ĠĢlevsel Açıdan ĠĢgücü Piyasası Türleri

ĠĢgücü piyasasının incelendiği bir baĢka yaklaĢım ise, iĢgücü piyasasının üstlenmiĢ olduğu görevler ve piyasanın unsurlarının niteliklerine göre yapılan ayırımdır. ĠĢlevsel açıdan iĢgücü piyasası üç‟e ayrılmaktadır.

1.3.3.1. Coğrafi ĠĢgücü Piyasası

ĠĢgücü piyasasının mekan açısından tabi tutulduğu bir ayrımdır. ĠĢgücü piyasaları bu açıdan uluslararası, ulusal, bölgesel olarak farklı açılardan incelenebilmektedir. Bu ayrımın en önemli özelliği emek faktörünün mekansal

114 _{Erdut, KüreselleĢme, s.14-15.}

115 _{Fikret ġenses, “Neoliberal Ekonomi Politikaları, ĠĢgücü Politikaları ve Ġstihdam”,}

açıdan dağılımı ve bu dağılımın ortaya çıkardığı sorunların çözümüne yönelik politikaların belirlenmesidir. “Belirli bir yerde ikamet eden iĢçilerin, adreslerini değiĢtirmeden çalıĢmayı kabul edebilecekleri en geniĢ mıntıka” veya “ iĢçilerin bir iĢten diğerine geçmesine uygun bulunan coğrafi alan ve bu alan yerel iĢgücünün önemli bir kısmına ya da hepsine yeterli iĢ olanaklarının biriktiği saha” olarak tanımlanmaktadır116

.

Bölgesel açıdan emek faktörünün dağılımındaki dengesizliğin neden olduğu en önemli sorun, bu yörelere yönelik yatırımlarda yaĢanan sıkıntıdır. Nitelikli iĢgücü ve yetersiz altyapı bu yörelere yönelik yatırım kararlarını olumsuz etkilemektedir. Yeni yatırımların bulunmamasının dıĢında, mevcut üretim kaynakları da nitelikli iĢgücü gibi bölge dıĢına yönelmekte ve bu kısır döngü devam etmektedir.

Geri kalmıĢ bölgelerden kentlere yönelirken, asgari bir gelire sahip olmayı arzulayan ve tarım üretimi dıĢında yeteneğe sahip olmayan niteliksiz iĢgücü, beraberlerinde sorunlarını da kentlere taĢımaktadır. Bu yönleriyle, kentlerdeki mevcut iĢ olanaklarına talip olmadıklarından, geçimlerini sağlayabilmek için, iĢportacılık, seyyar satıcılık vb. milli gelire katkı sağlamayan ve sadece gelirin paylaĢımına sebep olan iĢlerle uğraĢmaktadırlar 117_{. Bu sorunu gidermek amacıyla,}

çeĢitli ülkeler farklı olmakla birlikte temelde aynı amaca yönelen politikalar izlemektedirler. Bu politikaların temel özelliği, ülkenin nispeten geri kalmıĢ bölgelerindeki iĢgücünün yerinde kalmasını sağlayacak istihdam olanakları yaratmaktır. Bunu sağlamak için, bu bölgelerin geliĢtirilmesine yönelik yasal düzenlemeler ya da bölgesel planlara uyumlu olmak ve yerel inisiyatifi etkilememek koĢuluyla özel projeler geliĢtirilmektedir118

.

116 _{Ali Kemal Sayın, “Emek piyasasında Aracılık ve Özel Ġstihdam Büroları”, Türkiye ĠĢ Kurumu}

Yayın No:324, Ankara, 2002, s. 10.

117

Tahir BaĢtaymaz, “ĠĢportacılık: Günümüz Kentlerinde Cankurtaran Meslek”, Endüstri ĠliĢkileri ve Ġnsan Kaynakları Dergisi, Cilt:1, Sayı:1, 2004, s.2.

118_{Toker Dereli, “ KarĢılaĢtırmalı Açıdan Emek Piyasalarında Modern Ġstihdam Kurumlarının}

Rol ve ĠĢlevleri”, ĠĢ ve ĠĢçi Bulma Kurumu Hizmet EtkinleĢtirme Semineri, ĠĠBK Yayın No:261,

ĠĢgücü piyasalarında temel amaç, arz ve talep yönünden dengeyi sağlamaktır. Bu dengenin sağlanması aĢamasında ülkenin tamamına yönelik bir denge düĢünülmektedir. Oysa iĢgücü piyasaları emek unsurunun nitelik açısından standart olmaması ve kiĢiye bağlı olarak değiĢmesi nedeniyle coğrafi olarak alt piyasalara ayrılmaktadır.

