Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 6, Sayı: 69, Nisan 2018, s

(1)

Konaklama ve Yiyecek Hizmeti Sektörünün Maliyet ve Karlılık Analizi: Türkiye Örneği

33 _____________________________________________________________________________________

Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 6, Sayı: 69, Nisan 2018, s. 33-49

Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date Yayınlanma Tarihi / The Publication Date 12.02.2018 22.04.2018

Doç. Dr. Yusuf GÜMÜŞ

Dokuz Eylül Üniversitesi, Reha Midilli Foça Turizm Fakültesi, Turizm İşletmeciliği Bölümü yusuf.gumus@deu.edu.tr

KONAKLAMA VE YİYECEK HİZMETİ SEKTÖRÜNÜN MALİYET VE KARLILIK ANALİZİ: TÜRKİYE ÖRNEĞİ

Öz

Turizm, Türkiye ekonomisi açısından oldukça önemli bir yere sahiptir. İhracatın ar- tırılması ve cari açığın kapatılması açısından önem arz etmektedir. Bu çalışmada li- teratüre bir katkı sağlamak ve daha bütünsel bir analiz yapabilmek amacıyla “Tür- kiye Cumhuriyet Merkez Bankası” tarafından yayınlanan “Konaklama ve Yiyecek Hizmeti Sektöründe” faaliyet gösteren 551 firmaya ait Konsolide Mali Tablolar 2014 – 2016 dönemi dikkate alınarak; maliyet ve karlılık açısından analiz edilmiş- tir. Çalışma kapsamında yapılan analizde öncelikli olarak sektörde faaliyette bulu- nan işletmelerin maliyetleri ve incelenen yıllar içerisindeki değişimleri ortaya ko- yulmuş, satışların maliyeti ve faaliyet giderleri ayrıntılı olarak incelenmiştir. Mali- yet analizinin yanı sıra karlılık göstergeleri de ele alınmıştır. Karlılık göstergeleri olarak; brüt ve net satışların karlılığı, ana faaliyet konusundan elde edilen faaliyetlerin karlılığı temel karlılık göstergeleri olarak ele alınmıştır. Bunun yanı sıra diğer faaliyetlerden olağan gelir ve karlar, olağandışı gelir ve karlar ve dönem net kar ve zararı da yorumlanmıştır. Elde edilen bulgulara göre uluslararası alanda yaşanan kriz turizm sektörünü 2015 ve 2016 yıllarında oldukça olumsuz bir şekilde etkile- miştir.

Anahtar kelimeler: Turizm, Maliyet Analizi, Karlılık Analizi, Sektör Bilançosu.

(2)

The Journal of Academic Social Science Yıl:6, Sayı: 69, Nisan 2018, s. 33-49

34 COST AND PROFITABILITY ANALYSIS OF ACCOMMODATION AND

FOOD SERVICE SECTOR: CASE OF TURKEY Abstract

Tourism is a quite important sector for Turkish economy. It carries weight with increasing export and covering current account deficit. In this study, in order to contribute to the literatüre and conduct an integral analysis, consolidated financial statements, released by the Central Bank of Republic of Turkey, of 551 companies which are operating in accommodation and food service sector are analyzed in terms of cost and profitability. Within the scope of the analysis, cost of the companies operating in the industry and variation in the analysed period are put forward primarily; cost of sales and operating expenses are investigated. Profitability indicators besides cost analysis are also considered. Gross profit margin, net profit margin and operating profit are taken as the profitability indicators. Additionally, profit and losses from other operations, extraordinary income and profit, and net profit and losses are also interpreted. According to the findings, the crisis lived in the international arena negatively affected tourism sector in 2015 and 2016.

Keywords: Tourism, Cost Analysis, Profitability Analysis, Company Acco- unts.

1. GİRİŞ

Turizm, ülke ekonomileri açısından oldukça önem arz eden bir sektör konumundadır. Söz konusu önem, sektörün “Gayrı Safi Yurtiçi Hâsıla – GSYH” ya sağladığı katkı ile ölçülmekte- dir. Buna göre; dünyada seyahat ve turizmin GSYH ’ya en fazla katkı sağladığı ülke Amerika Birleşik Devletleri’dir (503,7 milyar $). Türkiye 29,1 milyar $ seyahat ve turizm geliri ile dünya ortalamasının (19,1 milyar $) üzerindedir ve dünyada 14. sırada yer almaktadır. Oransal olarak bakıldığında; % 40,9 ile seyahat ve turizm gelirleri GSYH içerisinde en yüksek paya sahip olan ülke Maldivlerdir. Dünya ortalaması %3,1 iken; Türkiye, dünya ortalamasının üzerinde bir ora- na sahiptir (% 4,1). Bir diğer gösterge olarak istihdama olan katkı ele alındığında Türkiye’de sektörün istihdama olan doğrudan katkısının 495.000 kişi, toplam katkısının ise 2.197.600 kişi olduğu görülmektedir (TÜRSAB & TUADER, 2017).

“Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası – TCMB” tarafından ödemeler dengesi istatistikleri içerisinde Seyahat başlığı altında incelenen Turizm Sektörünün ihracat geliri 29,5 milyar $ (2014); 26,6 milyar $ (2015) ve 18,7 milyar $’dır (2016). Sektörün oransal olarak ihracata sağ- ladığı katkı incelendiğinde; sektörün Türkiye’nin toplam hizmet ihracatı içerisindeki payının 2014, 2015 ve 2016 yıllarında sırasıyla % 57,11; % 57,08 ve % 50, 13 olduğu görülmektedir.

Toplam mal ve hizmet ihracatı içerisindeki payı ise % 13,39; % 13,40 ve % 9,99’dur (TCMB, Ödemeler Dengesi İstatistikleri).

Turist sayısı açısından sektörün durumu ele alınan yıllar itibariyle incelendiğinde (Tablo 1); Dünya Turizm Örgütü’nün verilerine göre, Türkiye’ye gelen turist sayısı azalmıştır. Yerli turist sayısındaki en belirgin azalma 2015 yılında görülürken (% 25,6), yabancı turist sayısında ise 2016 yılında ciddi bir azalma yaşanmıştır (% 24,8). (WTO, 2018)

(3)

35 Tablo 1. 2014-2016 Döneminde Türkiye’ye Gelen Yerli ve Yabancı Turist Sayısı (Bin adet)

2014 2015 2016

Yabancı Turist 41.627 41.114 30.907

Yerli Turist 155.088 115.381 106.501

TOPLAM 196.715 156.495 137.408

Kaynak: Dünya Turizm Örgütü, 2018.

Yukarıda ele alınan sektöre ilişkin göstergelerden de görüleceği üzere Turizm, Türkiye ekonomisi açısından oldukça önem arz etmektedir. Turizm sektörünün bu öneminden dolayı da, bu çalışmada sektörün maliyet ve karlılığı incelenmeye çalışılmıştır. Ülkemizde turizm sektörü- ne ilişkin bugüne kadar yapılan çalışmalarda çoğunlukla Borsa İstanbul’da işlem gören ilgili şirketler veya belirli bir bölgede faaliyet gösteren işletmeler inceleme konusu yapılmıştır (Ecer ve Günay, 2014; Ergül, 2014; Kara ve Çavuş, 2014; Civan ve Cenger, 2013; Kahiloğulları ve Karadeniz, 2015; Tellioğlu ve Tekin;2016;Erdoğan ve Yamaltdınova, 2018). Farklı açılardan, farklı yıllar itibariyle Türk Konaklama ve Yiyecek Hizmeti sektörüne ilişkin çalışmalar da bu- lunmaktadır (Karadeniz, 2012; Koşan ve Karadeniz, 2014; Karadeniz, vd., 2016, Karadeniz, vd., 2017). Çalışmada, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası tarafından yayınlanan reel sektör istatistikleri içerisinde yer alan ve turizm sektörüne karşılık gelen konaklama ve yiyecek hizmeti faaliyetlerinin 2014-2016 dönemi verileri kullanılmıştır. Çalışmanın bundan sonraki bölümlerinde öncelikle analize ilişkin veri ve yöntem detaylarından bahsedilecek ve sonrasında da bulgular ele alınacaktır. Son kısım ise sonuç bölümüdür.

