KAVRAM ANALĠZĠ

Kavram öğretimi için yaygın olarak kullanılan bir diğer yöntem de kavram analizidir. Bu yöntemde yaygın olarak Martorella’nın geliĢtirdiği adımlar uygulanır.

Kavram analizinin; (a) Kavramın adını,

(b) Kavramın tanımını ya da kuralını, (c) Kavramın ayırt edici özelliklerini,

(d) Kavramın ayırt edici olmayan özelliklerini, (e) Kavramın en iyi ve diğer bazı örneklerini,

(f) Örnek olmayan örnekleri içermesi gerekir (Martorella,1998:Akt: Doğanay,2002:238).

Kavram analizi yöntemi ile ilgili olarak Erden ve Akman (1997:205) öğretmenin kavram öğretimine baĢlamadan önce, öğreteceği kavramı çok iyi analiz etmesi gerektiğini belirtmiĢlerdir. Kavram analizi sırasında, 1) Kavramın adı, 2) Kavramın tanımı, 3) Kavramın örnekleri, 4) Kavrama örnek olmayanlar, 5) Kavramın kritik özellikleri belirlenmelidir. Erden ve Akman (1997) bazı kavramları analiz ederek örnek vermiĢlerdir. AĢağıda ada kavramının analizi yer almaktadır.

48 Kavramın Adı : Ada

Tanımı : Göreli olarak büyük, ancak kıta olamayacak kadar küçük, suyla çevrili kara parçası

Örnekleri : Heybeli ada, Midilli, Kıbrıs

Örnek Olmayanlar : Kapıdağı, KuĢadası, Avustralya

Kritik Özellikleri : a) Kara parçası (kıta değil)

b) Suyla çevrili kara parçası

Kavram analizi yöntemi ile yapılacak olan bir kavram öğretimi dersinin planlaması oldukça önemlidir. Arends (2001:293)’e göre öğretmenler, ders öncesinde öğretilecek kavrama iliĢkin ön çalıĢma yaparak kavramı tanımlamalı, kavramın örneklerini ve örnek olmayanlarını, ayırt edici olan ve olmayan özelliklerini sıralamalıdır. Böylece ders sırasında kavramları öğrencilere en iyi Ģekilde nasıl sunacağına dair planlama yapmıĢ olacaktır.

1. Kavramı seçme ve tanımlama: Kavram analizinin bu ilk aĢamasında söz konusu öğrenci grubu için kavramın uygunluğu ve seviyesi incelenmelidir (Bedwell ve diğerleri,1991:92). Öğretim programı (müfredat) öğretilecek kavramları seçmek için temel kaynaktır (Arends, 2001:293). Kavram isimleri, kavramı açıklamak için kullanılan etiketler ve terimlerdir(Sunal ve Haas,2005:91). Kavram için geliĢtirilecek olan tanım öğrencilerin seviyesine uygun olmalıdır. Bir kavramın sözlü ifadesi, onun tanımı veya kuralı olarak düĢünülür. (Martorella,1990:166)

2. Kavramın ayırt edici ve ayırt edici olmayan özelliklerini belirleme: Ayırt edici özellik, kavramın var olması için gerekli olan kritik yönler ve özellikler demektir (Bedwell ve diğerleri:92). Bir kavramın ayırt edici özellikleri, onu tanıyıp diğer kavramlardan ayırt etmeye yardımcı olmaktadır (Arends, 2001:293). Ayırt edici özellikler, hatırlamak için önemlidir. Çünkü bu özellikler, kavramın bir sınıfın üyesi olması kuralını oluĢtururlar, bir Ģeyin olumlu ya da olumsuz kavram örneği olup olmadığına karar vermeye yardım ederler (Jakobsen ve diğerleri,2002:43). Ayırt edici olmayan özellikler ise kavramın önemli kısımları olmadığı halde kavram açıklamalarında kullanılan özelliklerdir. Bunlar bir arabanın aksesuarları ile benzerlik

49 gösterir. Bazı aksesuarlar hiç bir zaman bir arabanın hareket etmesine yardımcı olmamasına rağmen araba tasarımında kullanılır (Martorella,1990:166). Ayırt edici olmayan özellikler bir kavramın sahip olduğu ama kritik yönlerini tam anlamıyla yansıtmayan özelliklerdir.