Ülke düzeyinde iĢgücü piyasasını bir bütün olarak ele alarak, bütün düzenleme ve planlamaları buna göre gerçekleĢtirmek, beraberinde önemli sorunlara yol açacaktır. Bu sorunların baĢında makro düzeyde gerçekleĢtirilen iĢgücü arz ve talebindeki dengenin, uygulamada gerçekleĢmesinin mümkün olmamasıdır. ĠĢgücünün istenen yer ve zamanda bulunmasının mümkün olmaması, makro düzeyde sağlanan dengenin, bölgesel eksiklikler nedeniyle temel amaçta sapmalara ve atıl kapasiteye neden olacaktır. Günümüzde birçok ülke, kalkınma açısından bölgeler arasındaki farklılıkları gidermek amacıyla bölge planlaması uygulamasına gitmektedir. Bu uygulamanın temel nedeni, az geliĢmiĢ bölgeler ile geliĢmiĢ bölgeler arasındaki farklılığı azaltmak yoluyla, diğer bölgelere yönelik iĢgücü ve sermaye hareketlerini engellemektir. Böylece mümkün olduğunca dengesizliği gidererek bu bölgelere yönelik yatırım olanaklarının artmasını sağlamak Ģeklinde özetlenebilir 119

.

Coğrafi iĢgücü piyasalarının belirlenmesi, bu bölgelerdeki iĢgücünün bulunduğu yerde istihdamını sağlamaya yönelik politikaların belirlenmesi açısından özel bir önem göstermektedir. Çünkü bu bölgelerdeki insanların geliĢmiĢ bölgelere yönelmesini sağlayan daha iyi yaĢam koĢulları ve iĢ olanaklarıdır. Kısaca, bu insanlar için göç bir umuttur. Bu umut, iĢgücünü geri kalmıĢ yörelerden geliĢmiĢ yörelere yöneltirken, beraberinde tüm ülkeyi etkileyen sorunları da ortaya çıkarmaktadır.

1.3.3.2. Mesleki ĠĢgücü Piyasası

Mesleki iĢgücü piyasası; belirli bir meslek ve iĢkolunda iĢgücü arz ve talebinin karĢılaĢtığı ve diğer meslek ve iĢkollarını fazla etkilemeyen piyasa olarak tanımlanabilir. ĠĢgücünün üretimde kullanılabilir niteliklere sahip olması, üretimin

gerçekleĢmesi için vazgeçilmez bir Ģarttır. “Ġnsanlara yararlı mal ve hizmet üretme karĢılığında para kazanmak için yapılan, belli bir eğitimle kazanılan sistemli bilgi ve becerilere dayalı, kuralları toplumca belirlenen etkinlikler bütünü” Ģeklinde tanımlanan meslek, tanımdan da anlaĢılacağı gibi bireyin yaĢamını sürdürmesi için sahip olması gereken özelliklerden biridir120

.

Mesleki bilgi bireyin yaĢamını sürdürmesi için gerekli olduğu kadar, iĢgücü piyasasında emek talebinde bulunanlar için de önemlidir. ĠĢgücü talebinde bulunan iĢverenin iĢgücünün aradığı niteliklere sahip olup olmadığını anlaması ve buna göre bireyi iĢe alması, olması gerekendir. Fakat iĢgücü piyasasını diğer mal ve hizmet piyasalarından ayıran özelliklerden biri emeğin homojen olmamasıdır. Bireyler yapmaya talip oldukları iĢ için sahip oldukları nitelikler hakkında bilgi sahibidirler. Fakat iĢverenler veya bu kiĢilerin yeteneklerine ihtiyacı olan kiĢiler ise, bu konuda tamamen bilgisiz durumdadırlar. Bu konuda bilgi sahibi olmanın tek koĢulu, bu kiĢilerin sahip oldukları mesleki yeterliliklerini ulusal düzeyde veya yerel düzeyde onaylayan bir belgeye sahip olmalarıdır. Mesleki açıdan iĢgücü piyasası ayırımı, bireylerin üretimde bulunacakları alanda yeterliliklerinin düzeyinin belirlenmesidir. Bu düzeyin belirlenmesi ülke düzeyinde makro ve mikro düzeyde yapılacak planlamaların baĢarı düzeyini de etkileyecektir. Hangi meslekte ne kadar iĢgücünün olduğu, ne kadar eksik bulunduğunun belirlenerek, ihtiyaç duyulan iĢgücünün yetiĢtirilmesi ya da geçerliliğini yitirmiĢ meslekteki bireylerin mesleki hareketliliğinin sağlanarak, yeni meslek edinmelerini sağlamak mümkün olacaktır121

.

Mesleki iĢgücü piyasasının temel özellikleri Ģunlardır:

- Emek arz ve talebinin karĢılıklı etkileĢimi bütün ülke düzeyinden çok, belirli bir bölgeyi kapsamasıdır.

- Mesleki açıdan sahip olunan nitelik aynı olsa da farklı ücretler ve talep düzeyi ile karĢılaĢılmaktadır122

.

120

S.Kemal Kartal, “Ekonomik ve Sosyal Yönleriyle Türkiye’de KentleĢme”, Ankara, Adım Yayıncılık, 1992, s. 250.

121 _{Kartal, s. 250.} 122 _{Kartal, s. 251.}