2. ANALİZ

Sektöre ilişkin (2014-2016) ve TCMB tarafından yayınlanan “Konsolide Mali Tablolar”

mali analiz tekniklerinden yatay ve dikey analiz yöntemlerine göre incelenmiş ve çıkan sonuçlar yorumlanmaya çalışılmıştır.

2.1. Veri

Çalışmada Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası tarafından yayınlanan 2014, 2015 ve 2016 yıllarına ait sektör bilançoları kullanılmıştır.

Merkez Bankası 2014-2016 döneminde on sekiz (18) ana sektör ve otuz (30) alt sektöre ilişkin 8.721 firmanın verilerini Sektör Bilançoları başlıklı yayınında bir araya getirmiş ve ka- muoyu ile paylaşmıştır. Sektör Bilançoları hazırlanırken Merkez Bankası, uluslararası standart- lara uygun analizlerin yapılabilmesi amacıyla, Avrupa Birliği İstatistik Ofisi tarafından güncel- lenen ekonomik faaliyet sınıflaması NACE Rev.2’yi esas almıştır.

Sektörler kendi içlerinde; küçük, orta ve büyük olarak da ölçeklendirilmişlerdir. Ölçek aralıklarının belirlenmesinde, Avrupa Birliği Komisyonu, Ekonomik ve Mali İşler Genel Mü- dürlüğü bünyesinde kurulan “The Bank of Harmonized Data on Company Accounts – BACH”

Veri Bankası tarafından benimsenen net satış ve Avrupa Birliği tarafından esas alınan aktif büyüklük göstergeleri kullanılmıştır. Çalışmanın konusu olan Konaklama ve Yiyecek Hizmeti Faaliyetleri sektöründe net satış kriteri kullanılmıştır. Net satış kriterinde; 2016 yılında net satış- ları 10 milyon Euro’nun altında olan firmalar küçük ölçekli, 10 milyon Euro ile 50 milyon Euro

(4)

36 arasında olanlar orta ölçekli ve 50 milyon Euro’nun üzerinde olanlar da büyük ölçekli olarak

sınıflandırılmıştır¹.

Veri olarak kullanılan finansal tablolar, denetimden geçmemiştir. Merkez Bankası firma beyanlarını doğru kabul etmiştir. Ayrıca, çalışma sadece bildirim yapan firmaları kapsamaktadır ve son üç yıllık dönemde herhangi bir yıla ait verisine ulaşılamayan firmalar çalışma kapsamı- nın dışında tutulmuştur.

2.2. Yöntem

Çalışmada öncelikle, 2014-2016 dönemi için Konaklama ve Yiyecek Hizmeti Faaliyetleri sektörüne ilişkin maliyet ve karlılık göstergeleri genel olarak ele alınmıştır. Bu kapsamda, maliyet analizi için; satışların maliyeti ve faaliyet giderleri hem yatay, hem de dikey analiz kullanıla- rak incelenmiştir. Karlılık analizi için ise aşağıda detayları verilmiş olan finansal oranlar hesap- lanmıştır ve yıllar itibariyle analiz edilmiştir. Karlılık oranları temel olarak; kar ile sermaye, kar ile satışlar ve kar ile finansal yükümlülükler arasındaki ilişkileri gösteren oranlar olmak üzere üç ana gruba ayrılmaktadır (Akdoğan ve Tenker, 1998; Akgüç, 1998; Akgüç, 2017; Bektöre, vd., 1995; Büker vd., 2007; Bolak, 2010; Haftacı, 2013).

Tablo 2. Analizde Kullanılan Karlılık Oranları

1.Kar ile Sermaye Arasında- ki İlişkileri Gösteren Oranlar

Net Kar / Öz Kaynak Toplamı

Net Kar / Varlık (Aktif) Toplamı

*Faaliyet Karı / Aktif Toplamı - Mali Duran Varlıklar

2. Kar ile Satışlar Arasında- ki İlişkileri Gösteren Oranlar

Faaliyet Karı / Net Satışlar

Brüt Satış Karı / Net Satışlar

Net Kar / Net Satışlar

Satılan Malın Maliyeti / Net Satışlar

Faaliyet Giderleri / Net Satışlar

1Net satış kriterine göre ölçek aralıklarının TL değerlerinin hesaplanmasında 2016 yılı Merkez Bankası Döviz-Euro alış kuru ortalaması (3,33981 TL) kullanılmıştır.

* Faaliyetin Gerçekleştirilmesinde Kullanılan Varlık Oranı – FGKVO

(5)

37 Faiz Giderleri / Net Satışlar

3. Kar ile Finansal Yüküm- lülükler Arasındaki İlişkileri Gösteren Oranlar

Faiz ve Vergiden Önceki Kar / Finansman Giderleri

Kaynak: TCMB, Sektör Bilançoları, 2018.

Sektör genel olarak incelendikten sonra, ölçeklendirilmiş haliyle ayrı ayrı küçük, orta ve büyük ölçekli firmalara ilişkin maliyet ve karlılık analizi yapılmıştır. Söz konusu analizler yatay ve dikey olarak gerçekleştirilmiştir.

En son aşamada ise, tüm sektörlerin “Konsolide Mali Tablolarından” faydalanarak, “Ko- naklama ve Yiyecek Hizmeti Faaliyetleri” sektörünün on sekiz (18) ana sektör içerisindeki yeri ve genel durumu ortaya koyulmuştur.

3. MALİYET ANALİZİ

Maliyet analizi kapsamında öncelikle sektöre ait “Genel Konsolide Gelir Tablosu – EK.1.” ele alınmış ve maliyet açısından en önemli gösterge olan “Satışların Maliyeti” kalemi incelenmiştir. EK.1. de görüleceği üzer satışların maliyeti 2014, 2015 ve 2016 yıllarında sıra- sıyla net satışların % 69,7’si; 70,7’si ve 78,6’sı olarak gerçekleşmiştir. Yıllar itibariyle incelen- diğinde, satışların maliyetindeki artışlar dikkat çekicidir. Satışların maliyetine tutar olarak ba- kıldığında ise aynı yıllar itibariyle (9.992.354.400 TL) ; (11.457.791.000 TL) ve (10.520.216.500 TL) olduğu ve 2014-2015 yılları arasında satışların maliyeti % 14,67 artarken, 2015-2016 yılları arasında ise % 8,18 oranında azaldığı görülmektedir. Buna göre 2016 yılında Satışların Maliyeti tutar olarak azalmış fakat net satışlara göre artmıştır. Oransal olarak artması- nın temel nedeni net satışlarda görülen %17,48’lik [(13.376.079.300 – 16.208.833.000)/

16.208.833.000] düşüştür (Bkz.Ek.1). Net Satışlardaki bu azalma, Satışların Maliyetindeki azalmadan daha yüksek olmuştur.

“Genel Konsolide Gelir Tablosu – Ek.1.” kalemlerine daha detaylı olarak bakıldığında

“Satışların Maliyeti” nin; Satılan Mamuller Maliyeti, Satılan Ticari Mallar Maliyeti, Satılan Hizmet Maliyeti ve Diğer Satışların Maliyeti olmak üzere dört alt başlıkta izlendiği görülmek- tedir. Satışların maliyetindeki en yüksek pay beklenildiği gibi “Satılan Hizmet Maliyeti ”ne aittir (Ortalama; % 52,4). Ardından sırasıyla Satılan Mamuller Maliyeti, Satılan Ticari Mal- lar Maliyeti ve Diğer Satışların Maliyeti gelmektedir. Satışların maliyetinin alt kalemleri yıllar itibariyle incelendiğinde söz konusu alt kalemlerdeki en dikkat çekici değişimin 2015 yılında diğer satışların maliyetinde olduğu görülmektedir (Diğer Satışların Maliyeti; % 170). 2016 yılında ise Satılan Mamuller Maliyeti ve Satılan Ticari Mallar Maliyeti yükselirken, Satılan Hizmet Maliyeti ve Diğer Satışların Maliyeti azalmıştır. Dolayısıyla Satışların Maliyetinde 2016 yılında görülen azalmanın temel kaynağı Satılan Hizmet Maliyetindeki % 12,6’lık düşüştür.

