KARAKTER VE DEĞERLER EĞİTİMİ İLE
İLGİLİ YAPILAN ARAŞTIRMALAR
Yurt Dışında Yapılan Konu İle İlgili Araştırmalar
Guidry (2006) tarafından yapılan araştırmada;
Dört farklı grup yer almaktadır. Bu gruplardan ikisi deney grubunu oluştururken diğer ikisi de kontrol grubunu oluşturmaktadır. Grup oluştururken Amerika'da yaşayan siyah ve beyaz ırktan oluşan öğrencilerdendir. Bu gruplara bir aylık ahlaki eğitim programı uygulanmıştır. Verilen eğitim programları çeşitli değer öğretimi yaklaşımı kullanılmıştır. Eğitim program sonucunda yapılan ölçüm sonucunda değer öğretiminde/değerler ediniminde ırksal olarak bir farklılaşma olmadığı görülmektedir.
Kropp (2006), tarafından gerçekleştirilen araştırmada;
Verilen ahlaki gelişim programı sonucunda gruba katılanların sorumluluk düzeylerinde bir artışın olup olmadığı incelenmiştir. Uygulanan program sonucunda elde edilen bulgular programa katılanların sorumluluk alma düzeyinde önemli düzeyde etkili olduğu görülmüştür. Bu araştırmada etkililiği sınanan grupla insani değerler eğitim programına katılan öğrencilerin sorumluluk davranışı geliştirmeleri, başta kendisi olmak üzere çevresindekilere karşı sorumluluk alma gibi konular insani değerlerin önemli ölçütlerindendir. Bundan dolayıdır ki, öğrenciler yukarıda belirtilen konularda eğitime katılmalarının sağlanması insani değerleri kazanım sürecini doğrudan etkilemektedir.
Perry ve Wılkenfeld (2006), tarafından gerçekleştirilen çalışmada;
Uygulanan değerler eğitim programı sonucunda öğrencilerin sorumluluk alma düzeylerini arattırmayı hedeflemişlerdir. Elde edilen sonuçlar öğrencilerin değerlerin kazanımlarında etkili olduğu görülmüştür.
Bir diğer çalışmada ise (Lamberta, 2004);
Çocuk psikiyatri merkezinde kalan 52 katılımcı çocuk arasından 12 ile 18 yaş arasında yer alan tedaviye tepki veren 18 öğrenci içerisinden belirlenen 8 deney ve 8 kontrol grubu olmak üzere toplam 16 öğrenci üzerinde yapılmıştır. Deney grubuna dört oturumluk değerler eğitimi programı uygulanmıştır. Kontrol grubuna ise eğitim programı uygulanmamıştır. Deney grubuna uygulanan eğitim programında 12 tane değer kazandırılması amaçlanmıştır. Elde edilen bulgulara bakıldığında, özgürlük değerinde anlamlı bir bulgu elde edilmiştir.
Germine (2001) ilköğretim sekizinci sınıf öğrencileri üzerinde çalışmıştır.
Deney grubuna değerler eğitimi programı uygulayıp bu programın öğrencilerin kendilerine ve çevresindekilere yönelik saygı düzeyinde bir değişiklik olup olmadığına yönelik ilişki düzeylerine bakmıştır.
Araştırmaya katılan deney grubunun almış olduğu değerler eğitim programının, kendilerine olan öz saygı düzeyleri ile çevresindekilere olan saygı düzeylerinde artış olduğu görülmüştür.
Hunt (1981), insani değerler eğitim programlarının öğrencilerin arkadaşlık ilişkileri, sorumluluk, çalışma, empati kurma gibi davranışlar kazanımında etkili olup olmadığını araştırmıştır. Elde edilen sonuçlar değerler eğitim programının etkili olduğu yönündedir.
Meaney (1979) tarafından gerçekleştirilen araştırmada ise;
İlköğretim öğrencilerine değerler eğitimi programı uygulanarak öz saygı, kendin, ifade edebilme, kendine güven gibi değerler kazandırılmaya çalışılmıştır. Değerler eğitimi programı altı hafta boyunca devam etmiştir.
