ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGELERİNDE PLANLAMA
4. AKSARAY TUZ GÖLÜ ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESİ ÖRNEĞİ
Tuz Gölü, Türkiye’ deki en büyük ikinci ve dünyanın en tuzlu 2. gölüdür. Tuz Gölü havzası ülkemizde biyolojik çeşitliliğin korunması açısından büyük önem taşıyan ve uluslararası kriterlere göre A sınıfı bir sulak alandır. Tuz Gölü kuş varlığı yönünden Türkiye’nin en
ÖZEL ÇEVRE KORUMA
BÖLGELERİNDE PLANLAMA
TUZGÖLÜ ÖZEL ÇEVRE
KORUMA BÖLGESİ ÖRNEĞİ
81 zengin göllerinden birisidir. Bölgede 85 kuş türü, 4 tanesi endemik 129 böcek türü,15 memeli
türü ve 38 tane endemik bitki türü bulunmaktadır. Göl aynı zamanda I.Derece Doğal Sit olarak tescil edilmiştir. Türkiye’nin önemli sulak alanlarından biri olan Tuz Gölü ve çevresi 02.11.2000 tarih ve 24218 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan, 14.09.2000 tarih ve 2000/1381 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Tuz Gölü Özel Çevre Koruma Bölgesi ilan edilerek yürürlüğe girmiş, daha sonra 08.08.2002 tarih ve 24840 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 4.07.2002 tarih ve 2002/4512 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Tuz Gölü Özel Çevre Koruma Bölgesi sınır değişikliği yapılarak son halini almıştır. 7.414 km2 büyüklüğündeki Bölge, kendine özgü bir doğal yapısı ve tarihi değerlere sahiptir.
Tuz Gölü Özel Çevre Koruma Bölgesi idari olarak Ankara, Konya ve Aksaray illeri sınırları içindedir. Tuz Gölü; İ Anadolu Bölgesi’nde, doğudan Kızılırmak Masifi, güneyden Obruk, batıdan Cihanbeyli ve kuzeyden Haymana platolarıyla çevrili çukur alanın kuzeydoğusundaki en alçak bölümünde yer almaktadır. Türkiye’nin Van Gölü’nden sonra ikinci büyük Gölü’dür.
Kapalı bir havzada yer alan Tuz Gölü, jeolojik olarak tektonik kökenlidir. Büyüklüğüne karşın ülkemizin en sığ göllerindendir. Derinliği bir çok yerde 0.5 metreden azdır. Suyun bol olduğu ilkbahar aylarında göl Göl alanı 164.200 hektara ulaşır. Dışarıya akıntısı olmayan bu gölün deniz seviyesinden yüksekliği 905 m’dir. Türkiye’nin en az yağış alan yeri olduğu için akarsu bakımından çok fakirdir. Önemli sayılabilecek akarsuları, doğuda Şereflikoçhisar’dan geçen Peçenek Suyu, güneybatıda DSİ Konya drenaj kanalı, batıda Cihanbeyli’den gelen İnsuyu ve güneydoğuda Aksaray’dan gelen Uluırmak’tır. Ancak, bu suların bir kısmı yazın kuruyarak Göle ulaşamaz ve aşırı buharlaşmanın da etkisiyle Göl’ün tamamına yakını kurur. Kuruyan bölgelerde 30 cm’yi bulan tuz tabakası oluşur. Tuz Gölü; sadece ülkemizin değil dünyanın da en tuzlu göllerinden biri olup, suyun yoğunluğu 1-22.5 cm3/gr, tuz oranı % 32.4’tür. Gölde, tuz konsantrasyonunun yüksekliği nedeniyle sucul bitkilere rastlanmamaktadır. Göl çevresinde ise geniş bir alanda çok zayıf tuzcul flora ve burada akarsu etkisinde kalan bölgelerde tuza dayanıklı, seyrek bitki örtüsü görülmektedir.
