KWARTALNIK NAUKOWY UCZELNI VISTULA
LIPIEC – WRZESIEŃ 2013 / nr 3(37)/2013
INNOWACJE W LEASINGU
EKOINNOWACYJNOŚĆ
INNOWACJE W FARMACEUTYCE, GÓRNICTWIE I USŁUGACH
INNOWACYJNOŚĆ W SEKTORZE MSP
Dariusz Błaszczuk (redaktor statystyczny), Aneta Majchrzak-Jaszczuk (redaktor statystyczny), Jakub Nowak (sekretarz redakcji, redaktor językowy), Małgorzata Wieteska (z-ca redaktora naczelnego, redaktor językowy)
Rada Programowa
prof. dr hab. Ludwik Czaja, prof. dr hab. Juliusz Kotyński, prof. dr hab. Longin Pastusiak, dr hab. Leszek Butowski , dr hab. Andrzej Dorosz, dr hab. Jan Fazlagić, dr hab. J. Paweł Gieorgica, dr hab. Ryszard Michalski, dr hab. Krzysztof Rybiński, dr Włodzimierz Cimoszewicz, dr Krzysztof Kandefer, dr inż. Barbara Karlikowska, dr Marek Kulczycki, dr Maria Gasińska, dr Zdzisław Rapacki, dr Magdalena Kaczkowska-Serafi ńska
ISSN 2084-2389
© Copyright by Akademia Finansów i Biznesu Vistula 2013 Wydawca
Akademia Finansów i Biznesu w Warszawie ul. Stokłosy 3, 02-787 Warszawa
tel. 22 457 23 89
http://www.i.vistula.edu.pl/pubs/
© Materiały opublikowane w periodyku są chronione prawem autorskim.
Przedruk tekstu może nastąpić tylko za zgodą redakcji.
Merytoryczne i techniczne wymagania dotyczące tekstów składanych przez autorów zamieszczono na stronie: www.i.vistula.edu.pl/pubs
Wersja papierowa czasopisma jest wersją pierwotną.
Projekt okładki Michał Gołaś
Skład i łamanie Jan Straszewski
Druk i oprawa
Mazowieckie Centrum Poligrafi i
ul. Duża 1, 05-270 Marki, www.c-p.com.pl
Artykuły
Produktywność działalności innowacyjnej na przykładzie branży
farmaceutycznej – Jan Fazlagić ...5 Innowacyjność w sektorze MSP – Dariusz J. Błaszczuk ...15 Innowacje w leasingu – leasing tenencyjny, zwrotny, norweski i lombardowy
– Andrzej Dąbkowski ...39 Wybrane aspekty działalności innowacyjnej przedsiębiorstw górniczych
w latach 2009–2011 – Miłosz Stanisławski ...53 Działalność innowacyjna przedsiębiorstwa w sektorze usług – Olga Charucka ...70 Ekoinnowacyjność – Barbara Karlikowska ...87
Articles
Productivity of Innovative Activities on the Example of Pharmaceutical
Industry by Jan Fazlagić ...5 Innovativeness in the SME Sector by Dariusz J. Błaszczuk ...15 Innovation in Leasing – Tenant Leasing, Leaseback, Norwegian and Pawn
Leasing by Andrzej Dąbkowski ...39 Some Aspects of Mining Enterprises’ Innovative Activities in 2009–2011
by Miłosz Stanisławski ...53 Innovative Activities Carried out by the Enterprise in the Service Sector
by Olga Charucka...70 Eco-Innovativeness by Barbara Karlikowska ...87
Jan Fazlagić
Akademia Finansów i Biznesu Vistula – Warszawa
PRODUKTYWNOŚĆ DZIAŁALNOŚCI INNOWACYJNEJ NA PRZYKŁADZIE BRANŻY FARMACEUTYCZNEJ
Streszczenie
Innowacja polega na tworzeniu nowych produktów, nowych procesów, nowych form organizacji pracy, nowych rynków oraz nowych źródeł zasilania procesów gospodarczych. Polska gospodarka pozostaje w tyle za większością gospodarek UE, jeśli chodzi o innowacyjność. Niska innowacyjność gospodarki może być wyjaśniona przez brak zdolności do tworzenia innowacji w sposób produktywny, a więc odnoszący się do nakładów. W opracowaniu przedstawio- no wyniki badań autora dotyczące produktywności innowacyjnej wiodących na świecie przedsiębiorstw branży farmaceutycznej.
Słowa kluczowe: produktywność pracowników wiedzy, zarządzanie wie- dzą, gospodarka oparta na wiedzy.
Kody JEL: L25; D23; O47
Istota innowacyjności
Innowacja (łac. innovatio – odnowienie) – [defi nicja własna] robienie czegoś w sposób nowy lub inny (inaczej niż dotychczas lub inaczej niż inni); myślenie w sposób otwarty, bez uprzedzeń o możliwościach alternatywnych; otwartość na przyjmowanie i „testowanie” nowych możliwości; skłonność do kooperacji, rywalizacji i ryzyka – ostatni element wynika z faktu, iż innowacyjność jest uwarunkowana społecznie i kulturowo, a także mentalnie (Christow 2011).