Brüt Satışların 2015 yılında 2014 yılına göre % 13,2 arttığı, 2016 yılında ise 2015 yılına göre % 16,36 azaldığı görülmektedir. Brüt Satışlar içerisinde 2015 yılında en yüksek artışın 2014 yılına göre % 27 ile diğer gelirler kaleminde olduğu, ikinci en yüksek artışın ise yurt dışı satışlarda % 17,2 olarak gerçekleştiği görülmektedir. 2016 yılında ise en büyük düşüşün 2015

(6)

38 yılına göre yurt dışı satışlarda % 34,4 oranında olduğu görülmektedir. Fakat diğer gelirler ka-

leminin bu yılda da artışını % 20,9 oranında arttırdığı tespit edilmiştir. İlgili kalemlerdeki deği- şikliklerin satışlar üzerindeki etkisini anlayabilmek amacıyla Brüt Satışlar içerisindeki ağırlığı incelenmiştir. Buna göre incelenen dönemde Yurt İçi Satışlar ortalama % 90, Yurt Dışı Satışlar

% 8 ve Diğer Gelirler % 2 ağırlığa sahiptir. Bu nedenle Yurt İçi Satışlar kalemi Brüt Satışlar üzerinde en fazla etkiye sahiptir.

Brüt Satışlar kaleminden Net Satışlar kalemine ulaşabilmek için kullanılan satış İndirim- leri, mali analiz açısından önemli bir göstergedir. Satış indirimleri gelir tablosunda üç alt başlık altında izlenmektedir bu kalemler; satıştan iadeler, satış iskontoları ve diğer indirimlerdir. Satış indirimleri (2014 – 2015) ve (2015-2016) yıllarında sırasıyla % 23,9 ve % 33,2 düzeyinde artış göstermiştir. Satış indirimleri kalemi genel olarak brüt satışların % 2,6’lık bir kısmını oluştur- maktadır, fakat bu pay 2016 yılında % 3,6’ya yükselmiştir. Bu ani yükselişin temel sebebi, satış indirimleri içerisinde en yüksek paya sahip olan satıştan iadeler kalemindeki % 49,47’lik (2015- 2016 % Değişim) artıştır. Satış İndirimleri alt hesaplarının yüzdesel değişimine bakıldığında tüm kalemlerin 2015 ve 2016 yıllarında arttığı, sadece diğer indirimler kaleminin 2015 yılında 2014 yılına göre % 37 azaldığı görülmektedir (Bkz. Ek.1.).

Maliyet analizi kapsamında incelenecek diğer önemli gösterge “Faaliyet Giderleridir”.

Faaliyet Giderleri içerisinde üç gösterge bulunmaktadır. Bunlar; incelenen dönem itibariyle giderek azalan ve faaliyet giderleri içerisindeki payı % 1’in altında olan Araştırma ve Geliş- tirme Giderleri; yıllar itibariyle faaliyet giderleri içindeki payı sürekli artan (% 23,5; % 26,2; % 30) Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri; ve de en yüksek paya sahip olan fakat yıllar itibariyle faaliyet giderleri içerisindeki payı azalan (% 76,3; % 73,67; % 70) Genel Yönetim Giderleridir. Burada önemli bir noktanın ortaya koyulması gerekmektedir; Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderlerindeki artışın çok daha yüksek olması sebebiyle, Genel Yönetim Giderleri 2015 yılında artmış olmasına rağmen Faaliyet Giderleri içerisindeki payları düşmüştür. Pazar- lama için harcanan tutarların yüksek artış göstermesi, satışları artırmak amacıyla gösterilen ça- bayı ve bunun için yapılan harcamaları ortaya koymaktadır. 2016 yılında ise sektördeki firmalar Genel Yönetim Giderlerinde kesintiye giderek, kaynaklarını Pazarlama, Satış ve Dağıtım Gider- lerine yöneltmişlerdir. Buna göre; 1 TL’lik satış için 2014 yılında 0,046 TL’lik pazarlama gide- rine katlanılıyorken, 2016 yılında bu değer % 66’lık bir artışla 0,077 TL’ye yükselmiştir. Bu durum, aynı satış yapmak için daha fazla pazarlama harcaması yapıldığını ve satış için daha fazla maliyete katlanıldığını göstermektedir. Başka bir açıdan bakılarak pazarlama giderlerinin etkinliği ortaya koyulabilir. Etkinlik değerlendirmesine göre, 1 TL’lik pazarlama gideri ile 2014 yılında 21,5 TL’lik satış hacmi yaratılırken; 2016 yılında bu değer 13 TL olmuştur. Pazarlama giderlerinin etkinliği % 39,81 düzeyinde düşmüştür (Bkz. Ek.1).

Diğer Olağan Gelir ve Karlar ile Diğer Olağan Gider ve Zararlar kalemlerine bakıldığın- da; 2014 yılında bu iki kalem arasında pozitif bir fark olduğu (kar edildiği), 2015 ve 2016 yılın- da ise negatif bir fark olduğu (zarar edildiği) görülmektedir. Ayrıca kar ve zararın en büyük nedeninin kambiyo karları ve kambiyo zararları arasındaki farklılık olduğu dikkati çekmektedir.

Sektördeki finansman giderleri her üç yıl için de incelendiğinde, 2015 yılında finansman giderlerindeki artış dikkat çekicidir. Finansman giderleri 2016 yılında da artmasına rağmen, artış hızı düşmüştür. Bu bağlamda sektörün olağan kar ve zararları da ciddi bir şekilde etkilenmiş ve sek-

(7)

39 tör 2014 yılından sonra olağan zararla karşılaşmıştır (-927.098.000 TL (2015); -3.551.767.600

TL (2016)) (Bkz. Ek.1).

Olağandışı Gider ve Zararlar incelendiğinde 2014 yılında -333.423.700 TL; 2015 yılında -240.686.300 TL ve 2016 yılında da -367.933.300 TL olduğu görülmektedir. Bu zararlarla beraber sektörün dönem karı da olumsuz yönde etkilenmiş ve sektör 2014 yılı hariç, 2015 yılında 823.824.800 TL ve 2016 yılında da 3.453.803.100 TL dönem zararı ile karşılaşmıştır (Bkz.

Ek.1).

Son olarak sektöre ait gelir tablosu incelendiğinde, yıllar itibariyle dönem net kar veya zararının aşağıdaki gibi oluştuğu görülmektedir:

2014 yılında 1.141.127.400 TL kar, 2015 yılında 992.066.100 TL zarar, 2016 yılında 3.535.456.000 TL zarar.

Ölçek bazında beş yüz elli bir (551) firma incelenmiştir. Bu firmalardan on dördünün (14) 2016 yılında “Net Satışlar Tutarı 50 milyon Euro” nun üzerinde olan büyük ölçekli firma- dır. Altmış dört (64) firmanın, “Net Satışlar Tutar’ının 10 milyon Euro ile 50 milyon Euro ara- sında olan orta ölçekli firma olduğu ve geriye kalan dört yüz yetmiş üç (473) firmanın ise 2016 yılı Net Satışları Tutarı 10 milyon Euro’nun altında olan küçük ölçekli firma olduğu görülmek- tedir.

Ek.2.de görüleceği üzere büyük işletmeler tarafından yaratılan “Net Satış Hacimleri” sıra- sıyla incelendiğinde on dört (14) büyük ölçekli firmanın 2014 yılında yaratmış olduğu net satış- lar 5.035.030.200 TL; 2015 yılında 5.804.308.400 TL; 2016 yılında 5.515.305.600 TL’dir.

Yüzdesel değişime bakıldığında 2014-2016 döneminde net satışların 2014 yılına göre % 9,54 oranında arttığı görülmektedir.

Ek.3.de görüleceği üzere altmış dört (64) adet orta ölçekli firmaya ait konsolide edilmiş gelir tablosu görülmektedir. Bu firmaların sırasıyla 2014 yılında yaratmış olduğu net satışlar 4.276.069.600 TL; 2015 yılında 4.839.631.000 TL; 2016 yılında ise 3.992.356.900 TL’dir. Net satışlar 2014 yılına göre 2016 yılında % 6,63 düşmüştür.