Tuz Gölü kuş varlığı yönünden Türkiye’nin en zengin göllerinden biridir. Kışın kapladığı çok geniş su alanı su kuşları için önemli bir kışlama alanı oluşturmaktadır. Tuzlu ortamlara uyum sağlamış olan flamingo, kılıçgaga, angıt ve benzeri kuşların yanı sıra yağmurcunlar, turnalar, yaban kazları ve yaban ördekleri gölde büyük topluluklar halinde yaşamaktadır. Göl çevresinin nispeten ıssız oluşu nedeniyle kuşlar, etraftaki su birikintilerinde, meralarda ve ekili alanlarda rahatça beslenmekte, kışın en soğuk günlerinde dahi donmayan göl sularında yüzebilmektedir.
Şekil 1. Tuz Gölü Özel Çevre Koruma Bölgesi Sınırı (Aksaray Bölümü)
İlkbaharda Göl içinde oluşan adalar ve bataklıklar Bataklık Kırlangıcı (Glareola prantincola), Suna (Tadorna tadorna), Angıt (Tadorna ferruginea), Çamurcun (Anas crecca), Kılıçgaga (Recurvirostra avocetta), Kocagöz (Burhinus oedicnemus) ve martı türlerinin (Larus sp.) kuluçka yapmalarına imkan sağlamaktadır. Bölgede tuzcul stepler ve endemik türlerden oluşan ekolojik açıdan hassas bitki toplulukları bulunmaktadır. Bir ekosistem bütünlüğü arz eden Tuz Gölü ve yakın ilişkide olan çevresindeki göller (Tersakan Gölü , Düden Gölü , Bolluk Gölü, Eşmekaya Gölü, Köpek Gölü, Akgöl) sayısız kuş türü ve özellikle Avrupa’da nesli tükenmekte olan flamingolar (Phoenicopterus ruber) için habitat niteliğindedir. Tuz Gölü, flamingoların ülkemizdeki en önemli kuluçka alanı olup, Gölün orta kesimlerinde herbiri 5-6 bin yuvadan oluşan dev kuluçka kolonileri bulunmaktadır.
Tuz Gölü havzası ülkemizde biyolojik çeşitliliğin korunması açısından büyük önem taşıyan ve uluslararası kriterlere göre A sınıfı bir sulak alandır. Bölgedeki en önemli ekonomik faaliyet tarım ve hayvancılıktır (ÇŞB, 2015).
ÖZEL ÇEVRE KORUMA
BÖLGELERİNDE PLANLAMA
TUZGÖLÜ ÖZEL ÇEVRE
KORUMA BÖLGESİ ÖRNEĞİ
82
4.1. Tuz Gölü Özel Çevre Koruma Bölgesi’nde Yer Alan Aktörler
Tuzgölü Ö.Ç.K.B.’si yönetim biriminde yer alan tüm aktörler yerine çalışmada merkez ve yerel yönetim olarak, Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü, Aksaray Valiliği, İl Özel İdaresi ve belediye üzerinde durulacaktır.
Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü:383 Sayılı Kanun Hükmünde Kararnameyle Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı kurulmuştur. 08.07.2011 tarihinde 648 Sayılı KHK ile Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’na bağlanarak Özel Çevre Koruma Başkanlığı yerine “Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü” kurulmuştur. 29 adet Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Komisyonu bulunmaktadır. Aksaray, Nevşehir TVK Bölge Komisyonu sorumluluk sahası içindedir.
Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü: Görevleri; ÖÇKB’de 1/50.000 Ölçekli Tuz Gölü Çevre Düzeni Planı’na göre plan kararlarının uygulanmasını ve hizmetlerin yürütülmesini sağlamak amacıyla, belediye sınırlarında ve mücavir alanlarında belediyeler, bu alanlar dışında İl Özel İdaresine ve diğer kamu kurum ve kuruluşlarıyla ilgili mevzuat hükümlerinin uygulanması ve gerekli işlemlerin yapılmasında işbirliği ve koordinasyonu temin etmek, imar planlarını inceleyerek onaylanmak üzere Bakanlığa göndermek, belediye sınırları dışında ÖÇKB’de yer alan köylerin köy yerleşik alanı sınırı içerisinde bulunan alanlarda yapı ruhsatı ve yapı kullanma izin belgesi düzenlemek, kaçak yapı işlemlerini yürütmektir.
Aksaray Belediyesi:ÖÇKB’de belediye mücavir alanı içerisinde yapılan ve TVKGM tarafından onaylanan plan ve uygulamaların uygunluğunun denetlenmesi, uygulanması işleri yürütülmektedir.
