Alan Yazında Yer Alan Diğer Tercih Değerlendirme

Alan yazın incelendiğinde tercih değerlendirmede yukarıda belirtilen kategoriler içerisinde yer almayan araştırmaların da olduğu görülmektedir. Her hangi bir kategori içerisinde yer almayan tercih değerlendirme araştırmaları, diğer tercih değerlendirme araştırmaları olarak gruplandırılmıştır. Diğer tercih değerlendirme araştırmaları kategorisinde; aşina olunan ve olunmayan kişilerin sunumuyla tercih değerlendirme verilerini karşılaştıran (Haynes ve diğerleri, 2002), gözlem verileri ile personel görüşünü karşılaştıran (Reid ve diğerleri, 2003), sözel uyaranlı tercih değerlendirmeyi gerçek uyaranın varlığında ve yokluğunda inceleyen (Kuhn ve diğerleri, 2006), tercihlere yönelik kısa ve uzun süreli ulaşılabilirliğin etkilerini inceleyen (Steinhilber ve Johnson (2007) araştırmaların olduğu görülmektedir. Bu araştırmalar aşağıda yer almaktadır.

Haynes, Derby, McLaughlin, Weber (2002) yaptıkları araştırmada, bireyin tercihlerinin tanıdığı ve tanımadığı kişilerin sunumu sırasında değişip değişmediğini belirlemiştir. Bu araştırmaya 7 yaşında duygu ve davranış bozukluğu olan bir birey katılmıştır. Araştırmada ABAB deseni kullanılmıştır. Bu araştırmada öncelikli olarak ağır düzeyde yetersizliği olan bireyler için pekiştireç değerlendirme aracı RAİSD kullanılarak ebeveynlerle görüşmeler yapılmıştır. Bu görüşme sonucu belirlenen pekiştireçlere yönelik veriler dört aşamada toplanmıştır. Ebeveynlerin sunduğu fotoğraflar, ebeveynlerin sunduğu gerçek maddeler, tanımadığı bireyin sunduğu gerçek maddeler, tanımadığı bireyin sunduğu fotoğraflarla iki uyaranlı tercih değerlendirmesi tamamlanmıştır. İki uyaranlı tercih değerlendirmesi sırasında çocuklar aynı maddeleri seçmişlerdir. Bu araştırmanın sonunda ebeveyn veya tanımadıkları bireyin sunduğu gerçek ve resimli uyaranla yapılan iki uyaranlı tercih değerlendirmesi sonucunda belirlenen tercihlerin değişmediği tespit edilmiştir.

Reid, Dicarlo, Schepis, Hawkins, Stricklin (2003) yaptıkları araştırmada okul öncesi dönemdeki çocukların oyuncak tercihlerinde gözlem değerlendirmesi ile personel görüşünü karşılaştırmıştır. Araştırmaya yaygın gelişimsel bozukluk/otizm tanısı olan 4’ü bebek, 3’ü ana okul öğrencisi toplam 7 birey katılmıştır. Gözlem değerlendirmesinde belli aralıklarda araştırmaya katılan çocukların oynadıkları oyuncaklar gözlenmiştir. Oynadıkları belirlenen oyuncaklardan en çok oynadığı 5’i belirlenmiştir. Personel görüşünde ise, deneklerin en çok oynadığı, en çok ikinci oynadığı ve en çok üçüncü

oynadığı oyuncak belirlenmiştir. Gözlem değerlendirmesi ile elde edilen veriler ilk beş, ikinci beş ve üçüncü beş oturumda elde edilen veriler olarak hesaplamıştır. İlk beş oturumda elde edilen veriler ikinci ve üçüncü beş oturumlarda elde edilen verilerle tutarlık göstermektedir. Gözlem değerlendirmesi ile elde edilen veriler, personel görüşü ile elde edilen verilerle karşılaştırıldığında verilerin çokta uyumlu olmadığı gözlenmiştir. Bebeklik dönemindeki katılımcılara yönelik personelin en çok tercih ettiğini belirttikleri oyuncaklardan %33 oranında hiç oynamadıkları, anaokulu grubundan ise %47 oranında personelin belirttiği oyuncaklarla hiç oynamadıkları belirlenmiştir.

