Öğretmen Yeterlikleri

Öğretmen yeterlikleri konusu YÖK tarafından öğretmen yeterlilikleri üzerine bu çalışmalar yapılırken bir taraftan da MEB, öğretmen yeterlikleri konusunu Temel Eğitime Destek Programının (TEDP) “öğretmen eğitimi” bileşeni kapsamında geliştirilmiştir. Proje faaliyetlerine 2002 yılı Eylül ayında başlanılmıştır. Temel Eğitime Destek Projesi (TEDP); Öğretmen Eğitimi, Eğitimin Kalitesi, Yönetim ve Organizasyon, Yaygın Eğitim ve İletişim olmak üzere 5 bileşenden oluşmaktadır. Öğretmen Eğitimi bileşeni ile ilgili proje çalışmalarının sorumluluğunu Öğretmen Yetiştirme ve Eğitimi Genel Müdürlüğü üstlenmiştir. Bu projenin "Öğretmen Eğitimi" bileşeni kapsamında, öğretmenlik mesleğinin genel ve özel alan yeterlikleri belirlenmiş ve öğretmen yeterliklerinin iyileştirilmesine yönelik okul temelli meslekî gelişim kılavuzu hazırlanmıştır(MEB, 2008a). MEB tarafından öğretmenlik mesleği genel yeterliklerinin geliştirilmesi sırasında İngiltere, ABD, Seyşel Adaları, Avustralya ve İrlanda’ya ait dokümanlarından yararlanılmıştır (Türk Eğitim Derneği, 2009). Böylece tüm öğretmenlerin sahip olmaları gereken bilgi, beceri ve tutumları gösteren “Öğretmenlik Mesleği Genel Yeterlikleri” şu şekilde belirtilmiştir (MEB, 2008b):

 Kişisel ve Meslekî Değerler - Meslekî Gelişim,

 Öğrenciyi Tanıma,

 Öğrenme ve Öğretme Süreci,

 Öğrenmeyi, Gelişimi İzleme ve Değerlendirme,  Okul-Aile ve Toplum İlişkileri,

 Program ve İçerik Bilgisi,

Öğretmenlik Mesleği Genel Yeterlikleri yukarıda belirtilen 6 ana yeterlik alanı, bu yeterliklere ilişkin 39 alt yeterlik ve 244 performans göstergesi şeklinde belirlenmiştir. Altı pilot ilden gelen öğretmenlerden oluşturulan komisyonlar “Öğretmenlik Mesleği Genel Yeterlikleri Taslağı’nı değerlendirmiş ve sonuçta ana yeterlik alanları aynen benimsenmiş, örtüşen ve tekrar eden maddeler çıkarılarak alt yeterlik alanları 31’e, performans göstergeleri de 221’e düşürülmüştür (ÖYEGM, 2008). “Öğretmenlik Mesleği Genel Yeterlikleri” 2590 sayılı Tebliğler Dergisinde yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. MEB(2006)’ da belirtildiği üzere hazırlanan “Öğretmenlik Mesleği Genel Yeterlikleri’nin;

16

 Öğretmen yetiştirme politikalarının belirlenmesinde,

 Öğretmen yetiştiren yükseköğretim kurumlarının hizmet öncesi öğretmen yetiştirme programlarında,

 Öğretmenlerin hizmet içi eğitiminde,  Öğretmenlerin seçiminde,

 Öğretmenlerin iş başarımlarının, performanslarının değerlendirilmesinde,  Öğretmenlerin kendilerini tanıma ve kariyer gelişimlerinde

kullanılabileceği belirtilmiştir” (s.V).

Belirlenen bu yeterliliklerin sahip olduğu özellikler ise şu şekilde tanımlanmıştır (ÖYEGM, 2008):

• Kişisel ve Meslekî Değerler - Meslekî Gelişim

Öğretmen, öğrencileri birey olarak görür, değer verir. Öğrencilerin sosyal ve kültürel farklılıklarını, yaptıklarını ve ilgilerini dikkate alarak en yüksek düzeyde öğrenmeleri ve gelişmeleri için çaba harcar. Öğrencilerinde geliştirmek istediği kişilik özelliklerini kendi davranışlarında gösterir. Diğer öğretmen, yönetici ve uzmanların başarılı deneyimlerinden yararlanır. Öz değerlendirme yaparak değişim ve sürekli gelişim için çaba harcar. Yeni bilgi ve fikirlere açıktır, kendisini ve kurumu geliştirmede etkin rol oynar. Mesleği ile ilgili mevzuatı (yasa, yönetmelik, genelge vb.) izleyerek bunlara uygun davranır.

• Öğrenciyi Tanıma

Öğretmen, öğrencinin tüm özelliklerini, ilgi, istek ve ihtiyaçlarını bilir, geldiği ailenin ve çevrenin sosyo-kültürel ve ekonomik özelliklerini tanır.

