Avrupa Birliği programları, Avrupa Birliği’ne üye ülkelerin, eğitim ve gençlik, enerji, çevre, bilim ve teknoloji, adalet ve içişleri, nükleer enerji, ayrımcılığın önlenmesi, kadın-erkek eşitliği gibi çeşitli alanlardaki politika ve uygulamalarının birbirlerine yakınlaştırılması amacıyla oluşturulmuş işbirliği araçlarıdır. Bu programlar kapsamında öncelikli alanlarda yürütülen temel faaliyetlerle ilgili olarak, belirlenen amaç ve koşullara uygun şekilde hazırlanan uluslararası projelerin seçilip ve mali destek verilmesi ulusal ajanlar tarafından sağlanmaktadır.
AB eğitim programlarının genel amacı; üye ülkeler arasında iş birliğini geliştirmek, eğitimde kaliteyi artırmaktır. Bunun yanında, Avrupa vatandaşlarının birbirlerini daha yakından tanımalarıyla farklı kültür, dil ve anlayışlar arasında karşılıklı etkileşimi geliştirmek ve dil, din, ırk ve cinsiyet ayırımı yapmadan bir Avrupa bilinci benimsetmektir. Ayrıca karşılıklı olarak başarılı uygulamaları ve deneyimleri paylaşmak da diğer amaçlar arasındadır. Avrupa Birliği’nin üye ve aday ülkelerde eğitimde işbirliğini geliştirmek amacıyla uygulamaya koyduğu; genel eğitim alanındaki Socrates, mesleki eğitim alanındaki Leonardo da Vinci ve gençlik alanındaki Youth programları, Ulusal Ajanslar tarafından koordinasyonu sağlanmaktadır. Bu programlar, Avrupa Birliği’nin eğitim programlarının temelini oluşturmaktadır.
Socrates programının genel sorumluluğu Avrupa Komisyonu’na aittir. Komisyonun bu görevine üye devletlerin temsilcilerinden oluşan Socrates Program Komitesi yardımcı olur. Programın işleyiş yönetimi Komisyon tarafından ulusal yetkililerle yakın işbirliği içerisinde Ulusal Ajansların ve Topluluk düzeyinde bir Teknik Yardım Bürosu’nun yardımlarıyla yürütülür.
Socrates Programı’nın iki temel faaliyet türü vardır:
1) Komisyon merkezli faaliyetler; Başvuru, seçme ve sözleşme işlemleri Komisyon tarafından yürütülür.
2) Ülke merkezli (Ulusal Ajans) faaliyetler; Başvuru, seçme ve sözleşme işlemleri katılan ülkenin ulusal yetkilileri tarafından ve Ulusal Ajansların yardımlarıyla yürütülür.
Socrates programı, değişik düzeylerde eğitim programı içermektedir. Bunlardan Comenius, orta ögretimi; Erasmus, yüksek öğretimi; Grundtvig, yetişkinlere yönelik eğitimi; Lingua, dil eğitimini; Minerva, uzaktan eğitim/açık öğretimi, bilgi ve iletişim teknolojilerini, gözlem ve yenilikler eğitim sistemlerini; ortak girişimler ortaklık programlarını; koruyucu önlemler diğer etkinlikleri kapsamaktadır.48
Leonardo da Vinci (Mesleki ve Teknik Eğitim), Avrupa Birliği meslekî eğitim politikasının işlevselliği, desteklenmesi ve üye ülkeler tarafından alınan ortak kararın uygulanabilirliğine ilişkin bir hareket programıdır. Programının temel amacı; meslekî eğitimle ilgili farklı kuruluşları içeren uluslar arası ortaklıkların projelerini destekleyerek, üye ülkelerin bu alandaki politika ve yenilikçi eylemlerini geliştirmelerine yardımcı olmaktır.49
Mesleki ve Teknik Eğitim Programı çok geniş bir kitleye hitap etmektedir. Herhangi bir kimse programdan burs alabilir. Fakat projelere ilişkin fon kaynağı istekleri bireysel olarak kabul görmeyebilir. Leonardo da Vinci eğitim alanında faaliyet gösteren:
i- Tüm kamu ve özel sektör kurumlarına, ii- Meslekî eğitim kurumlarına
iii- Uluslararası alanda ortak çalışan gruplara açıktır.
Diğer bir deyişle Leonardo da Vinci programının hedef kitlesi; mesleki eğitim kuruluşları, kobiler, yerel idareler, kamu kuruluşları ve sivil toplum kuruluşlarıdır.
48 Nihal Baloğlu, ‘Socrates Eğitim Programı Çerçevesinde Erasmus’, Eğitim Araştırmaları Dergisi,
Sayı 12, Ankara, 2003, s. 40.
49 AB Eğitim ve Gençlik Merkezi Başkanlığı: Altın Bilezik, AB Mesleki Eğitim Programı
Leonardo da Vinci programı ve ilgili ölçütler, Komisyon tarafından uygulamaya konmaktadır. Katılımcı ülkelerdeki ulusal kurumlar bu işle sorumludurlar. Görevleri potansiyel destekçilere bilgi ve yardım etmektir. Programın yönetiminin önemli bir kısmı, üye ülkelerde ve diğer katılımcılardadır.