Bu çalışmanın sonucunda da öğrencilerin davranışlarında ve tutumların gözlenebilecek değişiklikler meydan gelmiştir.
Refshauge (2004). "Values in NSW Public Schools" adlı çalışmasında;
Devlet okullarındaki değerler eğitimi üzerinde durmuştur. Değerlerin sınıfta, okulda ve toplumda öğretilmesine yönelik bilgiler sunmuştur.
Örneğin: "Değerler sadece sınıflarda değil daha geniş bir okul ve buna ait topluluktaki bütün davranışları ve kararları etkiler. Öğrencilerde okul topluluğunun üyeleri tarafından onlara sağlanan iyi modelleri gözleyerek temel değerleri benimserler. Değerler eğitimine yönelik geniş/kapsamlı ve çok yönlü bir yaklaşımın sonucu okul hayatının her yönü hakkında bilgi veren temel değerlerdir" der. Değer eğitiminde okul eğitiminin sonuçları ve sosyal sonuçlar üzerinde durmuştur.
Angela Prencipe and Charles C. Helwig (2002). "The Development of Reasoning about the Teaching of Values in School and Family Contexts"
adlı çalışmalarında;
Çocukların, gençlerin ve genç yetişkinlerin okul ve aile çevrelerinde birçok değer çeşidini öğretmeye yönelik düşünme süreçlerini araştırdı.
Bu çalışmanın amacı, değerlerin ve sosyal çevrenin farklı çeşitlerinin değer eğitiminin devletçe düzenlenmesi ve değerlerin öğretimi hakkında yargıların ve düşünsel süreçlerin birbirleriyle ilişkilendirilme yollarını araştırmaktır. Araştırılan bu değerler adalet, ön yargıyı ve ırkçılığı yok etme çabaları, daha soyut politik ahlâki değerle, karakterle ilgili ahlaki değerler, vatanseverlik, dinsel değerler gibi sosyal değerleri yansıtan temel değerleri içeren farklı çeşitlerden oluşmaktadır. Bu değerler ahlâk eğitimi literatüründe tanımlanan değerlerin temsilcisi olarak seçilmiştir.
Dört ayrı yaş grubunun düşünsel süreçleri ve yargıları değerlendirildi. Yaş grupları 8, 10, 13 ve üniversite çağındakilerden oluşmaktadır. Bu yaş grupları değerlerin eğitimiyle ilgili kavramlarının çocuklukta, ergenlikte ve yetişkinlikte nasıl geliştiği hakkında bilgi elde etmek için seçildi.
Çalışmada araştırılan değerler 6 gruba ayrıldı.
1. Değerlerin refah veya adalet, haklar gibi meseleler için direkt olarak ilgili ahlâki değerleri. 2. Değerlerin refahı veya hakları ve bireysel kişilik ya da karakter özellikleriyle ilgili değerlerden oluşan ahlâki karakter değerleri. 3. Karakter özellikleri ile ilgili ahlâki olmayan karakter değerleri. 4. Siyasi ahlâki değerler. 5. Vatan sevgisi ya da yurtseverlik gibi diğer siyasi değerleri içeren geleneksel siyasi değerler. 6. Dini değerler.
Bernard Barker ( 2002)"Values and Practice: history teaching 1971- 2001" adlı çalışmasında,
Son 30 yılın fikirsel(ideolojik) karışıklıkların bu yıllardaki sınıf uygulamalarında kullanılan değer ve ilkeleri nasıl şekillendirdiğini bir tarih öğretmeni ve eğitici kariyeri ile yaşadığı dönem açısından araştırır.
Bu makale savaş sonrası hoşgörülü ve gelişen insanlıkla, 1970'lerdeki içsel politik tartışmaları karşılaştırır. Ayrıca post-modern ikilemini kabul eden ve yeni yaklaşımlara ve metotlara tepki gösteren tarih öğretmenlerinin ahlâki çöküş ve düşen standartları için kendilerini suçlu bulduklarını açıklar. Tartışılan değer ve bilginin doğasını dürüstçe kabul etme çalışmalarını iki farklı yeri karşılaştırarak yaparlar.
