Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 6, Sayı: 73, Temmuz 2018, s

(1)

_____________________________________________________________________________________

Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 6, Sayı: 73, Temmuz 2018, s. 546-563

Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date Yayınlanma Tarihi / The Publication Date 06.06.2018 21.07.2018

Oğuzhan NACAROĞLU

Erciyes Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Doktora Öğrencisi onacaroglu44@gmail.com

Doç. Dr. Oktay BEKTAŞ

Erciyes Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Fen Bilgisi Öğretmenliği obektas@erciyes.edu.tr

ORTAOKUL BEŞİNCİ SINIF FEN BİLİMLERİ DERS KİTABININ ÖĞRETMEN GÖRÜŞLERİNE GÖRE DEĞERLENDİRİLMESİ

Öz

Bu araştırma, 2017-2018 eğitim-öğretim yılında kullanılan ortaokul beşinci sınıf fen bilimleri ders kitabının fen bilimleri öğretmenlerinin görüşlerine göre değer- lendirilmesini amaçlamıştır. Çalışma, nicel araştırma yönteminin deseni olan tarama kullanılarak yapılmıştır. Çalışmanın örneklemini Malatya ilinde farklı ortaokul- larda görev alan 134 fen bilimleri öğretmeni oluşturmaktadır. Çalışmada fen bilimleri ders kitabı değerlendirme ölçeği kullanılmıştır. Ölçek, alan yazın taraması ya- pılarak düzenlenmiş olup, tasarım-düzen, içerik, dil-anlatım ve değerlendirme bo- yutlarını içeren toplam 26 maddeden oluşmaktadır. Oluşturulan ölçeğe gerekli ge- çerlik ve güvenirlik çalışması yapılmış ve Cronbach alfa güvenirlik katsayısı 0.941 olarak bulunmuştur. Verilerin analizi SPSS kullanılarak yapılmıştır. Yürütülen istatistiksel işlemler, beşinci sınıf fen bilimleri ders kitabının belirlenen boyutlara göre değerlendirilmesinde, cinsiyete ve mesleki kıdeme göre istatistiksel olarak anlamlı bir farklılığın bulunmadığını, belirlenen boyutlara katılımcıların genel olarak orta düzeyde katıldıklarını göstermiştir. Elde edilen bulgular, ders kitabında soru sayı- sının arttırılmasını ve ünitelerdeki konulara ait kavram yanılgılarının ders kitabında verilmesi gerektiğini göstermektedir. Etkili bir fen bilimleri ders kitabı için öneri- lerde bulunulmuştur.

Anahtar kelimeler: Fen Eğitimi, Fen Bilimleri Ders Kitabı, Tarama, Nicel Araştırma.

(2)

Ortaokul Beşinci Sınıf Fen Bilimleri Ders Kitabının Öğretmen Görüşlerine Göre Değerlendi- rilmesi

The Journal of Academic Social Science Yıl:6, Sayı: 73, Temmuz 2018, s. 546-563

547 EVALUATION OF THE FIFTH GRADE SCIENCE TEXTBOOK BASED

ON TEACHER'S VIEWS Abstract

This research aimed to evaluate the fifth grade science course textbook used in 2017-2018 education year according to the opinions of science teachers. The study was carried out using a quantitative survey method. 134 science teachers working in different middle schools in the Malatya province constitute the teacher's sample.

The science book evaluation scale was used in the study. The scale consists of 26 items, including design-order, content, language-expression and evaluation dimensions The required validity and reliability study was performed on the generated scale and the Cronbach alpha reliability coefficient was found to be 0.941. Analysis of the data was made using SPSS. In the evaluation of the statistical process performed according to the dimensions determined in the fifth grade science textbook, it was shown that there was no statistically significant difference by means of gen- der, occupational seniority and the participants in the determined dimensions gene- rally participated moderately. The findings show that the number of questions in the textbook should be increased and the misconceptions of the topics in the units should be given in the course book. Recommendations have been made for an ef- fective science textbook.

Keywords: Science Education, Science Course Book, Survey, Quantitative Research.

1. GİRİŞ

Teknoloji ve bilimdeki hızlı gelişmeler tüm alanları etkilemektedir. Bu gelişim ve deği- şimlere ayak uydurmak zorunda olan ve bu süreçlerle birlikte devamlı dinamik bir yapıya sahip olması gereken alanlardan birisi de eğitimdir. Bununla bağlantılı olarak eğitim alanında kullanı- lan materyaller, kitaplar da bu değişime uyum sağlamak zorundadır. Eğitime olumlu katkı sağ- layacak teknolojilerin, eğitim alanına girmiş olmasına rağmen öğrenciler için ders kitapları önemli bir kaynak olarak yerini korumaktadır (Güneş, Çelikler ve Gökalp, 2008; Tel, 2014).

Ders kitapları, öğretmen ve öğrencilerin derslerde en sık başvurdukları temel kaynaklar- dır. Öğretim programlarında yer alan konulara ait bilgileri planlı ve düzenli bir biçimde incele- yip açıklayan, bilgi kaynağı olarak öğrenciyi dersin kazanımlarına göre yönlendiren ana mater- yallerdir (Ünsal ve Güneş, 2003). Sınıf içinde kullanılması önerilen çeşitli geleneksel ve modern araç-gereçler olmakla birlikte yapılan araştırmalar günümüzde de kitabın sınıf içindeki yerinin çok önemli olduğunu, öğretmenlerin birçok etkinliği kitapla birlikte yaptığı görülmektedir (Ceyhan ve Yiğit, 2004). Fen bilimleri öğretimi ders kitapları ile sınırlı olmasa da, öğrencilerin okullardaki fen bilimleri derslerinde ne öğrendiklerini ortaya koymak için kitaplar önemli bir yere sahip olup (Chiang-Soong ve Yager, 1993), içeriğinde bulunan deneysel çalışmalar sebe- biyle, laboratuarlarda da kullanılacak önemli yapıya sahiptir (Nakiboğlu, 2009).

Fen bilimleri ve diğer ders kitaplarının öneminin yanında yeni program geliştirme ve müfredat tayininde öğretmenin rolü de çok önemlidir. Yeni program geliştirme çalışmalarında öğretmenlerin tutum ve görüşlerinin son derece önemli olduğu belirtilmektedir (Sch- remer,1991). Huinker ve Madison (1997), fen bilgisi eğitimi alanındaki bir araştırmasında; öğ-

(3)

548 retmenlerin fen bilgisi öğretimine yönelik inanç ve tutumlarını araştırmış olup öğretmenlerin,

fen bilgisi öğretmedeki davranışlarının şekillenmesinde çok önemli bir rol üstlendiğini belirt- miştir. Bu yüzden hazırlanacak veya geliştirilecek bir öğretim programı, hazırlanacak ders ki- tapları öğretmen görüşlerini dikkate alarak oluşturulmalıdır. Ayrıca oluşturulduktan sonra da yine öğretmenlere başvurularak uygulama esnasında eksiklikleri ortaya çıkarılmalıdır. Öğret- menler, programın uygulanması esnasında sorunların giderilmesini sağlar ve bu alandaki eksik- liği en iyi şekilde doldururlar (Elbaz, 1991; aktaran Karatepe ve diğerleri, 2004).

Ders kitabı önemli bir öğrenme aracı olduğu için öğrenci katılımını ön plana çıkarmalı, kavram yanılgılarının ve yanlış öğrenmelerin önüne geçmelidir. Kırbaşlar, Özsoy-Güneş, Avcı ve Atalar (2012), dördüncü sınıftan sekizinci sınıfa kadar olan on ayrı fen ve teknoloji ders ki- taplarını kavram yanılgıları açısından incelemiştir. Bu araştırmada elde edilen bulgulara göre ders kitaplarının öğrencilerde kavram yanılgılarının ortaya çıkmasına neden olduğu belirtilmiş olup kavram yanılgılarına sebep olan etmenler ortaya konulmuştur. Ayrıca dördüncü sınıf fen bilgisi ders kitabındaki fizik konularının da incelendiğinde benzer sonuçların olduğu görülmek- tedir (Ünsal ve Güneş, 2002).