Spoglądając na innowacyjność z perspektywy makro można stwierdzić, że mierniki, którymi na początku mierzono innowacje, takie jak liczba patentów lub wydatki przedsiębiorstw na działalność badawczą, faworyzowały kraje bardziej rozwinięte. Innowacyjność ma służyć poprawie jakości życia i konku- rencyjności międzynarodowej. W związku z tym w krajach słabo rozwiniętych, np. w Afryce, pozytywny efekt innowacyjny może wygenerować zasilane z ba- terii słonecznej radio lub lampa – wynalazki, które w Europie nie będą miały wielkiego wpływu na postęp. Obecnie uważa się, że liczba patentów jest mier- nikiem inwencji, a nie innowacyjności (sic!) (Godin2002). Podobnie wydatki na badania i rozwój niesłusznie są utożsamiane z wydatkami na innowacje.
Już w roku 1984 w raporcie OECD można było przeczytać: „Innowacyjność nie może być zredukowana do badan i rozwoju (B+R) . Uznawanie nakładów
na B+R w polityce innowacyjnej, jako miernika innowacyjności jest zwodnicze i niewłaściwe” (Science… 1984, s. 40).
Za niską innowacyjnością Polski stoi tzw. „dziedzictwo komunizmu”, lecz pamiętajmy, że komunizm – i to w znacznie bardziej restrykcyjnej postaci – panował w Czechach, w Słowenii, na Węgrzech czy Estonii – a więc w krajach, które istotnie nas wyprzedzają w międzynarodowych rankingach innowacyj- ności. Pomiar innowacyjności w skali makro jest obecnie zdominowany przez fi lozofi ę wyznaczoną przez podręcznik Oslo (Oslo Manual). Jednak opisywanie innowacyjności danego kraju za pomocą wskaźników ma swoje słabe strony.
Każdy miernik/ranking ma dwie strony (a może nawet trzy). Z jednej strony, niski wskaźnik to sygnał dla inwestorów, że w danym obszarze jest potencjał wzrostu, z drugiej strony, mierniki są podstawą do przyznawania funduszy unijnych i nie warto ich zawyżać. Obecnie, z powodu przeszacowania PKB Warszawy spowodowanym wliczaniem do PKB dochodów przedsiębiorstw działających na terenie całego kraju, lecz mających siedzibę w Warszawie, miasto oscyluje wokół pułapu 75% średniego PKB krajów UE. Im wyższy PKB danego regionu, tym trudniej jest pozyskiwać środki pomocowe. Jakikolwiek miernik/ranking przyjmiemy, powinniśmy zawsze eksponować jego defi nicję i strukturę (w szczególności, gdy mieszamy twarde i miękkie wskaźniki). Co ciekawe, nie we wszystkich międzynarodowych rankingach innowacyjności Polska wypada słabo. Jak wynika z rankingu przygotowanego przez Connecti- vity Scorecard, Polska wchodzi w skład grupy 25 państwa, których gospodarka napędzana jest „innowacyjnością”. W poprzednich dwóch edycjach rankingu Polska zajmowała ostatnią pozycję. W roku 2010 wyprzedziła Grecję i awanso- wała o jedną pozycję – na 24. miejsce. Przy ocenie w skali 0-10 punktów, lider rankingu Szwecja uzyskała wskaźnik 7,95, a Polska – 4,06.
Obecnie pomiar innowacyjności nadmiernie grawituje w kierunku wyko- rzystywania mierników fi nansowych. Aby kraj odniósł sukces, oprócz kom- petencji i zasobów, trzeba, by uczeni widzieli w badaniach naukowych wyższy sens, wykraczający poza modę, sposób zabicia czasu czy źródło utrzymania.
Taki właśnie wyższy sens widziano w nauce Anglii w XVII w. i we Francji XVIII w. (Hunter 1981). W Anglii nauka stała się kluczowym symbolem otwartego i rozwijającego się społeczeństwa. Symbolizowała budowę nowego porządku społecznego, w którym problemy mogłyby być rozwiązywane za pomocą ra- cjonalnych i obiektywnych metod i bez użycia przemocy. Udział w realizacji takiego celu dostarczał badaczom dodatkowej silnej motywacji (Ben-David J.
1984). Z punktu widzenia znaczenia motywacji podkreśla się, że po upadku XX-wiecznych utopii nie pojawił się żaden nowy, wielki projekt, który byłby w stanie poruszyć wyobraźnię i zmobilizować siły twórcze Europejczyków (Dylus 2004, s. 17). Projektując coraz to nowe programy wspierania innowacyj- ności zapomina się o psychologicznych fundamentach działalności kreatywnej.