Seviye amaçlarıyla ulusal tarih müfredatını, kurulu düzeni tehdit eder gibi görülen sınıf içi tartışmasına son vermek için uygulanan tutarsız bir takım bürokratik prosedürler olarak eleştirilir. Teksas'taki araştırma, standart hale getirilmiş bu metodun anlamadan ziyade " kabul edişi/ razı oluşu " teşvik etmesi ve öğrenmeyi, öğretimi engellemesi buna kanıt olarak gösterilir. Sonuçta ziyaret yapılan merkezin birinde, etkili tarih öğretiminin kaçınılmaz tartışmalarla nasıl müdahale ettiğini ve amaçlara, değerlendirmelere ve sınavlara karşı aşırı bağlılığın etkili tarih öğretimini nasıl anlamsızlaştırdığının bir örneğini sunar.
Kevin Ryan, Karen E. Bohlin(1999) "kitabın birçok baskısı bulunmaktadır."
"Building Character in Schools" adlı kitaplarında;
Amerika'daki genç insan karakterinin gelişimlerinden bahsetmektedirler.
Araştırmacılar daha çok etik ve karakter eğitimi üzerine çalışmışlardır. Bu eserlerinde gençlerin karakter gelişimi üzerinde dururken, değer gelişimi ve değer eğitiminin öneminden de bahsetmektedirler.
Çalışmalarında idealizmin yerini beklentilerin aldığından, halkın günlük hayatta hayal kırıklığına uğramakta olduğundan, insanların geleneksel rol örnekleri sergilemeye devam ettiklerinden bahsederler. Birçok gencin kendilerinden büyük insanlardan doğruları almak için çalıştığını, çabaladığını anlatırlar. Okul ve ebeveynlerin çocuğun karakter gelişimindeki rolü üzerinde dururlar. Çocuklara karakter eğitimi konusunda rehber olmak istedikleri görülmektedir.
James Philip Campau, (1998). "Moral Education in the Classroom: A Comparative Analysis" adlı tezinde;
Değer eğitiminde önemli yeri olan ahlâk eğitimi üzerindeki konulara ağırlık vermiştir. Ahlâki eğitimi, sosyal, kişisel sorumluluğu ve bunları mümkün kılan ahlâki özelliklerin ve iyi karakter gelişimini içeren stratejik öğretim olarak görmüştür. Toplumun bir sorumluluğunun da çocuklara ahlâki eğitim sağlamak olduğunu vurgulamıştır. Araştırmacıya göre, bu sorumluluk ebeveynlere düşer sonra toplumla bir bütün olarak işbirliğini gerektirir. Ayrıca etkili okulların ahlâki eğitime öncelik vermesi gerektiğini de belirtmiştir.
Howard Kirschenbaum (1994) "100 Ways to Enhance Values and Morality in Schools and Youth Settings" adlı çalışmasında,
Ahlâki eğitimden, yurttaşlık eğitiminden ve değer eğitiminden bahsetmektedir. Çağdaş değer eğitiminin yanında yurttaşlık eğitiminin öneminden de bahsetmektedir. Yurttaşlık bilinci, ahlâki değer gibi konularda öğrencilerin değer eğitiminde beceriler geliştirmelerine yönelik çalışmalar yapmıştır. Geleneksel değerleri aşılamanın yanında çağdaş değerlerin test edilmiş yöntemlerle öğrencilere kazandırılabileceğini ve belirlediği 100 strateji ile öğrenciler ve öğretmenlerin yapması gerekenleri belirtmiştir.
Çağdaş değer eğitimi için çeşitli teknikleri imtihan etmektedir. Bu çalışmada yazar, Amerika'daki karakter eğitiminin çeşitli tiplerini ortaya çıkarmıştır. Son 200 yıldır Amerika'da karakter eğitiminin çeşitli tiplerinden bahsetmiştir. Değer eğitiminde günümüze kadar dört büyük hareket noktasının olduğunu belirtmiştir. Bunlar, Değer gerçekleştirme, Karakter eğitimi, Vatandaşlık eğitimi ve ahlâk eğitimi olarak belirlenmiştir.
