Afganistan’da YerleĢik Diğer Etnik Unsurlar

Elphinstone, Afganistan’da Afgan aĢiretlerinin dıĢında baĢka etnik unsurların da yaĢadığını zikretmektedir. Bunlardan en önemlisinin Tacikler olduğunu söyleyen Elphinstone, Kûhistanlılar, Hindular ve Türkleri ülkenin diğer unsurları arasında göstermektedir.

1.2.2.2.1. Tacikler

Elphinstone, Afganistan’da Afganlar dıĢında yerleĢik diğer uluslar içerisinde en geniĢ grubu Taciklerin oluĢturduğunu söylemektedir. Ona göre; “Tacikler aynı zamanda ülkenin tamamında dağılmış vaziyette yaşamaktadırlar. Afgan halkı ile olduğu gibi hâkim oldukları bölgelerde Özbeklerle karışmışlardır. İran‟ın sabit

127 M. Elphinstone, a.g.e., s.207-211.

128 M. Elphinstone, a.g.e., s.211-214.

44 yerleşimcilerine Tacik denilmektedir. Tacikler Çin‟de bile bulunmaktadır. Kurratigin (Kurrategeen), Darvah (Durwaux), Vahan (Wakheeha) ve Badahşan (Budukhshaun) dağlık bölgelerinde bağımsız yönetimleri de bulunmaktadır. İran‟da, Afganistan‟ın ovalarında ve Özbek bölgesinde buralarda bulunan egemen milletlerden çok zaman önce yerleşmişlerdir. Tacik ismi nadir bir şekilde kullanılmaktadır. Bu isim Türk ve Afganlarla karışmış olan insanlar için kullanılmaktadır. Bölgede Türkçe ve Peştu dilleri konuşulmaktadır. Taciklerin sabit yerleşimleri, tarıma ve diğer işlere karşı eğilimleri dikkat çekicidir. Halen Afganistan‟ın batısında bazı topraklara sahiptirler ve bir zamanlar toprağın tek sahipleri olarak görünmekteler. Fakat bir kısmı topraklarını ellerinden kaptırmış ve şu an köylü ya da Afgan toprak ağalarının işçisi olarak çalışmaktadırlar. Afganistan‟da yaşayan Tacikler ya kabilelerine komşu olarak ya da köylerinde yaşamaktadırlar… Taciklerin köyleri kethüda tarafından yönetilmekte ve bu kethüda halk tarafından seçilmekte, Şah tarafından bu seçim onaylanmaktadır.

Kethüdanın herhangi bir siyasi gücü yoktur fakat Şah‟a karşı sorumludur. Kethüda ufak tefek önemsiz sorunları çözecek yeterli ağırlığa sahiptir. Taciklerin tamamı barışsever ve yönetime karşı sadıktırlar. Tarımdaki istihdamlarına ilaveten Afganlar tarafından yapılan ticarete de iştirak ederler. Alçak gönüllü çalışkan insanlardır. Pek çok açıdan Afgan olarak asimile edilmişlerdir. Fakat buna rağmen nitelik olarak bu ulustan daha niteliklidirler. Afganlardan daha fazla vergi vermekte, asker ve yerel kuvvet olarak devlete oran olarak daha fazla katkıda bulunmaktadırlar. Kâbil, Kandahar, Gazne, Herat ve Belh şehirlerinde yaşarlar. ^“129

Elphinstone, Burukîler adıyla Logar ve Boot-Khauk bölgesinde mukim bir kabileden bahsetmektedir. Bu kabilenin etnik kökeniyle ilgili kesin bir Ģey söylemeyen Elphinstone, onları Taciklerin diğer bir kolu olarak göstermekte ve haklarında Ģu bilgileri vermektedir: “Gılcaylarla karışmalarına rağmen kendi kabile reisleri altında bulunmalarından ve asker olarak çok yüksek üne sahip olduklarından dolayı diğer Taciklerden farklıdırlar. Burukilerin kendi toprakları ve kaleleri bulunmaktadır.

Hükümete çok sayıda asker vermektedirler. Davranış ve karakter olarak Afganlara daha çok benzerler ve Taciklere göre daha fazla itibar görmektedirler. Nüfusları şu an yaklaşık olarak 8.000 hane civarındadır.^”130

129 M. Elphinstone, a.g.e., s.403-407.

130 M. Elphinstone, a.g.e., s.411.

45 Elphinstone’un Tacikler içerisinde gösterdiği bir diğer grup ise Purmulilerdir.

Nüfus olarak Burukiler ile yaklaĢık olarak aynı sayıda olan Purmulilerin Harota (Kharottee) bölgesinin ortalarında Orkun’da yaĢamakta olduğunu söyleyen Elphinstone, onların genellikle ticaret ve tarım ile uğraĢtıklarını ve ġah’a asker verdiklerini belirtmektedir.¹³¹ Elphinstone, Gazne’nin güney doğusunda bulunan Sirdeh’te yaĢayan ve küçük bir kabile olan Sirdehîlerin de Tacik olarak sayılması gerektiğini ve bunlara Beluç bölgesinin kuzeyinde çok sık rastlanıldığını söylemektedir.¹³²