Jednym z istotnych wyzwań związanych z motywowaniem do innowacyjności
jest tzw. „hipoteza nadmiernego uzasadnienia”. Odnosi się ona do zjawiska demotywacji osoby twórczej, które jest spowodowane wprowadzeniem do procesu kreatywnego zewnętrznych bodźców materialnych. Proces kreatywny ulega wówczas trywializacji. Dla innowatora największym motywatorem jest sama praca i pasja z niej wynikająca. Mihaly Csikszentmihalyi w często cy- towanej książce Przepływ (Flow) doskonale opisał, czym jest ponad zmysłowe zagłębienie w wykonywanej pracy.
S. Christow (2011) dostrzega trzy czynniki decydujące o innowacyjności:
potencjał innowacyjności (ogólnie wiedza), skłonność do wprowadzania in- nowacji (ogólnie inwencja), skłonność do przyjmowania innowacji (ogólnie otwartość). Możemy sobie wyobrazić taką sytuację, w której polskie fi rmy mają innowacyjne pomysły, ale lokalni konsumenci nie mają ochoty ich przyjmować, za to można by je eksportować, a jest to ważne i związane ze spostrzeżeniem w sektorze ICT, iż rynek polski jest na tyle duży, że fi rmy zadowalają się popy- tem wewnętrznym i tracą potencjał do globalizacji – na drugim biegunie są np.
fi rmy izraelskie, które bez rynku wewnętrznego są od razu fi rmami globalnymi notowanymi na NASDAQ.
Innowacyjność zależy od tego, czy w społeczeństwie obowiązują zasady, które wynagradzają współpracę, kreatywność i innowacyjność. Zasady te wy- nikają z cech psychologicznych członków społeczności takich, jak tolerancja wobec konfl iktów (przeciwieństwem wobec tej cechy jest konfl iktowość/kłótli- wość), postawy wobec władzy (autorytetu), zdolność do współpracy, szczególnie z osobami spoza najbliższego kręgu rodzinnego. Jak zauważa Jan Kozłowski, przed laty McClelland (1961), badając bardzo różne kultury, „wykazał, że ich tempo rozwoju ekonomicznego było duże bezpośrednio po tych okresach ich historii, w których literatura, sztuka, legendy i bajki, podręczniki szkolne były silnie przepełnione dążeniem do sukcesu”. Społeczeństwa nastawione na sukces są „bardziej skłonne do podejmowania wysiłków, bardziej wytrwałe, potrafi ą dłużej pracować bez odpoczynku. Mają też specyfi czny stosunek do czasu. Jest on dla nich jak ptak w locie, który zaraz zniknie za horyzontem, a nie jest jak spokojny ocean trwający w bezruchu – mija szybko, ciągle mają go zbyt mało, czują, iż tracą go bezużytecznie i bezpowrotnie”. „Szczególnie ważna jest ich zdolność do rezygnacji z nagród natychmiastowych na rzecz nagród wprawdzie odroczonych w czasie, ale za to większych. Skłania to ich nie tylko do wysiłku, ale także do oszczędzania” (Skarżyńska 2004).
Gospodarka oparta na wiedzy
Gospodarka oparta na wiedzy (GOW) to pierwszy prawdziwie globalny i demokratyczny model gospodarki: rozwija się ona w ostatnich dziesięcioleciach na całym świecie: w Europie, Australii, Afryce, basenie Pacyfi ku. W gospodarce
tej wiedza jest głównym motorem wzrostu gospodarczego wszystkich branż (nie tylko branży wysokich technologii). Z tego powodu w globalnej konkurencji mogą uczestniczyć fi rmy ze wszystkich krajów i reprezentujące wszystkie profi le działalności. Gospodarka oparta na wiedzy oparta jest na tworzeniu, dystrybucji oraz wykorzystaniu wiedzy i informacji – zarówno w sektorze publicznym, jak i w biznesie. W takiej gospodarce wiedza jest nadrzędnym czynnikiem produkcji, co oznacza, że o sukcesie w biznesie i jakości życia decyduje innowacyjność obywateli i organizacji, w których oni funkcjonują.
Podstawą GOW nie są zaawansowane technologie – czyli podaż wiedzy, lecz popyt na nią w społeczeństwie. To wykształceni obywatele wybierają najlepszą ofertę edukacyjną, najlepsze portale internetowe i najlepsze gadżety elektro- niczne (produkowane przez sektor wysokich technologii), a więc kreują popyt na nasycone wiedzą produkty.
Utrzymanie konkurencyjnej gospodarki wytwarzającej produkty i usługi wysokiej technologii wymaga nieustannego zasilania w wykwalifi kowaną siłę roboczą kształconą w kraju lub za granicą, szczególnie w zakresie kierunków przyrodniczych i technicznych. Nie można jednak lekceważyć znaczenia, które dla konkurencyjności gospodarki mają kultura i rozrywka, a co za tym idzie dobrze wykształceni, kreatywni absolwenci studiów humanistycznych.