Ders kitapları bilimsel süreç becerilerine önem vermelidir. Bilimsel süreç becerilerinin önemi Fen Bilimleri Programı’nın temel amaçlarından birinde şöyle ifade edilmiştir: “Günlük yaşam sorunlarına ilişkin sorumluluk alınmasını ve bu sorunları çözmede fen bilimlerine ilişkin bilgi, bilimsel süreç becerileri ve diğer yaşam becerilerinin kullanılmasını sağlamak” (MEB, 2013). İlk olarak nitelikli bir ders kitabı, öğrencinin ilgisini çekmeli, derse karşı ilgisini arttır- malıdır. Ayrıca öğrencinin öğrenmesi için fırsatlar sunabilmeli ve çocuğun kitapla bağlantısı kuvvetlendirmelidir (Aral ve Gürsoy, 2000). Fen bilimleri dersi öğretim programı’nın vizyonu;

bireysel farklılıkları ne olursa olsun bütün öğrencilerin fen bilimleri okuryazarı olarak yetişme- sidir (MEB, 2013). Fen ve teknoloji okuryazar bir birey yetiştirmek istiyorsak eğitim ve öğre- timle ilgili tüm alanlar çok iyi bir şekilde organize olması gerekiyor. Bu durumla ilgili olarak ders kitaplarının yeri yadsınamaz bir gerçektir.

İlgili alan yazın araştırıldığında, ders kitaplarının değerlendirilmesine yönelik çalışmalara sıklıkla rastlanmakta olup, bu çalışmaların ağırlıklı olarak ders kitabının içeriğinin veya özellik- lerinin nasıl olması gerektiği konusuna odaklandığı görülmektedir ( Kanlı ve Yağbasan, 2004;

Morgil ve Yılmaz, 1999; Tekbıyık, 2006; Wang, 1998). Örneğin Bakar, Keleş ve Koçakoğlu (2009) fen ve teknoloji dersi kitap setlerini öğretmen görüşleri doğrultusunda değerlendirmesini yapmış ve etkinlikler için belirtilen sürenin yetersiz olduğunu ifade etmiştir. Aynı şekilde Ayva- cı ve Ernas (2009), yapılandırmacı kuram açısından öğretmen kılavuz kitaplarını öğretmen gö- rüşlerine göre incelemiş ve bununla ilgili olarak etkinliklere ayrılan sürelerin az olduğu sonucu- na varmıştır. Yazıcı ve İnce de (2015) ortaokul fen bilimleri dersi çalışma kitaplarının kullanı- mında ortaya çıkan zorlukları, öğretmen görüşleri doğrultusunda incelemişler ve öğretmenlerin ders süresinin yetersiz olduğu ve arttırılması gerektiği yönünde sonuç elde etmişlerdir. Ayrıca kazanımlara ilişkin etkinliklerin sayılarının çoğaltılması ve etkinliklerin öğrenci düzeyi göz önüne alınarak tekrar düzenlenmesi olmuştur. Kimya öğretmenleri tarafından ortaöğretim kimya ders kitaplarının değerlendirildiği tarama çalışmasında ise kimya öğretmenlerinin ders kitapları- nı yetersiz buldukları ifade edilmiştir (Akkuş, Üner, ve Kazak, 2014). Ayrıca öğretmenlerin başka eğitimsel araçlara yöneldikleri ortaya konulmuş olup öğretmenlerin sadece ders kitapları- nı kazanımları takip etmek için kullandığı tespit edilmiştir.

(4)

549 Bütün bu değerlendirmeler çerçevesinde oluşturulan ders kitaplarının süreç içerisinde et-

kisinin gözlemlenmesi gerekmektedir. Burada da en önemli kaynağımız kitapla içi içe olan öğ- retmen ve öğrencilerdir. Bu bağlamda çalışma önem arz etmektedir. Ayrıca yapılan çalışma ile elde edilecek bulgular, program ve kitap hazırlayıcılarına olumlu ya da olumsuz dönütler verecektir. Bu dönütler sayesinde eğer olumsuz bir durum gözlemlenirse, kitap hazırlayıcılarının gereken düzenlemeleri yapabilmelerine ve kitabın uygulayıcısı olan öğretmenlere uygulama esnasında gereken planlamaları yapmalarına imkân verecektir. Bu düşünceyle çalışmanın amacı aşağıda ayrıntılı bir şekilde belirtilmiştir.

1.1. Çalışmanın Amacı

Bu araştırmada, fen bilgisi öğretmenlerinin 2017-2018 eğitim öğretim yılında kullanılan 5. sınıf fen bilimleri ders kitabına yönelik düşüncelerinin neler olduğu belirlenmek istenmiştir.

Araştırmanın sonucunda 5. sınıf fen bilimleri ders kitabının öğretmenler açısından olumlu ve olumsuz boyutları belirlenerek öğretmenlerin öğrenme sürecini yeniden organize etmelerine, yeni ders kitap ve materyalleri oluşturulurken elde edilen bu verilerin, oluşturulan ders kitabı ile ilgili gerekli düzenlemeler konusunda uzmanlara yardımcı olacağı düşünülmektedir.

Tüm bu açıklamalar ışığında çalışmanın araştırma sorusu “Fen bilgisi öğretmenlerinin 5.

sınıf fen bilimleri ders kitabı hakkında görüşleri nelerdir?” şeklinde olmuştur. Bu araştırma so- rusuna yönelik belirlenen alt problemler şunlardır:

1) Fen bilimleri öğretmenlerinin kullandıkları fen bilimleri ders kitabına ilişkin;

tasarım-düzen, içerik, dil-anlatım ve değerlendirme ile ilgili özellikler açısından uygunluk düzeyleri nedir?

2) Kadın ve erkek öğretmenler arasında 5. sınıf fen bilimleri ders kitabına ait gö- rüşler açısından istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık var mıdır?

3) Fen bilgisi öğretmenlerinin 5. sınıf fen bilimleri ders kitabı hakkında görüşleri mesleki kıdeme göre istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık göstermekte midir?

2. YÖNTEM 2.1. Araştırmanın Modeli

Bu araştırma, nicel araştırma yöntemi desenlerinden tarama deseni kullanılarak yapılmış- tır. Bir konuya ya da olaya ilişkin katılımcıların görüşlerinin ya da ilgi, beceri, yetenek, tutum vb. özelliklerinin belirlendiği genellikle diğer araştırmalara göre daha büyük örneklemler üze- rinde yapılan araştırmalara tarama araştırmaları denir (Fraenkel ve Wallen, 2006). Yapılan ça- lışmada fen bilimleri öğretmenlerinin görüşleri belirlenmek istenmiştir. Bundan dolayı tarama deseni tercih edilmiştir.

2.2. Evren ve Örneklem

Bu araştırmanın ulaşılabilir evrenini 2017-2018 yılında Malatya ilinde görev yapan devlet ya da özel okullarda çalışan fen bilimleri öğretmenleri oluşturmaktadır. Araştırmanın örnekle- mini ise merkez ve Akçadağ, Kuluncak, Darende, Doğanşehir ve Hekimhan ilçelerinde görev yapan fen bilimleri öğretmenleri oluşturmaktadır. Çalışmanın örneklemi belirlenirken olasılık temelli olmayan örnekleme yönteminden kartopu örnekleme kullanılmıştır. Örneklem seçiminde okulların farklı alanlarda ve geniş bir bölgeye yayılmış olmasına dikkat edilmiştir.