Diğer taraftan dört yüz yetmiş üç (473) adet küçük ölçekli işletme analiz edildiğinde sıra- sıyla 2014 yılında net satışların 5.033.820.000 TL; 2015 yılında 5.564.893.500 TL; 2016 yılında ise 3.868.416.900 TL olduğu tespit edilmiştir. 2014-2016 döneminde % 23,15 düzeyinde azal- ma olmuştur (Bkz. Ek.4).

Ölçek düzeyinde satışları en çok düşüş gösterenler küçük ölçekli işletmelerdir. Orta ölçekli işletmelerde de düşüş görülmektedir. Büyük işletmeler ise satışlarını artırmıştır. Toplam örneklem (beş yüz elli bir firma) içerisinde büyük işletmelerin ağırlığı % 2,55 düzeyinde oldu- ğundan büyük işletmelerin satışlarındaki artışlar konaklama ve yiyecek hizmeti faaliyetleri sektöründeki daralmayı engelleyememiştir.

Satışların maliyeti açısından da büyük ölçekli firmalar, küçük ve orta ölçekli firmalara ve dolayısıyla sektöre göre farklılık göstermektedir; satılan hizmet maliyetinin satışların maliyeti içindeki ağırlığı % 50’nin oldukça altındadır ve giderek azalmaktadır (%37,4 ; %36,1 ; %35,7).

Ayrıca satılan mamuller maliyetinin de ağırlığı giderek artmakta ve satılan hizmet maliyetinin

(8)

40 ağırlığına yaklaşmaktadır ( % 27,1; % 27,3 ; % 30,2). Buna göre, 2015 sonunda başlayan ve

2016 yılında da artarak devam eden kriz nedeniyle konaklama ve yiyecek hizmeti faaliyetlerin- deki düşüş, satılan hizmet maliyetinin satışların maliyeti içindeki ağırlığını da aynı yönde etki- lemiştir (Bkz. Ek.2).

Küçük ve orta ölçekli firmalara ait konsolide gelir tabloları incelendiğinde; bu işletmele- rin sektörle benzer bir eğilim gösterdiği, satılan hizmet maliyetinin satışların maliyeti içerisinde en fazla ağırlığa sahip olan kalem olduğu ve fakat satılan hizmet maliyetinin satışların maliyetine olan ağırlığının sektördeki büyük işletmelere oranla çok daha yüksek olduğu (Ort. % 61.4 ve Ort. % 63) görülmektedir (Bkz. Ek.3 ve Ek.4).

Sektörde faaliyet gösteren büyük ölçekli on dört (14) firmanın faaliyet giderleri incelen- diğinde faaliyet giderlerinin 2014-2016 döneminde arttığı görülmektedir. Bu artış; pazarlama, satış ve dağıtım giderlerindeki artıştan kaynaklanmaktadır (Bkz. Ek.2). Diğer taraftan orta öl- çekli altmış dört (64) firmanın faaliyet giderleri 2015 yılında artmış, 2016 yılında ise düşmüştür.

Bu düşüş ayrıntılı olarak incelendiğinde; pazarlama, satış ve dağıtım giderlerinin tutar olarak benzer bir seyir izlediği görülmektedir (Bkz. Ek.3). Küçük ölçekli firmalarda da faaliyet giderle- ri orta ölçekli işletmeler ile benzer bir seyir izlemektedir. Fakat buradaki trendin (eğilimin) temel sebebi; incelenen dönemde sürekli artan pazarlama, satış ve dağıtım giderleri değil, önce artış sonra azalış gösteren genel yönetim giderleridir (Bkz. Ek.4).

Büyük ölçekli firmalara ait konsolide gelir tablosu kalemlerinden satış indirimleri ayrıntı- lı olarak incelendiğinde; büyük ölçekli firmalarda 2014 yılındaki satış indirimlerinin net satışla- rın % 3,2’si kadar olduğu ve 2015 yılında da yine aynı oranda olduğu görülmektedir. 2016 yı- lında ise bu oranın % 5,3’e çıktığı görülmektedir (Değişim % 65,625). Burada da en önemli etkinin satıştan iadeler kaleminde olduğu görülmektedir. Her ne kadar 2014 ve 2015 yılında satış indirimlerinin net satışların % 3,2’si kadar olduğu görülse de, yıllar itibariyle incelendiğin- de sırasıyla satış indirimlerinin tutar olarak arttığı görülmektedir (Bkz. Ek.2).

Küçük ölçekli firmaların satış indirimleri kalemleri incelendiğinde ise; sırasıyla buradaki oranların % 1,1; 1,4 ve 1,9 olduğu görülmektedir. Buradan da görüleceği üzere satış indirimleri 2016 yılında 2014’e göre 1,1’den 1,9’a yükselmiştir (Değişim % 72,7). (Bkz. Ek.4). Büyük ölçekli firmalarla karşılaştırıldığında 2014 ve 2015 yıllarında küçük ölçekli firmaların net satış- larının büyük ölçekli firmaların net satışlarına oldukça yakın olduğu, fakat küçük ölçekli firma- lara ait satış indirimlerindeki değişimin (% 72,7), büyük ölçekli firmalara göre (% 65,625) daha yüksek düzeyde olduğu görülmüştür.

Orta ölçekli firmalar incelendiğinde yıllar itibariyle sırasıyla satış indirimlerinde artış ol- duğu görülmektedir. 2014 yılında satış indirimleri % 1,8; 2015’te % 2 ve 2016’da % 3 olarak gerçekleşmiştir (Bkz. Ek.3).

Brüt satışlar kalemi büyük ölçekli firmalar için incelendiğinde yurtiçi satışların oldukça yüksek bir oranda gerçekleştiği görülmektedir. Aynı durum orta ölçekli işletmeler için de geçer- li olmakla beraber, orta ölçekli işletmelerin yurtiçi satışlarının yurtdışı satışlarına oranı daha yüksektir. Küçük ölçekli firmalarda ise yurtiçi satışlar yine ağırlıkta olmakla beraber bu işletme- lerin yurtdışı satışlarının orta ölçekli işletmelere göre daha yüksek olduğu görülmektedir.

Faaliyet karının büyük ölçekli işletmelerde 2014 yılında 343.308.100 TL ve 2015 yılında 401.035.100 TL olduğu görülmektedir. 2016 yılında ise zarar vardır (106.920.600 TL) (Bkz.

(9)

41 Ek.2). Orta ölçekli işletmelerde de 2014 ve 2015 yıllarında faaliyet karları 592.030.700 TL ve

580.492.200 TL’dir. 2016 yılında ise faaliyet zararı (157.733.800 TL) görülmektedir (Bkz.Ek.3). Benzer şekilde küçük ölçekli işletmeler de 2014 ve 2015 yılında esas faaliyetlerin- den kar elde etmişlerdir; 577.549.300 TL ve 448.389.400 TL. 2016 yılında ise esas faaliyetle- rinden 340.635.100 TL zarar etmişlerdir. Buna göre en yüksek zarar küçük ölçekli işletmelerde görülmektedir (Bkz. Ek.4).

Büyük ölçekli firmalar incelendiğinde sektörde yer alan on dört (14) işletmenin diğer fa- aliyetlerden elde edilen olağan gelir ve karlarının ana faaliyetten elde edilen faaliyet ka- rından çok daha yüksek olduğu görülmektedir. Bunun en temel sebepleri de kambiyo kar- ları ile diğer olağan gelir ve karlardır. Diğer taraftan büyük ölçekli firmaların diğer faaliyetle- rinden olağan gider ve zararlar kalemi incelendiğinde 2014 yılında bu kalemin olağan gelir ve karlar kaleminin altında kaldığı görülmektedir. Buradaki en temel sebep işletmelerin kambiyo karlarının kambiyo zararlarının üstünde kalmasıdır. Aynı zamanda diğer olağan gelir ve karların da diğer olağan gider ve zararlardan gerek tutar, gerekse yüzde olarak daha yüksek olmasıdır. 2015 yılında da; diğer olağan gelir ve karların, diğer olağan gider ve zararlardan fazla olduğu, fakat aradaki marjın bir önceki yıla göre oldukça azaldığı görülmüştür. Buradaki en temel sebep de işletmelerin 2015 yılı kambiyo zararlarının kambiyo karlarından 53.190.700 TL yüksek olmasıdır. 2016 yılı incelendiğinde ise on dört (14) büyük işletmenin olağan gider ve zararlarının olağan gelir ve karlarından 17.870.000 TL daha fazla olduğu görülmektedir.