3. Kavramın örneklerini ve örnek olmayanlarını sıralama: Bir kavramın açıklamaları ya da durumları, örnekleri olarak kabul edilir. Bir kavramın örnek olmayanları, kavramın önemli özelliklerinin bir ya da daha fazlasının eksik olduğu durumlar ya da açıklamalardır. Her bir kavram bir diğeri için ters örnektir. Örneğin, ada kavramı yarımada kavramının örnek olmayanıdır(Martorella,1990:153). Öğrenciler, alıĢılmıĢın dıĢında olan örnekleri düĢünmeye hazırlanmadan önce kavramın tipik örneklerini görmeleri gerekmektedir (Arends,2001:293). Kavramların karmaĢıklığı arttıkça kavramın örneklerine ve örnek olmayanlarına duyulan ihtiyaç da artmaktadır (Carroll, 1971:52). Öğrenciler, kavramın örneklerini gözden geçirip ortak olarak taĢıdıkları özellikleri sıralayarak ve kavramın örnek olmayanlarıyla karĢılaĢtırarak kendileri için gerekli bilgiye ulaĢabilirler (Jakobsen ve diğerleri,2002:43).

4. Ölçme ve Değerlendirme: Bir kavramın öğrenilip öğrenilmediğini ölçmek, kavramın yeni örnekleri ile örnek olmayanlar arasındaki farklılıkları doğru bir biçimde ayırt etmeyi içerir. Öğrenci bu esas testte tatmin edici bir biçimde cevap vermedikçe öğrenmenin gerçekleĢtiğini söyleyemeyiz. Bir kavramın kuralını söyleyebilme yeteneği kavram öğreniminin en karıĢık basamağıdır. Her ne kadar küçük çocuklar bu görevi yerine getirirken zorlukla karĢılaĢsa da ayırt etme kısmında son derece baĢarılıdırlar (Martorella,1990:174). Öğrencilerin bir kavramı öğrenme düzeyleri değerlendirilirken, kavramı tanımlamaktan daha fazla Ģey yapmalarını beklemek gerekir. Öğrencilerden kavramın önemli özelliklerine veya onun diğer kavramlarla olan iliĢkisine yönelik bilgilerini de göstermeleri istenebilir (Arends, 2001:293).

50 ġekil 3: Öğrenme Kavramının Analizi

(Erden ve Akman,1997:206)

Kavram öğrenmede önemli bir yer tutan kavramın ayıt edici ve ayırt edici olmayan özellikleri ile örnek olan ve olmayanları, aslında kavram öğretiminin de temelini oluĢturmaktadır. Öğrencinin karĢılaĢtığı kavram tanımlarının veya öğretimin ayırt edici özellikler göz önünde bulundurulmadan yapılması sonucunda olabilecekler Martorella (1998) tarafından aĢağıdaki gibi belirtmektedir.

1. Tanımda ve/ ve ya öğretimde geçen bazı ayırt edici olmayan özellik veya özellikler, öğrenci tarafından yanlıĢ biçimde ayırt edici özelliklermiĢ gibi düĢünülmesi sonucunda yanlış kavramsallaştırma oluĢur. Bu durumdaki öğrenci ayırt edici özellikleri tam olarak kazanamadığından karĢılaĢtığı örnekleri ayırmada baĢarısız olur.

Kavram : ÖĞRENME

Kavramın Tanımı : YaĢantı ürünü, kalıcı izli davranıĢ değiĢikliği Kritik Özellikler :

1. YaĢantı ürünü olması

2. Sonucunda davranıĢ değiĢikliği meydana gelmesi 3. Kalıcı olması

Kavramın Örnekleri :

1. Sayı sayma

2. Herhangi bir nesnenin adının öğrenilmesi 3. Çarpım tablosunun öğrenilmesi

Kavramın Örnek Olmayanları:

1. Ani gürültüden korkma

2. Yakınından bir Ģey geçince gözünü kapama

3. Ġlaç yada alkol alma sonucu davranıĢlarda meydana gelen değiĢlilikler

51 2. Ayırt edici olmayan özelliklerin yanlıĢ olarak ayırt edici özellikler gibi düĢünülmesi sonucunda aşırı genelleme oluĢur. AĢırı genelleme, öğrencinin kavramın örnek olmayanlarını da kavramın örneği olarak görmesi ve yanlıĢ sınıflama yapmasıdır.