Youth (Gençlik) programı, gençlik ile ilgili konularda is birliğini teşvik etme üzerine özel olarak yoğunlaşmaktadır. Gençlik programı, gençleri Avrupa’nın inşası sürecine katmakta ve bunu yaparken de dayanışma duygularını güçlendirmelerine ve topluma aktif katılımlarıyla öncü ve girişimci bir ruh edinmelerine yardımcı olmaktadır.50
AB’nin eğitimle ilgili diğer projelerinde de yaşam boyu örenmeyle ilgili amaçlar ve uygulamalar bulunmaktadır. AB’de hazırlanan strateji ve projeler tüm üye ülkelerle ortak yürütülmekte ve ortak finansman sağlanmaktadır.51
Yeni nesil AB programları 01.01.2007 tarihi itibarıyla yürürlüğe konmuş ve önceki tüm eğitim programları sona ermiştir. 2013 yılı sonuna kadar sürecek yedi yıllık bir dönemi kapsayan yeni nesil eğitim programları; Hayatboyu Öğrenme (LLP = Lifelong Learning Programme), Gençlik İş Basında (Youth in Action), MEDIA 2007 ve KÜLTÜR 2007’ dir. Bu programlar 27 AB üyesi ülkeler, EFTA ülkeleri (Norveç, İzlanda ve Lihtenştayn) ve Türkiye, katılımıyla gerçekleştirilmektedir.52 Hayatboyu Öğrenme Programı, ilk ve orta öğretimdeki öğrencilerden yetişkinlere, mesleki eğitim stajyerlerinden üniversite öğrencilerine, temel beceri ihtiyacı duyan insanlardan eğitim profesyonellerine kadar herkes için eğitim ve öğretimde gelişme imkanları ve karşılıksız mali katkı sağlamayı amaçlamaktadır. Bunun için programa katılan her ülke, bu hedefleri yakalamak amacıyla kendi ulusal ajansını kendi siyasi ve kurumsal yapısına göre kurmuş ve bu programları yürütmüştür.
Hayat boyu öğrenme programının öngördüğü faaliyetlerin etkili ve verimli uygulamasını sağlamak Avrupa Komisyonunun ( Eğitim ve Kültür Genel Müdürlüğü) sorumluluğudur. Komisyona bu görevinde Üye Devletlerin
50 Socrates, Eğitim Alanında Topluluk Faaliyet Programı, a.g.e., s. 156.
51 Muhittin Şimşek, ‘AB’ye hazırlık aşamasında, Mesleki Eğitimde Politika ve Stratejiler’, Ankara:
AB Sürecinde Eğitim Dergisi, Sayı 4, Aralık 2005, s. 12.
temsilcilerinden oluşan ve Komisyon tarafından başkanlık edilen Hayat boyu Öğrenme Programı Komitesi destek verir.53
Programın işletimsel yönetimi, ulusal ajansların ( katılımcı ülkelerin her birinde veya daha fazla) ve Yürütme Ajansının desteği ile ulusal otoriteleriyle yakın işbirliği içinde komisyon tarafından yürütülür.54
Avrupa Birliği’ndeki eğitim programları ulusal ajanslar tarafından yönetilir. Programların pratik uygulanmasında çok önemli bir görev üstlenmiştir. Ulusal ajanslar:
1- Program faaliyetleri hakkında bilgi sağlamak ve program faaliyetlerini tanıtmak,
2- Hibe başvurularının alınması ve değerlendirilmesinin organizasyonu, 3- Hibe verme kararlarının alınması, hibe sözleşmelerinin yapılması ve
ödemelerinin havalesi,
4- Program yararlanıcılarının izlenmesi ve desteklenmesi
5- Desteklenen faaliyetlerden elde edilen sonuçların yaygınlaştırılması ve kullanılmasının organizasyonu
6- Programın nasıl işlediği konusunda geribildirim sağlanması ve etkilerinin ülkelerinde meydana gelmesinden sorumludurlar.55
Program, hayatın her döneminde sunduğu eğitim imkanları ile, bir yandan verimliliğin artmasını sağlarken, bir yandan da aranan niteliklerine sahip kalifiye iş gücünü oluşturmayı temin etmektedir.56 Bu bağlamda ulusal ajansların, eğitim programlarının amacına uygun olarak hareket etmesinde ve sonuçlanmasında çok büyük görevler düşmektedir.
53 Hayat Boyu Öğrenme Programı 2007-2013 Başvuru Rehberi, s. 11. 54 Hayat Boyu Öğrenme Programı 2007-2013 Başvuru Rehberi, s. 11. 55 Hayat Boyu Öğrenme Programı 2007-2013 Başvuru Rehberi, s. 11.
56 Ali Fuat Bilkan, ‘AB’ye Geçiş Sürecinde İstihdamı Geliştirici Bir Model Olarak Yaşam Boyu
Eğitim (LifeLong Learning)’, AB Sürecinde Eğitimde Reform İhtiyacı Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Ankara: Eğitim-Bir-Sen Yayını, 2004, s. 148.