GGY 442 Borçlar Hukuku (3-0)3

(1)

GGY 442

Borçlar Hukuku (3-0)3

Doç. Dr. Yıldız ABİK

Ankara Üniversitesi UBF Gayrimenkul Geliştirme ve Yönetimi Bölümü

(2)

2. HAFTA

I. HUKUKİ İŞLEMDEN DOĞAN BORÇ İLİŞKİLERİ II. İRADE AÇIKLAMASI

(3)

I. HUKUKİ İŞLEMDEN DOĞAN BORÇ İLİŞKİLERİ

A. HUKUKİ İŞLEMİN TANIMII, UNSURLARI VE SONUÇLARI 1. Tanımı

• Hukuki işlem: hukuk düzeninin öngördüğü sınırlar içinde hukuki sonuç doğurmaya yönelik irade açıklaması olarak tanımlanabilir.

• İrade açıklamasının yönelmiş olduğu hukuki sonuç, bir hakkın veya bir hukuki ilişkinin kurulması, değiştirilmesi, devredilmesi veya ortadan kaldırılması olabilir.

• Hukuki işlem, belirli bir hukuki sonucun meydana gelmesine, dolayısıyla belirli bir amacın gerçekleşmesine yönelik bir hukuki fiil türüdür.

2. Unsurları

a. Hukuki İşlemin Kurucu Unsurları

(4)

A. HUKUKİ İŞLEMİN TANIMII, UNSURLARI VE SONUÇLARI 2. Unsurları

aa. İrade Açıklaması

• İrade açıklaması hukuki işlemin temel kurucu unsurudur.

• İradenin hukuk dünyasında bir sonuç doğurması için dış dünyaya iletilmesi, bildirilmesi gerekmektedir.

• İrade dış dünyaya ya irade beyanı ile ya da irade faaliyeti ile gerçekleşir.

• İrade açıklaması hukuki işlemin temeli olmakla birlikte, irade açıklaması ile hukuki işlem kavramları eş anlamlı kavramlar değildir.

• Ancak bazı durumlarda başka bir unsura gerek kalmadan irade açıklaması hukuki işlemin kurulması için yeterli olmaktadır. örneğin: fesih veya dönmede durum böyledir.

(5)

bb. İrade Açıklamasına Eklenmesi Gereken Diğer Kurucu Unsurlar

• Bazı hukuki işlemlerin meydana gelmesi için, irade açıklaması tek başına yeterli değildir. Bazı hallerde açıklanan bu iradeye başka kurucu unsurların eklenmesi gerekir.

• Örneğin: sözleşmenin kurulmasında, öneri şeklindeki irade açıklamasının hukuki sonuç doğurabilmesi için önerinin muhatabı olan tarafın öneriyi kabul etmesi şartına bağlıdır.

• İrade açıklamasına eklenmesi gereken kurucu unsur, bazen resmi bir fiil de olabilir. örneğin:

taşınmaz mülkiyetini geçirme işlemi iki unsurdan oluşmaktadır. Bunlardan birincisi taşınmaz malikinin tescil talebi, ikincisi ise tapu memurunun bu talebi, tapu siciline tescil etmesidir.

Burada ikinci unsur hukuki işlemi doğuran resmi bir fiile örnektir.

• Hukuki işlemin kurucu unsuru olan irade açıklamasına bazen resmi bir makamın katılması gerekli olabilir. örneğin: evlendirme sözleşmesinin kurulabilmesi için resmi memur önünde yapılması şarttır. (TMK md. 141-142)

(6)

b. Hukuki İşlemin Geçerlilik Unsurları

• Geçerlilik unsurları bir hukuki işlemin geçerli olarak kurulabilmesini sağlar.

• Hukuk düzeninin onaylamadığı bir hukuki işlem, hukuk dünyasında geçerli sonuçlar

doğuramaz. Bu tür işlemler kural olarak kesin hükümsüzlük yaptırımına tabi olur. (TBK md. 27)

• Hukuki işlemin hukuk düzenine uygunluğundan amaç, hukuka ve aklaka uygunluktur.

• Bunun yanında fiil ehliyeti, şekil koşulları, işlemin içeriğinin mümkün olması gibi unsurlar hukuki işlemin geçerlilik unsurlarındandır.