3. Ayırt edici olan bir veya birkaç özellik üzerinde tam olarak durulmadığında, öğrenci o kavramın örneği olması gereken durumları örnek değilmiĢ gibi algılar ve onu sınıflamanın dıĢında bırakır. Bu da dar genellemedir (Kılıç,2008:225).

Literatürde yer alan bilgiler göz önüne alındığında Kavram Analizi yönteminin daha önce ele alınan BuluĢ Yoluyla Öğretim / Tümevarım / Örnekten Kurala Doğru Öğretim, SunuĢ Yoluyla Öğretim / Tümdengelim/ Kuraldan Örneğe Doğru Öğretim Kavram Kazanma ve Kavram OluĢturma yöntemlerinde izlenen basamakları içerdiği söylenebilir. Bunun yanı sıra kavram tanımının ve ayırt edici özelliklerin en baĢta, kavramın örneklerinin ve örnek olmayanlarının daha sonra verilmesi nedeniyle uygulama bakımından SunuĢ Yoluyla Öğretim / Tümdengelim/ Kuraldan Örneğe Doğru Öğretim ve Kavram Kazanma yöntemlerine daha yakın olduğu görülmektedir.

Okullarda planlı bir Ģekilde yapılması öngörülen kavram öğretimi konusunda eğitimciler farklı görüĢlere sahiptirler. Bu görüĢlerden bazılarına aĢağıda değinilmiĢtir.

Kavram öğretiminde, Ülgen’e göre (2001:117) öğretim yöntemi tek baĢına hiç önemli değildir. Öğretmenin kavram öğrenmenin nasıl bir süreç olduğunu ve hangi koĢullarda ve hangi bağlamda nasıl gerçekleĢebileceğini anlamıĢ olması, herhangi bir öğretim yöntemine bağlı kalmadan, öğrencinin bireysel özelliğine uygun koĢulları dikkate alarak öğretimi tasarlaması ve uygulaması beklenir. Çünkü bilginin yapılandırılması, öğrencinin biliĢsel yapısıyla öğretmenin düzenlediği çevresel koĢulların etkileĢimi sonucu gerçekleĢir. Bu koĢulları zaman, bellek süreci, dikkat ve odaklaĢma, kavram öğrenme stratejileri, dil, geliĢim düzeyi ve sunulan uyarıcılardır. Öğrenilen kavramlar ürün, baĢka bir deyiĢle bağımlı değiĢken kabul edilirse, yukarıda sözü edilen koĢullar bağımsız değiĢken niteliği taĢır. Gerçekte bu koĢullar birbirinden bağımsız değildir; bazı durumlarda örtüĢük olduğu görülür. Bunların etkileĢimi öğrenme için bir bağlam oluĢturur.

Klausmeier (1992), kavramların öğretimi konusunda en çok araĢtırma yapan uzmanlardan biri olarak, son otuz yıl boyunca gerçekleĢtirdikleri sistemli çalıĢmaların sonucunda kavramların en iyi nasıl öğrenildiği ve bu konuda etkili bir öğretim tasarımı

52 yapabilmek için hangi ilkelere dayanmak gerektiği sorularına yanıt aramıĢtır. Önerilen kurama göre kavram öğrenme dört temel aĢamadan geçmektedir: (a) Somutluk aĢamasında, öğrenciler daha önce görmüĢ oldukları bir kavramı, baĢka bir bağlamda sunulduğunda aynı olarak algılayabilmektedirler; (b) Benzerlik aĢamasında daha önce görülen kavramalar farklı bir bağlamda sunulduğunda yanılmadan tanıyabilme söz konusudur; (c) Sınıfsallık aĢamasında farklı koĢullarda ya da biçimlerde sunulsa bile aynı özellikleri taĢıyan en azından iki kavramı eĢit olarak görebilme yeterliği geliĢmektedir; (d) Örgünlük aĢamasında öğrenciler bir kavramın örneklerini, örnek olmayanlarını, özelliklerini, isimlerini ve uzmanca tanımlarını verebilmektedirler (Akt:ġimĢek, 2006:52).

