GGY 442 Borçlar Hukuku (3-0)3

(1)

GGY 442

Borçlar Hukuku (3-0)3

Doç. Dr. Yıldız ABİK

Ankara Üniversitesi UBF Gayrimenkul Geliştirme ve Yönetimi Bölümü

(2)

3. HAFTA

I. SÖZLEŞMEDEN DOĞAN BORÇ İLİŞKİLERİ A. SÖZLEŞMENİN KURULMASI

(3)

I. SÖZLEŞMEDEN DOĞAN BORÇ İLİŞKİLERİ A. SÖZLEŞMENİN KURULMASI

1. Sözleşmenin Kurucu Unsurları

• TBK. Md. 1’e göre «sözleşme tarafların iradelerini karşılıklı ve birbirine uygun olarak açıklamalarıyla kurulur.»

• Bu hükümden hareketle sözleşmenin tanımı, tarafların hukuki sonuç doğurmaya yönelik iradelerini karşılıklı ve birbirine uygun olarak açıklamaları sonucu meydana gelen hukuki işlemdir.

• Bu tanımdan hareketle sözleşmenin unsurları belirlenebilir. Buna göre:

a. En Az İki Tarafın Varlığı

b. Tarafların Karşılıklı İrade Beyanında Bulunmaları c. İrade Beyanlarının Birbirine Uygun Olması

Sözleşmenin unsurlarıdır.

(4)

a. En Az İki Tarafın Varlığı

• Sözleşmede en az iki irade açıklamasının varlığı gerekir. (TBK md.1)

• Sözleşmenin taraflarından biri alacaklı diğeri borçlu taraftır.

• Bir borç sözleşmesinin meydana gelmesi iki tarafın varlığına bağlıdır.

• Bir sözleşmede alacaklı ve borçlu tarafını oluşturan kimseler, birer kişiden oluşabileceği gibi, her bir taraf birden çok kişi de olabilir.

• Örn: paylı mülkiyete tabi bir taşınmazı kiraya vermeye yönelik kira sözleşmesinde kiralay taraf paydaşlardan (birden çok kişiden) oluşmaktadır.

(5)

b. Tarafların Karşılıklı İrade Beyanında Bulunmaları

• Tarafların beyanları karşılıklı olmalıdır. Tarafların irade beyanları öneri ve kabuldür.

• Sözleşmenin kurulabilmesi için taraflardan birinin öneren (icapçı), diğerinin ise kabul eden olması gerekir.

aa. Öneri

• TBK sözleşmenin kurulması için açıklanan iradelerden birine öneri (icap) diğerine kabul adını vermiştir.

• Bir sözleşmenin kurulabilmesi için açıklanan iradelerden hangisinin öneri hangisinin kabul olduğu önem taşımaktadır.

• Bir Sözleşmenin esaslı noktalarını içeren ve bağlanma iradesini taşıyan irade açıklamasına öneri adı verilmektedir.

(6)

aa. Öneri

aaa. Öneri Sözleşmenin Esaslı Unsurlarını İçermelidir

• Esaslı unsurlar

• Esaslı unsurlar bir sözleşmenin kurulabilmesi için, yani bir sözleşmeden söz edebilmek için bulunması zorunlu olan asgari unsurlardır. Bu unsurların neler olduğu her sözleşmeye göre değişiklik göstermektedir.

• Sözleşmenin kanundaki tanımında yer alan zorunlu unsurlar objektif esaslı unsurlardır.

Örn: kira sözleşmesinin esaslı unsurları kira konusu şey ile bedeldir.

• Tarafların anlaşması ile sözleşmenin esaslı noktası haline getirilen unsurlar sübjektif esaslı unsurlardır. Örn: bir eşyanın nasıl paketleneceği veya nasıl teslim edileceğine ilişkin

hususlar tarafların kararlaştırma ile sözleşmenin esaslı noktaları haline gelebilirler.

• Bir iradenin öneri sayılabilmesi için ve sözleşmenin geçerli olarak kurulabilmesi için, bulunması zorunlu olmayan unsurlar esaslı olmayan unsurlardır.

• Sözleşmenin tali unsurları

• Tarafların sözleşme kurulurken gündeme getirmediği ancak kanunen var olan, ancak

sözleşmenin geçerliliğini etkilemeyen unsurlara objektif tali unsur; Tarafların sözleşme ile kararlaştırdıkları tali unsurlara ise sübjektif tali unsur denir.

(7)

aa. Öneri

bbb. Öneri Bağlanma İradesi Taşımalıdır

• öneren açıkladığı iradesi ile sözleşmenin kurulması niyet ve amacını taşımalıdır. Önerinin bağlanma iradesi taşıması unsuru, öneriyi öneriye davet adı verilen müesseseden ayırt etmeye yarar.

• Öneriye Davet

• Öneriye davet de bir irade açıklamasıdır. Ancak öneriye davette, öneride bulunma iradesi değil, başlarının öneride bulunmasını sağlama amacı mevcuttur.