Yine burada da kambiyo zararlarının kambiyo karlarından fazla olması temel nedendir.

Kambiyo karları ve zararları arasındaki benzer ilişki küçük ve orta ölçekli işletmeler için de geçerlidir (Bkz. Ek.2, Ek.3, Ek.4).

4. KARLILIK ANALİZİ

4.1. Kar ile Sermaye Arasındaki İlişkiyi Gösteren Oranlar

Konaklama ve yiyecek hizmetleri faaliyetleri sektörüne ilişkin karlılık oranları incelendi- ğinde Net Kar / Öz kaynaklar^* (Mali Rantabilite) oranının 2014 yılında %8,8; 2015’te (%7,9) ; 2016’da (%31,7) olduğu görülmektedir. Bu oranlardan açıkça görüleceği üzere 2014 yılında öz kaynakların karlılığı pozitifken, 2015 ve 2016 yılında öz kaynak karlılığı negatif olmuştur.

Bu bağlamda işletme kaynakları 2015 ve 2016 yılında verimli kullanılamamıştır.

Net Kar / Aktif Toplamı^* (Aktif Karlılığı) oranı incelendiğinde 2014 yılında % 2,97;

2015 yılında % - 2,27 ve 2016 yılında % - 7 olduğu görülmektedir. Buradan da açıkça görülece- ği üzere 2014 yılından sonra şirket varlıklarının kar yaratmadaki etkinliği giderek azal- mıştır (Bkz. Ek.1).

Diğer taraftan, Faaliyet Karı / (Aktif Toplamı – Mali Duran Varlıklar)^* bakıldığında 2014, 2015 ve 2016 yıllarında sırasıyla % 4,38, % 3,7 ve % - 1,3 olduğu görülmektedir. Bu

* 2014 Yılı Öz kaynak Toplamı;12.955.470.100 TL, 2015 Yılı Öz Kaynak Toplamı;12.547.472.000 TL, 2016 Yılı Öz Kaynak Toplamı; 11.149.139.800 TL. (TCMB Sektör Bilançoları, 2018).

* 2014 Yılı Aktif Toplamı; 38.381.256.400 TL, 2015 Yılı Aktif Toplamı;43.748.476.700 TL, 2016 Yılı Aktif Toplamı;50.290.051.700 TL. (TCMB Sektör Bilançoları, 2018).

* 2014 Yılı Mali Duran Varlıklar; 3.805.160.700 TL, 2015 Yılı Mali Duran Varlıklar; 4.656.541.700 TL, 2016 Yılı Mali Duran Varlıklar;5.206.737.500 TL. (TCMB Sektör Bilançoları, 2018).

(10)

42 oran mali duran varlıklar hariç, sektörün aktif toplamının, faaliyet karı yaratmadaki etkinliğini

göstermektedir (Bkz. Ek.1).

Sektörün yıllar itibariyle aktif toplamı ve özellikle de sektörde yoğun bir biçimde maddi duran varlık kullanıldığı düşünüldüğünde, her ikisinin de arttığı görülmektedir. Yıllar itibariyle kullanılan maddi duran varlıklar ve dolayısıyla (aktif) artmasına rağmen, faaliyet karlılığı düş- tüğü için, bu varlıkların faaliyet karına olan etkisi yıllar itibariyle azalmıştır.

Sektördeki firmalar ölçek bazında incelendiğinde, küçük ve orta ölçekli firmaların öz sermaye karlılığının, aktif karlılığının ve de Faaliyet Karı / Faaliyetin Gerçekleştirilmesinde Kullanılan Varlık Oranının sektörde benzer bir seyir izlediği, fakat yıllar itibariyle yaşanan olumsuz yöndeki değişimlerin, özellikle küçük ölçekli firmalarda çok daha çarpıcı büyüklükte olduğu görülmektedir. Aksine, büyük ölçekli firmaların ise öz sermaye karlılığı ve aktif karlılığı 2015 yılında da pozitiftir. Büyük ölçekli firmalarla ilgili dikkat çekici husus öz kaynak karlılı- ğındaki % 17,26’lık düşüştür. Bu düşüşte hem öz kaynaklardaki hem de net kardaki oldukça ciddi azalışların etkisi vardır.

4.2. Kar ile Satışlar Arasındaki İlişkileri Gösteren Oranlar

Brüt Satış Karı (Zararı), Faaliyet Karı (Zararı) ve Net Kar (Zarar) değerlerinin Net Satış- lar değeri ile ilişkisini gösteren oranlara genel olarak bakıldığında; 2014 yılında tüm oranların pozitif olduğu dikkati çekmektedir. 2014 yılı, incelenen yıllar içerisinde sektör için karlılık ve satış ilişkisi açısından en iyi yıl olarak görülmektedir. Ayrıca incelenen tüm yıllarda Brüt Satış Karı değeri pozitiftir, sadece 2016 yılında Faaliyet Zararı söz konusuyken, hem 2015 hem de 2016 yıllarında Net Zarar görülmektedir. Tüm bulgular birlikte değerlendirildiğinde, sek- törün üretim veya hizmet maliyetlerini denetim altında tutabildiği ve kar edebildiği, fakat faaliyet giderlerinin arttığı ve yıllar itibariyle zarara neden olduğu ortaya çıkmaktadır (Bkz. Ek.1).

Faaliyet Karı / Net Satışlar oranı, sektörün ana faaliyetinden ne kadar kar elde ettiğini göstermesi açısından oldukça önem arz eden bir orandır. Bu bağlamda, sektörün ana faaliyet karlılığının 2014 yılında % 10,5; 2015 yılında % 8,8 ve 2016 yılında - % 4,5 olduğu görülmek- tedir. Bu oranlardan da görüleceği üzere 2015 sonunda başlayan ve 2016 yılını da etkileyen uluslararası alanda yaşanan olumsuz gelişmeler, sektörü de ciddi bir biçimde etkilemiştir.

Brüt Satış Karı / Net Satışlar oranı yıllar itibariyle düşmüştür ( % 30,3 , % 29,3 , % 21,4).

2015 yılında Net Satışlarda ve Brüt Satış Karında artış görülmesine rağmen, oranın düşmesinin nedeni; brüt satış karındaki artışın, net satışlardaki artıştan düşük olmasıdır. Bunun sebebi de satışların maliyetindeki artıştır. 2016 yılında ise net satışlar 2015 yılına göre % 17,47 oranın- da azalmıştır. Dışarıdan alınan ticari malların maliyetindeki artış, brüt satış karındaki azalı- şın yükseldiğini açıklamaktadır. Çünkü aynı yıl satılan ticari mal maliyeti % 10,5 artmış, satılan hizmet maliyeti ise % 12,6 azalmıştır.

Net Kar / Net Satışlar oranı incelendiğinde 2014 yılında bu oranın % 8; 2015 yılında - % 6,1; 2016 yılında - % 26,4 olduğu görülmektedir. Oranlardan da görüleceği üzere karlılık 2015 ve 2016 yıllarında ciddi bir biçimde azalmıştır (Bkz.Ek.1).

Satılan Malın Maliyeti / Net Satışlar oranı yıllar itibariyle incelendiğinde 2015 ve 2016 yıllarında 2014’e göre bir artış olduğu görülmektedir. Fakat 2016 yılında bu oran 2014’e göre % 69,7’den % 70,7’ye çıktığı görülmektedir. Buradan da görüleceği üzere 2016 yılındaki artış çok daha yüksek oranda gerçekleşmiştir (Bkz.Ek.1).

