EKONOMİK FAYDALARININ
İNCELENMESİ
113 Tablo 1: Geri Kazanılmış Atıkların Kullanım Alanları
Atık Türü Kullanım Alanları
Cam Kullanılmış cam eridikten sonra, tüm cam ürünleri için kullanılabilir. Ancak be-yaz cam üretimi için bazı sınırlamalar var.
Metaller Kullanılmış metaller, eritildikten sonra, daha evvelki kullanım amacı için kullanı-labilir. Alaşım özelliklerinden dolayı, çapraz uygulamalar (mesela kutu ambalajı-nı eritip pencere profilini üretmek) her zaman mümkün olmayabilir.
Plastik Plastik ürünlerin tekrar kullanımı kısıtlıdır. Plastik çeşitlerin çok olmasından, bunların ayırma imkanlarının da sınırlı olmasından dolayı (mesela kimyevi özel-likleri çok değişik ve birbirine uymayan plastiklerin özgül yoğunlukları birbirine çok yakın olabilir. Bu da mekanik ayrıştırmayı zorlaştırır), kaliteli ikincil ürün elde etmek zordur. İkincil plastik malzemeleri gıda ile temasta bulunmamalıdır. An-cak ambalaj dış cidarı, boru(içme suyu borusu hariç), çiçek saksısı, plastik mobil-ya gibi eşmobil-yanın üretilmesi için kullanılabilirler.
Kağıt Yeni yapılan kağıdın hamuruna katılır, belli bir oranı geçmemek kaydıyla tüm ürünler için kullanılabilir. %100 eski kağıttan üretilen kağıtlar ren ve doku uzun-luğu açısından, yeni mamülden yapılan kağıdın kalitesine ulaşamamaktadır.
Tekstil Kağıt yapımı, dolgu malzemesi, yalıtım malzemesi, yeni ip üretimi için kullanı-labilir.
Ahşap Kağıt üretiminde ve yakıt olarak kullanılabilir.
Kemik Jelatin vb. malzemelerin üretiminde kullanılabilir.
Kaynak: (Lüy ve vd, 2007).
Tablo 2: Türkiye’de Malzemeye Göre 2010-2020 Yılları Geri Kazanım Oranları ve Hedefler
Yıllar Cam Plastik Metal Kağıt/Karton
Geri Kazanım Oran-ları (%)
2010 37 37 37 37
2011 38 38 38 38
2012 40 40 40 40
2013 42 42 42 42
2014 44 44 44 44
2015 48 48 48 48
2016 52 52 52 52
2017 54 54 54 54
2018 56 56 56 56
2019 58 58 58 58
2020 60 60 60 60
Kaynak: (Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, 2014).
Görüldüğü üzere 2014 yılında ülke genelinde atıkların geri kazanım oranları % 44 civarındadır. 2015 sonra hedeflere bakıldığı zaman ise bu oranlar %48-%60 arasında değişme göstermektedir. Ülkemiz 2020 yılındaki hedeflerine ulaşabilirse gelişmiş ülkelerin bugünkü seviyelerini yakalamış olacaktır.
AKSARAY İLİNDE ATIKLARIN
GERİ KAZANIMI VE
EKONOMİK FAYDALARININ
İNCELENMESİ
114
Tablo 3: Çeşitli Ülkelerde Atık Kağıt Toplama ve Tekrar Kullanma Oranı
Ülkeler Kullanma (%) Geri Kazanma (%)
Almanya 60 71
Hong Kong 100 61
İsveç 17 52
ABD 39 45
Kanada 24 43
İngiltere 69 40
Finlandiya 6 34
Arjantin 44 31
Çin 37 28
İsrail 78 24
Kaynak: (Öztürk, 2005).
Geri kazanılmış kağıtları tekrar kullanma oranının en düşük olduğu ülkeler ormanı bol olan İsveç, Finlandiya gibi ülkelerdir. Bu ülkede geri kazanılan kağıtlar enerji elde etmek için kullanılmaktadır. Geri kazanılmış kağıtları tekrar kullanma oranının en yüksek olduğu ülkeler İsrail, Almanya ve Hong Kong gibi ülkelerdir. Buna göre geri kazanılan kağıtlar enerji üretiminde kullanılıp fosil yakıt tüketimi azaltılmakta ve üretilen kağıtlar iki defa kullanılmış olmaktadır.