(5)

550 Araştırmaya katılan öğretmenlerin cinsiyet, yaş ve mesleki kıdemine ait frekans ve yüzde

değerleri Tablo 1’de verilmiştir:

Tablo 1 Araştırmaya katılan öğretmenlerin cinsiyet, yaş, ve mesleki kıdemine ait dağılımı

Kişisel özellikler f %

Cinsiyet

Kadın 62 46,3

Erkek 72 53,7

Yaş

20-30 47 35,1

31-40 58 43,3

41-50 24 17,9

51-60 5 3,7

Mesleki kıdem

1-5 yıl 35 26,1

6-10 yıl 42 31,3

11-15 yıl 29 21,6

16-20 yıl 12 9

21 yıl ve üzeri 16 12

2.3.Veri Toplama Araçları

Bu araştırmada 5. sınıf fen bilimleri ders kitabı; tasarım-düzen, içerik, dil-anlatım ve de- ğerlendirme olmak üzere dört bölümde değerlendirilmiştir. Uygulamaya geçmeden önce alan yazın taraması yapılarak kullanılabilecek ölçekler belirlenmiştir. Daha sonra Çakır (2009), Çep- ni ve Keleş (2001) tarafından geliştirilen ölçeklerin amaca uygun olduğu görülmüştür. Bu öl- çeklerden yaralanarak 26 maddeden oluşan 5’li likert tipi ölçek düzenlenmiştir.

Ölçeğin oluşturulması sürecinde; fen eğitiminde uzman bir kişinin, bir Türkçe ve iki fen bilimleri öğretmeninin görüşleri alınmıştır. Bu bağlamda öncelikle var olan ölçeklerdeki maddeler fen bilimleri ders kitabına uyarlanmıştır. Uyarlanan ölçeğin amaca uygunluğu, yapısı ve oluşturulan maddelerin hangi faktör altında toplanması gerektiği fen eğitiminde uzman bir kişi- nin görüşü alınarak yeniden düzenlenmiştir. Daha sonra fen bilimleri öğretmenlerin, hazırlanan ölçekteki maddelerin ders kitabıyla bağlantısı hakkında görüşleri alınmıştır. En son olarak Türkçe öğretmenin yazım ve imla noktasında görüşleri alınarak ölçeğe son hali verilmiştir.

Oluşturulan ölçek formatı öğretmenlere uygulanmıştır.

Ölçekteki sorulan sorulara öğretmenlerden 5 seçenekten birini seçerek cevaplamaları is- tenmiştir. Hiç katılmıyorum 1, katılmıyorum 2, kararsızım 3, katılıyorum 4, tamamen katılıyo- rum 5 puan olarak belirlenmiştir. Ayrıca öğretmenlerin demografik özelliklerini incelemek amacıyla sorular eklenmiştir.

2.4.Geçerlik ve Güvenirlik

Bu çalışmayı yürütürken iç ve dış geçerliliği etkileyen etmenleri kontrol altına almak amacıyla değişik önlemler alınmıştır. Bu önlemleri şu şekilde sıralayabiliriz:

(6)

551 - Çalışmada kullanılan ölçeğin kapsam geçerliliğini sağlamak için uygulama öncesinde

değişik uzmanların görüşleri alınmıştır.

- Çalışmanın katılımcıları rastgele seçilmiştir. Ayrıca çalışmanın amacına yönelik katı- lımcıları 5. sınıf fen bilimleri dersine giren fen bilimleri öğretmenleri oluşturmuştur.

- Araştırmanın dış geçerliliğini artırmak için araştırma modeli, örneklem, verilerin top- lanması, veri toplama araçları, verilerin analizi ve bulgular ayrıntılı olarak ifade edil- miştir. Araştırmanın bulguları ifade edilirken yorum yapmaktan kaçınılmıştır.

- Uygulama esnasında iç geçerliliği sağlamak adına katılımcılarla yüz yüze iletişime ge- çilmeye çalışılmıştır. Bu da güveni arttırmıştır.

- Katılımcılara ölçek uygulamadan önce gerekli açıklamalar yapılmış ve ifadelere rahat bir şekilde cevap vermeleri sağlanmıştır.

Bu çalışmada 134 katılımcı üzerinde uygulanan ölçeğin güvenirliğini sağlamak için kul- lanılan değer Cronbach alfa katsayısıdır ve 0.941 olarak hesaplanmıştır. Elde edilen bu değere göre kullanılan ölçekle birlikte bulunan bulguların güvenirliğinin yüksek olduğu ifade edilebilir.

Geçerlik ve güvenirliği sağlamak adına bilimsel yönden önerilen önlemler ve bu önlemlerden hangilerinin bu yapılan çalışmada alındığı Tablo 2’de gösterilmiştir:

Tablo 2 Yapılan çalışmada alınan geçerlik güvenirlik önlemleri

Önerilen Önlemeler Alınan Önlemler

Geçerlilik

Veri toplama aracı ve sürecinin açıklanması 

Veri analiz sürecinin açıklanması 

Varsayımlar ve sınırlılıkların betimlenmesi 

Örneklem özelliklerinin açıklanması 

Katılımcı gönüllülüğünün sağlanması 

Geçerlilik ve güvenirlik önlemlerinin açıklanması 

Evrenin tanımlanması 

Güvenirlik

Uzman görüşünün alınması 

Güvenirlik hesaplamalarının belirtilmesi 

2.5.Verilerin Analizi

Bu çalışmada ölçek aracının kesinlikle katılıyorum’dan kesinlikle katılmıyorum’a doğru 5li likert tipi ölçek halinde puanlaması yapılmıştır. Kullanılan bu likert tipi ölçekteki maddeler için “kesinlikle katılıyorum” kısmına 5 puan, “katılıyorum” kısmına 4 puan, “kararsızım” kıs- mına 3 puan, “katılmıyorum” kısmına 2 puan ve “kesinlikle katılmıyorum” kısmına 1 puan veri- lerek işlemler yapılmıştır. Gerekli analizleri yapmak için SPSS 22.0 for Windows” paket prog- ramı kullanılmıştır. Analize geçmeden öncelikle elde edilen tüm formlara veri girişinde herhan- gi bir hatada tekrar gerekli formu inceleyebilmek için 1’den 134’e kadar sayılar verilmiştir.

Ayrıca her bir form yönergeye uygun doldurulup doldurulmadığı kontrol edilmiştir. Daha sonra her bir form dikkatli bir şekilde verilen numara sırasına göre bilgisayara ortamına girilmiştir.

(7)

552 Katılımcıların sayılabilir verilerine ve kişisel bilgilerini analiz etmek için frekans (f) yüz-

de (%), aritmetik ortalama ve standart sapma değerlerinden yararlanılmıştır. Öncelikle maddelerin uygunluğu ve belirtilen betimsel ve çıkarıma dayalı analizlerin yapılabilmesi için ölçekteki tüm maddelerin ve her bir faktörün, verilen cevaplar doğrultusunda elde edilen sayısal veriler kullanılarak normal dağılım gösterip göstermediği araştırılmıştır. Bunun için Tablo 5 oluşturul- muştur:

Tablo 5 Her bir faktöre ait normalliği belirlemek için bulunan istatistiksel veriler

x

^Med-_yan ^Mod ^Std.Sapm_a ^Çarpıklık ^Basıklık ^Min. ^Mak.

Tasarım ve Düzen

16,7

6 18 10 5,61 -,50 -.79 5 25

İçerik 38,0

8 37 35 10,1 -,13 -,93 17 57

Dil ve Anlatım 12,3 12 12 2,59 -,47 ,42 4 18

Değerlendirme 17,5 19 19 4,14 -,53 -,54 6 25

Toplam Madde 84,7

8 83 106 19,37 -,23 -1.0 43 121

Normal dağılımı test etmek için ortalama, mod ve medyan değerlerinin aynı ya da birbirine yakın olması beklenir. Ayrıca çarpıklık ve basıklık değerlerine de bakılabilir. Verilerin normal dağılım gösterebilmesi için bu değerlerin -1 ve +1 değerleri arasında olması gerekir (Fraen- kel ve Wallen; 2000).