(11)

43 Faaliyet Giderleri / Net Satışlar oranı incelendiğinde faaliyet giderleri sırasıyla 2014 yı-

lında - % 19,8; 2015 yılında - % 20,49; 2016 yılında - % 25,87 oranında gerçekleşmiştir. Artışa sebep olan en önemli iki kalem; pazarlama, satış ve dağıtım giderleri ve genel yönetim giderleridir.

Faiz Giderleri / Net Satışlar oranı incelendiğinde 2014 yılında bu oranın - % 6,86; 2015 yılında - % 11,44 ve 2016 yılında - % 15,33 olduğu görülmektedir. Buradan da açıkça görülece- ği üzere 2015 ve 2016 yılındaki faiz giderleri yaşanan uluslararası kriz ile beraber aynı yönlü bir seyir izlemiş ve fakat bu krizin sektöre olan çarpan etkisi çok daha fazla olmuştur (Bkz. Ek.1).

4.3. Kar ile Finansal Yükümlülük Arasındaki İlişkileri Gösteren Oranlar

Faiz ve Vergi Öncesi Kar / Faiz Giderleri oranı incelendiğinde 2014 yılında bu oranın % 236; 2015 yılında % 55,6; 2016 yılında - % 68,4 olduğu görülmektedir. Buradan da açıkça görüleceği üzere sektörün faizleri karşılama oranı çok ciddi bir şekilde düşmüş ve hatta 2016 yılında faizi karşılayamaz duruma gelmiştir (Bkz.Ek.1).

5. SONUÇ

Bu çalışmada, Turizm sektörünün 2014-2016 dönemine ait Konsolide Mali Tabloları in- celenmiştir. İncelenen yıllar itibariyle 2014 yılında sektörün kar ettiği, 2015 ve 2016 yılında ise zarar ettiği görülmüştür. 2015 ve 2016 yıllarında sektörün yaşadığı sorunlar, mali tablolarda ciddi tahribata yol açmıştır. Özellikle 2016 yılı zararının bir önceki yıla göre çok daha fazla olduğu görülmüştür. Yıllar itibariyle karlılıktaki düşüş, sektörde yer alan firmaların kendilerin- den kaynaklanan bir sorun olmaktan çok, sistematik riskin sonucudur. Konjonktürel olarak ya- şanan dış politika temelli gelişmeler, tüm sektörleri olduğu gibi konaklama ve yiyecek hizmeti faaliyetleri sektörünü de olumsuz bir biçimde etkilemiştir. Büyük ölçekli firmalar gecikmeli olarak etkilenirken, en fazla etkilenen firmalar ise küçük ölçekli firmalar olmuştur.

Diğer faaliyetlerden olağan gelir ve karlar ile diğer faaliyetlerden olağan gider ve zararlar içerisinde en dikkat çeken kalemler kambiyo karları ve kambiyo zararlarıdır. Net pozisyon olarak bakıldığında 2014 yılında kur değişiminden kaynaklı net kambiyo karı söz konusuyken, takip eden yıllarda net kambiyo zararı görülmektedir.

Yapılmakta olan yatırımlar 2014-2016 döneminde artmıştır. Sektör yatırımlarına devam etmiştir. Fakat jeopolitik konumdan kaynaklanan durumlar ve yaşanan krizler sektörü olumsuz yönde etkilemiştir. Özellikle 2016 yılında, sektörün de öngöremediği sonuçlar yaşanmıştır.

Bir diğer önemli husus da yıllar itibariyle satışların maliyetinde yaşanan artıştır. Büyük ölçekli firmalar, ölçek ekonomisinden faydalandıklarından maliyetleri, küçük ve orta ölçekli firmalara göre nispeten daha düşük düzeyde gerçekleşmiştir.

Karlılık analizinde en dikkat çekici hususlar ise; brüt kar marjının incelenen dönemde pozitif olması, faaliyet kar marjının 2016 yılında negatif olması ve de net kar marjının ve dolayı- sıyla mali rantabilite ve aktif karlılığının 2015 ve 2016 yıllarında negatif olmasıdır. Büyük öl- çekli firmalar, karlılık göstergeleri açısından da küçük ve orta ölçekli firmalara göre daha iyi durumdadır.

(12)

44 KAYNAKLAR

Akdoğan, N. ; Tenker, N. , (1998), Finansal Tablolar ve Mali Analiz Teknikleri, Gazi Kitabevi, 6. Baskı, Ankara.

Akgüç, Öztin, (1998), Finansal Yönetim, Avcıol Basım Yayım, 7. Baskı, İstanbul.

Akgüç, Öztin, (2017), Mali Tablolar Analizi, Avcıol Basım Yayım,16. Baskı, İstanbul.

Bektöre, S. ; Çömlekçi F. ; Sözbilir H. , (1995), Mali Tablolar Analizi, Nisan Kitabevi, Eskişe- hir.

Büker, S. , ; Aşıkoğlu, R. ; Sevil G. , (2007), Finansal Yönetim, Ankara.

Bolak, Mehmet, (2010), İşletme Finansı, Birsen Yayınevi, İstanbul.

Civan, M.; Cenger, H. (2013), “Borsada İşlem Gören Turizm İşletmelerinin Finansal Yapı ve Karlılık Oranları Arasındaki İlişkinin Analizi”, 17. Finans Sempozyumu, Muğla:

Muğla Üniversitesi, ss. 354 – 363.

Ecer, F. ; Günay, F. , (2014), “Borsa İstanbul’da İşlem Gören Turizm Şirketlerinin Finansal Performanslarının Gri İlişkisel Analiz Yöntemiyle Ölçülmesi”, Anatolia: Turizm Araş- tırmaları Dergisi, Cilt 25, Sayı 1, Bahar: 35 – 48.

Erdoğan, M. ve Yamaltdınova, A. (2018), “Borsa İstanbul’a Kayıtlı Turizm Şirketlerinin 2011- 2015 Dönemi Finansal Performanslarının TOPSİS ile Analizi”, Optimum Ekonomi ve Yönetim Bilimleri Dergisi, 5(1), 19-36.

Ergül, N. (2014), “BİST- Turizm Sektöründeki Şirketlerin Finansal Performans Analizi”, Çankı- rı Karatekin Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt 4, Sayı 1, ss.325-340.

Haftacı, Vasfi, (2013), İşletmelerde Finansal Çözümleme, Umuttepe Yayınları, 6. Baskı, Kocae- li.

Kahiloğulları, S. , Karadeniz, E. (2015), “Halka Açık Konaklama Şirketlerinin Finansal Yapıla- rının Analizi: Uluslararası Bir Karşılaştırma”, Çankırı Karatekin Üniversitesi İİBF Der- gisi, 5,ss. 531-548.

Kara, E. ; Çavuş, Fedai M. (2014), “Turizmde Modern Yönetim Uygulamaları”, The Journal of Academic Social Science (Asos Journal), Yıl 2, Sayı 1, Mart, s. 473-485.

Karadeniz, E. (2012), “Turizm Sektörünün Nakit Dönüşüm Süresinin Analizi: İMKB Turizm Şirketleri ve TCMB Sektör Bilançoları Üzerinde Bir Araştırma”, Çağ University Jour- nal of Social Sciences, 9(1), June 2016, 122-145.

Karadeniz, E., Dalak, S., Beyazgül, M. ve Günay, F. (2016), “Konaklama ve Yiyecek Hizmetle- ri Alt Sektöründeki Küçük, Orta ve Büyük Ölçekli İşletmelerin Finansal Performansının Karşılaştırmalı Tablolar Analiz Tekniği İle İncelenmesi”, Muhasebe Bilim Dünyası Dergisi Eylül; 18 (3); 631 – 657.

Karadeniz, E. ; Dalak, S. ; Beyazgül, M.; Günay, F. (2017), “Türk Turizm Sektöründe Finans- man Kararlarının Alt Sektörler Kapsamında Karşılaştırmalı Analizi”, Seyahat ve Otel İşletmeciliği Dergisi / 14(2), 157-170.