ġimĢek (2006:63), kavramları baĢarılı biçimde öğretebilmek için kullanılacak strateji, yöntem, teknik ya da yaklaĢımların her türlü kavramın öğretiminde eĢit düzeyde etkili olamayacağını belirterek, bunların tümünün dikkatli biçimde kaynaĢtırılarak uygulamada iĢlevsel sonuçlar sağlayabilecek bazı önerilerde bulunmuĢtur. Bu öneriler Ģöyle sıralanmıĢtır:

 Kavramı tanımlayın

 Kavramın özelliklerini açıklayın

 Örnek ve Örnek olmayan durumlar için bir havuz oluĢturun

 Kavramsal güçlülüğü yordayın  Tanılayıcı test hazırlayın  Sunum biçimlerini belirleyin

 Hem buluĢ hem açıklamaya dönük stratejileri kullanın  Dikkat odaklama araçlarından yararlanın

 Uygulamalı öğretim yapın  Performansı değerlendirin  Sınıflama hatalarını belirleyin

53  Ayrıntılı geribildirim sağlayın

 Öğrenmede transfer ve yaygınlaĢtırmayı özendirin.

ġimĢek’in önerilerine benzer Ģekilde Erden ve Akman (1997:209) da kavram öğretiminde hangi yaklaĢım kullanılırsa kullanılsın belirli aĢamaların gerçekleĢtirilmesi gerektiğini vurgulayarak bu aĢamaları Ģu Ģekilde sıralamıĢlardır:

1. Öğrencinin hedeflerden ve yapılacak iĢlemlerden haberdar edilerek öğrenmeye hazırlanması,

2. Kavramın örneklerinin ve örnek olmayanlarının verilmesi. Örneklerin numune, model ve resimlerinin gösterilmesi.

Yapılan araĢtırmalar kavram öğretiminde aĢağıdaki etmenlerin baĢarıyı olumlu yönde etkilediğini göstermektedir:

1. En iyi örneğin seçilmesi baĢarıyı arttırır. Kavram öğretiminde verilen örneklerin sırası önem taĢımaktadır. Mantıklı ve akılcı bir sıralama rastgele bir sıralamadan daha etkilidir.

2. Öğrencilere kavramın kritik özellikleri mutlaka öğretilmelidir.

3. Öğrencilerin kavramla ilgili verdikleri örneklerin doğruluğu hakkında kendilerine bilgi verilmelidir. Diğer bir deyiĢle dönüt – düzeltme iĢlemine yer verilmelidir.

4. Kavramın daha iyi anlaĢılması için grafik, resim, Ģema, tablo gibi görsel araçlardan yararlanılmalıdır. Bunlar öğrencilerin zihinlerinde imajlar oluĢturarak kavramın somutlaĢmasına, kavramlar arasındaki iliĢkilerin kurulmasına yardımcı olurlar (Erden ve Akman, 1997:207).

Literatürde yer alan kavram öğretim yöntemlerine iliĢkin görüĢler incelendiğinde eğitimcilerin kavram öğretiminde hangi yöntemin daha etkili olacağına iliĢkin kesin bir yargıda bulunmadıkları, ancak planlı bir kavram öğretimi yapılması, doğru ve bol örnek verilmesi, kavramın ayırt edici özelliklerinin yeterli derecede açıklanması, örneklere görsellik kazandırılması gibi uygulamada mutlaka dikkat edilmesi gereken noktalara vurgu yaptıkları görülmektedir.

54 2.8. SOSYAL BĠLGĠLER PROGRAMINDA KAVRAM ÖĞRETĠMĠNĠN ÖNEMĠ

Sosyal bilimler, ilköğretim kademesinde disiplinler arası ve bütünleĢtirilmiĢ bir formel eğitim programı olarak “sosyal bilgiler” Ģeklinde ele alınmaktadır(AlkıĢ,2009:73). Sosyal Bilgiler, özellikle tarih, coğrafya, sosyoloji, ekonomi, psikoloji, yönetim ve ilgili konular üzerinde odaklanan ilköğretimdeki dersleri içeren geniĢ çalıĢma alanını ifade etmek için kullanılan kapsamlı bir terimdir (Turner,2004:62). Sosyal Bilgiler dersi içeriği, sosyal bilimler temel alınarak oluĢturulduğundan kavramlar açısından oldukça zengindir. ġöyle ki, Sosyal Bilgiler derslerinde öğrenciler tarih, coğrafya, antropoloji, siyaset bilimi, ekonomi, vb. ile ilgili bir çok kavramla karĢılaĢmaktadır (AlkıĢ,2009:73).