Z rozwoju gospodarki opartej na wiedzy na świecie i w Polsce wynika wiele konsekwencji dla małych i średnich fi rm w Polsce. Dzięki intensywnemu wykorzystaniu wiedzy największe szanse na sukces w biznesie i najwyższe marże można uzyskać sprzedając usługi i produkty innowacyjne – nasycone wiedzą (knowledge-intensive). W takich usługach i produktach koszt surowców jest minimalny, a główny komponent ceny to koszty wiedzy potrzebnej do wytworzenia i dostarczenia usługi lub produktu. W bliskiej i dalszej przy- szłości najbardziej dochodowe będą te fi rmy, które znalazły klientów na swoje produkty i usługi niematerialne. Zresztą tendencja ta nie dotyczy tylko fi rm małych i średnich.
W gospodarce przemysłowej, która wykształciła się w XIX wieku, a domi- nowała w XX wieku wiedza oczywiście była wykorzystywana w fi rmach, lecz jej tworzeniem i przetwarzaniem zajmowały się przede wszystkim zarządy fi rm i wąskie grono specjalistów. Tak zwane „naukowe zarządzanie”, którego ojcem stał się Frederic W. Taylor polegało na zastosowaniu wiedzy do kiero- wania pracą robotników. Robotnik był tylko biernym wykonawcą procesów produkcyjnych zaprojektowanych przez wykształconą garstkę praktyków za- rządzania, którzy wykorzystali metody naukowe do projektowania produkcji.
Dzisiaj wiedza jest wykorzystywana aktywnie także na niższych stanowiskach w przedsiębiorstwach. Poza tym zmieniły się proporcje w tworzeniu PKB, jeśli chodzi o sektory. Obecnie dominuje sektor usług, który wytwarza ponad 80%
PKB. Kiedyś fabryka Forda w Dearborn (Th e Rouge Plant), zatrudniając 100 tys. robotników, wytwarzała 1200 samochodów dziennie.
Na produktywność pracy w innowacyjnych przedsiębiorstwach można spojrzeć, co najmniej z trzech perspektyw:
1) Z perspektywy mikro – obiektem badania jest pojedynczy pracownik.
Instrumenty badawcze stosowane do pomiaru produktywności pochodzą przede wszystkim z psychologii. Pomiar kreatywności (twórczości) zajmuje się specjalna subdyscyplina: psychologia twórczości,
2) Z perspektywy mezo – obiektem badania jest przedsiębiorstwo lub organi- zacja nie nastawiona na zysk. Taka perspektywa jest najbardziej popularna w literaturze. Pomiar produktywności pracowników zapewnił podwaliny pod rozwój nauk o zarządzaniu w ogóle,
3) Z perspektywy makro – obiektem badania jest cała gospodarka narodo- wa, regiony, skupiska fi rm (klastry) lub sektory gospodarki tzw. „sektory kreatywne”.
Produktywność i produktywność pracowników wiedzy w branży farmaceutycznej
W opracowaniu niniejszym przedstawiono wyniki badań empirycznych au- tora dotyczące produktywności przedsiębiorstw (perspektywa mezo). W tabeli 1 są przedstawione dane dla 22 fi rm, uszeregowane wg liczby zatrudnionych oraz liczby leków, nad którymi prowadzone są badania. Liczby te są zadziwiająco niewielkie, co wskazuje to olbrzymie koszty, które pociąga obecnie wprowa- dzenie do sprzedaży nowych leków.
Tabela 1. Innowacyjne koncerny branży farmaceutycznej ze względu na wielkość zatrudnienia
Nazwa fi rmy Zatrudnienie Przychód ze sprzedaży (w mln USD) Wydatki na B+R (w mln USD) Liczba leków zarejestrowanych w ciągu ostatnich 20 lat Liczba leków, które mają być zarejestrowane w ciągu najbliższych 5 lat Liczba leków, nad którymi są prowadzone badania, ale jeszcze nieznany jest czas ich rejestracji
Novartis 119 400 51 561 9 070 54 8 12
Johnson&Johnson 114 000 61 587 6 844 43 4 33
Bayer 111 400 46 496 4 046 42 4 39
Pfi zer 110 600 67 809 9 413 50 9 18
Sanofi Aventis 101 575 42 451 5 832 58 9 19
GlaxoSmithKline 99 000 43 862 6 885 58 12 17
Merck&Co 94 000 45 987 10 991 64 14 29
Abbott 90 000 35 167 3 724 59 7 50
Roche 80 600 45 522 9 614 41 9 31
Astra Zeneca 61 000 33 269 5 318 35 2 43
Mylan 40 000 5 451 282 49 0 51
Teva 17 000 16 121 933 55 0 45
Eisai 11 000 9 587 1 987 33 5 20
Dainippon Sumitomo 7 800 4 149 729 33 1 27
Watson 5 800 3 567 296 31 7 13
Lundbeck 5 689 2 627 542 12 6 14
Shionogi 5 300 3 409 614 30 4 25
Biogen idec 4 850 4 715 1 249 8 5 14
Celgene 4 182 3 626 951 10 4 10
Shire 4 000 3 471 662 22 0 18
Cephalon 3 700 2 811 440 18 3 23
Actelion 2 400 1 850 464 4 3 5
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych zebranych podczas prac nad raportem Go Global! Polish Pharma, Uczelnia Vistula Warszawa 2011, dane statystyczne za rok 2010.