Bu değerlendirmeler ışığında Tablo 5’e bakıldığında basıklık ve çarpıklık değerinin -1 ve +1 değerleri arasında olduğu görülmektedir. Bu durumda ölçeği oluşturan maddelerin normal dağılım gösterdikleri ifade edilebilir. Ayrıca “İçerik”, Dil Anlatım”, ve “Değerlendirme” bölüm- leri için mod, medyan ve ortalamaya ait değerlere baktığımız zaman birbirine oldukça yakın oldukları görülmektedir. Bu değerlendirmeyle de ölçekteki maddelerin normal dağılım göster- dikleri ifade edilebilir. Alt problemleri çözümlemek için çıkarıma dayalı istatistiksel analizler kullanılmıştır. Bu bağlamda alt problemler için yürütülecek istatistiksel çalışmalar şu şekildedir:

Birinci alt probleme ait fen bilimleri öğretmenlerinin kullandıkları fen bilimleri ders kita- bına ilişkin; tasarım-düzen, içerik, dil-anlatım ve değerlendirme ile ilgili özellikler açısından görüşlerini belirlemek için maddelere verilen cevaplar doğrultusunda frekans, yüzde, aritmetik ortalama ve standart sapma hesaplamaları yapılmıştır.

İkinci alt probleme ait katılımcıların 5. sınıf fen bilimleri ders kitabı hakkında görüşleri- nin cinsiyete göre anlamlı bir farklılık gösterip göstermediğini belirlemek için “ilişkisiz örnek- lem t testi” kullanılmıştır. Anlamlı bir farklılığın olup olmadığı α=0.05 düzeyinde kontrol edil- miştir.

Üçüncü alt probleme ait katılımcıların 5. sınıf fen bilimleri ders kitabı hakkında görüşleri mesleki kıdeme göre istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık gösterip göstermediğini belirlemek için tek yönlü ANOVA yürütülmüştür.

(8)

553 3. BULGULAR

3.1.Araştırmanın Birinci Alt Problemine Ait Bulgular

Fen bilimleri öğretmenlerinin kullandıkları fen bilimleri ders kitabına ilişkin; tasarım- düzen, içerik, dil-anlatım ve değerlendirme ile ilgili özellikler açısından uygunluk durumuna ait öğretmen görüşleri sırasıyla tablolar halinde verilmiştir.

Tablo 6 “Tasarım ve Düzen” boyutuna ilişkin maddelerin frekans, yüzde, aritmetik orta- lama ve standart sapma değerleri

Tasa- rım ve Düzen

Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum Kararsızım Katılıyorum Kesinlikle

Katılıyorum A.O. S.S.

f % f % f % f % f % x ^s

M1 12 9 36 26,9 8 6 54 40,3 24 17,

9 3,31 1,28

M2 12 9 35 26,1 14 10,

4 50 37,3 23 17,

2 3,27 1,27

M3 14 10,

4 21 15,7 19 14,

2 56 41,8 24 17,

9 3,41 1,24

M4 11 8,2 31 23,1 15 11,

2 48 35,8 29 21,

6 3,39 1,28

M5 9 6,7 27 20,1 26 19,

4 50 37,3 22 16,

4 3,36 1,17

Genel 3,34

Tablo 6’da tasarım ve düzen boyutunda öğretmenlerin verdikleri yanıtların sayısal sonuç- larının genel ortalamasının 3.34 olduğu görülmektedir. Bu bakımdan öğretmenlerin tasarım ve düzen boyutundaki maddelere genel olarak orta düzeyde katıldıkları tespit edilmiştir. Tablo 6 incelendiğinde M3 olarak kodlanan “Kitapta kullanılan resim, grafik vb. görseller ilgili oldukla- rı konular hakkında gerekli ipucunu vermektedir.” ifadesine en çok (x=3,41), M2 olarak kodlanan “Kitabın sayfa düzeni ilk bakışta göze hoş görünmektedir.” ifadesine en az(x=3.27) katıl- dıkları görülmektedir.

Tablo 7 “İçerik” boyutuna ilişkin maddelerin frekans, yüzde, aritmetik ortalama ve stan- dart sapma değerleri

İçerik

Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum Kararsızım Katılıyorum Kesinlikle

Katılıyorum A.O S.S.

f % f % f % f % f % x ^s

M 6 7 5,2 31 23,1 34 25,

4 43 32,1 19 14,

2 3,2

6 1,1

2

M7 10 7,5 29 21,6 27 20,

1 53 39,6 15 11,

2 3,2

5 1,1

4

(9)

554

M8 9 6,7 32 23,9 25 18,

7 45 33,6 23 17,

2 3,3

0 1,2

0

M9 33 24,6 50 37,3 29 21,

6 17 12,7 5 3,7 2,3

3 1,0

9

M10 9 6,7 24 17,9 45 33,

6 36 26,9 20 14,

9 3,2

5 1,1

2

M11 9 6,7 22 16,4 37 27,

6 42 31,3 24 17,

9 3,3

7 1,1

5

M12 8 6 25 18,7 44 32,

8 32 23,9 25 18,

7 3,3

0 1,1

5

M13 18 13,4 33 24,6 29 21,

6 40 29,9 14 10,

4 2,9

9 1,2

2

M14 13 9,7 29 21,6 23 17,

2 48 35,8 21 15,

7 3,2

6 1,2

3

M15 12 9 35 26,1 21 15,

7 45 33,6 21 15.

7 3,2

0 1,2

4

M16 12 9 28 20,9 25 18,

7 46 34,3 23 17,

2 3,2

9 1,2

3

M17 10 7,5 32 23,9 29 21,

6 43 32,1 20 14,

9 3,2

3 1,1

8

Genel 2.2

3

Tablo 7 incelendiğinde içerik boyutunda katılımcıların verdiği cevapların genel ortalama- sının 2.23 olduğu görülmektedir. Bu bakımdan öğretmenlerin “İçerik” boyutundaki maddelere orta düzeyde katıldıkları söylenebilir. Katılımcıların “M11” olarak kodlanan “Öğrencilerin ilgisini çekecek örneklere yer verilmektedir.” ifadesine en çok katıldıkları (x=3,37), “M9” olarak kodlanan “Ders kitabındaki konuların anlaşılmasında zorluk çekilmektedir.” ifadesine en az katıldıkları görülmektedir (x=2,33).

Tablo 8 “Dil ve Anlatım” boyutuna ilişkin maddelerin frekans, yüzde, aritmetik ortalama ve standart sapma değerleri

Dil ve Anlatım

Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum Kararsızım Katılıyorum Kesinlikle Katılıyorum

A.O S.S.

f % f % f % f % f % x ^s

M18 6 4,5 25 18,7 29 21,

6 54 40,

3 20 14,

9 3,4

2 1,09

M19 6 4,5 23 17,2 27 20,

1 53 39,

6 25 18,

7 3,5

0 1,11

M20 19 14,2 40 29,9 36 26,

9 23 17,

2 16 11,

9 2,8

2 1,22

M21 21 15,7 45 33,6 34 25,

4 30 22,

4 4 3 2,6

3 1,08

Genel 3,0

9

(10)

555 Tablo 8 incelendiğinde “Dil ve Anlatım” boyutunda katılımcıların verdiği cevapların ge-

nel ortalamasının 3.09 olduğu görülmektedir. Bundan dolayı katılımcıların “Dil ve Anlatım”

boyutundaki maddelere orta düzeyde katıldıkları söylenebilir. Ayrıca katılımcıların “M21”

olarak kodlanan “Ders kitabında yazım ve noktalama yanlışları vardır.” ifadesine en az katıldık- ları (x=2,63), “M19” olarak kodlanan “Kitapta kullanılan yazı dili rahat anlaşılmaktadır.” ifadesine en çok katıldıkları görülmektedir (x=3,50).

