Dr. Prof. A.R.Bünyatov
Özet:
Bakılan araştırmada bilgitoplumunun formalaşmasında tahsilin avtomatizasyonunun rolü araştırıltmıştır. Burada gösterirlir ki, tahsilin avtomatizasiyonu bilgi toplumu üyelerinin qlobal bilgi alanında branş okuryazarlığı imkanı saklar. Araştırmada tahsilin avtomatizasyonunun e-tahsil aqtarı karakterize olunmuştur.
Summary
The characteristic features of having information on education determine the role of education in the formation of information society are looked through in this research work.
The considered research work “The automatized management sustem in the institutes of the
higher education (AMSIHE) is separetly devoted to determination of the functional characteristics and specific features of the structure parts.
BəĢər sivilzasiyaları tarixi, immanent Ģəkildə mədəni ideoloji və elmi- texniki, texnoloji tərəqqi yönümündə səciyyələndirilməkdədir.
Bu baxımdan müasir dövrün eroxal tərəqqi tendensiyası ĠKT –lərin inkiĢafı ilə xarakterizə olunur. Belə ki, ĠKT-lərin sürətli inkiĢafı və ən müxtəlif sferasına dərindən nüfuz etməsi əslində informasiyalaĢmanın dünyada gedən qloballaĢma proseslərinin təkanverici qüvvəsi kimi çıxıĢ etməsini Ģərtləndirir.
Bu baxımdan dünyada cərəyan edən qloballaĢma proseslərinin gediĢində, informasiya texnologiyalarının tətbiqi, ictimai həyatın müxtəlif sahələrinə dair səhih, ətraflı bilik və məlumatların əldə edilməsinə, sosial sferanın və istehsalatın reallaĢması üçün həyatı əhəmiyyət kəsb edən infor- masiyaların avtomatlaĢdırılmıĢ rejimdə intensiv mübadiləsinə misli görünməmiĢ dərəcədə təkan vermiĢ oldu.
Öz növbəsində ĠKT-in cəmiyyətin müxtəlif sahələrində geniĢ miqyaslı tətbiqi zəminində həyata keçirilən qlobal informasiya mübadiləsi prosesi, informasiya cəmiyyətinin formalaĢmasını ĢərtləndirmiĢ oldu.
Bu nöqteyi-nəzərdən informasiya cəmiyyətinin ən ümdə cəhəti cəmiyyətin bütün sahələrində iĢlək informasiya resurslarını özündə ehtiva edən vahid inteyrativ informasiya mühitinin formalaĢmasından ibarətdir.
Belə bir Ģəraitdə, ictimai həyatın müxtəlif sahələrinin informatlaĢması, qlobal informasiya mühitinin müvafiq sferalar üzrə tərkib hissələrinin təĢəkkül tapması kimi dəyərləndirir.
Bu nöqteyi-nəzərdən təhsilin informatlaĢması, bütövlıkdə informasiya cəmiyətinin formalaĢmasında müstəsna əhəmiyyətə malikdir.
Uluslararası Öğretmen Yetiştirme Politikaları ve Sorunları Sempozyumu II Sayfa: 76
Belə ki, təhsilin informatlaĢması, bütövlükdə informasiya cəmiyyətinin üzvlərinin qlobal informasiya çalıĢmaları üçün müvafiq peĢə kvalitikasiyası əldə etməsinə imkan verir.
Son illərdə inkiĢaf etmiĢ ölkələrdə təhsilin informatlaĢmasının geniĢ vüsət alması təlim-tədris prossesinin intensivləĢdirilməsində təhsilin səmərəliyinin artırılmasında mühüm rol oynamaqdadır. Öz növbəsində pedaqoji praktikada ĠKT-nin geniĢ tətbiqi fundamental didaktik prinsiplər çərçivəsində bir sıra metodoloji və metodik problemlərin meydana çıxmasını ĢərtləndirmiĢdir.
Bu baĢlıca olaraq,təhsil sistemində ənənəvi və elektron təlim texnologiyalarının tənasübünün duzgun müəyyən olunması ilə bağlıdır.
Müasir elmi-pedaqoji ədəbiyyatda təlim texnologiyaları anlayıĢı məzmun etibarilə bütövlük, məqsədəyönlülük, nəticəlilik, idarə olunanlıq və sair parametrlərdən ibarət bütöv didaktik sistemin mahiyyətini ifadə edir.
Bu baxımdan elektron təlim texnologiyaları,idrakı,pisixoloji,metodik və sair komponetlərdən ibarət bütöv didaktik sistem olmaq etibarilə,elektron təlim vasitələrdən istifadə olunmaqla həyata keçirilən təlim-tədris prosesinin məxsusiyyətini Ģərtləndirir.