Nie powinna dziwić prawidłowość polegająca na tym, że im więcej pra- cowników jest zatrudnionych w danym przedsiębiorstwie, tym większa jest liczba rejestrowanych leków – jest to wskaźnik efektywności w opracowywaniu nowych leków. Jednak wyniki dotyczące produktywności pracowników są mniej oczywiste. Okazuje się, że w przypadku innowacyjności mierzonej efek- tami w przeliczeniu na 1000 zatrudnionych największe przedsiębiorstwa wcale nie są najbardziej produktywne. Tutaj współczynnik korelacji jest ujemny, co oznacza, że im większa liczba zatrudnionych, tym mniej leków rejestrowanych w przeliczeniu na 1000 osób zatrudnionych1. Czyli produktywność pracow- ników wzrasta wraz ze wzrostem zatrudnienia (przynajmniej wnioskując na podstawie branży farmaceutycznej, która jest uważana za jeden z najbardziej innowacyjnych sektorów gospodarki).
W tabelach 2 i 3 przedstawiono dane dotyczące opisywanych 22 najwięk- szych koncernów farmaceutycznych w innych przekrojach.
1 Współczynnik korelacji Pearsona: 1) Korelacja między liczbą zatrudnionych a liczbą leków zarejestrowanych w ciągu ostatnich 20 lat na 1000 osób zatrudnionych wynosi -0,787693585;
2) Korelacja między liczbą zatrudnionych a liczbą leków, które mają być zarejestrowane w ciągu najbliższych 5 lat na 1000 osób zatrudnionych wynosi -0,668030039; 3) Korelacja między liczbą zatrudnionych a liczbą leków, nad którymi są prowadzone badania, ale jeszcze nieznany jest czas ich rejestracji na 1000 osób zatrudnionych wynosi -0,825807041.
Tabela 2. Wskaźniki produktywności obliczane w oparciu o liczbę leków.
Nazwa fi rmy Zatrudnienie Przychód ze sprzedaży na 1000 osób zatrudnionych (w mln USD) Wydatki na B+R na 1000 osób zatrudnionych (w mln USD) Liczba leków zarejestrowanych w ciągu ostatnich 20 lat na 1000 osób zatrudnionych Liczba leków, które mają być zarejestrowane w ciągu najbliższych 5 lat na 1000 osób zatrudnionych Liczba leków, nad którymi są prowadzone badania, ale jeszcze nieznany jest czas ich rejestracji na 1000 osób zatrudnionych
Novartis 119 400 431,83 75,96 0,45 0,07 0,10
Johnson&Johnson 114 000 540,24 60,04 0,38 0,04 0,29
Bayer 111 400 417,38 36,32 0,38 0,04 0,35
Pfi zer 110 600 613,10 85,11 0,45 0,08 0,16
Sanofi Aventis 101 575 417,93 57,42 0,57 0,09 0,19
GlaxoSmithKline 99 000 443,05 69,55 0,59 0,12 0,17
Merck&Co 94 000 489,22 116,93 0,68 0,15 0,31
Abbott 90 000 390,74 41,38 0,66 0,08 0,56
Roche 80 600 564,79 119,28 0,51 0,11 0,38
Astra Zeneca 61 000 545,39 87,18 0,57 0,03 0,70
Mylan 40 000 136,28 7,05 1,23 0,00 1,28
Teva 17 000 948,29 54,88 3,24 0,00 2,65
Eisai 11 000 871,55 180,64 3,00 0,45 1,82
Dainippon Sumitomo 7 800 531,92 93,46 4,23 0,13 3,46
Watson 5 800 615,00 51,03 5,34 1,21 2,24
Lundbeck 5 689 461,77 95,27 2,11 1,05 2,46
Shionogi 5 300 643,21 115,85 5,66 0,75 4,72
Biogen idec 4850 972,16 257,53 1,65 1,03 2,89
Celgene 4182 867,05 227,40 2,39 0,96 2,39
Shire 4000 867,75 165,50 5,50 0,00 4,50
Cephalon 3700 759,73 118,92 4,86 0,81 6,22
Actelion 2400 770,83 193,33 1,67 1,25 2,08
Źródło: jak w tabeli 1.
Przedstawione w tabeli 2 dane potwierdzają tezę, że innowacyjność spada wraz ze wzrostem liczby zatrudnionych. Do tych samych wniosków docho- dzimy, gdy nadamy rangi fi rmom w poszczególnych kategoriach danych.
Pierwsza tabela pokazuje rangi nadane danym w poszczególnych kategoriach biorąc pod uwagę ich wartości bezwzględne, a druga w przeliczeniu na 1000 zatrudnionych.
Tabela 3. Pozycja rankingowa wśród analizowanych 22 fi rm.