1.2.2.2.2. Kûhistanlılar

Elphinstone, Kâbil Kûhistanı denilen bölgede yaĢayan Kûhistanlıları Afganistan’da yaĢayan ayrı bir etnik unsur olarak göstermektedir. Kûhistanlılar ile ilgili olarak ise Ģu bilgileri vermektedir: “Bu bölge kuzey ve doğuda Hindukuş Dağlarının karlı etekleri ile çevrilmiş, batı kesiminde Paropamisan düzlüğünü içine alan ve Hazara bölgesi tarafından çevrilmiş, güneyde Kohdaman (Cohdaumun)‟a uzanan bir bölgedir.

Kûhistan üç vadiden oluşmaktadır. Bunlar Nicrev (Nijrow), Pencşir (Punjsheer) ve Gurbend (Ghorebund) vadileridir. Vadilerden nehirler akmakta ve bu nehirlere adlarını vermektedir. Nehirlerin kıyılarında verimli topraklar bulunmakta olup ekilip biçilmektedir. Bölgede bazı tahıllar yetiştirilmekte ve rakım yüksek ve hava soğuk olmasına karşın tütün ve pamuk tarımı yapılmaktadır… Yaşadıkları bölgenin büyük bölümü dağınık olmasına rağmen nüfusları yaklaşık olarak 40.000 ailedir. Yaşadıkları bölgede fazla miktarda sığır bulunmamaktadır. Fakat çok miktarda vahşi hayvan vardır. Bu hayvanların arasında aslanlarında olduğu söylenmektedir. Kurt ve leoparlara çok sık rastlanmaktadır. Bölgenin güçlüğü Taciklerin aksine burada yaşayan insanlara çok farklı bir karakter kazandırmıştır. Buradaki insanlar tam olarak Şah‟tan bağımsız ve kabile reislerine tam olarak bağlılar… Karakter olarak cesur, sert, kural tanımaz ve savaşa çok düşkündürler. Buradaki insanlara göre bir erkeğin yatağında ölmesi büyük bir onursuzluktur. Savaşta ölmeyi tercih etmekteler. İnsanlar çok iyi birer piyade askeri niteliğinde, dağlık ve tepelik arazide oldukça iyilerdir. Çok nadiren köyler ve kabileler arasında tartışma ya da uyumsuzluk vuku bulmaktadır. Bireyler arasında ise çok miktarda tartışma ve cinayet vakası görülmektedir… Kûhistanilerin silahları genellikle horozlu tüfek, tabanca ve kısa keskin kamadan oluşmaktadır. Bazıları ise

131 M. Elphinstone, a.g.e., s.411 vd.

132 M. Elphinstone, a.g.e., s.412.

46 mızrak, yay ve kalkan kullanmaktadır. Kıyafetleri kapalı bir ceket, siyah yünden yapılmış pantolon, bir çift yarım bot ve küçük ipekli şapkadan oluşmaktadır. Mezhep olarak tamamı Sünniler ve Afganistan‟da bulunan diğer insanlar gibi İranlılar ve Şiilere karşı nefret duymaktadırlar.”¹³³

1.2.2.2.3. Hindular

Elphinstone, Afganistan’da önemli bir etnik grup olarak Hinduları göstermektedir.

Hinduların Afganistan’ın hemen hemen her yerinde bulunduğunu, Ģehirlerde simsarlık, tacirlik, bankerlik, kuyumculuk, zahirecilik iĢleri ile iĢtigal ettiklerini söylemektedir.

Hint kıyafetleriyle dolaĢtıklarını, pek çoğunun adliyedeki para ve muhasebe ile iliĢkili ofislerde istihdam edildiklerini ve kendilerini Hindistan’dan göç etmiĢ göçmenler olarak tanımladıklarını ilave etmektedir.¹³⁴

Elphinstone, Hindular içerisinde en büyük grubu Hindkîler olarak adlandırılan grubun oluĢturduğunu sayıca Taciklerden çok fazla olduklarını bildirmektedir. Köken itibarıyla Hintli olan bu grubun karakter ve davranıĢ olarak kökenlerinin özelliklerini taĢıdıklarını, bazılarının doğudaki Afgan kabileleriyle karıĢtıklarını, Taciklerden daha kötü muamele gördüklerini ve çok saygı görmediklerini söyleyen Elphinstone, Ġndus Nehri’nin kıyılarındaki yerleĢim birimlerinde yaĢayan Hindkîlere “Jut” (Jat/Cat) adı verildiğini aktarmaktadır.¹³⁵