(13)

45 Koşan, L.; Karadeniz, E, (2014), “Konaklama ve Yiyecek Hizmetleri Alt Sektörünün Finansal

Performansının Dupont Finansal Analiz Sistemi Kullanılarak İncelenmesi”, Seyahat ve Otel İşletmeciliği Dergisi/ Journal of Travel and Hospitality Management, 11 (2), 2014, 75-89.

Tellioğlu, S. ; Tekin, M. (2016), “Türkiye’de İç Turizm Hareketlerinin İncelenmesi”, The Jour- nal of Academic Social Science (Asos Journal), Yıl 4, Sayı 32, Kasım, s.488-507.

İnternet Kaynakları:

Dünya Turizm Örgütü , (2018), https://www2.unwto.org.

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, (2018), İstatistikler, Reel Sektör İstatistikleri, Sektör Bi- lançoları, http://www.tcmb.gov.tr.

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, (2018), Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, Ödemeler Dengesi İstatistikleri, http://www.tcmb.gov.tr.

TÜRSAB, ; TUADER, (2017), “Turizm Sektör Raporu: 2017 Ocak-Haziran Dönemi”, https://www.tursab.org.tr/dosya/16736/turizm-faaliyet-kitapcigi_16736_492081.PDF

(14)

46 Ek.1. Genel Konsolide Gelir Tablosu (BİN

2014 (%) 2015 (%) 2016 (%)

A-BRÜT SATIŞLAR 14.637.448,9 102,0 16.571.406,3 102,2 13.859.032,4 103,6

1-Yurt İçi Satışlar 13.198.843,6 92,0 14.862.140,0 91,7 12.568.651,4 94,0

2-Yurt Dışı Satışlar 1.197.995,2 8,4 1.403.697,1 8,7 920.782,0 6,9

3-Diğer Gelirler 240.610,1 1,7 305.569,3 1,9 369.599,0 2,8

B-SATIŞ İNDİRİMLERİ (-) (292.529,0) (2,0) (362.573,4) (2,2) (482.953,1) (3,6)

1-Satıştan İadeler (-) (189.052,7) (1,3) (220.234,5) (1,4) (329.188,3) (2,5)

2-Satış İskontoları (-) (89.218,7) (0,6) (133.369,0) (0,8) (142.432,4) (1,1)

3-Diğer İndirimler (-) (14.257,6) (0,1) (8.969,9) (0,1) (11.332,4) (0,1)

C-NET SATIŞLAR 14.344.919,9 100,0 16.208.833,0 100,0 13.376.079,3 100,0

D-SATIŞLARIN MALİYETİ (-) (9.992.354,4) (69,7) (11.457.791,0) (70,7) (10.520.216,5) (78,6) 1-Satılan Mamuller Maliyeti (-) (2.091.005,0) (14,6) (2.281.510,5) (14,1) (2.352.055,8) (17,6) 2-Satılan T icari Mallar Maliyeti (-) (611.335,9) (4,3) (624.858,9) (3,9) (690.514,4) (5,2) 3-Satılan Hizmet Maliyeti (-) (7.236.401,3) (50,4) (8.406.672,8) (51,9) (7.344.036,5) (54,9)

4-Diğer Satışların Maliyeti (-) (53.612,2) (0,4) (144.748,8) (0,9) (133.609,7) (1,0)

BRÜT SATIŞ KARI VEYA ZARARI 4.352.565,5 30,3 4.751.042,0 29,3 2.855.862,9 21,4

E-FAALİYET GİDERLERİ (-) (2.839.677,4) (19,8) (3.321.125,2) (20,5) (3.461.152,3) (25,9)

1-Araştırma ve Geliştirme Giderleri (-) (5.419,1) (0,0) (3.688,1) (0,0) (81,4) (0,0)

2-Pazarlama,Satış ve Dağıtım Giderleri (-) (667.955,1) (4,7) (870.889,6) (5,4) (1.034.814,2) (7,7) 3-Genel Yönetim Giderleri (-) (2.166.303,2) (15,1) (2.446.547,4) (15,1) (2.426.256,7) (18,1)

FAALİYET KARI VEYA ZARARI 1.512.888,1 10,5 1.429.916,8 8,8 (605.289,5) (4,5)

F-DİĞER FAAL.O LAĞAN GELİR VE KARLAR 2.188.469,4 15,3 3.293.079,9 20,3 2.310.877,7 17,3

1-İştiraklerden T emettü Gelirleri 12.945,0 0,1 26.871,4 0,2 52.783,7 0,4

2-Bağlı Ortaklıklardan T emettü Gelirleri 19.730,3 0,1 13.874,7 0,1 29.407,2 0,2

3-Faiz Gelirleri 137.072,1 1,0 138.174,7 0,9 145.966,7 1,1

4-Komisyon Gelirleri 6.011,9 0,0 8.912,8 0,1 7.465,2 0,1

5-Konusu Kalmayan Karşılıklar 8.013,3 0,1 8.065,7 0,0 10.953,0 0,1

6-Menkul Kıymet Satış Karları 33.073,5 0,2 7.108,9 0,0 95.358,1 0,7

7-Kambiyo Karları 1.649.229,0 11,5 2.788.537,4 17,2 1.677.514,6 12,5

8-Reeskont Faiz Gelirleri 322,4 0,0 523,9 0,0 699,5 0,0

9-Enflasyon Düzeltmesi Karları 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

10-Diğer Olağan Gelir ve Karlar 322.071,9 2,2 301.010,3 1,9 290.729,7 2,2

G-DİĞER FAAL.O LAĞAN GİDER VE ZARARLAR (-) (1.533.486,5) (10,7) (3.794.868,7) (23,4) (3.206.880,2) (24,0)

1-Komisyon Giderleri (-) (41.544,9) (0,3) (50.429,2) (0,3) (45.501,6) (0,3)

2-Karşılık Giderleri (-) (23.029,5) (0,2) (65.689,6) (0,4) (42.279,4) (0,3)

3-Menkul Kıymet Satış Zararları (-) (2.888,0) (0,0) (7.501,8) (0,0) (3.128,2) (0,0)

4-Kambiyo Zararları (-) (1.341.421,9) (9,4) (3.580.554,7) (22,1) (3.043.999,3) (22,8)

5-Reeskont Faiz Giderleri (-) (594,5) (0,0) (318,1) (0,0) (288,9) (0,0)

6-Enflasyon Düzeltmesi Zararları (-) 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

7-Diğer Olağan Gider ve Zararlar (-) (124.007,7) (0,9) (90.375,3) (0,6) (71.682,8) (0,5)

H-FİNANSMAN GİDERLERİ (-) (984.412,8) (6,9) (1.855.225,9) (11,4) (2.050.475,6) (15,3) 1-Kısa Vadeli Borçlanma Giderleri (-) (633.899,8) (4,4) (1.023.782,3) (6,3) (1.156.645,4) (8,6) 2-Uzun Vadeli Borçlanma Giderleri (-) (350.513,0) (2,4) (831.443,6) (5,1) (893.830,2) (6,7)

O LAĞAN KAR VEYA ZARAR 1.183.458,1 8,3 (927.098,0) (5,7) (3.551.767,6) (26,6)

I-O LAĞANDIŞI GELİR VE KARLAR 488.850,9 3,4 343.959,6 2,1 465.897,8 3,5

1-Önceki Dönem Gelir ve Karları 22.643,1 0,2 31.576,5 0,2 25.086,4 0,2

2-Diğer Olağandışı Gelir ve Karlar 466.207,9 3,2 312.383,0 1,9 440.811,4 3,3

J-O LAĞANDIŞI GİDER VE ZARARLAR (-) (333.423,7) (2,3) (240.686,3) (1,5) (367.933,3) (2,8)

1-Çalışmayan Kısım Gider ve Zarar.(-) (5.727,0) (0,0) (9.071,7) (0,1) (31.141,0) (0,2)

2-Önceki Dönem Gider ve Zararları (-) (15.241,5) (0,1) (10.257,0) (0,1) (12.016,4) (0,1)

3-Diğer Olağandışı Gider ve Zarar.(-) (312.455,1) (2,2) (221.357,7) (1,4) (324.775,9) (2,4)