Aksaray İl Özel İdaresi:ÖÇKB’de belediye mücavir alanı sınırı dışında yapılan ve TVKGM tarafından onaylanan plan ve uygulamaların uygunluğunun denetlenmesi, uygulanması işleri yürütülmektedir. Bölgede yapılan madencilik faaliyetlerinde bulunan alanları denetlemek, işletme ruhsatı vermektir.
4.2. Tuz Gölü Özel Çevre Koruma Bölgesi’nde Yapılan Planlama Örnekleri
Bu bölümde Tuz Gölü ÖÇKB ‘de hazırlanarak onaylanan 1/50.000 Ölçekli Çevre Düzeni Planı ve Aksaray Belediyesi Mücavir alanında bulunan ÖÇKB’deki imar planları incelenerek değerlendirilmiştir.
4.2.1. Üst Ölçek Planlama Çalışmaları
Bu plan Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı tarafından 07.09.2007 tarihinde onaylanmıştır. Bu planın hedefi, Tuz Gölü Özel Çevre Koruma Bölgesi sınırları içindeki doğal ve kültürel değerler ile yerleşimler, tarım, vb her turlu insan faaliyetlerinin birbiriyle olan etkileşiminin, alanda gerçekleştirilen bilimsel çalışmalarla oluşturulmuş koruma kararlarına göre belirlenmesi ve bu değerlerin gelecek nesillere iletilmesini sağlamaktır. İlgili tüm kamu kurum ve kuruluşlarından alınan veriler, sivil toplum kuruluşlarının, üniversitelerin yürüttüğü bilimsel çalışmaların verileri ile arazi çalışmalarından elde edilen verilerin halihazır harita ortamına aktarılmasıyla oluşturulmuş “doğal değerler sentez çalışması” (önemli bitki alanları, önemli kuş alanları, su canlıları, omurgasızlar, memeliler, faylar, yer üstü suları ve sulak-bataklık alanlar, pınarlar ve meralar) ve eunıs (european nature ınformatıon system) avrupa çevre bilgi sistemi, habitat sınıflandırılmasında önemli bulunan habitatlar ile belirlenen koruma alanlarıdır.
Bu alanlar: Hassas A Ve Hassas B Zonu olarak sınıflandırılmıştır. Bu alanlarda, biyolojik çeşitliliğin var olduğu, ancak bozulmuş alanların rehabilitasyonu ile otlatma faaliyetlerinin kontrolü Tuz Gölü Özel Çevre Koruma Bölgesi Yönetim Planı Kararları doğrultusunda gerçekleştirilecektir.
4.2.2. Alt Ölçek Planlama Çalışmaları
Tuz Gölü ÖÇKB’nin 14.09.2000 tarihinde ilan edilmesinden sonra 2003 yılında Aksaray Belediyesi sınırları içerisinde yaklaşık 1235 ha’lık alanın Selçuk Üniversitesi tarafından, 1985 yılındaki plan üzerine ilave ve revizyon imar planı hazırlanmıştır. Daha sonra Aratol Belediyesi kapandıktan sonra yaklaşık 660 ha’lık alan da plana dahil edilerek 2012 yılında revizyon imar planı hazırlanmış ve onaylanmıştır. En son 2014 yılında plan notları üzerinde revizyon çalışması yapılmıştır. Yeni Mahalle, Somuncu Baba, (Briket Ocakları) Gerentol, Tacin, Nakkaş, Aratol, Kazıcık Tolu, İsmailağa Tolu ve Taşpazar mahallelerini kapsayan yaklaşık 1895 hektarlık bir alan ÖÇKB kapsamındadır.
Şekilde görüldüğü gibi mülga Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı tarafından 07.09.2007 tarihinde onaylanan 1/50.000 Ölçekli Tuz Gölü Çevre Düzeni Planına göre inceleme alanı kentsel yerleşim alanı, seyrek yoğunlukta kentsel gelişme alanları, atık su arıtma ve katı atık düzenli depolama tesisleri ve kentsel yeşil alanlar olarak planlanmıştır.