Tablo 9 “Değerlendirme” boyutuna ilişkin maddelerin frekans, yüzde, aritmetik ortalama ve standart sapma değerleri

De- ğer- len- dirme

Kesinlikle

Katılmıyorum Katılmıyorum Kararsızım Katılıyorum Kesinlikle Katılıyorum

A.O. S.S.

f % f % f % f % f % x ^s

M22 1 0,7 10 7,5 9 6,7 39 29,1 75 56 4,32 0,94

M23 6 4,5 24 17,9 34 25,

4 50 37,3 20 14,9 3,40 1,08

M24 8 6 34 25,4 23 17,

2 52 38,8 17 12,7 3,26 1,15

M25 7 5,2 29 21,6 28 20,

9 51 38,1 19 14,2 3,34 1,12

M26 12 9 29 21,6 27 20,

1 52 38,8 14 10,4 3,20 1,16

Genel 3,50

Tablo 9 incelendiğinde katılımcıların “Değerlendirme” boyutunda verdiği cevapların sa- yısal verilerinin genel ortalamasının 3,50 olduğu görülmektedir. Bundan dolayı katılımcıların bu boyuttaki maddelere orta düzeyde katıldıkları söylenebilir. Ayrıca katılımcıların “M22” olarak kodlanan “Fen bilimleri ders kitabında daha fazla soruya yer verilmelidir.” ifadesine en çok katıldıkları (x=4,32), “M26” olarak kodlanan “Kitaptaki ünite değerlendirme soruları neler öğrenildiğinin anlaşılmasına yardımcı olmaktadır.” ifadesine en az katıldıkları görülmektedir.

3.2. Araştırmanın İkinci Alt Problemine Ait Bulgular

Hipotez 1: Kadın ve erkek öğretmenler arasında 5. sınıf fen bilimleri ders kitabına ait gö- rüşler açısından istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık yoktur.

Hipotezi test etmek için öncelikle verilerin normal dağılım gösterip göstermediği test edilmiştir. Elde edilen değerler Tablo 10’da gösterilmiştir:

Tablo 10 Kolmogorov Simirnov ve Shapiro Testi

Cinsiyet Kolmogorov Smirnov Shapiro-Wilk

df p df p

Kadın 62 0.053 62 0.006

Erkek 72 0.058 72 0.4

(11)

556 Yukarıdaki tablo incelendiğinde Kolmogorov Smirnov testine ait anlamlılık değerinin

0.05 değerinden büyük olduğu görülmektedir. Bu durumda normalliğin sağlandığı ifade edilebilir. Fen bilgisi öğretmenlerinin 5. sınıf fen bilimleri ders kitabı hakkında görüşlerinin cinsiyete göre anlamlı bir farklılık olup olmadığını test etmek amacıyla ilişkisiz örneklem t testi uygu- lanmıştır. Elde edilen bulgular Tablo 11’da verilmiştir:

Tablo 11 Aritmetik ortalama, standart sapma ve t testi sonuçları

Cinsiyet N x ^s ^t ^p

Kadın 62 83.93 20.18

-0.46 0.64

Erkek 72 85.51 18.76

Tablo 11’de elde edilen sonuçlara göre erkekler (x=85.15, s=18.76) ve kadınlardan (x=83.93, s=20.18; t=-0.46, p=0.64) elde edilen puanlar arasında anlamlı bir farklılık yoktur.

3.3. Araştırmanın Üçüncü Alt Problemine Ait Bulgular

Hipotez 2: 5. sınıf fen bilimleri ders kitabına ait görüşler katılımcıların kıdem yıllarına göre anlamlı bir farklılık göstermez.

Öncelikle normallik testi yapılır. Bu bağlamda elde edilen tablo aşağıda verilmiştir.

Tablo 12 Kolmogorov Simirnov ve Shapiro-Wilk Testi

Grup (mesleki Kıdem) Kolmogorov Smirnov Shapiro-Wilk

df p df p

1-5 Yıl 35 0.72 35 0.14

6-10 Yıl 42 0.20 42 0.87

11-15 Yıl 29 0.18 29 0.10

16-20 Yıl 12 0.20 12 0.15

21-25 Yıl 12 0.20 12 0.21

Tablo 12 incelendiğinde Shapiro-Wilk testine ait p anlamlılık değerlerinin 0.05 değerin- den büyük olduğundan normal dağılımın sağlandığı söylenebilir. Normal dağılım sağlandığın- dan ANOVA testi yapılabilir.

Fen bilgisi öğretmenlerinin 5. sınıf fen bilimleri ders kitabı hakkında görüşlerinin mesleki kıdeme göre istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık olup olmadığını test etmek için ANOVA yürütülmüştür.

Tablo 13 Kıdem yılına göre ortalama, standart sapma ve varyans analizi sonuçları

Kıdem Yılı N x ^s ^p

1-5 35 85.42 21.32

6-10 42 82.50 18.33

11-15 29 82.13 19.28 0.29

(12)

557

16-20 12 90.50 15.71

21-25 12 85.16 20.44

26+ 4 104.00 14.58

Yapılan varyans analizi sonucunda, öğretmenlerin kıdem yıllarına göre anlamlılık değeri p=0.29 bulunmuştur. Bu anlamlılık değerine göre ders kitabı değerlendirilmesinde kıdem yılına göre istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmamıştır. Bu durumda yukarıda ifade edilen hipotez 2 kabul edilir.

4. SONUÇ VE TARTIŞMA

2017-2018 yılında fen bilgisi öğretmenlerinin katılımıyla yürütülen çalışmada katılımcıla- rın ölçekteki maddelere orta düzeyde katıldıkları bulunmuştur. Her bir boyuta ilişkin elde edilen bulgulara göre sonuç ve tartışması aşağıda sırasıyla verilmiştir:

Bu çalışmada tasarım ve düzen boyutuna ilişkin katılımcılar, “Kitapta kullanılan resim, grafik vb. görseller ilgili oldukları konular hakkında gerekli ipucunu vermektedir.” ve “Fen bilimleri ders kitabının kapağı öğrencilerin dikkatini çekecek niteliktedir.” ifadesine yaklaşık % 60 oranında olumlu görüş bildirmişlerdir. Ayrıca diğer ifadelere de bakıldığında %50 ‘nin üze- rinde olumlu bir katılım olduğu görülmektedir (Tablo 6). Bu değerlendirmeler ışığında yapılan çalışma, Esirgemez (1995)’ın, Arseven (2003)’nin, Çakır (2006) ‘ın ve Demir (2008)’in yaptığı çalışmalarla farklılık göstermektedir. “Fen Bilimleri ders kitabındaki görsellerin renkleri canlı- dır.” ifadesine katılımcıların yaklaşık %60 ‘ı olumlu yanıt vermiştir. Bu sonuç Bağcı (2007 ) ve Uluışık (2008)’in çalışmalarıyla uyumludur. Genel olarak katılımcıların, tasarım ve düzen boyutu altında ders kitabı için; kapak kısmının öğrencilerin dikkatini çektiği, sayfa düzeninin ilk başta göze hoş göründüğü, kullanılan görsellerin konular hakkında ipucu verdiği ve canlı oldu- ğunu düşündükleri görülmektedir. Kayıkçı (2006) ve Çakır(2006)’ın görsel öğelerle ilgili bul- duğu sonuçlarla paralellik göstermektedir. Buradan hareketle, günümüzde kullanılan ders kitap- ları geçmişte kullanılan ders kitaplarına göre orta düzeyde de olsa tasarım ve düzen boyutunda öğretmen görüşlerine göre daha etkili oldukları söylenebilir. Ancak belirlenen katılım düzeyini yükseltmek için kitabın hazırlayıcıları bu sonuçlar çerçevesinde kitabı, tasarım ve düzen boyutunda gözden geçirip öğretmenlerin görüşleri çerçevesinde tekrar düzenleme yapabilirler.

