KARAKTER VE
DEĞERLER EĞİTİMİ
FİLOLOJİ GRUBU 7. HAFTA 1. DERS
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Değerlerin farklı farklı tanımları olduğunu
görmüştük, bunun en büyük nedenlerden birisi de değerlerin çıkış noktasının farklı olmasıdır.
• Değerler farklılık gösterdiği gibi değerlerin sınıflaması da bilim adamlarına göre farklılık göstermektedir.
• Önem verdikleri değerlere göre bilim adamlarının sınıflamaları mevcuttur.
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Değerler, geçmiş yıllarda yapılan araştırmalarda türlerine göre hiyerarşik olarak
gruplandırılarak incelenmiştir.
• Değerlerin sınıflandırılırken nelere dikkat
edildiği ve nasıl sınıflandırıldığı konusuna devam edeceğiz.
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Değerler hakkında birçok sınıflandırma yapılmıştır.
• Bu sınıflandırmalardan en çok kabul görenler:
Rokeach, Spranger, Schwartz ve Nelson’un sınıflandırmalarıdır. (Bunlardan geçen hafta bahsetmiştik)
• Bunun yanı sıra Türkiye kaynaklı araştırmacılar da değerleri sınıflandırmıştır.
TÜRK BİLİM
İNSANLARININ DEĞERLER
SINIFLANDIRMASI
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Ülken (1965) değerleri,
• içkin değerler (teknik, sanat, fikir),
• aşkın değerler (ahlâk, din) ve
• normatif değerler (dil, hukuk, iktisat) olarak üçe ayırmıştır (Ülken,1965:244).
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Tezcan(1974) değerleri
• Erkeklik değeri,
• kadınlık değeri,
• analık değeri,
• namus değeri,
• akrabalık değeri,
• komşuluk değeri,
• hemşerilik değeri,
• temizlik- pislik,
• eğitsel değerler,
• ekonomik değerler,
• dinsel değerler,
• siyasal değerler,
• ailesel değerler olarak gruplamıştır.
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Ketenci (1997) çalışmasında değerleri şu şekilde sınıflandırmıştır:
• İnsani değerler "dil, bilgi, sanat",
• toplumsal değerler "adalet, laiklik",
• etik değerler " adil olmak, dürüst olmak",
• millî değerler,
• burjuva değerleri,
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Ketenci (1997) değerler sınıflaması
• batılı -doğulu değerler,
• evrensel değerler,
• İslâmi değerler
• Ketenci İslâmi değerler demiştir, ancak bu değeri genelleyecek olursak dini değerler diyebiliriz,
• tarihî-turistik değerler buna da kültürel değerler demek daha doğru olabilir.
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Filiz (1998) in değerler sınıflaması; değerleri:
• İçerik (amaçsal-niyetsel) değerler ve
• Araçsal (işlevsel) değerler olmak üzere iki kategoride toplamıştır.
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
Özlem (2002: 284), felsefe tarihindeki öznelci ve nesnelci bakış açılarına göre farklı değer sınıflandırmalarını birleştirmiştir.
Özlem (2002) nin sınıflamasına göre değerler:
1. Hazcı (Hedonist) Değerler (olumlu: haz, olumsuz: acı),
2. Bilgisel Değerler veya Bilgi Değerler (olumlu: doğru, olumsuz:
yanlış),
3. Ahlaksal Değerler (olumlu: iyi, olumsuz: kötü), 4. Estetik Değerler (olumlu: güzel, olumsuz: çirkin), 5. Dinsel Değerler (olumlu: sevap, olumsuz: günah).
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Güngör (2010) de altı grupta toplanan değerlere bir boyut eklemiştir.
• estetik,
• teorik (veya ilmî),
• iktisadi,
• siyasi,
• sosyal ve
• dinî değerler
• Ahlaki değerler
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Bacanlı, (2017) sınıflandırması
• Değerler iki boyuta göre de sınıflandırılabilir:
• 1. Olumlu X Olumsuz (Yaklaşma X Kaçınma)
• Bazı değerler olumludur, kişiye ulaşabileceği bir hedef verir. Örneğin
«dürüst olacaksın».
• Bazı değerler ise kaçınma hedefleridir. Örneğin «öldürmeyeceksin»
• 2. Kişisel X Kişisel olmayan
• Bazı hedefler kişinin kendisiyle ilgilidir.