DÖ NEM KAR VEYA ZARARI 1.338.885,4 9,3 (823.824,8) (5,1) (3.453.803,1) (25,8)

1-Dönem Karı 1.793.154,5 12,5 1.053.547,9 6,5 616.360,9 4,6

2-Dönem Zararı (-) (454.269,1) (3,2) (1.877.372,7) (11,6) (4.070.164,0) (30,4)

K-DÖ NEM KARI VERGİ/ DİĞ. YASAL YÜK.KARŞ. (-) (197.758,0) (1,4) (168.241,3) (1,0) (81.653,0) (0,6)

DÖ NEM NET KAR VEYA ZARARI 1.141.127,4 8,0 (992.066,1) (6,1) (3.535.456,0) (26,4)

Firma Sayısı 551 551 551

(15)

47 Ek.2. Konsolide Büyük Ölçekli Firma Gelir Tablosu (BİN TL)

2014 (%) 2015 (%) 2016 (%)

A-BRÜT SATIŞLAR 5.194.157,3 103,2 5.990.409,8 103,2 5.806.433,3 105,3

1-Yurt İçi Satışlar 4.544.002,7 90,2 5.200.802,9 89,6 4.994.813,3 90,6

2-Yurt Dışı Satışlar 581.586,4 11,6 713.329,9 12,3 730.478,0 13,2

3-Diğer Gelirler 68.568,2 1,4 76.277,1 1,3 81.142,1 1,5

B-SATIŞ İNDİRİMLERİ (-) (159.127,1) (3,2) (186.101,4) (3,2) (291.127,7) (5,3)

1-Satıştan İadeler (-) (122.846,3) (2,4) (143.293,8) (2,5) (231.538,5) (4,2)

2-Satış İskontoları (-) (30.085,7) (0,6) (40.054,3) (0,7) (54.470,5) (1,0)

3-Diğer İndirimler (-) (6.195,1) (0,1) (2.753,2) (0,0) (5.118,8) (0,1)

C-NET SATIŞLAR 5.035.030,2 100,0 5.804.308,4 100,0 5.515.305,6 100,0

D-SATIŞLARIN MALİYETİ (-) (3.600.070,9) (71,5) (4.081.746,0) (70,3) (4.117.244,1) (74,7) 1-Satılan Mamuller Maliyeti (-) (1.363.725,0) (27,1) (1.584.010,4) (27,3) (1.665.988,9) (30,2) 2-Satılan T icari Mallar Maliyeti (-) (343.287,9) (6,8) (396.092,5) (6,8) (449.346,0) (8,1) 3-Satılan Hizmet Maliyeti (-) (1.882.973,7) (37,4) (2.096.380,2) (36,1) (1.971.401,8) (35,7)

4-Diğer Satışların Maliyeti (-) (10.084,4) (0,2) (5.262,8) (0,1) (30.507,4) (0,6)

BRÜT SATIŞ KARI VEYA ZARARI 1.434.959,3 28,5 1.722.562,5 29,7 1.398.061,5 25,3

E-FAALİYET GİDERLERİ (-) (1.091.651,2) (21,7) (1.321.527,4) (22,8) (1.504.982,1) (27,3)

1-Araştırma ve Geliştirme Giderleri (-) 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

2-Pazarlama,Satış ve Dağıtım Giderleri (-) (387.486,5) (7,7) (477.365,8) (8,2) (668.560,8) (12,1)

3-Genel Yönetim Giderleri (-) (704.164,8) (14,0) (844.161,6) (14,5) (836.421,3) (15,2)

FAALİYET KARI VEYA ZARARI 343.308,1 6,8 401.035,1 6,9 (106.920,6) (1,9)

F-DİĞER FAAL.O LAĞAN GELİR VE KARLAR 389.395,6 7,7 590.305,9 10,2 492.879,4 8,9

1-İştiraklerden T emettü Gelirleri 674,6 0,0 0,0 0,0 27.681,1 0,5

2-Bağlı Ortaklıklardan T emettü Gelirleri 1.951,2 0,0 3.457,2 0,1 6.194,5 0,1

3-Faiz Gelirleri 18.672,0 0,4 31.476,3 0,5 27.297,3 0,5

4-Komisyon Gelirleri 57,9 0,0 70,5 0,0 67,5 0,0

5-Konusu Kalmayan Karşılıklar 1.389,4 0,0 1.129,0 0,0 1.156,0 0,0

6-Menkul Kıymet Satış Karları 148,9 0,0 7,4 0,0 55,3 0,0

7-Kambiyo Karları 243.754,6 4,8 459.482,9 7,9 330.653,9 6,0

8-Reeskont Faiz Gelirleri 59,4 0,0 119,3 0,0 0,0 0,0

9-Enflasyon Düzeltmesi Karları 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

10-Diğer Olağan Gelir ve Karlar 122.687,5 2,4 94.563,4 1,6 99.773,7 1,8

G-DİĞER FAAL.O LAĞAN GİDER VE ZARARLAR (-) (241.782,0) (4,8) (565.337,2) (9,7) (510.749,4) (9,3)

1-Komisyon Giderleri (-) (12.503,1) (0,2) (13.560,6) (0,2) (15.346,8) (0,3)

2-Karşılık Giderleri (-) (6.383,8) (0,1) (8.852,8) (0,2) (13.134,6) (0,2)

3-Menkul Kıymet Satış Zararları (-) 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

4-Kambiyo Zararları (-) (171.521,0) (3,4) (512.673,6) (8,8) (450.927,4) (8,2)

5-Reeskont Faiz Giderleri (-) (2,6) (0,0) 0,0 0,0 0,0 0,0

6-Enflasyon Düzeltmesi Zararları (-) 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

7-Diğer Olağan Gider ve Zararlar (-) (51.371,5) (1,0) (30.250,3) (0,5) (31.340,6) (0,6)

H-FİNANSMAN GİDERLERİ (-) (151.466,8) (3,0) (351.769,1) (6,1) (329.852,4) (6,0) 1-Kısa Vadeli Borçlanma Giderleri (-) (69.349,4) (1,4) (191.263,1) (3,3) (153.670,9) (2,8) 2-Uzun Vadeli Borçlanma Giderleri (-) (82.117,4) (1,6) (160.506,0) (2,8) (176.181,5) (3,2)

O LAĞAN KAR VEYA ZARAR 339.454,9 6,7 74.234,7 1,3 (454.643,0) (8,2)

I-O LAĞANDIŞI GELİR VE KARLAR 79.607,3 1,6 50.101,7 0,9 43.913,1 0,8

1-Önceki Dönem Gelir ve Karları 5.453,1 0,1 179,4 0,0 0,3 0,0

2-Diğer Olağandışı Gelir ve Karlar 74.154,2 1,5 49.922,2 0,9 43.912,8 0,8

J-O LAĞANDIŞI GİDER VE ZARARLAR (-) (38.570,4) (0,8) (31.444,7) (0,5) (64.914,5) (1,2)

1-Çalışmayan Kısım Gider ve Zarar.(-) 0,0 0,0 (10,6) (0,0) 0,0 0,0

2-Önceki Dönem Gider ve Zararları (-) (1.029,0) (0,0) (2.940,3) (0,1) (2.350,4) (0,0)

3-Diğer Olağandışı Gider ve Zarar.(-) (37.541,4) (0,7) (28.493,8) (0,5) (62.564,1) (1,1)

DÖ NEM KAR VEYA ZARARI 380.491,7 7,6 92.891,7 1,6 (475.644,4) (8,6)

1-Dönem Karı 436.603,6 8,7 271.624,4 4,7 211.168,8 3,8

2-Dönem Zararı (-) (56.111,8) (1,1) (178.732,7) (3,1) (686.813,2) (12,5)

K-DÖ NEM KARI VERGİ/ DİĞ. YASAL YÜK.KARŞ. (-) (49.977,0) (1,0) (45.940,1) (0,8) (29.061,4) (0,5)

DÖ NEM NET KAR VEYA ZARARI 330.514,7 6,6 46.951,6 0,8 (504.705,8) (9,2)

Firma Sayısı 14 14 14