Elphinstone’un Afganistan’da dikkatini çeken bir diğer Hind asıllı grup Degaunlar (Dekkenliler ?) kabilesidir. Bu kabile daha önceleri kuzeydoğu Afganistan’a yayılmıĢ, Ģu an ise Kunar (Coonner) vadisine hapsolmuĢ bir kabiledir ve bazı bölümleri Laghman (Lughmaun) bölgesine komĢudur. Bu bölgede Syud (Seyyid) denilen bir kabile reisi altında yönetilen Degaunlar, ġah’a vergi ve 150 at vermektedirler. Degaunlar

“Laghmanî” dilini konuĢmaktadırlar.¹³⁶

Elphinstone, Degaunlar içerisinde Swati (Swautee) denilen Hind kökenli bir grubun bulunduğunu ve bunların eskiden Hydaspes’in batı kolundan Celalabad yakınlarına kadar olan bölgede kendi krallıklarına sahip olduğunu belirtmekte, kademeli

133 M. Elphinstone, a.g.e., s.409 vd.

134 M. Elphinstone, a.g.e., s.414.

135 M. Elphinstone, a.g.e., s.413.

136 M. Elphinstone, a.g.e., s.415 vd.

47 olarak Afgan kabileler tarafından sınırları daraltılmıĢ bu grubun bölgede sayıca fazla olarak bulunduğunu ifade etmektedir.¹³⁷

Elphinstone’un eskiden Kuram Nehri’nin kıyılarında ġulmaun’da yaĢayan ġulmaunîlerin XV. yüzyılın sonlarında Teera’ya taĢındıklarını ve bu grubun da Afgan yazarlarına göre Degaunlu olduğunu düĢündüklerini belirtmektedir. Bu gruptan Yuzufzay bölgesinde hala birkaç ġulmauni bulunmakta olduğunu ve bunların kendilerine özgü dillerinin varlığından söz eden .¹³⁸ ve ayrıca ġinvarî (Shainwaree) bölgesinde yaĢayan Teryeliler adlı küçük bir kabilenin de diğer kabilelerde konuĢulan dillerden farklı bir dile sahip olduklarını söyleyen Elphinstone, bu dile yönelik bir bilgi toplayamadığını ilave etmektedir.¹³⁹

1.2.2.2.4. Türkler

Elphinstone, seyahatinde Afganistan’da yaĢayan etnik gruplar içerisinde Türklerden sadece KızılbaĢları saymakta, onların Ġran’da baskın olan Türk kolonilerinin üyeleri olduğunu söylemektedir. Elphinstone’a göre; “ Kızılbaşlar Herat haricinde genellikle şehir ve kentlerde ikâmet etmektedirler. Aynı zamanda köylerde de yaşamaktadırlar. Nadir ve Ahmed Şah zamanında Kâbil‟e yerleşen 10–20.000 Kızılbaş‟ın bulunduğu söylenmektedir. Farsça konuşurlar ve kendi aralarında ise Türkçe konuşmaktadırlar. Tamamı Şiî mezhebinde olmakla beraber bir bakıma mezheplerini gizlemektedirler. Afganistan‟daki Kızılbaşlar İran‟daki soydaşlarının karakterine sahiptir. Yaşam dolu, zeki, yetenekli ve görkemlidirler. Fakat kurnaz, acımasız ve zorbadırlar. Yakın temasta tehlikelidirler. Herat‟taki Kızılbaşların tamamı ticaret yapmaktadır. Bir kısmı ise askerdir.”¹⁴⁰

1.2.2.2.5. Araplar, Moğollar ve Gayr-i Müslimler

Elphinstone, Afganistan’da yaĢayan etnik gruplar içerisinde Arapların nüfuslarını yaklaĢık 2.000 aile olduğunu belirtmektedir. Onların muhtemelen Ġran Horasanı’ndan

137 M. Elphinstone, a.g.e., s.417.

138 M. Elphinstone, a.g.e., s.416.

139 M. Elphinstone, a.g.e., s.417.

140 M. Elphinstone, a.g.e., s.418.

48 göç ettiklerini, bir kısmının Kâbil’deki Bala Hisar’da, bir kısmının ise Celalabad’da ikamet ettiğini ve gerçek dillerini kaybettiklerini söylemektedir.¹⁴¹

Afganistan’da önemli sayıda Moğol ve Çağatay (Chaghatye) nüfusunun olduğunu söyleyen Elphinstone, Ġran ve Türk Ġmparatorluğu arasında bulunan Kürdistan’dan (Antik Carduchia) Mukrî (Mookree) ve Reekas kabilelerinin de bu ülkede mukim olduklarını ifade etmektedir. Aynı Ģekilde az sayıda Avrupalı Türkler (Osmanlılar), BadahĢanlılar ve KaĢgarlıların da yine bu ülkede ikâmet ettiklerini eklemektedir. Gayr-i Müslim tabaka içerisinde ise ülkenin doğu kesiminde Ermeniler ve Ģehir merkezlerinde Yahudilerin yaĢadıklarını tespit etmiĢtir.¹⁴²