(7)

c. Hukuki İşlemin Etkinlik Unsurları

• Etkinlik unsurları hukuki işlemin kurucu unsurları olmasa da, hukuki işlem, bu unsurlar yoksa da meydana gelmekle birlikte istenilen sonuçları doğuramaz.

• Kanuni temsilcinin izin vermesi, vasiyetçinin ölmesi vb. bu tür unsurlara örnektir.

• Taraflar dilerlerse bir hukuki işlemin hüküm ve sonuç doğurmasını gelecekteki belirsiz bir

olayın gerçekleşmesi koşuluna bağlı kılabilirler. Bu durumda bu geciktirici şartın gerçekleşmesi hukuki işlemin hüküm ve sonuç doğurmasının (etkinliğinin) bir şartıdır.

• Kurucu unsur mevcut olmayınca, hukuki işlem meydana gelmeyeceği, geçerlilik unsuru

olmayınca hukuki işlem geçerli sonuç doğurmayacağı, etkinlik unsuru olmayınca hukuki işlem geçerli olarak kurulmuş olsa bile istenilen sonucu doğurmayacağı için bir unsurun kurucu unsur mu, geçerlilik unsuru mu yoksa etkinlik unsurumu olduğunun pratikte bir yararı yoktur.

Bu ayrım teorik açıdan önem taşımaktadır.

(8)

A. HUKUKİ İŞLEMİN TANIMI, UNSURLARI, TÜRLERİ VE SONUÇLARI 3. Hukuki İşlem Türleri

a. Taraf Sayısı Bakımından

aa. Tek Taraflı Hukuki İşlemler

• Tek Taraflı Hukuki İşlemlerde istenilen hukuki sonucun doğması için bir tek kişinin bulunması ve bu kişinin iradesini açıklaması yeterlidir. Örn: vasiyet tek taraflı bir hukuki işlemdir.

bb. İki veya Çok Taraflı Hukuki İşlemler

• İstenilen hukuki sonucun doğabilmesi için, açıklanan iradeye başka iradenin katılmasını gerektiren hukuki işlemler iki taraflı hukuki işlemlerdir. Örn: sözleşmeler iki taraflı hukuki işlemlerdir.

• Çok taraflı hukuki işlemler ise hukuki sonucun doğması için birden çok kişinin iradelerinin tamamının aynı yönde ve aynı sonuca yönelik olmasını gerektiren hukuki işlemlerdir. Örn:

kararlar çok taraflı hukuki işlemlerdir.

(9)

b. Malvarlığına Etkileri Bakımından

aa. Taahhüt İşlemleri

• Bu işlemler malvarlığını doğrudan doğruya etkilemeyen, mal varlığında sarfa yol açmayan, malvarlığının aktifini değil, pasifini etkileyen işlemlerdir.

• Kişi malvarlığının aktifinde etkisini gösteren bir işlem yapmamakta, malvarlığının aktifini azaltma taahhüdünde bulunmakta, yani malvarlığını borç altına sokmaktadır. Örn: satım, bağış, trampa sözleşmeleri mülkiyetin devrini amaçlayan sözleşmelerdir. Bu sözleşmeler yapıldığı anda mülkiyet devredilmiş olmaz. Ancak kişi bu sözleşmeyi ifa borcu altına girer.

bb. Tasarruf İşlemleri

• Bu işlemler malvarlığını doğrudan doğruya etkileyen hukuki işlemlerdir.

• Taahhüt işlemi ve tasarruf işlemi ayrımı mülkiyetin devrini amaçlayan sözleşmeler açısından önem taşımaktadır.

• Bu ayrımda sözleşmenin akdedilmesi taahhüt işlemi, sözleşme konusu şeyin mülkiyetinin devredilmesi tasarruf işlemidir.

• Bu işlemlerin aynı anda yapılması mümkün olabileceği gibi, araya bir zaman aralığının girmesi de mümkündür.