• Öneriye davette kişi öneren sıfatından kurtulmak, başkalarını önerici kendisini ise kabulcü yapmak amacını taşır.

• Öneriye davette bağlanma iradesi yoktur.

(8)

aa. Öneri

• Herkese Açık Öneri

• TBK md. 8/II’ye göre «fiyatını göstererek mal sergilenmesi veya tarife, fiyat listesi ya da benzerlerinin gönderilmesi aksi açıkça ve kolaylıkla anlaşılmadıkça öneri sayılır.»

• Ismarlanmayan Şeyin Gönderilmesi

• TBK md. 7 hükmüne göre « ısmarlanmamış bir şeyin gönderilmesi öneri sayılmaz. Bu şeyi alan kişi onu geri göndermek veya saklamakla yükümlü değildir.»

• Sipariş edilmeyen malların veya hizmetlerin sunulması durumunda tüketiciye karşı herhangi bir hak ileri sürülemez.

• Önerinin Bağlayıcılığı

• Bir iradenin öneri sayılmasının en önemli hukuki sonucu önerenin bununla bağlı olmasıdır. TBK’da bağlanma süresi ikili bir ayrımda incelenmiştir.

• Buna göre Süreli Öneri ve Süresiz Öneri olmak üzere ikili bir ayrım yapılmıştır.

(9)

aa. Öneri

1. Süreli Öneride Bağlayıcılık

• Öneren önerisi ile bağlılık süresini tayin etmiş ise süreli öneri söz konusudur. Bu durum hem hazırlar arasında hem de hazır olmayanlar arasında yapılan sözleşmelerde söz konusu olur.

• Öneri için bir süre öngörüldüğü hallerde öneren sürenin sonuna kadar önerisi ile bağlıdır.

Kabulcünün bu sürenin sonuna kadar öneriye uygun bir irade beyanında bulunmaması halinde öneren önerisi ile bağlı değildir. Bu süre sonunda yapılan kabul beyanları ancak yenir bir öneri olarak değerlendirilebilir.

• Önerinin bağlayıcılık süresi serbestçe kararlaştırılabilir.

(10)

aa. Öneri

2. Süresiz Öneri

• Öneren önerisi ile bağlılık süresini tayin etmemiş olabilir. TBK süresiz öneride önerinin bağlayıcılık süresi için ikili bir ayrım yapmıştır.

• 1. Hazırlar Arasında Yapılan Sözleşme Görüşmelerinde bağlılık süresi oldukça kısadır.

Kabulcü hemen öneriyi kabul etmezse öneren önerisi bağlılıktan kurtulur. (TBK 4)

• 2. Hazır olmayanlar Arasındaki Sözleşme görüşmelerinde Bağlayıcılık süresi ise TBK’ya göre zamanında ve usulüne uygun olarak gönderilmiş bir yanıtın ulaşmasının bekleneceği ana kadar geçen zaman parçasıdır.

• Burada bu zaman hesaplanırken

• Önerinin Kabulcüye Varması İçin Gereken Süre

• Kabulcünün Düşünme Süresi

• Kabul Haberinin Önerene Varması İçin Geçen Süre’nin hesaplanması ile önerenin önerisi ile bağlılık süresi hesaplanır.

(11)

ab. Kabul

• Kabul öneriyi değiştirmeyen ve onunla uyum içinde bulunan irade açıklamasıdır. Bir

iradenin kabul sayılabilmesi için öneri ile tam bir uyum içinde olması ve öneride değişiklik yapmaması gerekir. Öneriyi değiştiren irade açıklaması kabul değil ancak yeni bir öneri olabilir.

aaa. Açık Kabul

• Kabul iradesi herhangi bir yorumu, tahmini, varsayımı gerektirmeden açık ve net bir şekilde buna uygun araçlarla ortaya konulmuş ise çık kabul söz konusudur.

bbb. Örtülü Kabul

• Kabulcü, kabul iradesini buna uygun araçlarla değil de bu anlama gelecek başka davranış biçimleri ile ortaya koyuyorsa örtülü kabul söz konusudur.

• Örtülü kabul için, bir sözleşmenin kurulabilmesi için açık kabule ihtiyaç duyulmaması ve önerinin münasip bir süre içinde reddedilmemiş olması gerekir.

• Öneren, kanun veya işin özelliği ya da durumun gereği açık bir kabulü beklemek zorunda değilse, öneri uygun bir sürede reddedilmediği takdirde sözleşme kurulmuş sayılır.

(12)

c. İrade Beyanlarının Birbirine Uygun Olması

• Tarafların irade beyanları, sözleşmenin tüm esaslı noktaları itibari ile birbirine uygun olduğu takdirde sözleşme geçerli olarak kurulmuş olur.

• Birbirine uygun olması gereken irade beyanları sözleşmenin esaslı ve tali unsurlarında anlaşmayı gerektirir.