Nazwa fi rmy Zatrudnienie Przychód ze sprzedaży na 1000 osób zatrudnionych (w mln USD) Wydatki na B+R na 1000 osób zatrudnionych (w mln USD) Liczba leków zarejestrowanych w ciągu ostatnich 20 lat na 1000 osób zatrudnionych Liczba leków, które mają być zarejestrowane w ciągu najbliższych 5 lat na 1000 osób zatrudnionych Liczba leków, nad którymi są prowadzone badania, ale jeszcze nieznany jest czas ich rejestracji na 1000 osób zatrudnionych
Novartis 1 18 14 19 16 22
Johnson&Johnson 2 13 16 21 18 18
Bayer 3 20 21 22 17 16
Pfi zer 4 10 13 20 14 21
Sanofi Aventis 5 19 17 17 13 19
GlaxoSmithKline 6 17 15 15 11 20
Merck&Co 7 15 8 13 9 17
Abbott 8 21 20 14 15 14
Roche 9 11 6 18 12 15
Astra Zeneca 10 12 12 16 19 13
Mylan 11 22 22 12 22 12
Teva 12 2 18 6 21 6
Eisai 13 3 4 7 8 11
Dainippon Sumitomo 14 14 11 5 10 4
Watson 15 9 19 3 2 9
Lundbeck 16 16 10 9 3 7
Shionogi 17 8 9 1 7 2
Biogen idec 18 1 1 11 4 5
Celgene 19 5 2 8 5 8
Shire 20 4 5 2 20 3
Cephalon 21 7 7 4 6 1
Actelion 22 6 3 10 1 10
Współczynnik korelacji rang Korelacja między liczbą zatrudnionych a liczbą leków zarejestrowanych w ciągu
ostatnich 20 lat na 1000 osób zatrudnionych -0,832862789
Korelacja między liczbą zatrudnionych a liczbą leków, które mają być zarejestrowane
w ciągu najbliższych 5 lat na 1000 osób zatrudnionych -0,551665726 Korelacja między liczbą zatrudnionych a liczbą leków, nad którymi są prowadzone
badania ale jeszcze nieznany jest czas ich rejestracji na 1000 osób zatrudnionych -0,88255223 Źródło: jak w tabeli 1.
Jak wynika z danych zawartych w tabeli 3, fi rma Novartis, która zajmuje pierwsze miejsce pod względem zatrudnienia, jest czwarta od końca pod wzglę- dem liczby leków wprowadzonych w ciągu ostatnich 20 lat w przeliczeniu na 1000 osób zatrudnionych. Z kolei fi rma Shionogi zajmuje w rankingu zatrudnie- nia 17. pozycję, a jest pierwsza pod względem liczby innowacji wprowadzonych
w ciągu ostatnich 20 lat w przeliczeniu na 1000 osób zatrudnionych. Pierwsze miejsce w rankingu liczby lekarstw, które mają być zarejestrowane w ciągu następnych pięciu lat w przeliczeniu na 1000 osób zatrudnionych, zajmuje najmniejsza z analizowanych fi rm – Actelion.
Podsumowanie
Innowacja jest obecnie głównym motorem wzrostu gospodarczego. Z analiz OECD wynika, że w krajach rozwiniętych przedsiębiorstwa inwestują w aktywa materialne więcej niż w aktywa niematerialne. Inwestycje w innowacyjność są bardziej opłacalne z makroekonomicznego punktu widzenia niż inwestycje w dobra materialne – są one odpowiedzialne w ⅔ – ¾ wzrostu produktywności w krajach OECD. Co ciekawe, udało sie ustalić, że wzrost produktywności w innowacyjnych fi rmach wcale nie prowadzi do spadku zatrudnienia, lecz przeciwnie – przedsiębiorstwa te zwiększają zatrudnienie (Ministerial report…
2010). O ile samo zainteresowanie innowacyjnością ma historię kilkudziesię- cioletnią, to w ostatnich kilku latach obserwujemy pojawienie się pewnych nowych koncepcji w tym obszarze. Chodzi o zainteresowanie kwestiami relacji nakładów i efektów, a nie tylko innowacyjnością per se. Dlatego można się spo- dziewać, że zainteresowania badaczy będą się przesuwały z wyjaśniania zjawisk związanych z samym powstawaniem innowacji w kierunki determinantów efektywnego tworzenia innowacji, a więc produktywności pracy kreatywnej w organizacjach. Dobrą ilustracją powiązania produktywności z innowacyjno- ścią jest cytat z jednego z wywiadów przeprowadzonych z menadżerami fi rm farmaceutycznych w Polsce w roku 2011: „w Polsce informatyk zarabia tyle co na Zachodzie, a biotechnolog 4 razy mniej niż na Zachodzie, więc jesteśmy kosztowo konkurencyjni”2.
Bibliografi a
Argyle M. (1989), Th e Social psychology of work, Penguin Books, London.
Ben-David J. (1984), Th e institutionalization of science in XVIIth century England, (w:) Th e scientist’s role in society: a comparative study, Chicago.
Christow S. (2011), Czym jest dla mnie innowacyjność? Co intuicyjnie nazywamy inno- wacją? (tekst niepublikowany).