3. AKSARAY İLİNDE ATIKLARIN GERİ KAZANIM İŞLEMLERİNİN YAPILMASI
2014 Aksaray Çevre Durum Rapor’una göre Aksaray nüfusu 384.252 kişidir. Nüfus artış hızı
%13.3 olarak belirlenmiştir. Toplam nüfus artmaya devam etmektedir. Ancak nüfusun kentsel alanlarda yoğunlaşması bu alanlarda çevre üzerinde baskının artması anlamına gelmektedir.
Hızlı kentleşme ile birlikte sosyal, ekonomik, demografik, ve çevresel sorunlar ortaya çıkmıştır (Aksaray Valiliği; Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2015). Aksaray’da nüfus ve buna bağlı olarak tüketimin artması çevrenin kirlenmesini hızlandırmaktadır. İnsanların var olan kaynakları bilinçsizce kullanması sonucunda bir takım olumsuzluklarla karşı karşıya kalınmaktadır. Artan tüketim sonucunda oluşan çöplerin tekrar kullanılması hem çevresel açıdan olumsuzlukları giderebilmek hem de ekonomik yönden şehir ekonomisine katkı sağlayabilmek açısından üzerinde durulması ve tartışılması gereken bir konudur. Türkiye genelinde katı atık geri dönüşümü ve geri kazanımına verilen önem artmıştır. Aksaray’da bu konuda gelişmeye açık şehirlerden biridir.
Plastik, petrol esanslı ürünlerle hammadde olarak doğal gazı kullanıp bunların kimyasal dönüşümleri ile elde edilen maddelerinden bir tanesidir. Dünyada üretilen petrolün %4 kadarı plastik üretimi için kullanılmaktadır. Bu %4 petrolden elde edilen plastiğin %20-25 kadarı ambalaj sektöründe kullanılmakta, bunun da % 50 kadarı dayanıklı ambalajlar (plastik variller,bidonlar, çöp kutuları) oluşturmakta, geri kalanı da Türkiye ‘deki çöp kompozisyonundaki yerini almaktadır.Bu denli fosil yakıtlarından elde edilen ürünlerin zararını düşündüğümüzde, üretilen ürünlerin tekrar dönüşümünü kullanmak çevre açısından önemli bir faktördür. Geri dönüşüm sayesinde ham maddelerin azalması ve doğal kaynakların tükenmesi önlenecek, böylelikle ülke ekonomisine katkı sağlanacaktır. Plastiği geri dönüştürme çalışmaları plastiğin kullanımına paralel olarak son yıllarda birkaç kat artmış ve hızla yaygınlaşmıştır (İstanbul Ticaret Odası, 2006). Aksaray İlinde plastik geri kazanım miktarları incelendiğinde her ne kadar sistemli bir yapısı olmasa da geri kazanılan miktar yıllar itibariyle artmaya ve dengede tutulmaya başlamıştır. Tablo 4’de Aksaray Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü’nden alınan verilere göre 2010 yılında geri kazanım oranı % 58. 8 olarak hesaplanmış, geri kazanım oranının en yüksek oranı 2013 yılında görülmüştür.
AKSARAY İLİNDE ATIKLARIN
GERİ KAZANIMI VE
EKONOMİK FAYDALARININ
İNCELENMESİ
115 Tablo 4: Aksaray İlinde Plastik Geri Kazanım Miktarları
Yıllar Yurtiçinde piyasaya
Plastik 2010 380.516 37 223.814 58.8
2011 668.865 38 121.413 18.1
2012 1.433.232 40 175.908 12.2
2013 1.846.690 42 1.387.080 75.1
2014 1.559.558 44 399.396 25.6
Kaynak: (Aksaray Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2015).
Alüminyum elektronik sanayinde geniş olarak kullanılan bir metaldir. Geri dönüşüm malzeme üretiminde endüstriyel işlem sayısını azaltmak suretiyle enerji tasarrufu sağlar. İçecek kutuları, folyolar, levhalar, alüminyum pencere çerçeveleri ve bahçe mobilyaları, bazı mutfak kapları ve kablolar geri kazanılabilir maddelerdendir. Örneğin; metal içecek kutularının geri dönüşümü işleminde bu metaller direkt olarak eritilerek yeni ürün haline dönüştürülmektedir.
