GGY 442 Borçlar Hukuku (3-0)3

(1)

GGY 442

Borçlar Hukuku (3-0)3

Doç. Dr. Yıldız ABİK

Ankara Üniversitesi UBF Gayrimenkul Geliştirme ve Yönetimi Bölümü

(2)

4. HAFTA

I. SÖZLEŞMEDEN DOĞAN BORÇ İLİŞKİLERİ

B. SÖZLEŞME ÖZGÜRLÜĞÜ- SÖZLEŞME ÖNCESİ SORUMLULUK

C. SÖZLEŞMENİN GEÇERLİLİĞİ

(3)

I. SÖZLEŞMEDEN DOĞAN BORÇ İLİŞKİLERİ B. SÖZLEŞME ÖZGÜRLÜĞÜ-

SÖZLEŞME ÖNCESİ SORUMLULUK

B. SÖZLEŞME ÖZGÜRLÜĞÜ- SÖZLEŞME ÖNCESİ SORUMLULUK 1. Sözleşme Özgürlüğü

• Sözleşme Özgürlüğü, sözleşmenin kurulması ve koşullarının belirlenesinde kişilerin özgür iradeleri ile karar verebilme serbestisini ifade eder. AY md. 48’e göre «Herkes dilediği alanda çalışma ve sözleşme hürriyetlerine sahiptir.»

• TBK md. 26’ya göre «taraflar bir sözleşmenin içeriğini kanunda öngörülen sınırlar içinde özgürce belirleyebilirler.» bu hükümden de anlaşılacağı üzere sözleşme özgürlüğü mutlak ve sınırsız bir özgürlük olarak düzenlenmemiştir.

a. Sözleşme Yapma Özgürlüğü

b. Sözleşmenin Konusunu ve Koşullarını Seçme Özgürlüğü c. Sözleşmenin Tarafını Seçme Özgürlüğü

d. Şekil Özgürlüğü

e. Sözleşme Türlerini Tayin Özgürlüğü f. Sözleşmeyi Sona Erdirme Özgürlüğü

(4)

a. Sözleşme Yapma Özgürlüğü

• Sözleşme özgürlüğü her şeyden önce sözleşme yapıp yapmama özgürlüğünü ifade eder.

• Kural olarak bir kimse bir sözleşme yapmaya mecbur değildir. Ancak bu kuralın, dürüstlük kurallarından, kanundan ya da anlaşmadan doğan istisnaları vardır.

• Örneğin: piyasaya tekel olarak mal veya hizmet üretenlerin sözleşme yapıp yapmama özgürlüğüne sahip olmadıkları, burada dürüstlük kurallarından kaynaklanan bir istisna olduğu söylenebilir.

• Örn: önalım, alım veya geri alım hakları sözleşmede kararlaştırılmış ise anlaşmadan doğan bir sınırlama, önalım hakkı kanuna dayanıyorsa kanundan doğan bir istisnaya örnek olarak verilebilir.

• Sözleşme özgürlüğü bazen başkasının ya da mahkemenin buna izin vermesi koşuluna

bağlanmış olabilir. örn: TMK 229/I’e göre mal rejiminde eşlerin karşılıksız kazandırmalarına ilişkin sözleşmeler diğer eşin rızası koşuluna bağlanmıştır.

(5)

b. Sözleşmenin Konusunu ve Koşullarını Seçme Özgürlüğü

• Kural olarak taraflar sözleşmenin konusunu serbestçe seçme özgürlüğüne sahiptirler.

• Bu kuralın genel istisnasını TBK 26 oluşturmaktadır. Nitekim madde hükmü tarafların ancak kanunda öngörülen sınırlar içinde sözleşme konusunu seçebileceklerini hükme bağlamıştır.

• Sözleşmenin koşullarını seçme özgürlüğünün en önemli istisnası geçerlilik koşullarıdır. Bu anlamda taraflar hukuka, ahlaka aykırı sözleşmeler akdedemeyeceği gibi ifası imkansız olan bir sözleşmeyi de akdedemezler.

• TBK 20-25 maddelerinde geçen «Genel İşlem Koşulları»nın yazılmamış sayılması, bütün sözleşmeyi düzenleyen tarafın aleyhine yorum ilkesi, sözleşmelerde tek taraflı değiştirme yasakları kısıtlamalara örnek olarak verilebilir.