Dylus A. (2004), W poszukiwaniu „rezerw duchowych” europejskiej gospodarki, (w:) Szomburg J. et al., Czy wartości społeczne są barierą reform UE?, Instytut Badań nad Gospodarka Rynkową, Gdańsk.
2 Na podstawie danych zebranych podczas prac nad raportem Go Global! Polish Pharma, Uczelnia Vistula, Warszawa 2011.
Erne R. (2011), What is Productivity in Knowledge Work? – A Cross-industrial View,
„Journal of Universal Computer Science”, Vol. 17, No. 10.
Godin B. (2002), Th e Rise of Innovation Surveys: Measuring a Fuzzy Concept, Project on the History and Sociology of STI Statistics, „Working Paper”, No. 16.
Handy Ch. (1973–1993), Understanding organizations, Penguin Books, London.
Hunter M. (1981), Science and Society in Restoration England, New York.
Job hopping impedes career, warns s study (2008), „Th e Indian Express”, 30.07.
McClelland D.C. (1961), Th e Achieving Society, Van Nostrand, Princeton, N.J.
Ministerial report on the OECD Innovation Strategy, Key Findings (2010), OECD Paris.
Moldaschl M. (2010), Why Innovation Th eories Make no Sense, Department of In- novation research and Sustainable Resource Management (BWL IX), Chemitz University of Technology, No. 8.
Postrel V. (2005), In Sillicon Valley Job-hopping contributes to innovation, „Economic Scene”, 1.12.2005.
Philip C.L., Melnyk S.A., Handfi eld R.B. (1995), Identifying the Basic Process Strategies for Time-Based Competition, „Production and Inventory Management Journal”, 1st Quarter.
Schein E. (1990), Career Anchors (discovering your real values), Jossey-Bass Pfeiff er, San Francisco.
Science, Technology and Competitiveness: Analytical Report of the Ad Hoc Group (1984), STP (84) 26, OECD, Paris.
Skarżyńska K. (2004), Ten drugi kapitał, „Gazeta Wyborcza” 17–18.01.
http://www.mg.gov.pl/Gospodarka/Innowacyjnosc/Polityka+innowacyjnosci/
innowacyjnosc+gospodarki+2007+2013
Productivity of Innovative Activities on the Example of Pharmaceutical Industry
Summary
Innovation consists in creating new products, new processes, new forms of labour organisation, new markets, and new sources of feeding economic processes. Th e Polish economy lags behind most EU economies in terms of innovativeness. Th e economy’s low innovativeness may be explained by the lack of ability to create innovation in a productive way, therefore, relating to outlays. In his study, the author presented his research fi ndings concerning innovative pro- ductivity of the leading in the world companies of the pharmaceutical industry.
Key words: knowledge employees’ productivity, knowledge management, knowledge-based economy.
JEL codes: L25; D23; O47
Dariusz J. Błaszczuk
Akademia Finansów i Biznesu Vistula – Warszawa
INNOWACYJNOŚĆ W SEKTORZE MSP
Streszczenie
Celem rozważań jest, oparta na studiach literatury i studiach przypadków, analiza teoretyczna i empiryczna czynników wpływających na innowacyjność fi rm polskich, zaliczanych do sektora małych i średnich przedsiębiorstw.
Zaliczenie określonego przedsiębiorstwa do tego sektora jest uzależnio- ne, zasadniczo, od liczby zatrudnionych oraz wartości sprzedaży albo sumy aktywów. Znaczenie tych fi rm dla gospodarki, w tym gospodarki polskiej, jest duże i ciągle rosnące.
Istnieje wiele defi nicji pojęcia „innowacja”. Obecnie najbardziej znana i najczęściej stosowana jest defi nicja wprowadzona przez OECD, obejmująca wprowadzenie do praktyki nowego albo znacząco ulepszonego rozwiązania w odniesieniu do procesu, produktu, marketingu lub organizacji.
Podstawą innowacyjności jest wiedza, która jest efektem badań i rozwoju.
Innowacyjność przedsiębiorstw, w tym MSP, jest uwarunkowana wieloma czynnikami, w tym związanymi z ciągłymi, gwałtownymi i głębokimi zmianami, które obecnie mają miejsce w otoczeniu. Zależy ona od wielu
„twardych” i „miękkich”, zewnętrznych i wewnętrznych czynników mie- rzalnych i niemierzalnych, przy czym ogromne i rosnące znaczenie mają czynniki związane z kierowaniem. Ważnym wyzwaniem jest stworzenie klimatu innowacyjności.
Potencjał polskich MSP w zakresie trwałego i zrównoważonego roz- woju, wynikającego z wdrożenia innowacji, jest olbrzymi. Obecne jego wykorzystanie jest niewielkie. Wzrost jego znaczenia zależy nie tylko od konkurencji na rynku, ale przede wszystkim od uwarunkowań stworzonych przez normy prawne i politykę gospodarczą na szczeblu Unii Europejskiej, krajowym, regionalnym i lokalnym. Zagadnienia te powinny znaleźć się w uzupełnianych lub przeformułowywanych strategiach rozwoju, w tym innowacyjności poszczególnych regionów, uwzględniających ich wcześniej- sze osiągnięcia, unikalny potencjał ekonomiczny oraz istniejące i możliwe przewagi konkurencyjne.