Böylece metallerin üretimi için kullanılamadan cevher ve bu cevherin saflaştırılma işlemlerine gerek olmadan üretim gerçekleştirilebilmektedir. Bu şekilde bir alüminyum kutunun geri dönüşümünden % 96 oranında enerji tasarrufu sağlanabilir (İstanbul Ticaret Odası, 2006).
Alüminyumun daha verimli kullanılması tüm ülkelerin ortak hedefleridir. Aksaray ilini incelediğimizde ise metal geri kazanımı için 2011 yılı geri kazanım oranının % 64 olduğunu, diğer yıllara ait çalışmaların yetersiz kaldığını görmekteyiz. Oysaki enerji tasarrufu sağlanması açısından önemli bir atıktır.
Tablo 5: Aksaray İlinde Metal Geri Kazanım Miktarları Yıllar Yurtiçinde piyasaya
-Kaynak: (Aksaray Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2015).
Nüfusun hızla artmasıyla birlikte, rahat bir şekilde yaşamlarını sürdürmek istemeleri, şehirleşmenin artması, okuma alışkanlığının arması, matbaacılığın gelişmesi, sanayinin gelişmesi kağıt/karton tüketimini arttırmaktadır. Kağıt tüketiminin en fazla olduğu alanlar resmi ve özel kurum ofisleri, bankalar bürolar, bazın merkezleri gibi işyerleridir. Başta üniversiteler olmak üzere tüm okullar en önemli kağıt tüketim yerleridir. Kullanılmış kağıtların oluştuğu diğer yerler ise alış-veriş merkezleri, elektrik ve elektronik alet satış merkezleri, bilgisayar satış merkezleri, oteller, hastaneler, beyaz eşya merkezleri ve marketlerdir. Bu merkezlerde özellikle karton ve karton kutu türü kullanılmış kağıtlar oluşmaktadır (Öztürk, 2005). Aksaray ilinde diğer ambalaj atıklarına göre daha fazla atıkların geri toplanmasına önem verilmiştir. Geri kazanılan miktar yıllar itibariyle dalgalanma gösterse de ilerleyen dönemdeki hedefler arasında yer almaktadır.
AKSARAY İLİNDE ATIKLARIN
GERİ KAZANIMI VE
EKONOMİK FAYDALARININ
İNCELENMESİ
116
Tablo 6: Aksaray İlinde Kağıt/Karton Geri Kazanım Miktarları Yıllar Yurtiçinde
Karton 2010 349.758 37 95.333 27.2
2011 604.395 38 201.291 33.3
2012 500.128 40 91.735 18.3
2013 572.572 42 272.182 47.5
2014 621.225 44 130.062 8.0
Kaynak: (Aksaray Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2015).
Çok yönlü bir madde olan cam, şeffaflığı, şeklinin bozulmaması, koku ve tat vermemesi nedeniyle birçok ürünün ambalajlanmasında kullanılmaktadır. Cam üretiminde kullanılan hammaddelerin çıkarılması doğal kaynakların tüketimine ve üretim esnasında çevreye zarar vermektedir. Geri kazanımla bu olumsuz etkiler azaltılabilmektedir. Cam, kum, soda, kireç, feldispat ve iz elementler gibi hammaddelerin yüksek sıcaklıkta eritilmesiyle üretilir.
Bu hammaddelerin çıkarılması doğal kaynakların tüketimine ve üretim esnasında kullanılan enerji, su ve oluşturulan kirlilik çevreye zarar vermektedir. Doğal kaynakların tükendiği ve çevre kirliliğinin önemli boyutlara ulaştığı günümüzde, tüm atıkların geri kazanımında olduğu gibi cam geri kazanımı da önemli ve yaygındır. Camların toplanarak geri kazanılması depolama sahalarının ömrünü uzatır, doğal kaynakları korur ve atık her taraf maliyetlerini azaltır. Cam geri kazanırnın tercih edilmesinin nedeni, eski camdan üretimin daha ekonomik olmasıdır (İstanbul Ticaret Odası, 2006).
Tablo 7: Aksaray İlinde Cam/Ahşabın Geri Kazanım Miktarları Yıllar Yurtiçinde piyasaya
Cam/Ahşap 2010 11.461+0 37 4.241+0
-2011 12.393+48.498 38 -
-2012 6.956+16.733 40 -
-2013 10.000+39.916 42 -
-2014 0+130.173 44 0+3203
-Kaynak: (Aksaray Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2015).