Katılımcıların içerik boyutunda verdikleri olumlu cevap yüzdeleri (katılıyorum ve kesinlikle katılıyorum) Tablo 7 kullanılarak belirlenmiştir. Elde edilen değerler aşağıda sırasıyla gös- terilmiştir:

- İçerik hazırlanırken fen eğitimindeki çağdaş öğretim yaklaşımlarına (drama, işbirliğine dayalı öğretim vb.) dikkat edilmiştir (%46.3).

- Fen Bilimleri ders kitabındaki kazanımlar konular aynı sınıfta okutulan diğer derslerle ilişkilendirilmiştir (%50.8).

- Fen bilimleri kitabındaki içerik, teknolojileri ve bilimsel yöntemleri kullanmaya yön- lendirmektedir (%50.8).

- Ders kitabındaki konuların anlaşılmasında zorluk çekilmektedir (%16.4).

- Öğrencilerin gelişim farklılıklarını dikkate alan etkinlikler bulunmaktadır (%41.8).

- Öğrencilerin ilgisini çekecek örneklere yer verilmektedir (%49.2).

- Konuya girişte öğrencilerin ilgi ve merakını uyandıracak örneklere, hikayelere, karika- türlere vb. yer verilmektedir (%48.7).

(13)

558 - Ders kitabı; öğrencilerin sahip olduğu kavram yanılgıları konusunda öğretmenleri

uyarmaktadır (%40.3).

- Ders kitabı, öğretmenlerin, soru sormayı cesaretlendiren bir öğretme ortamı sağlamala- rına yardımcı olmaktadır (%51.5).

- Ders kitabının içeriği öğrenciyi yaşama hazırlamaktadır (%49.3).

- Metinler öğrencinin ilgi ve yaşantılarına uygundur (%51.5).

- Bilimsel ifadelere geçmeden önce, öğrencilerin düşüncelerini ortaya çıkarmada öneriler içermektedir (%47).

Katılımcılar, “Ders kitabı, öğretmenlerin, soru sormayı cesaretlendiren bir öğretme ortamı sağlamalarına yardımcı olmaktadır.” ve “Metinler öğrencinin ilgi ve yaşantılarına uygundur.” İfadelerine %51.5 oranında olumlu görüş bildirmişlerdir. Buna karşın, “Ders kitabın- daki konuların anlaşılmasında zorluk çekilmektedir.” ifadesine %74.6 oranında olumsuz görüş bildirmişlerdir. Ayrıca katılımcılar, ders kitabının çağdaş öğretim yaklaşımlarına göre düzen- lendiği ifadesine %46.3 oranında olumlu cevap vermişlerdir. Bu sonuç, Esirgemez (1995 ) tara- fından yapılan çalışmaya göre farklılık oluşturmaktadır. Ancak, Işık (2003) tarafından yapılan çalışmayla paralellik göstermektedir. Metinlerin ilgi ve yaşantılara uygun olması konusunda katılımcıların yarısından fazlası olumlu yanıt vermişlerdir. Bu sonuç, Çakır (2006), Özsoy (2007) ve Kulantaş (2007)’ın yaptığı çalışmalarla paralellik göstermektedir. Katılımcıların

%50.8’i fen bilimleri kitabındaki içerik, teknolojileri ve bilimsel yöntemleri kullanmaya yön- lendirdikleri konusunda olumlu cevap vermişlerdir. Bu sonuç Işık (2003)’ün yaptığı çalışmayla farklılık göstermektedir. Buradan hareketle, ders kitabında, teknoloji ve bilimsel yöntemlerin sıklıkla kullanılmaya başlanıldığını göstermektedir. İçerik hazırlanırken çağdaş öğretim yakla- şımlarının kullanıldığı ifadesine katılımcıların yarısından daha az kişinin katıldığı görülmektedir (%46,3). Buradan hareketle kitap hazırlayıcıları bu sonuç çerçevesinde yeniden kitabı gözden geçirebilirler ve çağdaş öğretim yaklaşımına uygun olarak düzenlemeye gidebilirler. Bu şekilde düzenlenmesiyle, ders kitabının uygulanması esnasında öğretmenlere öğrenci katılımını artıcı boyutta yardımcı olabilir. Ayrıca “Bilimsel ifadelere geçmeden önce, öğrencilerin düşüncelerini ortaya çıkarmada öneriler içermektedir.” ifadesine de katılımın orta düzeyden az olduğu görül- mektedir (%47). Buradan hareketle her ünitede bilimsel açıklamalara geçmeden, öğrencilerin o üniteyle ilgili düşüncelerini ortaya çıkarmasına yardımcı olacak ve öğretmenlere yol gösterecek önerilerin olması kitabın bu boyutta daha başarılı olmasını sağlayabilir.

Katılımcıların dil-anlatım boyutunda verdikleri olumlu cevap yüzdeleri (katılıyorum ve kesinlikle katılıyorum) Tablo 8 kullanılarak belirlenmiştir. Elde edilen değerler aşağıda sırasıyla gösterilmiştir:

- Kullanılan dil ve anlatım, öğrencilerin gelişim basamaklarına ve kavrama düzeylerine uygundur (%55.2).

- Kitapta kullanılan yazı dili rahat anlaşılmaktadır (%58.3).

- Ders kitabında yer alan cümlelerde bilinmeyen kelimelerle sık karşılaşılmaktadır (%29.1).

- Ders kitabında yazım ve noktalama yanlışları vardır (%25.4).

Elde edilen oranlara bakıldığında katılımcıların %50’den fazlası ders kitabının; öğrenci gelişim basamaklarına uygun olduğunu, yazı dilinin rahat anlaşıldığını, yazım ve noktalama yanlışlarının az olduğunu ifade etmişlerdir (Tablo 8). Bu sonuç, Toprak (1993) tarafından yapı- lan çalışma ile farklılık göstermektedir. Buna rağmen Arseven (2003) ve Özsoy (2007) tarafın- dan yürütülen çalışmanın sonuçlarıyla paralellik göstermektedir. Bu bağlamda ders kitapları ile

(14)

559 ilgili yapılan çalışmalar, ders kitaplarının dil anlatım yönünden zamanla olumlu yönde ilerleme

kaydettiğini göstermektedir. Ancak, yazım, noktalama yanlışlarının olduğu ve bilinmeyen kelimelerle sık karşılaşıldığı ifadelerine ciddi bir katılımın olduğu görülmektedir. Bu sonuçlardan hareketle kitapların, bu boyutlarda tekrar incelenip eksikliklerin giderilmesi kitabın uygulayıcı mimarları olan öğretmenlere yardımcı olacağı düşünülmektedir.

Katılımcıların değerlendirme boyutunda verdikleri olumlu cevap yüzdeleri (katılıyorum ve kesinlikle katılıyorum) Tablo 9 kullanılarak belirlenmiştir. Elde edilen değerler aşağıda sıra- sıyla gösterilmiştir:

- Fen bilimleri ders kitabında daha fazla soruya yer verilmelidir (%85).

- Ders kitabı; öğrencinin bilgiye ulaşmasını sağlayacak sorular içermektedir (%52.2).

- Öğrenciyi düşünmeye ve araştırmaya sevk edecek hazırlık çalışmaları vardır (%51.5).

- Bölüm sonlarında konuya ilişkin değerlendirme sorularına yer verilmiştir (%52.3).

- Kitaptaki ünite değerlendirme soruları neler öğrenildiğinin anlaşılmasına yardımcı olmaktadır (%40.2).