• İrade beyanlarının birbirine uygun olmamasında iki durum söz konusu olabilir.

• Bunların birincisi açık uyuşmazlık halidir. Bu uyuşmazlık türünde tarafların irade

beyanları, sözleşmenin esaslı noktaları bakımından birbirine uygun değildir. Bu durumda taraflar sözleşmenin kurulmasını istemezler.

• İkinci tür ise gizli uyuşmazlık türüdür. Taraflar irade beyanlarının birbirine uygun olduğunu zannederler fakat gerçekte iradeleri birbirine uygun değildir. Bu uyuşmazlık ise tek taraflı gizli uyuşmazlık ve iki taraflı gizli uyuşmazlık olarak ikiye ayrılır.

(13)

c. İrade Beyanlarının Birbirine Uygun Olması

• Tarafların irade beyanları, sözleşmenin tüm esaslı noktaları itibari ile birbirine uygun olduğu takdirde sözleşme geçerli olarak kurulmuş olur.

• Birbirine uygun olması gereken irade beyanları sözleşmenin esaslı ve tali unsurlarında anlaşmayı gerektirir.

• İrade beyanlarının birbirine uygun olmamasında iki durum söz konusu olabilir.

• Bunların birincisi açık uyuşmazlık halidir. Bu uyuşmazlık türünde tarafların irade

beyanları, sözleşmenin esaslı noktaları bakımından birbirine uygun değildir. Bu durumda taraflar sözleşmenin kurulmasını istemezler.

• İkinci tür ise gizli uyuşmazlık türüdür. Taraflar irade beyanlarının birbirine uygun olduğunu zannederler fakat gerçekte iradeleri birbirine uygun değildir. Bu uyuşmazlık ise tek taraflı gizli uyuşmazlık ve iki taraflı gizli uyuşmazlık olarak ikiye ayrılır.

(14)

d. Sözleşmenin Kurulma Anı

• Bu konu hukuki işlem ehliyeti, ölüm halinde mirasçıların kurulmuş olan sözleşmeden sorumlu olup olmamaları, ifa zamanı gibi noktalarda önem taşımaktadır.

• Hazırlararası sözleşmelerde, sözleşme kabulcünün kabul haberini açıkladığı anda kurulur.

• Hazır olmayanlar arasındaki sözleşme görüşmelerinde ise sözleşmenin kurulma anı açısından, açık kabule ihtiyaç olup olmaması bakımından ikili bir inceleme gereklidir.

aa. Açık Bir Kabule İhtiyaç Varsa

• Süreli bir öneri söz konusu ise: bu süre sonuna kadar açıklanması gereken kabul beyanının önerene vardığı anda sözleşme kurulmuş olur.

• Süresiz bir öneri varsa: TBK md. 5/I’e göre yapılacak süre hesaplamalarından belirlenen sürenin sonuna kadar açıklanacak kabul haberinin önerene vardığı anda sözleşme

kurulmuş sayılır.

• Gecikmiş kabul halinde: gecikmiş bir kabul varsa öneren hemen kabul edene önerisi ile bağlı olmadığını bildirmek zorundadır.

bb. Açık Bir Kabule İhtiyaç Yoksa

• Açık bir kabule ihtiyaç olmayan hallerde öneri kabulcüye vardığı anda sözleşme kurulur.

• Bu durumda sözleşmenin kurulmuş sayılması için kabulcünün öneriyi makul bir süre içinde reddetmemiş olması gerekmektedir.

(15)

e. Sözleşmenin Hüküm ve Sonuç Doğurma Anı

• Bir sözleşmenin kurulma anı ile hüküm ve sonuç doğurma anı birbirinden farklı olabilir.

• Sözleşme kurulduğu halde, hüküm ve sonuçlarını daha önceki bir tarihte doğurmaya başlamış olabilir.

• Hazırlararası sözleşmelerde sözleşmenin kurulma anı ile hüküm ve sonuç doğurma anı aynı anda gerçekleşir.

• Hazır olmayanlar arasındaki sözleşmelerde açık bir kabule ihtiyaç varsa sözleşme hüküm ve sonuçlarını, kabul haberinin gönderildiği andan itibaren doğurur.

• Hazır olmayanlar arasındaki sözleşmelerde açık bir kabule ihtiyaç yoksa durum farklıdır;

TBK 11/II’ye göre «Açık bir kabulün gerekli olmadığı durumlarda, sözleşme önerinin ulaşma anından başlayarak hüküm doğurur.»

• Sözleşmenin kurulma anı ile hüküm ve sonuçlarını doğurma anının belirlenmesi bazı

hallerde önem taşımaktadır. Örn: satılan malın bedelinin cari fiyatlara veya borsaya bağlı olduğu sözleşmelerde sözleşmenin kurulma anı ile hüküm ve sonuçlarını doğurduğu anın bilinmesi önem taşır.