçlar özellikle sosyal bilimler alanında gerçekleştirilen araştırmalar için yüksek düzeyde güvenilir sonuçlar olarak kabul edilmektedir. Çünkü, araştırmalarda Cronbach Alpha katsayısı kullanılarak temel alınan güvenirlik analizlerinde, söz konusu bu katsayıların, ölçek türünden türüne göre değişse de sosyal bilimlerde 0,60’ın üzerinde olması, kullanılan ölçeğin güvenilirliğine ilişkin bir kanıt sayılmaktadır (Akgül ve Çevik, 2003, s.430; Morgan, 2004, s.124, Ural ve Kılıç, 2006, s.290). Bu kapsamda, araştırmada kullanılan ölçeklerin, gerek her bir boyutuna, gerekse geneline ilişkin güvenirlik katsayısı α=0,90’lar civarında olması, ölçeğin güvenilir olduğu (Sekaran, 2003, 225; Şencan, 2005, s.128) şeklinde yorumlanabilir.

Araştırmanın bundan sonraki bölümünde, hedef kitleye uygulanan anketlerin geri dönüşümünden sonra elde edilen bulgulara yer verilerek, araştırmanın amacı doğrultusunda yorumlanmıştır.

Tablo 14

İşgören Güçlendirme Uygulamalarına İlişkin Alt Boyutların (Davranışsal ve Psikolojik) Faktör Yükleri İfadeler Faktör 1 (Davranışsal Güçlendirme) Faktör 2 (Psikolojik Güçlendirme) İşle ilgili olarak çıkan herhangi bir sorunda, izin verilmesine gerek kalmadan (gerekli

görmem halinde) müdahale etmemi ister. 0,598 0,095

Yetki alanlarım içerisinde gerçekleştirdiğim tüm faaliyetlerde sorumluluğu bana

bırakır. 0,609 0,090

Yaptığım işlerin kontrol edilme sürecine beni de dahil eder. 0,622 0,039 Kişisel becerilerimi iş yapış biçimime yansıtmam konusunda fırsat verir. 0,644 -,018 İşimle ilgili yeni denemeler yapma konusunda serbestlik ve esneklik tanır. 0,634 -,053

İşimle ilgili kararlarda katkıma başvurur. 0,639 -,042

Müşteriye sunduğumuz hizmetlerin kalitesini artırmaya yönelik düşünce ve fikir

geliştirme konusunda teşvik eder. 0,659 -,095

Benimle ilgili olarak güven ve saygınlık yaratır. 0,697 -,085 Kendime güvenmem konusunda beni cesaretlendirir. 0,706 -,155 İşle ilgili olarak karşılaştığım problemlerin çözümünde destek verir. 0,659 -,138 Yaptığım işle ilgili olarak duygu ve düşüncelerimi açıkça ortaya koyma konusunda

beni cesaretlendirir. 0,687 -,209

Düşündüğümden daha fazlasını yapabileceğim konusunda beni teşvik eder. 0,703 -,174 İşimi yerine getirirken, “acaba hata yapar mıyım” anlayışından uzaklaştırıcı yönde

motivasyon sağlar. 0,688 -,185

İşletmenin genel hedef ve amaçları hakkında bilgileri paylaşır. 0,585 -,115 Bilgi paylaşımı yoluyla güvenilir bir ilişki geliştirme gayreti içerisindedir. 0,676 -,227 İş ile ilgili olarak ihtiyaç duyduğum tüm fiziksel kaynaklar (araç, gereç vb.) temin

edilmesinde özen gösterir. 0,585 -,165

İstediğim anda kendisiyle iletişime geçme imkanını sağlar. 0,588 -,066 Kendisiyle olan iletişimde “ani”, “çabuk ve/veya gösterişli bir yaklaşımdan ziyade

uzun dönemli , sabırlı ve disiplinli bir yaklaşım izlemeye özen gösterir. 0,676 -,137 Birlikte aynı işi yaptığımızı, bize ayrılan bütçeyi birlikte harcadığımızı ve

müşterilerimizin hepimizin müşterisi olduğunu söyleyerek “bir takım ruhu” içerisinde davranmamıza ilişkin teşvik eder

0,676 -,130

Yaptığımızın sadece kendi işimiz değil, başarı ve-veya başarısızlığımızın tüm örgüte

yansıyacağı bilinciyle hareket etmem yönünde beni teşvik eder 0,684 -,122 İşimle ilgili olarak anlamlı hedefler belirlememde yardımcı olur. 0,700 -,172 İşimizin gerekleriyle ilgili olarak gereken eğitim verilir. 0,669 -,190 Kişisel ve/veya iş alanlarıyla ilgili yeni şeyler öğrenmem için, sürekli olarak teşvik

eder. 0,714 -,225

İşle ilgili olarak gerçekleştirilen başarıların kutlanmasına yönelik aktivitelere önem

verir. 0,646 -,259

İşle ilgili olarak gerçekleştirdiğim başarıdan dolayı takdir eder. 0,689 -,222

Performansım hakkında bilgi verir. 0,648 -,262

Kontrolüm altındaki işlere ilişkin izlediğim süreci analiz etmek yoluyla gelişmemi

takip eder. 0,667 -,178

Yaptığım iş benim için önemlidir. 0,413 0,487

İşimle ilgili aktiviteler kişisel olarak benim için anlamlıdır. 0,420 0,516

Yaptığım iş benim için anlamlıdır. 0,436 0,536

İşimi yapmak için gerekli yeteneklere sahip olduğumdan eminim. 0,364 0,595

İşimdeki aktiviteleri gerçekleştirmek için gerekli kapasiteye sahip olduğumdan

eminim. 0,377 0,612

İşim için gerekli olan becerilere sahibim. 0,372 0,606

İşimi nasıl yapacağım konusunda karar verme yetkisine önemli ölçüde sahibim. 0,416 0,565

İşimi nasıl yürüteceğime kendim karar veririm. 0,405 0,476

İşimi bağımsız olarak ve serbestçe yapmam konusunda önemli ölçüde fırsata sahibim. 0,459 0,557

Çalıştığım departmanda olup bitenler konusunda etkim çoktur. 0,476 0,635

Çalıştığım departmanda olup bitenlerle ilgili büyük ölçüde kontrolüm vardır. 0,444 0,661