Acentelik ile KarĢılaĢtırılması

Acente, Türk Ticaret Kanunu’nun 102 ilâ 123. maddeleri arasında düzenlenmiĢtir. TTK m. 102’ye göre, “Ticarî mümessil, ticarî vekil, satış memuru

veya işletmenin çalışanı gibi işletmeye bağlı bir hukukî konuma sahip olmaksızın, bir sözleşmeye dayanarak, belirli bir yer veya bölge içinde sürekli olarak ticarî bir işletmeyi ilgilendiren sözleşmelerde aracılık etmeyi veya bunları o tacir adına yapmayı meslek edinen kimseye acente denir.”

Acentelik iliĢkisi, tacir ile onun adına faaliyette bulunacak kiĢi (acente) arasında herhangi bir Ģekle bağlı olmayan bir sözleĢme ile kurulur. Acentenin tanımından çıkan kanuni unsurlar, bağımsızlık, süreklilik, belli bir yer veya bölge içinde faaliyet gösterme ve meslek edinilmiĢ olma Ģeklinde sıralanabilir.

Acente, TTK m. 102'de kanunen yaptığı görevin niteliğine göre, “aracı

acente” ve “sözleşme yapma yetkisine sahip acente” olarak iki farklı türe ayrılır.

259

Hatemi/Serozan/Arpacı, s. 455; Bozkurt, s. 105.

260 _{ġahiniz, s. 33-34; Bakar, s. 47.}

261 _{Bozkurt, s. 111; ġahiniz, s. 34; Aynı yönde Yargıtay 11. HD., 25.02.1982 tarih 413/740 sayılı}

TTK m. 107 uyarınca acente kural olarak aracılık görevini üstlenir; tacir ad ve hesabına sözleĢme yapabilmesi için bu yetkinin özel olarak yazılı bir Ģekilde verilmesi ve yetki belgesinin ticaret siciline tescil ve ilan edilmesi gerekir. Türk Ticaret Kanunu’nun acentelik kısmında hüküm bulunmayan hâllerde, aracılık eden acentelere Türk Borçlar Kanunu’nun simsarlık sözleĢmesi hükümleri, sözleĢme yapma yetkisine sahip olan acentelere komisyon hükümleri ve bunlarda da hüküm bulunmayan hâllerde vekâlet hükümleri uygulanır.

Aracı acente, yalnızca tacirin ticarî iĢletmesini ilgilendiren sözleĢmelerin yapılması için aracılık faaliyetini üstlenir262

. ġöyle ki, tacirin sözleĢme yapabileceği kiĢileri bulur ve onları sözleĢme yapmaya yönlendirir. Bu açıdan bakıldığında, aracı acente de tıpkı simsar gibi faaliyet gösterir263

. TaĢıdığı benzerlik dolayısıyla asıl önemli olan, simsar ile aracı acentenin farklarını ortaya koymaktır.

Simsardan farklı olarak aracı acente ile tacir arasındaki iliĢki süreklilik arz eder. Bu itibarla, aracı acente, müvekkili tacirin ticarî iĢletmesini ilgilendiren sözleĢmelerin yapılması hususunda sürekli olarak aracılıkta bulunur264_{; önceden} belirlenmemiĢ çok sayıda sözleĢme için aracılık faaliyetini üstlenir265

. Simsarın aracılık faaliyeti ise geçicidir; simsar bir ya da sınırlı sayıda sözleĢmeye aracılık yapmak üzere görevlendirilir266

. Aracı acenteyi simsardan ayırt eden en temel unsur, süreklilik unsurudur267

. ġöyle ki bir ya da belirli sayıda sözleĢmenin yapılmasına aracılık ile görevlendirilen kiĢi, faaliyeti uzun bir süre sürse dahi acente statüsünde değil, simsar statüsündedir268

.

Acentenin müvekkilin ticari iĢletmesi ile ilgili sözleĢmelerde aracılık etme ya da sözleĢmeleri onun ad ve hesabına yapma edimi, borç niteliğindedir269

. Zira bu borcun ihlâli durumunda, yalnızca hak kaybı yaĢanmaz, ayrıca müvekkilin aynen ifa

262 _{Arkan, s. 207.} 263

Korun, Y., Acentenin Hak ve Borçları, Yüksek Lisans Tezi, Ġstanbul Kültür Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ġstanbul 2013, s. 31; Kaya, M. Ġ., Acentelik Hukuku, Ankara 2014, (Acente), s. 50; Arkan, s. 207.