ÖZEL ÇEVRE KORUMA
BÖLGELERİNDE PLANLAMA
TUZGÖLÜ ÖZEL ÇEVRE
KORUMA BÖLGESİ ÖRNEĞİ
83 Şekil 2. 1/50.000 Ölçekli Tuzgölü ÇDP’de İnceleme Alanının Yeri
2003 yılında yapılan imar planında Merkez kısmında kentin kuzeybatısında düşük yoğunluklu konut alanları, E-90 karayolunun belirli bir kesiminde yol boyunca ticaret alanları, güneyinde arıtma tesisi alanı ve fuar alanı önerilmiştir. Aratol kısmında ise 2001 yılında Aratol Belediyesi tarafından hazırlanmış planlarda, batı aksına doğru uzayan konut-sanayi-tarım ve hayvancılık kullanımlarının iç içe olduğu bir çalışma yapılmıştır.Planlama alanında;
• Konya yolu boyunca; Konut Dışı Kentsel Çalışma Alanları,
• Konut adaları niteliğine sahip Organize Hayvancılık Gelişim Alanı,
• Resmi Kurum Alanları,
• Mera vasfındaki alanlarda olmak üzere kentsel açık yeşil alanlar ve mezarlık alanları,
• Alanın batısında Spor Alanı ve Arıtma Tesisi Alanı,
• Alanın kuzeyinde ve güneyinde ise A-2 nizamlı 0,20/0,40 yapılaşma koşullu konut alanları ve Park, İbadet Yeri, İlköğretim Tesisi, Pazar Alanı, Kültürel Tesis, Sağlık Tesis, vb. kentsel donatılar da planlanmıştır.
Ağırlıklı olarak hazine arazileri ve mera parselleri üzerinde düzenlenen bu plan için herhangi bir parselasyon planı hazırlanmamış ve herhangi bir uygulama yapılmamıştır.
Dolayısıyla bu plan kararları doğrultusunda bir yapılaşma da gerçekleşmemiştir (Plan Açıklama Raporu, 2012).
2012 yılında onaylanan imar planı incelendiğinde Aratol Belediyesi’nin kapanmasından sonra bu alanın da plan dahil edildiği, yine kuzeybatı kesiminde düşük yoğunluklu konut alanlarının, E-90 karayolu boyunca ticaret alanlarının önerildiği, arıtma tesisine ek olarak katı atık depolama tesisinin planlandığı, kent merkezine doğru orta yoğunluklu konut alanlarının önerildiği, arıtma tesisi alanı etrafındaki konut alanı ve fuar alanının kaldırılarak rekreasyon alanına dönüştürüldüğü; kentin güneydoğusunda yer alan küçük sanayi sitesi alanının ticaret alanı ve orta yoğunluklu konut alanı olarak planlandığı; kentin Aratol kısmında organize tarım ve hayvancılık bölgesi ve besicilik alanı, depolama tesisleri, konut dışı kentsel çalışma alanlarının önerildiği görülmüştür. Ana ulaşım akslarında herhangi bir değişiklik yapılmadığı görülmüştür. 2012 yılında yapılan revizyon imar planı ile; Aksaray kesiminde yaklaşık 33.000 kişi, Aratol kesiminde ise yaklaşık 12.000 kişi olmak üzere, toplamda yaklaşık 45.000 kişilik nüfusu barındıracak plan önerilmiştir. Revizyon İmar Planı’nda 3 adet yapı yoğunluğu kararı belirlenmiştir.
-Meskun Konut Alanlarında; çok seyrek yoğunluk:0-50 kişi/ha; gelişme konut alanlarında;
çok seyrek yoğunluk :0-50 kişi/ha, seyrek yoğunluk:51-200 kişi/ha, orta yoğunluk :201-350kişi/ha’dır
Aşağıdaki çizelgede 2003 ve 2012 tarihinde onaylanan imar planlarının arazi kullanım tablolarının karşılaştırılması yapılmıştır.