Beyer ve Penna (1971b:90), Sosyal Bilgiler programına alınacak kavramların belirlenmesi için aĢağıdaki soruların kriter olarak kullanılabileceğini belirtmiĢlerdir:

1. Kavram, belirli bir disiplini veya alanı anlamak için gerekli midir?

2. Gelecekteki büyük bir ilgi veya geçici bir alaka probleminin algılanmasında kavramlar iĢe yarar mı?

3. Kavramlar öğrenciler için anlamlı mıdır?

4. Kavramlar bireylere gelecekteki yaĢantılarını anlamlı hale getirmede yardımcı olur mu?/YaĢantıları anlamamıza yardımcı olacak yararlı sorular, cevaplar içerir mi?

5. Sınıfta kullanmak durumunda olduğumuz belirli konular için uygulanabilir midir?

Bir öğretim programında kavramlar önemli bir yer tutar. Sosyal Bilgiler dersinin amaçlarının gerçekleĢtirilebilmesi için, programda yer alan çok sayıdaki kavramın, her öğrencinin zihninde aynı anlam oluĢturabilecek Ģekilde geliĢtirilmesi gerekir (Doğanay, 2002:233).

Sosyal Bilgiler dersi, ilköğretimin hem birinci kademesinde hem de ikinci kademesinde okutulan bir derstir. Çocuklar bu dönemlerde farklı geliĢim özellikleri

55 gösterirler. Kavramların öğretiminde çocukların biliĢsel geliĢim özellikleri önemlidir(Erden,199-:71).

Sosyal Bilgiler dersinde öğrenciler, sosyal bilimlerin ve vatandaĢlığın soyut olan tanımlarını ve günlük yaĢamla ilgili somut örnekleri birleĢtirmeyi öğrenmek durumundadırlar. Soyut kavramlar, öğrencilerin öğrenmekte, öğretmenlerin de öğretmekte zorlanabileceği bir yapıdadır, ancak Sosyal Bilgiler dersinin de ayrılmaz bir parçasıdır (Obenchain ve Morris,2007:43). Soyut kavramları algılamakta zorlanan 10– 11 yaĢlarındaki çocuklara ekonomi, üretim, tüketim gibi kavramların öğretiminde sözel ifadelerin yanı sıra görsel materyallerin ve yaĢamdan, bol örneklerin kullanılması bu kavramların öğretimini kolaylaĢtıracaktır. Öğrenciler arasında ilgi, değer, tutum vb. duyuĢsal özellikler bakımından ayrılıklar olmakla birlikte, bu yaĢ grubunda gözlenen bazı ortak özellikler de bulunmaktadır. Bu dönemde öğrenciler biliĢsel geliĢim açısından somut iĢlemler dönemindedir. Çocuklar vatan, demokrasi gibi soyut kavramları konuĢurken kullanabilmekle birlikte, içeriklerini kavramada zorluk çekerler. Bu nedenle, sosyal bilgiler dersinde soyut kavramların somut materyaller ve örneklerle desteklenmesi gerekmektedir (Erden,199-:71).

Ellis (2007:93), Sosyal Bilgiler dersinde yer alan kavramların zaman ve yer sınırını aĢarak yeni durumlara aktarılabilme özelliğine dikkat çekmiĢtir. “Arz” ve “talep” kavramlarından yola çıkarak özellikle günlük hayatla ilgili kavramların geçmiĢte, günümüzde ve gelecekte farklı durumları ifade etse bile özündeki anlamı yitirmeyeceklerini belirtmiĢtir. Ellis’in örneği Ģöyledir:

Arz ve talebe yönelik ekonomi kavramı, her an ve her yerde herhangi bir ekonomi sistemini anlamak için kullanılabilir. Örneğin; mağaralarda yaşayan insanlar arz ve talep sorunlarıyla karşılaştılar: onlar yemek zorundaydılar ve taleplerini karşılamak için toplamak ya da avlanmak zorunda kaldılar. Ama arz ve talep kavramı, günümüzün modern toplumlarına da uygulanır ve eğer insanlar gelecekte ayda bir temel kurarlarsa bu yine anlaşılması gereken önemli bir kavram olacaktır.

56 Sosyal Bilgiler öğretiminde çok önemli yeri olan kavramlar aslında düĢüncenin de temel taĢlarıdır. Bu sebeple kavram zenginliği, açıklığı, bireyin anlayarak öğrenmesinde önemli bir etkendir ve bu sebeple okulda kavramların öğretilmesi çok önem taĢır (TaĢlı, 2005:176).

