altında incelenmiştir. Bunlar, hikâye elementlerinin kullanımına bağlı olarak; karakterler, olay örgüsü, stil, mizah ve diyaloglar, biçim başlıkları altında incelenmiştir.
4.1.1. Öğretmen Adaylarının Yazdıkları Hikâyelerde Hikâye Elementlerinin Kullanımı
Hikâye elementleri, hikâye edici metinlerin anlam kurma açısından işlevsel olmalarını sağlayan metin unsurlarıdır. Ayrıca metinlerin kendi içlerinde bütünlük de sağlarlar. Yazılan hikâyelerde hikâye elementlerinden bir ya da birden fazlasının eksikliği hikâye
4.1.2. Karakterler
Öğretmen adaylarının yazdıkları hikâyeler için hazırlanan kontrol tablosunun on dokuzuncu maddesinde hikâyelerde ana karakterler ve yardımcı karakterlerin kullanılması incelenmiştir. 85 hikâyenin 82’sinde, hem ana karakter hem de yardımcı karakterler kullanılmıştır. Geriye kalan üç hikâyede karakterler; sadece ana karakter veya sadece yardımcı karakterler kullanılmıştır. Bu açıdan bakıldığında uygun karakter kullanımı bulunmayan hikâyelerin toplam hikâye yüzdesinin üç buçuk gibi az bir değerde olmakla beraber; karakterler, hikâye yapısının temel bir elementi olması açısından oldukça önemli olduğu için bu üç hikâyede temel bir eksiklik olduğu söylenebilir. Aşağıda ana ve yardımcı karakterlere yönelik örnekler verilmiştir.
“Ebru sahip olduğu hiçbir şeyi beğenmeyen bir kızdı. Ona göre hep başkalarının sahip olduğu şeyler, başkalarının hayatları güzeldi.” Burada verilen örnekte Ebru burada ana karakter olarak kendini ve hayatındaki diğer insanları kıyaslıyor. Ancak başkaları ve sahip oldukları ( yardımcı karakterler) onun için hep istediklerini ifade ediyor.
“Öğretmen sınıfa girdiğinde tüm öğrencilerini ağlarken gördü. En çok da Ayşe ağlıyordu. Ayşe’ye niçin ağladığını sordu. Ayşe niçin ağladığını anlatmaya başladı.” Örnekte, hikâyenin başlangıcı yardımcı bir karakterden yani öğretmenden başlamakla birlikte ana karakter olayın örgüsüne bağlı olarak niçin ağladığını anlatan Ayşe’dir. Aynı zamanda Ayşe’nin dışındaki diğer öğrenciler de yardımcı karakterlerdir.
4.1.3. Olay Örgüsü
Olay örgüsü hikâyede paragraflar boyunca ve paragraflar içinde düzenli bir biçimde ilerler. Hazırlanan kontrol tablosunun beşinci maddesi hikâyelerde paragraflar arası anlam bütünlüğünün sağlanması; altıncı maddesi ise paragraf içi anlam bütünlüğünün sağlanması ile ilgilidir. Bu açıdan bakıldığında anlam bütünlüğünün gerek paragraflar arası gerekse paragraf içinde sağlanması hikâyede olay örgüsünün düzgün bir biçimde ilerlemesi ile ilgilidir. Paragraflar arası anlam bütünlüğünün bozulması; hikâyedeki olayların akışını bozan geri dönüşlerin olay örgüsünü etkilemesi veya hikâyede anlatılan olayla ilgisi olmayan cümlelerin giriş, gelişme veya sonuç paragraflarında kullanılması yoluyla olur. Benzer bir biçimde paragraf içinde anlam bütünlüğünü bozan cümleler olay örgüsünün de bozulmasına neden olurlar.
Yazılan hikâyeler hazırlanan kontrol tablosunun beşinci maddesine göre incelendiğinde, yirmi dört hikâyenin içerdiği paragraflarda paragraf içi anlam bütünlüğünü bozan cümleler olduğu görülmüştür. Altıncı maddede ise incelenen hikâyelerin yirmi beş tanesinde tüm paragrafların arasında veya belirli paragrafların arasında anlam bütünlüğünün olmadığı görülmüştür. Sözü edilen örnekler için olay örgüsünde kopukluk dolayısıyla da anlam bütünlüğü sağlanamadığı ortaya çıkmıştır. Olay örgüsünün bozulması hikâyeler için büyük bir eksikliktir. Aşağıda olay örgüsüne yönelik iki örnek verilmiştir.
“Hatice ve Makbule günlerini birlikte oynayarak geçiriyorlardı. Her gün birlikte saklambaç oynuyor kedileri severek eğleniyorlardı. Günler geçtikçe bundan sıkılmaya başlamışlardı. Artık oynamak onlara sıkıcı geliyordu. Bir gün okula başlamaya karar vermişlerdi. Yolda hem oynayıp hem koşarak okula vardılar. Okulun müdürüne gidip okula başlamak istediklerini anlattılar. Okul müdürü ise onların okul için küçük olduklarını söyledi ancak bunu onlara bir türlü anlatamadı. Okuma ve yazmada zorlanan Hatice ve Makbule okula gitmekten vazgeçmişler.”
“Kış mevsimi hızla ilerlerken hava gittikçe soğuyordu. Artık kar yağmaya da başlamıştı. Küçük kedi artık sokaklarda yiyecek bulamıyor üstelik de çok üşüyordu. Bir gün sokaktan geçen küçük bir kız onu aldı. Kedi çok korkmasına rağmen kaçamaya çalışmadı çünkü çok üşüdüğünden kızın kollarının sıcaklığı ona iyi gelmişti. Küçük kız önce onu temizledi. Sonra karnını doyurdu.”