Elektron təlim texnologiyalarının (ETT)iĢlənməsi və realizə olunması problemlərinin müxtəlif aspektləri, xarici ölkə və azərbaycan tədqiqatçıları tərəfindən bu və ya digər dərəcədə təhlil olunmuĢdur.
Baxılan problemlərin böyük əksəriyyəti təlim-tədris prosesinin ĠKT təminatı, kompüter dəstəkli təlimin (KDT) didaktik-pedaqoji,psixoloji, metodik xüsusiyyətləri ilə bağlı meydana çıxan məsələlərdir.
Kompüter təlim texnologiyalarının tətbiqi ilə bağlı digər tədqiqat istiqaməti elektron təlim texnologiyaları mühitinin yaradılmasının metodoloji, texniki-texnoloji parametrlərinin müəyyən edilməsi ilə əlaqədardır.
Məlumdur ki, elektron təlim texnologiyaları mühiti aĢağıdakı tərkib hissələrini özündə ehtiva edir:
- Texniki infrastruktur;
- Ġnstumental proqram vasitələri; - Təlimin maddi sahəsi;
- Ġnstruktiv metodik vasitələr.
Öz növbəsində elektron təlim texnologiyaları mühitinin texniki-texnoloji infrastruktunun iĢlənməsi, yaradılması və istismarı məsələlərinin araĢdırılması xüsusi önəm daĢımaqdadır.
Bu yönümdə tədqiqatlar,baĢlıca olaraq tədris-təlim prosesinin telekommunikativ sistemlərinin,təhsil müəssisəsinin vahid kompüter Ģəbəkəsinin yaradılması və istismarı ilə əlaqədardır. Təhsil müəssisəsinin vahid kompüter Ģəbəkəsi (TMVKġ) özü-özlüyündə elmi-pedaqoji fəaliyyətin ĠKT təminatında həlledici rol oynamaqdadır.
Bu baxımdan Təhsil müəssisəsinin Kompüter Ģəbəkəsinin didaktik imkanlarının təhlili, elektron təlim texnologiyalarına dair tədqiqatlarda prioritet istiqamət kimi səciyələndirilməkdədir.
Məlumdur ki, təhsil müəssisəsinin didaktik-pedaqoji potensialı baçlıca olaraq, kompüter Ģəbəkəsi vasitəsilə həyata keçirilən təlim-tədris prosesində,biliklərin və informasiyanın intensiv və effektiv mahiyyətə malik interaktiv rejimdə öyrənənlərə çatdırılmasının təmin olunması ilə bağlıdır.
Belə ki, TMVKġ-i avtomatlaĢdırılmıĢ qaydada tədris informasiya resuslarına çıxıĢın,biliklərin mənimsənilməsində özünnəzarət imkanlarının realizə olunmasında effektiv vasitə kimi dəyərləndirilir. TMKVġ-nin daha bir mühüm didaktik məxsusiyyəti vahid inteqrativ KS-i çərçivəsində öyrəncilərin elektron seminarlarda kütləvi iĢtirakının təmin olunmasıdır.
TMKVġ-nın yuxarıda göstərilən didaktik məxsusiyyətlərinin təhlili əsasında əldə olunan nəticələr,effektiv tədris texnologiyaları mühitinin layihələndirilməsində və realizə olunmasında mühüm əhəmiyyətə malikdir.
Ali təhsil müəssisələrində həyata keçirilən təhsil islahatlarının effektivliyinin və səmərələliyinin artırılması, təhsilin keyfiyyətinin yüksəldilməsi, əhəmiyyətli dərəcədə pedaqoji innovasiyaların, müasir ĠKT- nın, telekommunikasiya sistemlərinin təlim-tədris prosesində inizibatı idarəetmədə tətbiqi ilə əlaqədardır.
Qeyd edək ki, özü-özlüyündə təhsil sisteminin informatlaĢması, tədris-təlim prosesinin idarəedilməsinin və təhsilin texnologi təminati olmaqla yanaĢı, baĢlıca olaraq didaktik-pedaqoji prosesin tərkib hissəsi kimi çixiĢ edir.
Ali məktəblərdə təhsilin informatlaĢması özü-özlüyündə texnoloji təlim sistemlərinin realizə olunması baxımından səciyyələndirilir.
Belə ki Ģəbəkə infrastrukturu bazasında avtomatlaĢdırılmıĢ idarəetmə sisteminin qurulması, informasiya təhsil resurları sisteminin yaradılması və istismarı Texnoloji Təlim Muhitinin (TTM) formalaĢması kimi qiymətləndirilməlidir.