Doğanay (2002:234), Sosyal Bilgiler öğretiminde kavramların öğrenilmesini öğretimin odak noktası olarak belirlemenin birçok açıdan yararlı olduğunu belirterek Ģöyle sıralamıĢtır:

 Üst düzey akademik baĢarıyı sağlama  Öğrenme ve hatırlamayı basitleĢtirme  ĠletiĢimi kolaylaĢtırma

 Öğretimi kiĢiselleĢtirme

 Gerçek ve yanlıĢ algılamayı ayırt etmeye yardımcı olma  KarmaĢık anlamaya yardımcı olma

 Problem çözme ve akıl yürütme

Sosyal Bilgiler, insanı ve sürdürdüğü yaĢamı tüm boyutlarıyla anlamak için vardır. Ġnsanı ve yaĢamı anlamaya çalıĢırken, onlar hakkındaki olgusal bilgiler yığınını öğrenmeye daha doğrusu ezberlemeye çalıĢmak, insanı ve yaĢamı anlamak için yeterli ve anlamlı bir iĢ olmayacaktır… ĠĢte kavramlar da insanı ve yaĢamı anlamayı kolaylaĢtırır. Çünkü kavramalar, yaĢamın kategorileridir. YaĢamdaki canlıların hepsini tek tek incelemek ve öğrenmek mümkün değildir; ancak bu canlıların ortak özelliklerine göre sınıflanmıĢ halini bitki, hayvan ve insan kavramları olarak anlamak ve öğrenmek mümkündür (Doğanay,2002:234). Sosyal Bilgiler dersinde öğrencilerin farklı disiplinlerle ilgili çok sayıda kavramla karĢılaĢtıkları düĢünüldüğünde kavram öğretiminin ne kadar önemli olduğu ortaya çıkmaktadır.

57 2.8.1. Sosyal Bilgiler Öğretmen Kılavuz Kitaplarında Kavram Öğretimi

Ġlköğretim temel ders programlarının 2005 yılında yenilenmesi, beraberinde yeni uygulamalar da getirmiĢtir. Bu çerçevede MEB ilköğretim okullarına her ders için öğrenci ders kitabı, çalıĢma kitabı ve öğretmen kılavuz kitaplarından oluĢan setler göndermektedir. Böylece yeni programlara uygun öğrenme öğretme sürecinin oluĢturulmasında, bu sürecin sınırlarının ve kapsamının belirlenmesinde bu üçlü setler önemli bir belirleyici olmuĢtur (Fidan, Yıldız ve AktaĢ;2005,283). Sosyal Bilgiler de üçlü setlerin kullanıldığı temel derslerden biridir. Her ders için hazırlanmıĢ olan Öğretmen Kılavuz Kitapları ilköğretim okullarında öğretmenler tarafından, Ders Kitapları ve ÇalıĢma Kitapları ise öğrenciler tarafından kullanılmaktadır.

Sosyal Bilgiler Öğretmen Kılavuz Kitabı (ÖKK) ,dersin genel amaçları, ders kitapları seti ve içeriği, öğrenme alanları, Sosyal Bilgiler dersinin ögeleri, etkinlik uygulamalarına iliĢkin açıklamalar, ölçme araç ve yöntemleri hakkında bilgiler içermektedir.

Bu bölümde 4.,5.,6. ve 7. sınıf ÖKK’larında Kavram öğretimine iliĢkin aktarılan bilgiler ve Küresel Bağlantılar öğrenme alanında yer alan kavramların iĢleyiĢe nasıl yansıtıldığı analiz edilmiĢtir.

2.8.1.1. 4. ve 5. Sınıf Sosyal Bilgiler Öğretmen Kılavuz Kitaplarında Kavram Öğretimi

2005 yılındaki program yenileme çalıĢmaları sürecinde 4. ve 5. sınıf Sosyal Bilgiler programı birinci kademe dersi olması nedeniyle bir bütün olarak ele alınmıĢtır. 4. ve 5. sınıf Sosyal Bilgiler programının birlikte hazırlanmasından dolayı ÖKK’larının giriĢ bölümündeki açıklamalar birbirinin aynısıdır. Bu nedenle 4. ve 5. sınıf ÖKK’ları bu bölümde birlikte ele alınmıĢtır.