Elde edilen oranlara bakıldığında katılımcıların çoğunun ders kitabında daha fazla soruya yer verilmesi gerektiğini belirtmişlerdir. Ayrıca değerlendirme boyutunda verilen diğer maddeler orta düzeyde olumlu cevap verdikleri görülmektedir. Bu bağlamda elde edilen sonuç Özsoy (2007) tarafından yapılan çalışmayla paralellik göstermektedir. Ayrıca edilen sonuca göre araş- tırmaya katılan öğretmenler, kitapta soru sayısının az olduğunu ve soru sayısının arttırılması gerektiğini ifade etmişlerdir (%85). Kitap hazırlanması esnasında bu sonuca göre öğrencinin süreç içerisinde daha fazla soru çözmesini sağlamak ve farklı soru tarzlarını görmesini sağlaya- rak girecekleri sınavlarda daha başarılı olmaları sağlanabilir. Ayrıca bu şekilde hazırlanarak öğrencilerin ders kitabı dışında başka kaynaklara yönelmesi de engellenmiş olunur. Bu şekilde öğrenciye, farklı bir kaynak ihtiyacı hissetmediği için maddi boyutta faydası olmakla birlikte ayrıca ders kitaplarının farklı soru tarzı bakımından yetersiz olduğu algısı da ortadan kaldırılabi- lir.

Kadın ve erkek öğretmenler arasında ders kitabına ait görüşler açısından istatistiksel olarak anlamlı bir farklılığın olup olmadığını test etmek için bağımsız örneklem t testi uygulanmış olup anlamlı bir farklılık bulunmamıştır (Tablo 11). Uçar ve Özerbaş (2016) tarafından yapılan

“Ortaokul 5. Sınıf Fen Bilimleri Ders Kitabının Görsel Tasarım İlkeleri Açısından Değerlendi- rilmesi” adlı çalışmasında ders kitabının görsel tasarım ilkelerine uygunluğuna ilişkin değerlen- dirilmesinde cinsiyete ve mezun olunan programa göre anlamlı bir farklılık göstermediği bu- lunmuştur. Bu bağlamda elde edilen sonuç Uçar ve Özerbaş (2016) tarafından yapılan çalışmay- la uyumludur.

Ders kitabına ait gürüşler mesleki kıdem açısından anlamlı bir farklılık oluşturup oluş- turmadığını test etmek için ANOVA yürütülmüştür. Bu bağlamda istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık bulunmamıştır (Tablo 13). Bu çalışma, Güzel ve Adıbelli (2011) ve Uçar ve Özerbaş (2016) tarafından yapılan çalışma ile farklılık oluşturmaktadır. Uçar ve Özerbaş (2016), bu fark- lılığın nedenini 21 yıl ve daha fazla çalışan öğretmenlerin daha istekli ve dikkatli değerlendirmiş olabilecekleri şeklinde ifade etmiştir.

(15)

560 5. ÖNERİLER

2017-2018 yılında kullanılan 5. sınıf fen bilimleri ders kitabına ait öğretmen görüşleri tarama deseni kullanılarak belirlenen bu çalışmada, ders kitabının daha nitelikli olması için aşağı- da verilen önerilerde bulunulabilir:

Verilen cevaplara göre tasarım ve düzen boyutuna katılımcıların orta düzeyde katıldıkları görülmektedir (Tablo 6). Ders kitabının kapak kısmı ve görseller daha etkili bir şekilde hazırla- nabilir. Ayrıca görsel kısımların akılda kalıcı olması için güncellemeler yapılabilir. Bununla birlikte tasarım boyutunda yazı karakterleri öğrencilerin dikkatini çekecek şekilde olmalıdır (Uçar ve Özerbaş, 2016).

İçerik boyutu ile ilgili değerlendirmelerde ders kitabının öğretmenleri kavram yanılgıları konusunda uyarması ile ilgili maddeye katılımın diğer maddelere göre düşük olduğu görülmek- tedir (Tablo 7). Bu bağlamda ders kitabında verilen ünitelere ait alan yazın taraması yapılarak, elde edilen kavram yanılgılarına ait bulgular üniteyle birlikte verilebilir. Bu şekilde kitabın uy- gulayıcısı olan öğretmenlere yol göstereceği düşünülmekte ve öğretmenlerin, kavram yanılgısı- nın farkına vararak bu konuda dikkatli davranması sağlanabilir.

Dil ve anlatım boyutunda, “Ders kitabında yer alan cümlelerde bilinmeyen kelimelerle sık karşılaşılmaktadır.” ifadesine %29.1, “Ders kitabında yazım ve noktalama yanlışları vardır.”

ifadesine %25.4 katılımın olduğu görülmektedir. Bu boyutta en az katılımın olduğu iki madde olmasına rağmen oran olarak dikkate alınması gerekmektedir. Kitap hazırlayıcıları bu bağlamda tekrar bu başlıklar altında kitabı gözden geçirirlerse, dil ve anlatım yönünden daha güçlü olabilir.

Değerlendirme boyutu dikkate alındığında, fen bilimleri ders kitabında soru sayısının art- tırılması maddesine oldukça fazla katılımın olduğu görülmektedir (Tablo 9). Bu değerlendirme- ler ışığında, ünite boyunca ve sonunda öğrenciye yöneltilen soru sayısının az olduğu sonucu çıkarılabilir. Kitabın hazırlanma sürecinde bu eksiklik göz önüne alınarak soru sayısı arttırılabi- lir ve öğrencinin konuyu daha çok pekiştirmesi sağlanabilir.

Çalışma 2017-2018 yılında okutulan 5. sınıf fen bilimleri ders kitabı ile sınırlıdır. Bunun- la birlikte diğer ders kitapları da incelenerek çalışma genişletilebilir. Ayrıca sadece fen bilimle- rinde değil, diğer ders kitaplarında da kitap hazırlayıcılarına ve öğretmenlere uygulama aşama- sında yardımcı olunabilir.

Çalışmanın alanı sadece bu çalışmayla kalmayıp farklı il ve bölgelere genişletilebilir. Bu şekilde elde edilen sonuçlar daha geniş bir şekilde ortaya konulur ve çalışmanın etki düzeyi arttırılabilir. Bununla bağlantılı olarak örnekleme alınan fen bilimleri öğretmenleri sayısı arttırı- larak elde edilen sonuçlar daha net bir şekilde ortaya konulabilir.

Yapılan çalışmada, ders kitabını değerlendirmek amacıyla bir ölçek kullanılmıştır. Farklı bir ölçek kullanılarak da bu çalışma yürütülebilir. Bu şekilde elde edilen sonuçların kıyaslanma- sıyla daha somut adımlar atılabilir.

Kitapla iç içe olan diğer bir kaynak öğrencilerdir. Bu çalışma öğrenciler üzerinde de uy- gulanabilir. Bu şekilde çalışmanın alanı genişletilip uygulayıcısı olan öğretmenler ve bu kitabı kullanan öğrenciler gözünden bakılarak geniş bir değerlendirme imkanı bulunabilir.

(16)

561 Çalışma nicel araştırma yönteminden tarama deseni kullanılarak yürütülmüştür. Bu ça-

lışmada nitel araştırma yöntemi kullanılarak da çalışma desteklenebilir. Bu şekilde daha net sonuçlar elde etmemize yardımcı olunabilir.

KAYNAKLAR

Akkuş, H., Üner, S., ve Kazak, Ö. (2014). Öğretmen ve öğrencilerin ortaöğretim kimya ders kitaplarından nasıl faydalandıklarını ve ders kitaplarının içeriği hakkında öğrenci görüş- leri. Kastamonu Eğitim Dergisi, 22(3), 1035-1048.

Aral, N. ve Gürsoy, F, (2000). Kitabın Çocuğun Gelişiminde Yeri ve Önemi. 1. Ulusal Çocuk Kitapları Sempozyumu. Sorunlar ve Çözüm Yolları. Ankara.

Arseven, A. (2003), “İlköğretim 7. Sınıf Matematik Ders Kitaplarına İlişkin Öğretmen, Öğrenci ve Uzman Görüşleri”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Hacettepe Üniver- sitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Ayvacı, H. Ş., ve Er-Nas, S. (2009). Öğretmen kılavuz kitaplarının yapılandırmacı kurama göre öğretmen görüşlerine dayalı olarak değerlendirilmesi. Necatibey Eğitim Fakültesi Elekt- ronik Fen ve Matematik Eğitimi Dergisi.