(6)

c. Sözleşmenin Tarafını Seçme Özgürlüğü

• Sözleşme özgürlüğü sözleşmenin tarafını seçme özgürlüğünü de kapsar. Ancak sözleşme yapma zorunluluğu olan kişilerin taraf seçme özgürlüğü de yoktur.

d. Şekil Özgürlüğü

• TBK md. 12’ye göre taraflar diledikleri şekilde sözleşme yapma serbestisine sahiptir. Ancak bu özgürlüğün de kanundan ya da anlaşmadan doğan istisnaları vardır. Örneğin; taşınmaz satım sözleşmelerinin yapılması kanunda resmi yazılı şekle tabi kılınmıştır. Bu durumda taşınmaz satım sözleşmesi yapmak isteyen tarafların burada sözleşmeyi diledikleri şekilde yapmaları mümkün değildir.

e. Sözleşme Türlerini Tayin Özgürlüğü

• TBK 207-645. maddelerinde tek tek sözleşme tipleri düzenlenmiştir. Taraflar bu sözleşme türlerinden dilediklerini seçme yapma özgürlüğüne sahip oldukları gibi, kanunda

düzenlenmemiş, yeni bir sözleşme türü yaratabilirler.

(7)

f. Sözleşmeyi Sona Erdirme Özgürlüğü

• Sözleşmenin tarafları karşılıklı olarak anlaşmak suretiyle sözleşmeyi sona erdirme özgürlüğüne sahiptir. Ancak Taraflar arasında böyle bir sözleşme olmadan da haklı sebeplerin varlığı halinde sözleşmenin tek taraflı olarak sona erdirilmesi mümkündür.

• Sözleşmenin feshinde: kurulmasından sonra ortaya çıkan haklı bir sebeple tek taraflı olarak ileriye etkili bir biçimde sözleşmenin sona erdirilmesi söz konusudur. Sözleşmeden

dönmede ise kurulduktan sonra ortaya çıkan bir sebeple sözleşmenin geçmişe etkili olarak sona erdirilmesi söz konusudur.

• Sözleşme kararlaştırılan sürenin sona ermesi sebebi ile de sona erdirilebilir. Ancak bunun bazı istisnaları vardır. Örn: gayrimenkul kiralarında sözleşme süresinin sona ermesi tek başına sözleşmeyi sona erdirmez.

(8)

B. SÖZLEŞME ÖZGÜRLÜĞÜ- SÖZLEŞME ÖNCESİ SORUMLULUK 2. Sözleşme Öncesi Sorumluluk (culpa in contrahendo)

a. Kavram

• Öneri ve kabul dediğimiz iradelerin açıklanmasına ve bunların uyuşma anına kadar geçen sürede herhangi bir borç doğmamaktadır.

• Sözleşme görüşmeleri aşamasında henüz sözleşme kurulmamıştır. Bu nedenle bu aşamada taraflar için herhangi bir sorumluluk söz konusu olmayacaktır.

• Öğretide sözleşme görüşmelerinin başlamasıyla birlikte henüz sözleşmenin kurulmadığı aşamada da tarafların birbirlerine verdikleri zararlardan sorumlu olmaları gerektiği ifade edilmiştir. Bu sorumluluk sözleşme öncesi sorumluluk adını almıştır.

b. Yasal Dayanak

• Sözleşme öncesi sorumluluk Türk Hukukunda genel olarak düzenlenmemiştir.

• Sözleşme öncesi sorumluluğa yer veren bazı hükümlere, TBK md. 35, TBK. Md. 39/II, TBK md. 44/II, TBK 42/I, TMK 452/II örnek olarak verilebilir.

(9)

B. SÖZLEŞME ÖZGÜRLÜĞÜ- SÖZLEŞME ÖNCESİ SORUMLULUK 2. Sözleşme Öncesi Sorumluluk (culpa in contrahendo)

b. Yasal Dayanak

• Sözleşme öncesi sorumluluk değişik şekillerde ortaya çıkabilir. Örn: Kural olarak bir kimsenin bir sözleşme görüşmesini sözleşmeye bağlama zorunluluğu yani sözleşmeyi yapma

mecburiyeti bulunmamaktadır.

• Ancak diğer tarafta sözleşme yapacağına yönelik bir güven yaratan kimse, haklı bir neden olmadan sözleşmeyi akdetmemesi halinde, buna güvenen kişinin zararını tazmin ile

yükümlü olur.