• Kişisel hedefler de olumlu (örneğin; başarılı olmak) veya olumsuz (örneğin; başarısızlığa düşmemek) olabilir.
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Bacanlı, (2017) sınıflandırması
• 1)Kişinin kendisiyle ilgili değerler
• 2)Kişinin ilişkileriyle ilgili değerler
• 3)İçinde yaşanılan toplumla ilgili değerler
• 4)Doğa ve evrenle ilgili değerler
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Evin ve Kafadar (2004:296) değerleri ulusal ve evrensel değerler olarak ikili bir sınıflama yapmıştır
• Ulusal simgeler ve değerler olarak; millet, devlet, vatan, ordu, cumhuriyet, ulusal simgeler(ulusal marş, ulusal anıtlar, ulusal bayram, bayrak), kahramanlık, dil, gelenek ve görenekleri belirtmişlerdir.
• Evrensel değerler olarak; demokrasi, insan hak ve özgürlükleri, uygarlık, barış, eşitlik, bilim ve bilimsel düşünme, sanat, çevre duyarlılığı, sevgi'yi belirtmiştir.
ULUSAL DEĞERLER
ULUSAL DEĞERLER BAĞIMSIZLIK
• Türk Milletinin tarih boyunca girdiği
mücadelelerde en yegane amaç boyundurluk altına girmeden bir bayrak altında yaşamaktır.
• İnancını özgürce yaşayan, sayesinde her türlü esaretten kurtulduğunu unutmayan ve ülkesi için çaba harcayan her birey için, ulusal bir değerimiz olarak Mustafa Kemal ATATÜRK saygıyla karşılanır, ve karşılanmalıdır.
ULUSAL DEĞERLER
GENEL DEĞERLER
SINIFLANDIRMASI
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Değerler farklı ölçütlere göre farklı şekillerde sınıflandırılabilir.
• Örneğin değerler ilgili oldukları alanlara göre
(çalışma/iş değerleri, sosyal değerler, aile değerleri vb.) sınıflandırılabilir.
• Ya da nihai amaçlarına göre (terminal değerler) veya bireyi bu amaçlara götüren davranışlar (araçsal
değerler) şeklinde sınıflandırılabilir.
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Sosyal roller ve sosyal süreçler göz önüne
alındığında değerler, zorlayıcılık değerlerine göre sınıflandırılabilirler.
• Böylece değerler, sosyal kişileri etkileme derecelerine göre düzenlenmiş olurlar.
• Sosyal değerler, süreklilik gösteren ortaklaşa işlevler temelinde de düzenlenebilirler.
• Değerlerin en anlamlı sınıflandırılması, değerlerin kurumsal işlevlerine göre sınıflandırılmasıdır.
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Değerler toplumumuzda genel olarak maddi ve manevi değerler olarak da sınıflandırılmaktadır.
• Maddi değerler olarak daha çok yemek, giyim- kuşam, tarihi yapılar vs. akla gelir;
• Manevi değer olarak da sevgi, saygı, hoşgörü, dürüstlük vs. değerler akla gelir.
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Değerleri ayrıca temel ve aracı değerler olarak sınıflandıran uzmanlar da vardır.
• Bu değerler de kendi aralarında bazı özelliklerine göre sınıflandırabilinir.
• Örn. Temel değerler; şahsi ve sosyal değerler olarak da ikiye ayrılırlar.
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Örn. Şirin (1983) değerleri "aracı değerler" ve
"temel değerler" diye ikiye ayırır.
• Bu ayırımla ilgili şunları belirtir:
• Değerler temel ve aracı değerler olarak sınıflandırdığımız gibi bu değerleri de kendi
aralarında bazı özeliklerine göre sınıflandırabiliriz.
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Temel değerleri sınıflandırmada esas; değerlerin şahsa dönük veya topluma dönük olması ya da şahsa özgü veya şahıslar arası olmasıdır.
• Mesela iç huzur, selamet gibi değerler şahsa özgüyken, barış içinde bir dünya, kardeşlik gibi nihai durumlar şahıslar arası bir nitelik taşırlar (Şirin, 1983).
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Bir başka sınıflama da ise değerler ahlâki değerler ve beceri değerleri olarak ikiye ayırılır.
• Ahlâki değerler davranış tarzlarına ait olup hedef olan durumları içermez.
• Bu değerler, aracı değerlerin belirli türlerini kapsar.
