GGY 103
Hukukun Temel İlkeleri (3-0)5
Dr. Erdem ERCAN
Ankara Üniversitesi UBF Gayrimenkul Geliştirme ve Yönetimi Bölümü
4. HÜKÜMSÜZLÜK:
Bir hukuki işlemin çeşitli nedenlerle geçersiz olması veya geçersiz kılınabilmesi durumudur.
Hükümsüzlük yaptırımının; Yokluk, mutlak butlan, kısmi butlan, tek taraflı bağlamazlık şeklinde beş hali vardır.
Hukukta Yaptırım Türleri
A-Yokluk:
Hukuki işlemin kurucu unsurlarından en az birinin bulunmaması halinde hukuki işlem varlık kazanmaz, akdi ilişki kurulmaz, işlem yok hükmündedir.
Örneğin, evlendirme memuru önünde yapılmamış evlenme işlemi ya da dini nikah yok hükmündedir. Hukuk düzeninde hiçbir anlam ifade etmez.
Hukukta Yaptırım Türleri
B-Mutlak Butlan (Kesin Hükümsüzlük):
Kurucu unsurları var olduğu için bir hukuki işlem yapılmış ise de, muteberlik şartlarının gerçekleşmemiş olması halinde hukuki işlem mutlak butlan ile batıldır yani kesin olarak hükümsüzdür.
Yokluk yaptırımına tabi bir hukuki işlem hiç doğmamış kabul edilirken mutlak butlanda işlem doğmuş ama geçersiz sayılmıştır. Yok işlem hiç doğmamış, mutlak butlanla batıl işlem ise ölü doğmuş bir işlemdir.
Hukukta Yaptırım Türleri
C. Nisbi Butlan (Göreceli Hükümsüzlük- İptal Edilebilirlik):
Nisbi butlan, kanunun öngördüğü unsurlara sahip olan ve kanunun emredici hükümlerine aykırı olmayan bir işlemin, o işlemi oluşturan iradelerden birindeki sakatlık sebebiyle geçersiz sayılmasıdır.
İşlem, iradesi sakatlanan kimsenin bunu ileri sürüp ispatlamasına kadar geçerlidir. Ancak iradenin sakatlandığının ortaya çıkmasıyla işlem geçersiz hale gelir. Şayet iradesi sakatlanan kimse buna rağmen sakatlığı ileri sürmezse işlem geçerli bir işlem olarak kabul edilir. Başlıca nisbi butlan sebepleri yanılma (hata), aldatma (hile) ve korkutmadır (ikrah).
Hukukta Yaptırım Türleri
C. Nisbi Butlan (Göreceli Hükümsüzlük- İptal Edilebilirlik):
Örneğin, bir hukuki işlemi tesis ederken aldatılan kişi bu durumu ispat ederse işlem baştan itibaren geçersiz kılınır. Bu kimse aldatmaya maruz kaldığını bilmesine rağmen sessiz kalır ise işlem geçerli bir işlem gibi değerlendirilir.
Nisbi butlanı iddia etmemek uğranılan zarar ve ziyan sebebiyle tazminat talep etme hakkını ortadan kaldırmaz
Hukukta Yaptırım Türleri
D. Kısmi Butlan:
Türk Borçlar Kanunu’nun 20 nci maddesinin ikinci fıkrasında yer alan; “Bir akitteki sakatlığın akdin sadece bir kısmına inhisar ettiği hallerde akdin sadece o kısmı batıl olur; fakat bu kısım olmaksızın akdin yapılmayacağı anlaşılırsa akit tamamıyla batıl sayılır.” hükmü uyarınca eğer bir sözleşmenin yalnızca bir veya birkaç maddesinde sakatlık varsa ve bu hükümlerin geçersiz olması tüm sözleşmeyi geçersiz kılmıyorsa butlan (hükümsüzlük) durumu kısmen mevcut olmaktadır.
Hukukta Yaptırım Türleri
E. Tek Taraflı Bağlamazlık:
Tek taraflı bağlamazlığın söz konusu olabileceği haller şunlardır:
Temsilci temsil yetkisini aşmış ve temsil olunan adına hukuki işlem yapmışsa, bu işlem temsil olunanı bağlamaz. Temsilciyi ve akdin diğer tarafını bağlar.
Sınırlı ehliyetsizler, kendilerini borç altına sokan hukuki işlemleri yasal temsilcisinin izni olmadan yaparsa, bu işlemler tek taraflı bağlamazlık yaptırımına tabi olurlar; yani karşı taraf bu işlemlerle bağlı olduğu halde sınırlı ehliyetsiz bağlı değildir.
Örneğin, ayırt etme gücüne sahip bir küçüğün velisinin izni olmadan yaptığı sözleşme tek taraflı bağlamazlık yaptırımına tâbidir. Sözleşme küçüğü bağlamaz ama diğer tarafı bağlar. Velisinin onayı (icazeti) ile sözleşmenin eksikliği tamamlanmış olur ve küçüğü de bağlar hâle gelir. Veli onaylamazsa sözleşme baştan itibaren geçersiz olur.
Hukukta Yaptırım Türleri
5. İPTAL:
Özel hukuka tabi hukuki işlemlerde olduğu gibi idari işlemlerde de hukuka aykırılıklar söz konusu olabilir.
Hukuk kurallarına aykırı nitelikte bir idari işlemlerin idari yargı organlarınca ortadan kaldırılmasına iptal yaptırımı denir.
Anayasa’ya göre, idarenin her türlü eylem ve işlemi yargı denetimine tabidir.
Eğer idare organlarının yaptıkları işlemler yetki, şekil, sebep, konu veya amaç yönünden hukuk kurallarına aykırı ise bu işlemler aleyhine idari yargı organlarında iptal davası açılarak işlemin iptali yoluna gidilebilir. İptal yaptırımının muhatabı İdare’dir.
İptal kararı verilmesi halinde, o idari işlem hiç yapılmamış veya baştan itibaren yokmuş gibi bir durum doğacaktır ki, idare bu durumu yargı kararını uygulamak suretiyle temin etmek zorundadır. Aksi halde yetkili kamu görevlileri suç işlemiş olur.