• Sözleşmenin geçersiz bir şekilde kurulmasına kusuru ile sebebiyet veren kişinin diğer tarafın uğradığı zararlardan sorumlu tutulması bu kurala göre mümkündür.

• Sözleşme öncesi sorumluluk kural olarak bir güven sorumluluğu olup ifaya olan menfaati kapsamaz. Başka bir ifade ile sözleşme öncesi sorumlulukta talep edilebilen zarar menfi zarardır.

(10)

I. SÖZLEŞMEDEN DOĞAN BORÇ İLİŞKİLERİ C. SÖZLEŞMENİN GEÇERLİLİĞİ

1. Sözleşmenin Geçerlilik Unsurları a. Kavram

• Sözleşmeden dolayı geçerli bir borç kaynağının kurulabilmesi için sadece kuru unsurların varlığı yeterli değildir. Bazı geçerlilik koşullarını da taşıması gerekmektedir.

b. Geçersizlik ve Yaptırımı

• Sözleşme Ehliyeti

• Hukuka, Ahlaka, Adaba Uygunluk, İfa İmkansızlığının Bulunmaması

• İrade İle Beyan Arasındaki Uyum

• Geçerlilik Şeklinin Arandığı Hallerde Bu Geçerlilik Şekline Uygunluk

Bu unsurlardan herhangi birinin eksikliği halinde ortada bir irade açıklaması olmasına rağmen, bu irade borç doğuramayacaktır.

• Türk Borçlar Hukukunda Geçersizlik: bir sözleşmenin borç doğurabilmesi için gerekn unsurlardan bir veya bir kısmının eksikliğini ifade eder. Borçlar Hukukunda sözleşmenin geçersizlik halleri ikiye ayrılmaktadır.

(11)

1. Sözleşmenin Geçerlilik Unsurları b. Geçersizlik ve Yaptırımı

aa. Kesin Hükümsüzlük

• Burada yasa koyucunun bir sözleşmede bulunmasını zorunlu gördüğü, sözleşmenin geçerliliğini önemli ölçüde etkileyen unsurlar söz konusudur. Bu unsurların eksikliği her zaman ve her ilgili kişi tarafından ileri sürülebilir. Bu geçersizlik hali kesin hükümsüzlük dediğimiz ağır bir yaptırıma neden olmaktadır.

• Örn: TBK 27/I’e göre «Kanunun emredici hükümlerine, ahlaka, kamu düzenine, kişilik haklarına aykırı veya konusu imkansız sözleşmeler kesin olarak hükümsüzdür.»

• Kesin hükümsüzlük yaptırımının söz konusu olduğu hallerde;

• a. Sözleşmenin geçerliliği için aranan unsurlar kendilerinden vazgeçilemeyen önemli unsurlardır.

• b. Kesin Hükümsüzlük her zaman ileri sürülebilir.

• c. Kesin hükümsüzlüğü sözleşmelerin tarafları ileri sürebilir. Bunun yanında sözleşmenin kesin hükümsüz olmasında yararı olan diğer ilgililer de kesin hükümsüzlüğü ileri sürebilirler.

• d. Taraflar ileri sürmese bile hakim tarafından resen dikkate alınabilir.

(12)

1. Sözleşmenin Geçerlilik Unsurları b. Geçersizlik ve Yaptırımı

bb. İptal

• İptal yaptırımı, sözleşmenin geçerlilik unsurunun daha çok tarafların yararına konulduğu hallerde söz konusu olur.

• İptal iddiası ile geçersizlik her zaman ileri sürülemez. Örn: yanılma, aldatma, korkutma hallerinde iptalin ileri sürülebilmesi TBK 39’a göre bir yıllık hak düşürücü süreye bağlıdır.

• İptali ancak sözleşmenin tarafları ileri sürebilirler.

(13)

C. SÖZLEŞMENİN GEÇERLİLİĞİ 2. EHLİYET

a. Kavram

• İrade açıklaması bir zihin faaliyetidir. Böyle bir zihni olgunluğa erişmemiş kişinin yaptığı sözleşme geçerli değildir. Bu nedenle ehliyet sözleşmenin geçerlilik unsurlarından biridir.

b. Unsurları

• Sözleşmenin geçerlilik unsuru olarak aranan ehliyet hukuki işlem ehliyetidir. Bunun bir sonucu olarak tarafların tam ehliyetli olmaları gerekir.