• Kişiler arası bir niteliğe sahip olan ahlâki değerler, yanlış yapmaktan dolayı insanda suçluluk duygusuna yol açar.
• Dürüstlük, kibarlık, sorumluluk sahibi olmak gibi değerler ahlaki değerlere örnek verilebilir (Şirin, 1983).
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Aslında ahlâki değerler insanın değer sisteminde apayrı bir bölüm teşkil etmez.
• Başka tür değerler –örn. ilmi, siyasi değerler- ahlâk değerleriyle sıkı bir ilişki içindedir.
• Diğer değerler de birer ahlâki değerler görünümü alabilir.
• Mesela başkalarının görüşlerine saygı duymak hem ilmin hem de ahlâkın gereğidir.
• Çünkü, insan faaliyetinin her alanı -ilim, sanat, din, siyaset v.s- genel ahlâka uyumlu, fakat özel durumlar gösteren ahlâki prensipler ihtiva eder (Güngör,1993).
KİLBY’NİN DEĞERLER
SINIFLANDIRMASI
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Kilby’nin değerler Sınıflandırması
• Bir başka sınıflamada ise değerler, grup ölçekli
değerler ve bireysel değerler olarak sınıflandırılır (Kilby)
• Grup ölçekli değer grup yapısının bir parçasıdırlar.
• Grup içerisindeki kurallar ve normlar grubun değerlerini teşkil ederler.
• Genel olarak paylaşılan değerler grup dinamiğinin özünü oluştururlar ve grubun içsel bağlılaşımını kuvvetlendirirler.
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Kilby’nin değerler Sınıflandırması
• Grup ölçekli değerler
• Örneğin bir sporcu grubunun ya da bir bilim adamları grubunun farklı türden grup değerleri vardır.
• Sporcular için "fair play" önemli bir grup
değeriyken; bilim adamları için "özgür araştırma" bu tür bir özellik arz eder
• Grup ve toplum ölçekli değerler ve inançlar her birimizin beşeri var oluşu için bir temel sağlarlar.
SCHELLER’İN DEĞERLER
SINIFLANDIRMASI
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Scheller (1966) in değerler sınıflaması
• Scheller (1966)'e göre bütün değerler aynı özelliklere sahip değildirler.
• Değerlerin taşıyıcıları vardır ve değerler taşıyıcılarına ahlâkla ilgilerine ve göreli olup olmadıklarına göre üç gruba ayrılırlar:
• 1.Kişi değerleri
• 2. Vital (hayati) değerler, ve
• 3. "Şey"lerin taşıdığı değerler.
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Scheller (1966) in değerler sınıflaması
• Birinci gruptaki değerler; iyi, kötü, sevgi ve nefret gibi değerlerdir.
• Bu değerlerin taşıyıcısı kişilerdir.
• İkinci gruptaki değerler ise, sağlıklı olma ve hasta olma, bitkin ve dinç, gürbüz ve cılız, asil ve bayağı olma gibi değerlerdir.
• Bu değerlerde temelini canlı varlık dünyasında yani insan, hayvan ve bitkide bulurlar.
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Scheller (1966) in değerler sınıflaması
• Üçüncü grupta yararlı, hoş gibi değerlerle kültür değerleri, ekonomik, estetik değerler vardır.
• Bu değerlerin temelinde belli bir "şey" vardır.
• İşte bu "şey'e Scheller "değer taşıyan şey" adını vermektedir.
• Scheller’in bu üç grup değeri "mutlak değerler" ve
"göreceli değerler" olarak iki grupta toplayan uzmanlar da vardır.
• Ahlâk değerleri (kişi değerleri) ve kutsal değerler de mutlak değerler içindedir (Ketenci,1997)
LENSKİ VE LENSKİ’İN DEĞERLER
SINIFLANDIRMASI
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Lenski ve Lenski sınıflaması
• Değerleri, bir grubun üyelerinin kabul ve tasdik ettiği genelleştirilmiş inançlar olarak tanımlayan Lenskive Lenski’ye göre ise değerler iki grup olarak sınıflandırılabilir:
• Pragmatik ve
• ideal değerler.
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Lenski ve Lenski sınıflaması
• Pragmatik değerler,
• Bir grup veya toplumu meydana getiren üyelerin sosyal hayatlarını sürdürebilmek için birbirine muhtaç oldukları inancından kaynaklanan, hem
bireyin hem grubun faydalanması esasına dayanan, uygulanma şansları veya imkanları “ideal değerler”
den daha fazla olan; çalışkan olmak, birbirinin
malına, canına ve ırzına tecavüz etmemek, güven verici olmak gibi ahlaki inançlardır.