Bağcı, H. (2007). 9.sınıf Bilgi ve İletişim Teknolojileri ders kitabının görsel tasarım ilkelerine göre değerlendirilmesi. Yüksek lisans tezi, Anadolu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Ensti- tüsü, Eskişehir.

Bakar, E., Keleş, Ö. ve Koçakoğlu, M. (2009). Öğretmenlerin MEB 6. sınıf fen ve teknoloji dersi kitap setleriyle ilgili görüşlerin değerlendirilmesi. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 10(1), 41-50.

Ceyhan, E. ve Yiğit, B. (2005), Konu Alanı Ders Kitabı İncelemesi (3. Baskı), Ankara: Anı Yayıncılık.

Chiang-Soong, B. ve Yager, R. E. (1993). Readability levels of the science textbooks most used in secondary schools. School Science and Mathematics, 93(1), 24-27. DOI:

10.1111/j.1949-8594.1993.tb12186.

Çakır, A. (2006), “İlköğretim Dördüncü Sınıf Matematik Ders Kitapları İle İlgili Öğretmen Görüşleri”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Çakır, İ. (2009), “İlköğretim 5. Sınıf Matematik Ders Kitaplarının Öğretmen ve Öğrenci Görüş- leri Doğrultusunda Değerlendirilmesi”, Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.

Çepni, S., Ayvacı, H.F., Keleş, E. (2001), Fizik Ders Kitaplarını Degerlendirme Ölçegi Gelis- tirmek için Örnek Bir Çalışma, Mili Eğitim Dergisi, 27-33.

Demir, D. (2008). İlköğretim 1., 2. ve 3. sınıf Türkçe ders kitaplarının görsel tasarım ilkelerine uygunluğu açısından incelenmesi.Yüksek lisans tezi, Anadolu Üniversitesi Eğitim Bi- limleri Enstitüsü, Eskişehir.

Esirgemez, M. (1995), “İlkokullarda Matematik Ders Kitaplarının Öğrenmeyi Sağlamadaki Katkıları Yönünden Öğretmen Görüşleri”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Hacet- tepe Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.

(17)

562 Fraenkel, J R ve Wallen, N. E. (2000). How to design and evaluate research in education. New

York: McGraw-Hill.

Fraenkel, J.R., ve Wallen, N.E. (2006). How to design and evaluate research in education. (6.

Baskı )New York: McGraw-Hill.

Güneş, M. H., Çelikler, D. ve Gökalp, M. (2008). İlköğretim I. kademedeki yeni Fen ve Tekno- loji ders kitapları konusunda sınıf öğretmenlerinin görüşleri. Ç.Ü. Sosyal Bilimler Ensti- tüsü Dergisi,17(3), 193-210.

Güzel, H. ve Adıbelli, S. (2011). 9. Sınıf Fizik Ders Kitabının Eğitsel, Görsel, Dil ve Anlatım Yönünden İncelenmesi. Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 26, 201- 216.

Huinker, D. ve Madison, S. K. (1997), Preparing efficacious elementary teachers in science and mathematics: The influence of methods courses, Journal of Science Teacher Education, 8, 107-126.

Işık, C. (2003), “İlköğretim Okullarının 7. Sınıflarında Okutulan Matematik Ders Kitaplarının İçerik, Öğrenci Seviyesine Uygunluk ve Anlamlı Öğrenmeye Katkısı Yönünden Değer- lendirilmesi”, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Fen Bilim- leri Enstitüsü.

Kanlı, U. ve Yağbasan, R. (2004). Proje-2061’in ışığında fizik ders kitaplarının eğitimsel tasa- rımına eleştirel bir bakış, GÜ, Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 24 (2), 123-155.

Karatepe, A. ve diğ. (2004). Fen Bilgisi Öğretimi Amaçlarının Gerçekleştirilmesinde Mevcut Fen Bilgisi Müfredat Programının Amaçlar Boyutunda Uygunluğu Konusunda Öğret- men Görüşleri, Gazi Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi, Cilt 5, Sayı 2, 165-175.

Kayıkcı, M. (2006), “İlköğretim Türkçe, Sosyal Bilgiler, Fen Bilgisi ve Matematik Ders Kitap- larında Görsel Tasarım Sorunları”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Trabzon: Ka- radeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Kırbaşlar, F. G., Özsoy-Güneş, Z., Avcı, F., ve Atalar, A. (2012). Fen ve teknoloji ders kitapla- rında “madde ve değişim” öğrenme alanındaki bazı kavramların ve örneklendirmelerin incelenmesi. Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesi Dergisi, 18(2), 61-83.

Kulantaş, N. (2007), “4. Ve 5. Sınıf Sosyal Bilgiler Dersinde Kullanılan Öğrenci Ders Ve Ça- lışma Kitapları İle Öğretmen Kılavuz Kitaplarının, Öğretmen, Öğrenci Ve Veli Görüşle- rine Göre Değerlendirilmesi”, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.

Milli Eğitim Bakanlığı (2013). Millî Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı il- köğretim kurumları (ilkokullar ve ortaokullar) fen bilimleri dersi (3, 4, 5, 6, 7 ve 8. sı- nıflar) öğretim programı. Ankara.

Morgil, F. İ. ve Yılmaz, A. (1999). Lise X. sınıf, kimya II ders kitaplarının öğretmen ve öğrenci görüşleri açısından değerlendirilmesi. Balıkesir Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 1(1), 26-41.

(18)

563 Nakiboğlu, C. (2009). Deneyimli kimya öğretmenlerinin ortaöğretim kimya ders kitaplarını

kullanımlarının incelenmesi. Ahi Evran Üniversitesi, Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi (KEFAD), 10(1), 91-101.

Özsoy, H. (2007), “İlköğretim 4.-5. Sınıf Fen ve Teknoloji Ders Kitaplarının Öğrenci, Öğretmen ve Veli Görüşleri Bağlamında Değerlendirilmesi”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Zonguldak: Karaelmas Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Schremer, O.D. (1991), The teacher a category in curriculum evaluation, Studies In Educational Evaluation, 17, 23-39.

Tekbıyık, A. (2006). Lise fizik I dersi okunabilirliği ve hedef yaş düzeyine uygunluğu. Kasta- monu Eğitim Dergisi, 14(2).

Tel, M. (2014). İlköğretim hayat bilgisi ders kitaplarındaki spor ve boş zaman temalarının de- ğerlendirilmesi. The Journal of Academic Social Science,(Asos Journal), 2(2), 1-11.

Toprak, T. (1993). İlkokul ders kitaplarının öğretim programlarına uygunluğunun değerlendi- rilmesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi. Sosyal Bilimler Ens- titüsü, Ankara.

Uçar, C. ve Özerbaş, S. D. (2016). Ortaokul 5. Sınıf Fen Bilimleri Ders Kitabının Görsel Tasa- rım İlkeleri Açısından Değerlendirilmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 25(4).

Uluışık, M. (2008). İlköğretim 5. sınıf Matematik ders kitaplarının görsel tasarım ilkeleri açısın- dan değerlendirilmesi. Yüksek lisans tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Afyon.

Ünsal, Y. ve Güneş, B.(2002).Bir kitap inceleme çalışması örneği olarak MEB ilköğretim 4.

sınıf fen bilgisi ders kitabına fizik konuları yönünden eleştirel bir bakış. Gazi Üniversi- tesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 22(3).

Wang, H. A. (1998). Science Textbook Studies Reanalysis: Teachers" Friendly" Content Analy- sis Methods? Paper presented at the Annual Meeting of the National Association for Research in Science Teaching. SanDiego, CA, April 19-22.

Wellington, J. (2001). School textbooks and reading in science: Looking back and looking forward. School Science Review, 82(300), 71-82.

Yazıcı, M. ve İnce, F. (2015). Ortaokul fen ve teknoloji öğretiminde kullanılan çalışma kitapla- rının kullanım durumunun öğretmen görüşleri doğrultusunda incelenmesi. KSU Sosyal Bilimler Dergisi, 12(2), 227-260.