• Sınırlı ehliyetsizlerin tek başına akdedecekleri işlemleri yapmaları veya yasal temsilcilerinin izni ile akdettikleri sözleşmeler de geçerlidir.

• Sözleşme ehliyeti tam ehliyetli olmayı gerektirir iken, haksız fiil ehliyeti sadece sezgin olmayı gerektirir.

• Tarafların sahip olmaları gereken ehliyet sözleşmenin kurulduğu andaki ehliyettir.

(14)

C. SÖZLEŞMENİN GEÇERLİLİĞİ 2. EHLİYET

c. Etkisi

• Sözleşmenin sağlıklı bir irade ve düşüncenin ürünü olmasında sadece tarafların değil, bunların dışındaki kişilerin de yararı vardır.

• Bu nedenle ehliyetsizlik kesin hükümsüzlük yaptırımına tabidir.

• Tarafların sözleşmenin kurulduğu anda ehliyetsiz olduklarını iddia eden iddiasını ispat etmekle yükümlüdür.

• Ehliyetsizlik iddiası her türlü delille kanıtlanabilir.

(15)

3. HUKUKA AHLAKA UYGUNLUK-İMKANSIZ OLMAMA a. Hukuka Uygunluk

• TBK Hukuka uygun olma koşulunu TBK 27’de kanunun emredici hükümlerine aykırı olmama şeklinde ifade etmiştir.

b. Kamu Düzenine Uygunluk

• TBK’da kamu düzenine aykırılık da kesin hükümsüzlük halleri arasında sayılmıştır.

• Kamu düzeni toplumsal düzen ve huzurla ilgili bir kavramdır.

c. Ahlaka Uygunluk d. İmkansız Olmama

(16)

C. SÖZLEŞMENİN GEÇERLİLİĞİ 4. ŞEKİL

• Kural olarak irade beyanları için belirli bir şekle uyma zorunluluğu yoktur. Şekil serbestisi vardır.

• Ancak kanun, bazı sözleşmelerin sağlığı için bir şekle uyulmasını

zorunlu tutabilir. Eğer zorunlu tutulan şekil, ispat şartı ise uyulmadığı takdirde sözleşme geçerlidir ancak bu sözleşmenin varlığının ispatı her türlü delille veya özel tanıkla yapılamaz.

• Buna karşın, şeklin geçerlilik şartı olduğu durumlarda bu şekle uyulmadıkça sözleşme geçerli olmaz.

(17)

a. Geçerlilik Şeklinin Türleri

aa. Sözlü Şekil

• Bu şekle Türk borçlar hukukunda rastlanmamaktadır.

• Miras Hukukunda Sözlü Vasiyet, Aile Hukukunda resmi nikah sözlü şekle örnek olarak verilebilir.

bb. Yazılı Şekil -Adi Yazılı Şekil

• Sözleşmeyi oluşturan irade beyanlarının veya beyanlardan birinin yazılı bir metinde

açıklanması ve beyanda bulunan tarafından imzalanması âdi yazılı şekli gerçekleştirir. Bu şarta uyularak düzenlenen vesikaya âdi senet denmektedir.

• Sözleşmenin geçerliliği için yazılı şekle resmiyet verecek makam yoktur.

(18)

a. Geçerlilik Şeklinin Türleri

-Nitelikli Yazılı Şekil

• Yasa koyucu bazen sözleşmenin yazılı şekilde yapılacağını belirtmekle yetinmeyip, yazılı sözleşmenin kapsamına ilişkin koşul da yetirmiş olabilir.

cc. Resmi Yazılı Şekil

• Sözleşmenin geçerliliği sadece yazılı olmasına değil aynı zamanda buna resmi bir memur ya da makamın resmiyet vermesine bağlı ise resmi yazılı geçerlilik şeklinden söz edilebilir.

• sözleşmeyi oluşturan irade beyanlarının, kanunda belirtilen usule göre resmi memur tarafından düzenlenen belgede açıklanması ile

gerçekleştirilir. Bu belgeye resmi senet adı verilir. Herhangi bir kanunda farklı bir makam öngörmedikçe, resmî şekle tâbi işlemleri noterler

düzenler ancak taşınmaz mülkiyetini nakil borcu doğuran sözleşmelerde resmi senet düzenleme yetkisi tapu sicil muhafız ve memurlarına

verilmiştir