Lickona Thomas (1992) "Educating for Character How Our Schools Can Teach Respect and Resposibility" adlı çalışmasında;
Okullardaki ahlâk ve değer eğitiminden bahsetmektedir. Okullarda yüksek derecede ahlâk ve karakter eğitimi verilmesi gerektiğinden bahsetmektedir. Okul yöneticileri ve ebeveynlerin karakter eğitimi, ahlâki eğitim ve değer eğitimi ihtiyacının farkında olduğundan bahsetmiştir. Yazar ahlâki eğitimin gerekliliğine inanır. Çalışmasında değerleri tanımlar. Değerlerin nasıl tartışılıp öğretileceği üzerinde durur.
Bir milletin, ailenin ve kişinin mutluluğu için önemli bir etken olarak değerleri vurgular. Karakter eğitimi için öğretmenler ve ebeveynlere düşen görevlerden bahseder. Bu çalışmasıyla Amerika'daki ahlâk krizine çözüm bulmaya çalıştığı görülmektedir. Çalışmasında değer eğitimi konusunda yapılan projelerden bahsetmektedir.
Iris Bomar Whitney (1986). "The Status of Values Education in the Middle and Junior High Schools of Tennessee" adlı tezinde;
Amerikan devlet okullarındaki değer eğitiminden bahsetmektedir.
Araştırmacıya göre, Amerikan devlet okulları değer eğitimi konusunda kendilerini kararsız bir durum içerisinde bulmaktalar. Çalışmasında önemli bir itiraf yer almaktadır. Toplumumuzun ahlâki yapısı çökmüş durumda. Toplumun da okullardaki genç insanlara değerleri ve ahlâkı öğretmesi gerektiği konusunda fikir birliğine varamadığını belirtmiştir.
Okullara bir şeyler yapması için uygulanan baskılar devlet okullarında değer eğitimi hususunda yeni bir ilgi uyandırdı.
Araştırmacı, ahlâki eğitim ve değer eğitimi ile ilgili görüşlerini açıkladıktan sonra değer eğitimi konusunda farklı durumlardan bahsetmiştir. Bunlar; 1. Çocukların benimsediği değerlerin farkında olmak 2. Bir meselede bulunan değerle ilgili soruları tanımlamak ve analiz etmek 3. Çocukların bildikleri şeylere uygun olarak davranmak.
Değer öğretimine yönelik 4 yaklaşımdan bahseder ve bu yaklaşımları açıklar. Bu yaklaşımlar; 1. Değerlerin anlaşılır hale getirilmesi 2. Telkin 3.
Ahlaki gelişim 4. Değer analizi.
Çalışmasında öğretmenlerin bir değer eğitim programında olmasını istediği 3 ahlâki değer veya karakter özelliğini şöyle açıklar: Dürüstlük, başkalarına saygı ve sorumluluk.
James Fitzgerald (1983). "History in the Curriculum: Debate on Aims and Values" adlı çalışmasında;
Tarih öğretiminin amaçları ve değer eğitimi üzerinde durmuştur. Bu çalışmaya göre; tarih öğretiminde amaçlar ve değerler hakkındaki tartışma iki amaca hizmet edebilir. Birincisi, tarih çalışmalarının değeri için yapılan tartışmaların oranını ortaya çıkarır. İkincisi müfredatta tarihin değeri ve doğası hakkında bizim kendi duruşumuzu açığa çıkarma fırsatı sağlayabilir.
Tarihin değerini "insanın yaptığı şeyi öğretmesi" olarak belirtir. Tarihsel anlayışın bize ne olduğumuzu ya da bizim geldiğimiz yere göre nerede durduğumuzu öğretmesi olarak açıklamıştır. Tarih bilincinin, ilk olarak gençlerde oluşturulması gerektiğini savunmuştur. Araştırmacıya göre;
sadece tarih insana zaman açısından sosyal meseleleri araştırma fırsatı verir. İkincisi tarih metodu sonuç çıkarmada, eleştirel düşünmeyi gerektirir, bu da demokratik bir vatandaşlığın sorumluluklarının eğitimi için değerlidir.