4.ve 5. sınıf ÖKK’nın giriĢ bölümünde Yeni Eğitim Programı, Çocuğun GeliĢimi ve Eğitimi, Normal Sınıflarda Özel Eğitim Gerektiren Çocuklar, Aktif Öğrenme, ÖKK Organizasyon ġeması, Ders Kitabı Organizasyon ġeması ve ÇalıĢma Kitabı Organizasyon ġeması baĢlıkları yer almaktadır.

58 Yeni eğitim programı tanıtılırken öncelikle program değiĢikliğinin gerekçesi ve amacı açıklanmıĢ ardından programda yer alan bazı temel unsurlar Ģu Ģekilde aktarılmıĢtır:

“ Yeni Sosyal Bilgiler programları öğrenme alanı, kazanım, etkinlikler, doğrudan verilecek beceri ve değer gibi yeni terminolojileri gündeme getirmektedir. Öğrenme alanları 4. sınıftan başlayıp 7. sınıfa kadar getirilmiştir. 9 tane öğrenme alanı vardır”(MEB, 2005a:11) denilerek öğrenme alanlarını isimleri sıralanmıĢtır. Öğrenme alanlarının içerikleri ve 4. sınıftan 7. sınıfa kadar nasıl bir süreklilik gösterdiğine dair açıklama yapılmamıĢtır. Açıklamaların devamında programda yer alan beceri ve değer eğitimine iliĢkin açıklamalar Ģu Ģekildedir: “Bu program geçmiş programlardan farklı olarak her ünitede baskın bir beceri ve değeri kazandırmayı amaçlamaktadır. Bu beceri ve değerler 8 yıllık temel eğitim göz önüne alınarak benimsenmiştir.”(MEB, 2005a:12) Bu açıklamanın ardından programda kazandırılacak beceri ve değerler sıralanmıĢtır ancak bunlarla ilgili herhangi bir açıklama yapılmamıĢtır.

ÖKK’da programın Öğrenme alanı, beceri, değer gibi yeni terminolojileri içerdiği vurgulanmasına karĢın bunlarla ilgili yeterli açıklamaya yer verilmemiĢtir. Ġlköğretimin 4. sınıfında Sosyal Bilgiler dersi halen Sınıf Öğretmenleri tarafından okutulmaktadır. Dolayısıyla ilk üç yılı geride bırakan bir sınıf öğretmeni 4. sınıf Sosyal Bilgiler dersini okutmaya baĢladığında 7. sınıfa kadar devam edecek olan bir sürecin temelini atmıĢ olur. Bu nedenle öğrenme alanlarındaki sürekliliğin öğretmen tarafından çok iyi kavranmıĢ olması beklenir. Bu durum ÖKK’daki açıklamaların daha ayrıntılı olmasını gerektirir Aynı Ģekilde program kapsamında kazandırılması hedeflenen beceri ve değerlerin de açıklanması uygun olacaktır. ÖKK’da, beceri ve değer kazandırmanın önemi ve öğrenme alanları içindeki dağılımları hakkında bilgilere yer verilmesi gerekmektedir.

Yeni eğitim programının tanıtıldığı bu giriĢ bölümünde beceri ve derlerle ilgili kısa açıklamalara yer verilmesine karĢın kavram öğretimi ile ilgili herhangi bir açıklamaya rastlanmamıĢtır. Oysa ki TTKB’nin yayımladığı Sosyal Bilgiler Dersi (4.-5. Sınıflar) Öğretim Programı’nda programın yapısı açıklanırken “Sosyal Bilgiler Programını oluĢturan temel ögeler; beceriler, kavramlar, değerler ve genel amaçlardır” ifadesi kullanılmıĢ ve bu temel ögeler ayrıntılı bir Ģekilde açıklanmıĢtır (MEB,2005a:45-100). Program kitabında yer alan bilgilerin, programın uygulayıcısı

59 olan öğretmenlerin temel kaynağı durumundaki kılavuz kitaplarda bulunmaması büyük bir eksikliktir.

Küresel Bağlantılar öğrenme alanı, 4. sınıflarda “Uzaktaki ArkadaĢlarım” isimli ünite kapsamında iĢlenmiĢtir. Bu üniteye iliĢkin kazanımlar Ģunlardır:

1. Dünya üzerinde çeĢitli ülkeler olduğunu fark eder.