264

ġahiniz, s. 30; Arkan, s. 207; Kurt, s. 1431; Ülgen, s. 731; TaĢdelen, s. 12; Ayan, Özge, 6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun Acentelik Kısmında Getirdiği Yenilikler, DEÜHFD., 2012, C. 12, S. 2, s. 82; Bozkurt, s. 165.

265 _{Bakar, s. 52.}

266 _{ġahiniz, s. 30; Kayıhan, s. 45.} 267

Bakar, s. 52; Ayan, s. 82; Bahtiyar, s. 190; Kayıhan, s. 68; Arkan, s. 210; Ülgen, s. 779; Kaya, (Acente), s. 50; Korun, s. 31-32.

268 _{Arkan, s. 238.} 269 _{Korun, s. 32.}

ve tazminat davası açarak acenteyi zorlayabilme yetkisi de mevcuttur270

. Buna karĢın, simsarın aktif çaba göstermemesi hâlinde, simsar sadece ücret talep etme hakkını kaybeder; aynen ifaya zorlanamayacağı gibi ondan tazminat da talep edilemez. Dolayısıyla simsarın edimi, bir borç değil, külfet niteliğindedir271

. Acentenin müvekkil için çalıĢma borcu bulunmasına rağmen, simsarın iĢ sahibi için çalıĢma borcu bulunmaması iki hukukî iliĢkiyi birbirinden ayıran bir baĢka husustur272.

Acentenin kanunî tanımından anlaĢıldığı üzere, acente belirli bir yer veya bölge içinde faaliyetlerini sürdürürken, simsar bakımından böyle bir sınırlandırma bulunmamaktadır273

. Ancak Ģunu belirtmek gerekir ki, belirli bir yer ya da bölge içinde faaliyette bulunma, bir baĢka adıyla tekel hakkı, tarafların anlaĢması ile ortadan kaldırılabileceği için acenteliğin unsurlarından sayılmamalıdır274

.

Acente, kural olarak tacir olmayan bir kiĢi için aracılık faaliyetinde bulunamaz ya da ad ve hesabına sözleĢme yapamaz275

. Acenteliğin diğer tüm unsurları bulunsa bile, iĢ sahibi konumundaki kiĢi tacir değilse acenteliğin varlığından söz edilemez276

. Simsarlık iliĢkisinde ise, iĢ sahibinin tacir olması zorunluluğu yoktur277

. Öte yandan, acente, faaliyetlerini yürütürken kendi adına ayrı bir iĢletme iĢletir ve bu iĢletme ticarî iĢletme boyutuna eriĢirse, acente aynı zamanda tacir sıfatını haiz olur278

.

TTK m. 105 gereğince “Acente, aracılıkta bulunduğu veya yaptığı

sözleşmelerle ilgili her türlü ihtar, ihbar ve protesto gibi hakkı koruyan beyanları müvekkili adına yapmaya ve bunları kabule yetkilidir.” Ayrıca TTK m. 105 f. 2

gereğince bu sözleĢmelerden doğan uyuĢmazlıklar dolayısıyla, acente, müvekkili adına dava açabileceği gibi, kendisine karĢı da aynı sıfatla dava açılabilir. Hâl böyle iken, simsarın kural olarak bu tür hakkı koruyan beyanlarda bulunma, bu beyanları kabul etme ve dava açma gibi hakları yoktur279

.

270 _{Bozkurt, s. 101.} 271

Tandoğan, s. 380; Bozkurt, s. 101; ġahiniz, s. 30; Arkan, s. 196; Korun, s. 32.

272

Bahtiyar, s. 190; Bozkurt, s. 101; Kayıhan, s. 68; ġahiniz, s. 30.

273 _{Kayıhan, s. 68; Akyazan, s. 92; Kaya, (Acente), s. 51; Korun, s. 32.} 274 _{Arkan, s. 206.}

275 _{Kaya, (Acente), s. 51; Arkan, s. 238.} 276

Arkan, s. 238.

277 _{ġahiniz, s. 30; Kaya, (Acente), s. 51; Bakar, s. 52.} 278 _{Arkan, s. 205; Bakar, s. 52.}