David Lipe, (tarihsiz) "A Critical Analysis of Values Clarification" adlı çalışmada;
Araştırmacının değerler eğitimi üzerinde durduğu bu çalışmasında
"Geleneksel olarak, değerlerin aktarımının aile, kilise ve okul gibi kurumlarda yer aldığını ve kendisinin bu çalışmada inceleyeceği temel meselenin ise bu kurumlardan biri olan okulda ahlâki gelişim olduğunu belirtmiştir. Analizinde, bir çocuğu ahlâki olarak geliştirmek için kullanılan bir araç olarak değerlerin anlaşılır- lığına yönelik eksikliği göstermeye çalışmıştır.
Değerlerin aktarımının bir çocuğun ahlâki gelişiminin temel parçası olduğunu ve ahlâki eğitimi tanımlamada bazı güçlükler olduğunu söylemiştir. Araştırmacıya göre "Ahlâki eğitim, bazıları için "açık/anlaşılır olmayanı isimlendirme" anlamını taşır. Bazıları da ahlâki eğitimin tanımını okulun göreviyle sınırlandırmıştır. Araştırmacıya göre ahlâki eğitim, bir kimsenin ahlâki gelişimini etkileyen aile, okul ve kilise gibi kurumların ahlâki eğitime direkt veya dolaylı olarak müdahalesidir."
Ülkemizde Yapılan Konu İle İlgili Araştırmalar
Dilmaç (1999), tarafından İlköğretim birinci kademe 4. ve. 5. sınıf öğrencilerinden oluşan 18 deney ve 18 kontrol grubu olan çocuk esirgeme kurumunda kalan iki öğrenci grubuna araştırmacı tarafından 36 oturumluk olarak hazırlanan insani değerler eğitim programı uygulanmıştır. Uygulanan bu program yine Kulaksızoğlu ve Dilmaç (1999), tarafından geliştirilen "Ahlaki Olgunluk Ölçeği" ile eğitimin etkililiği sınanmıştır. Elde edilen bulgular bu öğrenci grubuna uygu-lanan İnsani Değerler Eğitim Programının çocuklarının sahip olunması hedeflenen insani değerleri kazandırma sürecine etkili olduğu vurgulanmıştır.
Sarı (2005), Öğretmen adaylarının değer tercihlerini belirlemek amacıyla yapılan bu araştırmada, öğrencilerin değer tercihleri önem sırasına göre, siyasi, genel ahlak, dini, ekonomik, estetik, sosyal ve bilimsel değerler olarak bulunmuştur. Kız ve erkek öğrencilerin bilimsel değerleri arasında bir farklılık yoktur. Erkek öğrencilerin değerleri benimseme düzeyleri bilimsel değerler dışındaki tüm değerler alanında kız öğrencilerden daha yüksektir. Araştırmada tüm değer alanlarının birbirleriyle anlamlı ilişkiler içinde oldukları bulunmuştur.
Baloğlu ve Balgalmış (2005), tarafından ilköğretim ve orta öğretim yöneticilerinin öz-değerlerini betimlemeye yönelik yapılan bu araştırmada, okul yöneticilerin en çok ulusal güvenlik, dürüstlük ve sözünde durma gibi değerleri; en az ise, başkaları üzerinde kontrol sağlama anlamı taşıyan sosyal güç, arzuların tatmini ve kışkırtıcı deneyimler gibi değerleri tercih ettikleri bulunmuştur. İlköğretim ve ortaöğretim okul yöneticileri arasında kendi ile barışık olma (iç huzur), aşırı hareket ve hislerden kaçınmak (ılımlılık), değerlerde istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık bulunmuştur. Çalışmada yaş değişkeni olarak bakıldığı zaman 45 yaş ve altı ile 45 yaş üstü olarak iki gruba ayrılmışlar ve bu gruplar, zevk, sosyal düzen, hayatın anlamı, yaratıcılık, barış içinde bir dünya, kişisel disiplin ve bağımsızlık değerlerinde farklılık olduğu görülmüştür.