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Lenski ve Lenski sınıflaması
• İdeal değerler
• “kendini sevdiğin gibi başkasını da sev”, “bütün insanlar kardeştir” gibi gerçek hayatta
uygulanabilme şansları pragmatik değerlerden daha az, gerçekten çok hayali ve ideal
beklentilere dayalı olan inançlar anlamına gelmektedir
GOUVEİA, MİLFONT VE GUERRA’NIN
DEĞERLER
SINIFLANDIRMASI
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Gouveia, Milfontve Guerra, (2013) sınıflaması
WİNTER, NEWTON VE KİRKPATRİCK’İN
DEĞERLER
SINIFLANDIRMASI
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Winter, Newton ve Kirkpatrick değerler sınıflaması
• Winter, Newton ve Kirkpatrick değerler sınıflaması 3 ana başlıkta gruplanır;
• Toplumsal değerler
• Ailevi değerler ve
• Bireysel değerler
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Winter, Newton ve Kirkpatrick değerler sınıflaması
• Toplumsal değerler içerisine gelenek-görenekler, örf-adet ve toplumsal kurallar girmektedir.
• Toplumsal değerler, toplumsallaşmayı ve toplumla uyumlu yaşamı beraberinde getirmektedir.
• Toplumsallaşma, toplumun varlığını,
sürdürebilmesinde zorunlu bir süreçtir.
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Winter, Newton ve Kirkpatrick değerler sınıflaması
• Ailevi Değerler; küçük grup bağlamında ele alınabilirler.
• Her çocuk, dünyaya geldiği andan itibaren aile değerlerini hissedip yaşayarak büyür.
• Anne-babanın konuşmaları, tercihleri, davranışları, o ailenin hakim değerlerini yansıtır.
• Aile ortamında geçerli olan hakim değerler, o ailenin kişilik yapısını gösterir.
• Çocuklar, anne-babalarının sergilediği bir çok davranışı izleyerek aile değerlerini öğrenir ve içselleştirir.
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Winter, Newton ve Kirkpatrick değerler sınıflaması
• Bireysel değerler ve ailevi değerler ile birlikte bireyin kişilik ve karakter gelişiminde rol oynar.
• Kişiler bir bütünlük içinde bir yaşam felsefesine bir başka değişle egemen bir değere sahiptirler.
• Bu değer bireyin bütün kişiliğine biçim verir.
• Bireysel sahip olunan değerler; bilgiyi duygularla
ilişkilendirmeyi ve ardından davranışla desteklemeyi öngörür.
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Kinnier ve Kernes ve Dautheribes (2000),
• Kinnier ve Kernes ve Dautheribes (2000), dünyada insanların inandığı tüm dinlerle ilgili, lâik kurumlarla ve uluslararası kuruluşlarla ilgili
dokümanları inceleyerek, evrensel çekirdek ahlâki değerlerin bir listesini çıkarmışlardır.
• Herkes için ortak olarak kabul edilebilecek bu değerler şunlardır:
• Gerçeği arama, adaleti arama, kendini koruma ve kendine saygı gösterme, kendini övmeme veya ben merkezci olmama,
davranışlarından sorumlu olma ve vicdanına göre hareket etme, tüm insanlar arasındaki bağımlılığa saygı duyma, başkalarına yardım etme, diğerleri için saygılı, hoşgörülü ve bağışlayıcı olma, başkalarına zarar vermeme, çevreyi ve diğer canlıları korumak.
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI
• Prencipe & Helwig (2002:845) değerleri 6 gruba ayırmışlardır.
• 1. Değerlerin refah veya adalet, haklar gibi meseleler için direkt olarak ilgili ahlâki değerler,
• 2. Değerlerinin refahı veya hakları ve bireysel kişilik ya da
karakter özellikleriyle ilgili değerlerden oluşan ahlâki karakter değerleri,
• 3. Karakter özellikleri ile ilgili ahlâki olmayan karakter değerleri,
• 4. Siyasi ahlâki değerler,
• 5. Vatan sevgisi veya yurtseverlik gibi diğer siyasi değerleri içeren geleneksel siyasi değerler,
• 6. Dini değerler.