Özü-özlüyündə Texnoloji Təhsil Muhiti konkret təlim texnologiyalarının, baxılan halda Distant Təhsil Sisteminin (DTS) realizə edilmə mühitidir. Bu baximdan DTS –nin pedaqoji praktikada tətbiyi kifayət dərəcədə səciyyəvi bir haldir.
Distant təlim Ģəbəkələrində korporativ informasiya sistemlərinin rolunun araĢdirilması məqsədi ilə ilk, öncə DTS-nin qısa didaktik, metodoloji-texnoloji xarakteristikasını verək.
DTS-nin didaktik və pedaqoji xarakteristikasının əsas istiqamətləri və baĢlıca xususiyyətləri aĢagidaki Ģəkildə müəyyən edilmiĢdir.
- Əsas xususiyyətlər l.Mobillik 2.Modulluq 3.Texnolojilik - Təlim metodları l) Ġnformasiya-reseptor metodu 2) Reproduktiv metod
Uluslararası Öğretmen Yetiştirme Politikaları ve Sorunları Sempozyumu II Sayfa: 78
3) Problemli Ģərh metodu 4) Evristik metod
5) Elmi-tədqiqi metod - Didaktiv prinsiplər
l.Nəzəri biliklərin aparıcı rolu
2.Təhsil və tərbiyə funksiyalannın vəhdəti 3.Motivasiyanın stimullaĢdırılması 4.Kollektiv və fərdi fəaliyyətin vəhdəti 5.Mücərrədliliyin və əyaniliyin vəhdəti 6.Öyrənclərin müstəqil idraki fəaliyyəti 7.Sistemlilik
- Təlim vasitələri
l.Elektron dərslik
2.Elektron təlim vasitələri 3.Audio-video tədris vasitələri 4.Kompüter Ģəbəkələri
Kommunikativ təlim texnologiyalan
l.Elektron poçt 2.Elektron lövhə 3.Audio poçt 4.Kompüter konfransı 5.Videokonfrans 6.Telekonfrans 7.Faksmil əlaqə 8.Mətn prosessoru 9.Cədvəl prosessoru - ġəbəkə texnologiyaları 1. Kompüter Ģəbəkələri 2. BirləĢmə vasitələri - Körpü (Bridge) - MarĢrutizator (Router) - Ģlyuz (Switch) 3. Ġnternet Ģəbəkə
Distant təhsil sisteminin realizə olunduğu Distant Təhsil Muhiti (DTM) muvafiq olaraq aĢağıdaki tərkibdə müəyyən edilmiĢdir.
1. Tədris prosesinin kompüter təminatı metodikaları
2. Tədris informasiya resursları
3. Tədris informasiya resurslarının aktualizasiya texnologiyalan
4. Elektron sənəd dövriyyəsi
5. Texnoloji təhsil mühitinin inzibati idarəetmə metodikaları
6. Tədris metodik materialların iĢlənməsi üzrə instrumental vasitələr
ĠnkiĢaf etmiĢ ölkələrin aparıcı universitetlərində DTS-nin tətbiqi müxtəlif təyinatli Ģəbəkə strukturlarının interqativ sisteminin qurulmasi və istismarı ilə bağlidir.
DTS-nin interqativ Ģəbəkə infrastukturunun iĢlək modeli, Korporativ Ġnformasiya Sistemlərinin (KĠS) və ġəbəkə Distant Təhsil Sistemlərinin (ġDTS) vəhdətinin təĢkil edən, strukturlaĢdırılmıĢ sinkretik bir səciyyə daĢıyır.
Baxilan halda, DTS-nin KĠS müxtəlif təyinatli məlumatlarin DT Ģəbəkəsində internet vasitəsi ilə ötürülməsini təmin edən üniversal nəgl mühiti kimi çixiĢ edir.
ƏDƏBIYYAT
Akkoyunlu, B. (1994), Bilgisayarların müfredattaki yeri ve öğretmen Eğitimi. I. Eğitim Bilimleri Kongresi, 28 - 30 Nisan. Balcalı - Adana. Cilt 1. 415 - 420.
AĢkar, P. (1990), Okullarda Bilgisayar Destekli Öğretim Uygulamaları, (2. baskı, 1998). BĠTAV
Bandura, A. (1986). Social foundations of thought and action: A social cognitive theory. New Jersey: Prentice Hall, 391.
Godwin, J. (1999). Designing the ACT ESL listening test. Paper presented at the annual meeting of the National Council on Measurement in Education, Montreal, Canada.
Каймин В.А. – Информатика и дистанционное обучение. – Материалы седьмой международной конференции. М., 1999
Глаголев В.В – Оболочка дистанционного оьучения и контроля в среде интернет/интранет. М., 1999 Əhmədov Ġ.B. – DT QloballaĢmanın tələbidir. “Azərbaycan müəllimi”, iyul, 2005-ci il