• Öğretme ve Öğrenme Süreci

Öğretmen, öğretme ve öğrenme süreçlerini plânlar, uygular ve yönetir. Öğrencilerin öğrenme sürecine etkin katılımını sağlar.

• Öğrenmeyi, Gelişimi İzleme ve Değerlendirme

Öğretmen, öğrencilerin gelişim ve öğrenmelerini değerlendirir. Öğrencilerin kendilerini ve diğer öğrencileri değerlendirmelerini sağlar. Ölçme sonuçlarını daha iyi bir öğretim için kullanır; sonuçları öğrenci, veli, yöneticiler ve öğretmenlerle paylaşır.

• Okul, Aile ve Toplum İlişkileri

Öğretmen, okulun bulunduğu çevrenin doğal, sosyo-kültürel ve ekonomik özelliklerini tanır. Aileleri ve toplumu eğitim sürecine ve okulun gelişimi ile ilgili çalışmalara katılmaları yönünde teşvik eder.

• Program ve İçerik Bilgisi

Öğretmen, Türk Millî Eğitim Sisteminin dayandığı temel değer ve ilkeler ile özel alan öğretim programının yaklaşım, amaç, hedef, ilke ve tekniklerini bilir ve uygular.

Bu yeterlikler öğretmen yetiştiren fakültelere gönderilerek, öğretmenlerin belirtilen yeterliklere sahip olacak şekilde yetiştirilmesi istenmiştir (Mahiroğlu, 2004).

17

Yükseköğretim Kurulunun Milli Eğitimi Geliştirme Projesi kapsamında, MEB ve YÖK tarafından belirlenen öğretmen yeterlik listesine göre 4 yeterlik alanı belirlemiştir (YÖK, 2008). Bunlar:

1. Konu alanı ve alan eğitimine ilişkin yeterlikler,

2. Öğretme-öğrenme sürecine ilişkin yeterlikler (Planlama, öğretim süreci, sınıf yönetimi ve iletişim),

3. Öğrencilerin öğrenmelerini izleme, değerlendirme ve kayıt tutma ile ilgili yeterlikler,

4. Tamamlayıcı mesleki yeterliklerdir.

Ayrıca Kavak vd. (2007)’nin belirttiği gibi “Avrupa Birliği Öğretmen Yetiştirme Raporu’na göre öğretmenlik mesleğinin profesyonelleşmesi ve profesyonel öğretmenlerin

öğretim, öğrenme ve çalışmaya ilişkin araştırma sonuçlarına dayalı bilgiyle yoğrulmuş,

etkili öğretme, öğrenme ve çalışma süreçlerinin geliştirilmesi için zengin geçerli deneyimlere sahip,

özerk, yetkin, öğrencileriyle ilgili, eleştirel yapısı gelişmiş, entelektüel,

öğretmenlik mesleğiyle ilgili özerk meslek örgütlerinde sorumluluk alan meslek etiğini benimsemiş kişiler

olması beklenmektedir.

Temel Eğitime Destek Programı (TEDP) kapsamında, ilköğretim kademesi öğretmenlerinin kendi alanlarında sahip olmaları gereken bilgi, beceri ve tutum özelliklerine ilişkin “Özel Alan Yeterlikleri” belirlenmiş ve her bir yeterlik için A1, A2 ve A3 olarak düzeylendirilen performans göstergeleri belirlenmiştir. Bunu yaparken ilköğretim programları esas alınmıştır. Fen ve Teknoloji Özel Alan Yeterlikleri ise şu şekilde belirlenmiştir (MEB, 2008c).

18 Tablo 2. 1 Fen ve Teknoloji Özel Alan Yeterlikleri Fen ve Teknoloji Özel Alan Yeterlikleri

Yeterlik Alanı 1: Öğrenme Öğretme Sürecini Planlama ve Düzenleme  Öğretim sürecini öğretim programlarına uygun planlayabilme

 Öğretim sürecinde öğretim programları doğrultusunda öğrenme ortamları düzenleyebilme  Öğretim sürecinde öğretim programlarını destekleyen materyal ve kaynakları kullanabilme Yeterlik Alanı 2:Bilimsel, Teknolojik ve Toplumsal Gelişim

 Öğrencilerde yaşadığı çevreyi tanıma ve inceleme merakı uyandırabilme  Öğrencilerin bilimsel süreç becerilerini geliştirebilme

 Öğrencilere, bilimin doğası ve tarihsel gelişimi hakkında anlayış kazandırabilme  Öğrencilerin eleştirel düşünme becerilerini geliştirebilme

 Öğrencilerin problem çözme becerilerini geliştirebilme

 Öğrencilerin, bilimsel ve teknolojik kavramları doğru ve etkin kullanmalarını sağlayabilme  Öğrencilerin bilim ve teknoloji ilişkisini anlamlandırmalarını sağlayabilme