(10)

c. Sebebe Bağlı Olup Olmamaları Bakımından

• Bir hukuki işlemin geçerliliği bir sebebin varlığına ve geçerliliğine bağlı ise sebebe bağlı hukuki işlemden söz edilir. Aksi halde sebebe bağlı olmayan hukuki işlemden söz edilir.

d. Etkilerini Doğurdukları An Bakımından

aa. Sağlararası Hukuki İşlemler

• Hukuki işlemin hüküm ve sonuç doğurması taraflarının hayatta olduğu dönemde

gerçekleşiyorsa sağlararası hukuki işlemler söz konusudur. Örn: Kira sözleşmesi sağlar arası bir hukuki işlemdir.

bb. Ölüme Bağlı Hukuki İşlemler

• Bu işlemler miras hukukunda düzenlenmiş hukuki işlem türleridir. Hüküm ve sonuçlarını bu işlemi yapan kişinin ölümünden sonra doğururlar. Örn: vasiyetname, miras sözleşmesi ölüme bağlı hukuki işlemlerdir.

(11)

Hukuki İşlem Türleri

Taraf Sayısı Bakımından

Tek Taraflı Hukuki İşlemler

İki veya Çok Taraflı Hukuki İşlemler

Malvarlığına Etkileri Bakımından

Taahhüt İşlemleri

Tasarruf İşlemleri

Sebebe Bağlı Olup Olmamaları Bakımından

Sebebe Bağlı Hukuki İşlemler

Sebebe Bağlı Olmayan Hukuki İşlemler

Etkilerini Doğurdukları An Bakımından

Sağlararası Hukuki İşlemler

Ölüme Bağlı Hukuki İşlemler

Vasiyetname

Miras Sözleşmesi

(12)

A. HUKUKİ İŞLEMİN TANIMII, UNSURLARI VE SONUÇLARI 3. Sonuçları

• Hukuki işlemin sonucu iradelerini açıklayanların, açıkladıkları irade ile gerçekleştirmek istedikleri sonuçtur.

• Hukuk düzeni, bireylere hukuki işlem yapma İmkanını, aralarındaki özel hukuk ilişkilerini bizzat kurmak için tanımıştır. Hukuki işlem belirli hukuki sonuçları meydana getirmek amacıyla

yapılır. Ancak hukuki sonuç, sadece hukuk düzeni öyle uygun gördüğü için değil, aynı zamanda yaratıcı güç olan ve açıklanan iradeler ile taraflar öyle istediği için doğmaktadır.

• Bireylerin yapmış oldukları hukuki işlemlerden doğan hukuki sonuçları bütün ayrıntılarıyla tam ve açık olarak bilmeleri şart değildir, yapılan işlem türüne uygun hukuki sonuçları yaklaşık

olarak isteyip duymaları yeterlidir.

• İradesini açıklayan kişinin işlem yapmakla güttüğü ekonomik ve sosyal amaç yanında, doğacak hukuki sonuçları da istemesi, bunların niteliği hakkında az çok bilgi sahibi olması ve özellikle bağlanma, borç altına girme bilincinde olması yeterlidir.

• Örneğin: A, B’nin arabasını kiralıyorsa bu kira sözleşmesi sonucu bir bedel ödemek zorunda kalacağını bilmelidir.

(13)

II. İRADE AÇIKLAMASI

A. İRADE AÇIKLAMASININ TANIMI 1. Kavram

• İrade açıklaması, bir kişinin bir hakkı veya hukuki ilişkiyi kurma, değiştirme veya ortadan kaldırma iradesini, söz, yazı veya işaretlerle dış dünyaya bildirmesi ya da bunu doğrudan doğruya yerine getirmesi, yürürlüğe koymasıdır.

2. Türleri

a. Açık-Zımni İrade Açıklamaları

• İradenin açığa vurulması sarih (açık) olabileceği gibi, zımni (örtülü) de olabilir.

• Bu ayrım hukuksal açıdan önemlidir. Zira kanun koyucu bazı iradelerin açıkça dışa vurulması gerekliliğini düzenlemiş olabilir. örn: TBK 225’e göre satıcı satılan malı alıcıya teslim etmiş ve alıcı temerrüde düşmüş ise, satıcının sözleşmeyi fesih hakkını kullanabilmesi için sözleşmede bu hakkını kullanabileceğine ilişkin iradesini açıkça ortaya koymuş olması gerekir.

(14)

b. Yazılı, Sözlü, Resmi Yazılı İrade Açıklamaları

• İrade sözlü olarak açıklanabilir. Sözlü açıklama hazırlar arasında yapılan hukuki işlemlerde söz konusu olur.