Bu iki hikâyede olayların akış sırası diğer hikâye elementlerinin de yardımı ile olay örgüsünü oluşturmaktadır. Olayların sıralı ve mantıklı bir biçimde ilerlemesi, okuyucuların merak duygularını artırırken aynı zamanda hikâyelerde geçen olayları zihinlerinde canlandırabilmelerini sağlar.
4.1.4. Stil
Stil hikâyelerde varlığı en güç anlaşılan hikâye elementidir. Aynı zamanda hikâyenin nasıl anlatıldığı ile de yakından ilişkilidir. Yapılan çalışmalara göre, hikâyenin anlatımı için seçilen kelimeler okuyucunun ilgisini yazarın anlattığı olaydan daha fazla çekmektedir. Kullanılan kelime dağarcığının zenginliği, etkili anlatım yolları (imge kullanımı, ironi, mizah, kinaye, diyaloglar, semboller, dilbilgisi yapısı vs.) bir metnin stilini belirler. Aslında stil; kurgu, olay örgüsü ve karakterlere dayanır ve her metin yazarına özgü bir durumdur. Yazarlar genelde hikâyelerini yazış biçimleriyle birbirinden ayırt ederler. Stil bu
Hikâyelerin okunma açısından tercih edilme nedenlerinin başlıcalarından olan stil, bu yüzden dikkat edilmesi gereken bir öğedir. Öğretmen adaylarının yazdıkları örnekler incelendiğinde stil konusunda özgün olunmadığı genel olarak ders kitaplarındaki hikâye stillerinin temel alındığı görülmüştür. Aşağıda, öğretmen adaylarının hikâyelerinde kullandıkları stil biçimlerine iki örnek verilmiştir.
“Öğretmen çocuklara gezegenler ve uzay konu Hatice ve Makbule sunu anlatıyordu. Çocuklar ise onu ilgiyle dinliyor gösterdiği resimlere bakıyorlardı. Öğretmen anlatmaya devam etti.
“-Çocuklar burada gördüğümüz güneş diğerleri ise gezegenler. Güneşe en yakın üçüncü gezegen ise Dünya’mız. Dünya üzerinde hayat olan tek gezegendir.”
4.1.5. Mizah ve Diyaloglar
Öğretmen adaylarının yazdıkları hikâyelerde genel olarak bir değeri kazandırma ya da okulda elde edilmesi beklenen kazanımlara yönlendirme kaygısı görülmektedir. Bu yüzden mizah kullanımı göz ardı edilmiştir. Bununla birlikte diyaloglara sıkça yer verildiği görülmüştür. Hikâyelerde dilbilgisi yapısı araştırmalarda genelde dilin kullanımı, anlatım, şekil ve içerik başlıkları altında incelenmiştir. Toplanan hikâye örnekleri incelendiğinde genelde sade bir dil kullanılmıştır.
Kelimelerin güçlük düzeyi genel olarak hedeflenen kitleye uygun seçilmiştir. Şekil olarak ise hem hikâye edici metinlerin yazılışı (giriş, gelişme, sonuç paragraflarının belirginliği), biçimsel düzenlemeler (kompozisyon, paragraf yapısı), yazım kurallarına uygunluk ve noktalama işaretlerinin düzenli bir biçimde kullanılması, kurallı ve düzgün cümlelerin kullanımı gibi özellikler, genel olarak çocuk hikâyelerine uygun bir biçimde ele alınmıştır. Aşağıda öğretmen adaylarının yazdıkları hikâyelerde diyalog kullanımına iki örnek verilmiştir.
“Ela okula gitmediği için çok sıkılmıştı. Keşke annesine hasta oldum diye yalan söylemeseydi. Annesine seslendi:
- Anne ben çok sıkıldım. Yataktan çıkmak istiyorum. -Hayır, Ela hasta olduğun için yataktan kalkamazsın.”
Asya o gün okula geç kalmıştı. Koşarak sınıfa geldiğinde ders çoktan başlamıştı. Öğretmenine bakıp :”-Özür dilerim öğretmenim.” dedi. Öğretmeni ona sordu.
“-Niçin geç kaldın Asya?” Asya utanmıştı. Başını yere eğerek: “-Geç uyandım öğretmenim. O yüzden geç kaldım.” dedi. 4.1.6. Biçim
Yapılan çalışmanın amacına uygun olarak öğretmen adaylarından toplanan hikâye örnekleri içyapı özellikleri bakımından incelenmiştir. Sever (2003) yılında yaptığı çalışmada içyapı özelliklerini tema, konu, kahramanlar, üslup dil ve anlatım başlıklarından oluştuğunu belirtmiştir. Hikâyeler tema ve konuları bakımından hedef kitlenin düzeyine uygundur. Dil ve anlatım olarak düzeye uygun yapıdadır. Hikâyelerin büyük çoğunluğunda başkahraman ve yardımcı kahramanlara yer verilmiştir. Öğretmen adaylarının yazdıkları hikâyeler, iç yapı özellikleri dikkate alındığında, yazılan hikâyelerin genel olarak hedef kitleye uygun olduğu söylenebilir.
4.2. Öğretmen Adaylarının Yazdıkları Hikâyelerde Kullanılan Temalar