Kuhn, DeLeon, Terlonge ve Goysovich (2006), gerçek uyaranın varlığında ve yokluğunda sözel uyaran kullanılarak gerçekleştirilen tercih değerlendirmesinin sonuçlarını karşılaştırmıştır. Araştırmaya ağır davranış problemi ve zihinsel yetersizliği olan yaşları 5-12 arasında değişen 3 erkek katılmış olup araştırmanın uygulaması bireysel terapi odasında ve katılımcıların yatak odalarında yapılmıştır. Bu araştırma tercih değerlendirmesi ve pekiştireç değerlendirmesi olmak üzere iki aşamadan oluşmuştur. Tercih değerlendirmesi aşaması A ve B aşamalarından oluşmuştur. A aşamasında üç katılımcıya: uyaranlar sözel olarak sunulmuş ve uyarana erişim sağlanmıştır. B aşamasında ise, uyaran hem dokunsal hem de sözel formda sunulmuş ve uyarana erişim sağlanmıştır. Tercih değerlendirme aşamasıyla belirlenen tercihlerin pekiştireç değerlendirmesi yapılmıştır. Pekiştireç değerlendirmesi aşamasında ise, gerçek uyaranın varlığında ve yokluğunda sözel olarak sunulan uyaranla belirlenen tercihlerin pekiştireç etkisi incelenmiştir. İki değerlendirmenin sonuçları karşılaştırıldığında denekler arasındaki korelasyonun çok yakın olduğu tespit edilmiştir.

Steinhilber ve Johnson (2007), tercihlere yönelik kısa ve uzun süreli ulaşılabilirliğin etkilerini incelemişlerdir. Araştırmaya yaşları 11 ve 12 olan otizm tanısı almış iki birey katılmıştır. Araştırmanın uygulamaları okuldaki boş bir odada yapılmıştır. Araştırma iki aşamadan oluşmuştur. Birinci aşamada, kısa ve uzun süre erişim sağlanan tekrar yerleştirmesiz çok uyaranlı (MSWO) tercih değerlendirmesi kullanılmıştır. MSWO ile yapılan kısa süreli değerlendirmede seçimden sonra 15 sn o maddeye erişim sağlanmıştır. Uzun değerlendirmede ise bu süre 15 dk dır. Uygulama sonunda, iki katılımcı için bazı uyaranlarda tercih hiyeraşisi çok farklı tespit edilmiştir. Lary’nin tercihleri zamandan daha az etkilenirken Zed’in tercihlerinde daha büyük fark gözlenmiştir. İkinci aşamada pekiştireç değerlendirmesi uygulanmıştır.

Yukarıda özetlenen araştırmalar incelendiğinde araştırmaların denek grubu farklı olmasına rağmen, tercihlerin uyran sunan kişiye göre değişmediği (Haynes ve diğerleri, 2002), sözel uyaranla gerçekleştirilen tercih değerlendirmesinin gerçek uyaranın olup olmama durumuna göre değişmediği (Kuhn ve diğerleri, 2006), tercih değerlendirme sonrasında uyarana sağlanan erişim süresinin uzunluğunun deneklerin tercih hiyeraşisine etkisinin denekten deneğe farklılaştığı (Steinhilber ve Johnson (2007), bulgulanmıştır. Tüm bu bulgular tercih değerlendirmesinde bilinen yöntemler dışında farklı uygulamalarla da tercihlerin değerlendirilebileceğini ve tercih değerlendirmeye etki eden faktörleri tespit etmek açısından önemli olduğu düşünülmektedir.

Yurt dışında yapılan tercih değerlendirmeye yönelik oldukça fazla sayıda araştırmaya ulaşılmıştır. Bu araştırma kapsamında ulaşılan tercih değerlendirme araştırmaları; doğrudan ve dolaylı tercih değerlendirmesini karşılaştıran, doğrudan yapılan tercih değerlendirmelerini karşılaştıran ve diğer tercih değerlendirme araştırmaları olarak gruplandırılmıştır.

Yurt içinde tercih değerlendirmeye yönelik yapılan araştırmalar incelendiğinde yetersizliği olan bireylerin tercihlerini değerlendirmeyi hedefleyen bir araştırmaya rastlanmamıştır. Yurt dışında yetersizliği olan bireylerin tercihlerinin değerlendirilmesini hedefleyen araştırmalar incelendiğinde, tercih değerlendirmesindeki uyaran sunum türlerinin üçünü (tekli, eşli, çoklu) yaklaşma davranışlarını temel alarak inceleyen, bu sunum türlerinde bireylerin tercihlerinin tutarlı olup olmadığını tespit etmeyi hedefleyen, dolaylı tercih değerlendirmesi ile üç tür uyaran sunumunu aynı araştırma içinde karşılaştıran bir araştırmaya rastlanmamıştır. Bu yüzden bu araştırmanın ilgili yurt içi ve yurt dışı alan yazına katkı sağlayacağı düşünülmektedir.