• Türk-İsviçre Borçlar hukukunda kural olarak irade açıklamasının sözlü olarak yapılacağı

düzenlenmiştir. Yazılı irade açıklamaları bu iki hukuk isteminde istisna olarak kabul edilmiştir.

• Örneğin: taşınmaz satımı için irade açıklamasının BK 237 hükmüne göre yazılı yapılmış olması gerekir. Hatta bu açıklama hukuken geçerli olması için resmi yazılı geçerlilik koşuluna

bağlanmıştır.

c. Vasıtalı-Vasıtasız İrade Açıklamaları

• Vasıtasız irade açıklamasında irade açıklamasının tarafları karşılıklı olarak doğrudan doğruya iletişim içinde bulunurlar.

• Vasıtalı irade açıklamalarında ise tarafların irade alışverişi ya bir başkasının aracılığıyla ya da bir araç vasıtasıyla gerçekleşmektedir. Burada taraflar iradelerinin birbirlerinden ayrı ve

bağımsız olarak açıklarlar ve genellikle iradelerin açıklanmasında araya uzun bir zaman dilimi girmektedir.

.

(15)

İrade Açıklamaları

Açık-Zımni İrade Açıklamaları

Sözlü, Yazılı, Resmi Yazılı İrade

Açıklamaları

Vasıtalı-Vasıtasız İrade

Açıklamaları

(16)

3. İrade Açıklamasının Hüküm Ve Sonuç Doğurduğu An a. İradenin Açıklandığı Anda Hüküm Ve Sonuç Doğurması

• İradenin açıklandığı anda, başka bir iradenin katılımına, bu iradenin başkasına ulaşmasına, başkasının bunu öğrenmesine gerek olmaksızın istenilen hüküm ve sonucu doğurması söz konusudur. Örn: Hazırlar arasında bir sözleşme akdedileceği zaman kabul iradesi açıklandığı anda sözleşmenin kurulması sonucunu doğurur.

b. İradenin Gönderildiği Anda Hüküm Ve Sonuç Doğurması

• Burada irade, sahibi tarafından gönderildiği andan itibaren hüküm ve sonuç doğurur. İradenin açıklanması anı değil, muhataba ulaşma anı veya muhatap tarafından öğrenilme anı değil de irade sahibinin iradesini gönderdiği an önem taşımaktadır. TBK 11/II’ye göre «Hazır

olmayanlar arasında kurulan sözleşmeler kabulün gönderildiği andan başlayarak hüküm doğurur.»

(17)

3. İrade Açıklamasının Hüküm Ve Sonuç Doğurduğu An c. İradenin Ulaştığı Anda Hüküm Ve Sonuç Doğurması

• Burada varması gereken bir irade açıklaması söz konusudur. Bu irade karşı tarafa varmadığı sürece istenilen hukuki sonucu doğurmaya elverişli değildir. Örn: sözleşmenin feshedilmesine yönelik irade açıklaması karşı tarafa vardığı andan itibaren hüküm ve sonuç doğurur.

d. İradenin Öğrenildiği Anda Hüküm Ve Sonuç Doğurması

• Burada iradenin muhatabına varması hüküm ve sonuç doğurması için yeterli

görülmemektedir. İradenin hem varması hem de muhatabın irade açıklamasını öğrenmesi iradenin hüküm ve sonuç doğurması için gereklidir. örn,: bir sözleşmenin kurulması için irade açıklamasında bulunmuş olan bir kişi daha sonra önerisinden dönmek istediğinde ve öneri ile dönme iradesi aynı anda öğrenilmiş ise dönmeye ilişkin irade hüküm ve sonuç doğurur. Öneri veren önerisi ile bağlı olmaktan kurtulur.

(18)

İrade Açıklamalarının Hüküm Ve Sonuç

Doğurdukları An

İradenin Açıklandığı

Anda Hüküm Ve

Sonuç Doğurması

İradenin Gönderildiğ

i Anda Hüküm Ve

Sonuç Doğurması

İradenin Ulaştığı

Anda Hüküm Ve

Sonuç Doğurması

İradenin Öğrenildiği

Anda Hüküm Ve

Sonuç Doğurması