ÖZEL ÇEVRE KORUMA
BÖLGELERİNDE PLANLAMA
TUZGÖLÜ ÖZEL ÇEVRE
KORUMA BÖLGESİ ÖRNEĞİ
84
Çizelge 2. 2003 ve 2012 Yıllarında Yapılan İmar Planlarının Arazi Kullanım Tablosu
Kullanım
2003 Planı
İlave Alan
(ha)
2012 Revizyon
Alan (m²)
Mevcut Alan
(ha) % Alan (m²)
revizyon Alan
(ha) %
Ağaçlandırılacak 567,419.59 56.74 2.99 -226578.30 340,841.29 34.08 1.80
A-2 0.20/0.40 Meskun 0.00 0.00 0.00 150623.21 150,623.21 15.06 0.79
A-2 0.20/0.40 Öneri 1,307,094.41 130.71 6.89 -1197092.83 110,001.58 11.00 0.58
A-2 0.30/0.60 24,766.69 2.48 0.13 -24766.69 0.00 0.00 0.00
A-3 0.30/0.90 954,464.28 95.45 5.03 438408.22 1,392,872.50 139.29 7.35
A-3 0.40/1.20 60,186.76 6.02 0.32 -9222.71 50,964.05 5.10 0.27
A-4 0.30/1.20 507,253.20 50.73 2.67 -189707.71 317,545.49 31.75 1.68
A-4 0.40/1.60 6,026.29 0.60 0.03 -916.04 5,110.25 0.51 0.03
A-5 0.30/1.50 19,353.84 1.94 0.10 -516.27 18,837.57 1.88 0.10
A-6 0.30/1.80 9,557.10 0.96 0.05 7106.35 16,663.45 1.67 0.09
E-0.20 2,533,790.96 253.38 13.36 563308.36 3,097,099.32 309.71 16.34
Arıtma Tesisi 1,203,277.25 120.33 6.34 -137843.25 1,065,434.00 106.54 5.62
BHA 738,155.43 73.82 3.89 -464128.89 274,026.54 27.40 1.45
Depolama-Lojistik 0.00 0.00 0.00 1199664.17 1,199,664.17 119.97 6.33
Eğitim Tesisi 483.556,938 48,3 2,54 246.479,4222 730.036,36 73 3.85
Fuar Alanı 1,077,909.17 107.79 5.68 -1077909.17 0.00 0.00 0.00
Dini Tesis Alanı 87,886.92 8.79 0.46 -44499.35 43,387.57 4.34 0.23
Kanal 37,022.55 3.70 0.20 158247.36 195,269.91 19.53 1.03
Karakol 0.00 0.00 0.00 5173.96 5,173.96 0.52 0.03
Kentsel Servis Alanı 0.00 0.00 0.00 377947.44 377,947.44 37.79 1.99
KDKÇA 733,336.25 73.33 3.87 -733336.25 0.00 0.00 0.00
KSS 142,787.54 14.28 0.75 -139735.56 3,051.98 0.31 0.02
Organize Tarım ve Hay 326,932.53 32.69 1.72 250849.04 577,781.57 57.78 3.05
Pazar Alanı 29,366.99 2.94 0.15 277673.38 307,040.37 30.70 1.62
Resmi Kurum Alanı 99,583.38 9.96 0.53 100829.57 200,412.95 20.04 1.06
Sağlık Tesisi Alanı 69,132.05 6.91 0.36 118380.25 187,512.30 18.75 0.99
Sanayi Alanı 0.00 0.00 0.00 45448.35 45,448.35 4.54 0.24
Sosyo-Kültürel Tesis 71,824.19 7.18 0.38 -31.492,27 40.331,92 4 0.21
Spor Alanı 255,544.77 25.55 1.35 -213200.57 42,344.20 4.23 0.22
Tarım ve Hayvancılık alanı 226,450.01 22.65 1.19 376008.63 602,458.64 60.25 3.18 Teknik altyapı 4.262.302,7 426.2 22.46 -536.745,72 3.725.556,98 372.5 19.65
Ticaret 263,001.09 26.30 1.39 183933.62 446,934.71 44.69 2.36
TNKA 96,526.95 9.65 0.51 -96526.95 0.00 0.00 0.00
Turizm 49,552.05 4.96 0.26 158.94 49,710.99 4.97 0.26
Yeşil Alan 2.513.629,82 251 13.24 840.364,54 3.353.994,36 335 17.67
TOPLAM 18,957,970.00 1895.0 100.00 -11010.00 18,957,960.00 1895.0 100.00
85 Şekil 3. 2003 Yılında Hazırlanan
İmar Planı Şekil 4. 2012 Yılında Hazırlanan İmar Planı