4. GERİ KAZANIM SONUCU EKONOMİK YÖNDEN DEĞERLENDİRME
Atıkların geri dönüşümü ve kazanımı ülke ekonomisiyle yakından ilgilidir. Kıt kaynakların giderek azaldığı dünyada sürdürülebilir kalkınma yaklaşımıyla geri dönüşümün sosyal, çevresel ve ekonomik etkileri göze çarpmaktadır. Atık yönetiminde geri dönüşüm değerlendirilebilir atıkların çeşitli yöntemlerle tekrar üretim sürecine dahil edilmesiyle verimli bir ekonomik yatırım olarak görülmektedir. Kaynakların giderek kıtlaştığı günümüzde geri dönüşüm ekonomi üzerinde pozitif katkılar sağlayacaktır. Geri dönüşüm tesisleri, geri dönüştürülmüş maddeleri üretim sistemine kazandırmaktadır. Böylece ekonomik katma değer yaratılmakta hem de istihdam arttırılmaktadır. Bu nedenle geri dönüşümün kalkınma ve refahın arttırılmasında büyük bir paya sahip olduğu unutulmamalıdır (Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı: 2014).
Ülkemizde katı atıkların toplanması, taşınması ve geri kazanılması ile ilgili hususlar 5393 Sayılı Belediye Kanunu’nun 14 ve 15’inci maddeleri ile Belediyelere ve 5216 Sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu’nun 7’inci maddesi ile Büyükşehir Belediyelerine verilmiştir.
Ayrıca, 2872 sayılı Çevre Kanunu’nun (Değişik 13.05.2006-5491/Madde 8) Madde 11 gereğince, Büyükşehir Belediyeleri ve Belediyeler, evsel katı atık bertaraf tesislerini kurmak, kurdurmak, işletmek veya işlettirmekle yükümlüdürler.
AKSARAY İLİNDE ATIKLARIN
GERİ KAZANIMI VE
EKONOMİK FAYDALARININ
İNCELENMESİ
117 Yine aynı Kanun gereği; bu atıkların çevreye zarar vereceği ilgili Yönetmeliklerde
belirlenen standartlara ve yöntemlere aykırı olarak doğrudan ve dolaylı biçimde alıcı ortama vermek, depolamak, taşımak, uzaklaştırmak ve benzeri faaliyetlerde bulunmak yasaktır.
Atıkların üretiminin ve zararlarının önlenmesi veya azaltılması ile atıkların geri kazanılması ve geri kazanılabilen atıkların kaynağında ayrı toplanması esastır. Geri kazanım imkânı olmayan atıklar, yönetmeliklerle belirlenen uygun yöntemlerle bertaraf edilir. Bu kapsamda katı atıklar ile ilgili esaslar belirlenmiş olup “Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği” ve “Katı Atık Depo Alanları İle İlgili Yönerge” ile gerekli hususlar netlik kazanmıştır (Çevre ve Orman Bakanlığı, 2006)
Doğal kaynakların sınırlı olduğu ve dikkatli bir şekilde kullanılmazsa elbette bir gün tükeneceği şüphesiz bilinmektedir. Bunun için kaynaklar ihtiyaçlar doğrultusunda bilinçli bir şekilde kullanılmalıdır. İnsanların hayat standartlarını yükseltme çabası ve bununla birlikte enerji sorunun ortaya çıkması ülkelerin atıkların geri kazanılmasına dair bazı düşünceler geliştirmesi gerektiğini ön plana çıkarmıştır. Bu anlayışla birlikte Avrupa Ekonomik Topluluğu üye ülkelere atıkların geri kazanılması yönünde bazı şartlar getirmiştir.
Kalkınma çabası içerisinde olan ülkeler atık israfına son vermeleri ve ekonomik yönden geri kazanılması mümkün olan atıkların tekrar kullanılmasına yönelik araştırmaların yapılması gerekmektedir (İstanbul Ticaret Odası, 2006)
Geri dönüşüm veya geri kazanım gibi atıkların değerlendirilmesi durumu uzun vadede düşülmesi gereken verimli bir ekonomik yatırımdır. Doğal kaynak sıkıntısı ve hammadde yetersizliği sonucunda ekonomik problemler olması kaçınılmazdır. Bu noktada atıklar değerlendirilirken yeni iş imkanlarının sağlanması ve gelecek kuşakların da doğal kaynaklardan yararlanması sağlanacaktır (İstanbul Ticaret Odası, 2006)