 Atatürk’ün bilim ve teknoloji ile ilgili düşünce ve görüşlerini öğretim sürecindeki uygulamalara yansıtabilme

 Öğrencilere, bilimsel ve teknolojik gelişmeler ile toplum ve çevre arasındaki etkileşime ilişkin anlayış kazandırabilme

 Fen ve teknoloji öğretim ortamında gerekli güvenlik önlemlerini alabilme

 Özel gereksinimli ve özel eğitime gereksinim duyan öğrencileri dikkate alan uygulamalar yapabilme Yeterlik Alanı 3:Gelişimi İzleme ve Değerlendirme

 Öğrencilerin gelişimlerini izleyebilme

 Uygulanan ölçme aracından elde edilen verileri değerlendirebilme Yeterlik Alanı 4:Okul Aile ve Toplumla İş Birliği

 Öğrencilerin günlük hayatta ihtiyaç duyacağı çevre bilinci, fen ve teknoloji okuryazarlığı gibi konulardaki gelişimini sağalamaya yönelik ailelerle işbirliği yapabilme

 Okulun kültür ve öğrenme merkezi haline getirilmesinde toplumla iş birliği yapabilme  Topluma liderlik yapabilme

 Öğrencilerin ulusal bayram ve törenlerin anlam ve öneminin farkına varmalarını ve aktif katılımlarını sağlayabilme

Yeterlik Alanı 5:Mesleki Gelişimi Sağlama  Mesleki yeterliklerini belirleyebilme

 Fen öğretimine ilişkin bireysel ve mesleki gelişimini sağlayabilme

 Mesleki gelişime yönelik uygulamalarda bilimsel araştırma yöntem ve tekniklerinden yararlanabilme

 Bilişim teknolojilerinden mesleki gelişim ve iletişim için yararlanabilme

Bilgi ve teknoloji çağında olduğumuzu düşünürsek bu yeterliliklerde de bahsedilen bilişim teknolojilerinden yararlanma giderek zorunluluk haline gelmektedir. Bu nedenle Fen ve Teknoloji Programında; edinilmiş fen bilgilerinin teknolojiye yansıdığı durumlara sık sık örnekler verilmiş ve bu bilgilerin günlük hayat problemleri üzerinde kullanımına yönelik düşünme alıştırmaları sunulmuştur. Böylece öğrencilere fen ve teknoloji okuryazarlığı için gerekli bilgi, anlayış, beceri, tutum ve değerleri kazandırmaya ve onları geleceğe hazırlayarak bilinçli ve sorumlu vatandaşlar olmalarına katkı sağlamaya çalışıldığına yer verilmiştir (MEB, 2006, s. 8). Bu bağlamda öncelikle öğretmenlerin bilişim teknolojilerini etkin bir şekilde kullanabiliyor olması gerekir.

19

Bilgi ve iletişim teknolojilerini fen eğitiminde etkin bir şekilde kullanmak için Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programında öğretmenlerin sahip olması gereken nitelikler aşağıdaki gibidir (MEB, 2006, s. 21):

Yazılım, donanım gibi tekniklerin nasıl etkin ve verimli bir şekilde kullanılacağını bilmesi,

Bilgisayar ve diğer teknolojileri nasıl kullanacağını bilmesi,

Bilgisayar uygulamalarını; derecelendirme, rapor, envanter vb. için yönetim araçları olarak kullanmaya yatkın olması,

Bütün öğrencilerin bilgi ve iletişim teknolojilerine eşit ölçüde erişimini sağlamaya çalışması arzulanır.

Yapılan bütün bu çalışmaların tamamında aslında, öğretmen adaylarının eğitimleri sırasında mümkün olduğunca donanımlı olarak yetişmelerini ve akademik yaşantıları boyunca edindikleri bilgi ve deneyimleri çağdaş eğitim yaklaşımları çerçevesinde öğrencileriyle paylaşabilmeleri sağlamaktır. Ancak herkesin bildiği bir gerçek vardır ki o da bir şeyi bilmenin öğretilmek anlamına gelmemesidir. Öğretmen adaylarına teorik dersler ve pratik uygulamalarla kazandırılmaya çalışılan bu becerilerin çoğu, tam anlamıyla hayata geçirilememektedir. Literatürde mesleğinin ilk yıllarındaki Fen Bilgisi öğretmenlerinin ve Fen Bilgisi öğretmen adaylarının alan bilgilerini, öğrencilerin anlayacağı şekilde vermede zorlandıkları tespit edilmiştir (Carter, 1990). Tam bu noktada alan bilgisi ve öğretmenlik meslek bilgisinin yanı sıra bunların aktarılmasına yönelik pedagojik alan bilgisinin (PAB) önem kazanmaktadır.