Atay (2003), Türk yönetici adaylarının dini tercih, dindarlık düzeyi ve siyasi tercihlerine göre, kültürler arası geçerliliği ispatlanmış bir ölçek olan Schawrtz Değerler ölçeğinde yer alan değerler arasındaki farklar incelenmiştir. Kendini İslam dininden olarak tanımlayan yönetici adayları sosyal güç sahibi olmak, kibar olmak, toplumsal düzen, ulusal güvenlik, geleneklere saygı, sosyal saygınlık, otoriteye saygınlık, sadık olmak, sözü geçen biri olmak, ana-baba ve yaşlılara değer vermek, sorumlu olmak gibi değerleri yaşamlarında daha çok öne çıkardıkların ifade etmişlerdir. Almış oldukları kararlarda bu değer yargılarından hareket ettiklerini ileri sürmüşlerdir. Hiçbir dine mensup olmayan yönetici adayları ise, eşitlik, yaratıcılık, bağımsız olma ve çevreyi korumak şeklindeki dört değerde İslam dininden olanlardan daha yüksek puan almışlar ve kendini İslam dinine mensup olarak tanımlayan insanlara göre, yukarıdaki ifade etmiş olduğumuz bu dört değeri daha çok önemsediklerini ve yaşamlarında bu değerlerin etkin olduğunu ortaya koymuşlardır.
Erdem (2003), Üniversitede çalışan öğretim elamanları ve idari personel olarak çalışanların değer tercihlerini belirlemek amacıyla gerçekleştirilen bu çalışmada, ilk üç değer sıralamasında, eğitimde niteliğe önem verme, bilimsellik ve öncülük olarak ifade edilmiştir.
Bu değerleri, dürüstlük, saygınlık ve güven değerleri izlemektedir. İleride sahip olunması beklenen değerler ise, öncülük, bilimsellik ve çağdaşlık olarak ifade edilmektedir.
Yapıcı ve Zengin (2003), tarafından ilahiyat fakültesi öğrencilerinin değer tercih sıralamaları üzerine yapılan bu araştırmada, cinsiyet ve öğrenim görülen bölüm etkenleri, değerlerin tercihinde anlamlı bir farklılık çıkarmamıştır. Bununla birlikte ekonomik durum, ilahiyat fakültesini isteyerek ya da istemeyerek tercih etme, öğrenime devam edilen sınıf ve dine önem verme düzeyi gençlerin değer tercihlerinde anlamlı bir farklılık getirmiştir.
Aydın (2003), gençlerin değer algısı üzerine yaptığı bu araştırmada, modern değerlerde özgürlük, kendine saygı ve insan hakları gibi kişiselliği işaretleyen değerlerin bir önceliğinin olduğu çıkmıştır. Modern değerler arasında yer alan zenginlik ve değişik hayat gibi değerlerde geri planda kalmıştır.
Kuşdil ve Kağıtçıbaşı'nın (2000), Türk öğretmenlerinin değer yönelimlerini belirlemek amacıyla yapmış olduğu araştırmada, öğretmenlerin değerler yönelimiyle dinsel yönelimleri arasındaki ilişkisi incelenmiştir. Öğretmenlerin değer yönelimleri, örneklem çekirdek/geniş aile tercihi ve yüksek/düşük düzey dinsel yönelim gruplarına ayrılarak incelenmiştir. Çekirdek aile tercihinde bulunan öğretmenler geniş aile tercih grubuna göre, Yeniliğe Açıklık değerlerine daha fazla, Muhafazacı Yaklaşım değerlerine ise daha az önem yüklediği saptanmıştır. Bu grupla Özgenişletim değerlerinde anlamlı bir farklılık sergilemezken, Özaşkınlık ana grubunu oluşturan iki tipten evrenselcilik tipi içindeki değerler düşük dinsel yönelim grubunca daha önemli olarak derecelendirilmiştir.