Słowa kluczowe: innowacje, innowacyjność, małe i średnie przedsiębior- stwa, sektor MSP.
Kody JEL: O31, O32
Wstęp
Produkty najbardziej konkurencyjne na rynkach międzynarodowych mają jedną wspólną cechę – zostały wytworzone dzięki wysokiemu poziomowi wiedzy. W rezultacie ich wartość zależy od zawartości w nich czynników wiedzochłonnych: kreatywności, innowacyjności, know-how, wzornictwa, wizerunku, zrozumienia potrzeb klienta itp. Dlatego wiedza, zresztą już od początku lat 90. ubiegłego stulecia, coraz częściej nie jest traktowana jako kolejny, obok pracy, kapitału i ziemi, lecz jedyny, naprawdę ważny czynnik produkcji (Drucker 1993, s. 7; Malara 2007, s. 387–397; Krawiec 2009, s. 91–95).
Wiedza jest efektem badań i rozwoju (B + R), które tworzą podstawy inno- wacyjności, a więc pozytywnych zmian w procesie produkcyjnym, wymuszając usprawnianie procesu kierowania oraz kreując ciągły postęp w użyteczności, wzornictwie i jakości produktów (Rokita i in. 2009, s. 397; Wąchal 2007, s. 410–419). Jest to szczególnie istotne w warunkach ciągłych, gwałtownych i głębokich zmian, które mają miejsce w otoczeniu przedsiębiorstw obecnie i będą miały miejsce w przyszłości1. Tak rozumiana innowacyjność prowadzi do wzrostu wydajności pracy, do redukcji kosztów wytwarzania oraz do coraz lepszych produktów2.
Sytuacja taka ma miejsce w fi rmach, w których przedsiębiorców cechują:
energia, zapał, odwaga, świeżość spojrzenia, przedsiębiorczość, innowacyjność, wyczucie sytuacji rynkowej oraz umiejętność jej diagnozowania i prognozowa- nia. W rezultacie, cechami warunkującymi innowacyjność przedsiębiorstwa w warunkach burzliwego otoczenia zewnętrznego są:
a) zdolność ciągłego przezwyciężania bariery ciągłego uczenia się, zarówno przez pojedynczych pracowników, jak i przez całe przedsiębiorstwo;
b) zdolność profesjonalnego kierowania procesem zdobywania, rozpowszech- niania i stosowania wiedzy;
c) zdolność opracowania naturalnie innowacyjnej strategii działania opartej na wizji;
d) przedsiębiorczość strategiczna, przejawiająca się w tworzeniu przesłanek dla przedsiębiorczości i innowacyjności;
e) mobilność strategiczna, polegająca na umiejętności tworzenia nowych, konkurencyjnych kompetencji;
f) zdolność do dynamicznego i elastycznego działania;
g) zdolność efektywnego kierowania zmianą, w tym umiejętność szybkiego wprowadzania kompleksowych zmian;
1 Bardzo trafnie i lapidarnie ujęli to R.A. Ajami i M.M. Bear: „Since innovation will continue to be primary method of achieving and maintaining competitive advantagenow and in the future, fi rms of all sizes must develop strategies that recognize the turbulent times that we are now experiencing in the business world” (Ajami, Bear 2007, s. 332).
2 Stwierdzenie jest odzwierciedleniem pierwszeństwa koncepcji podziału wiedzy Ch. Babbage’a przed koncepcją podziału pracy A. Smitha (Becker, Cohendet, Llerena 2007, s. 60–61).
h) żelazna dyscyplina w przestrzeganiu standardów jakości, terminowości, niezawodności i efektywnego zużywania zasobów.
Cechy te pozwalają przedsiębiorcy szybko reagować na wszelkie impul- sy płynące z zewnątrz i radzić sobie z niepewnością działania. Umożliwiają one bowiem dokonywanie radykalnych zmian, równoważnych z zerwaniem z przeszłością i budowanie nowej organizacji, obejmujących transformację, rewitalizację oraz reorientację domeny (pozycji strategicznej) fi rmy. Zmiany te, z kolei, nie tylko umożliwiają dostosowanie się do zmieniającego się otoczenia, ale przede wszystkim pozwalają je wyprzedzić, przyczyniając się do szybkiego rozwoju przedsiębiorstwa.
Rozwój ten może być rozwojem wewnętrznym albo zewnętrznym. Rozwój zewnętrzny polega na współpracy z innymi przedsiębiorstwami (Bembenek, Moszkowicz 2008, s. 265–269) albo ich nabywaniu. Rozwój taki pozwala szybko zdobyć umiejętności z nowych dziedzin.
Natomiast rozwój wewnętrzny wymaga od przedsiębiorstwa innowacyjno- ści i procesu uczenia się. Wiąże się to koniecznością stworzenia zaplecza B+R, rozwijania zdolności projektowych, zwiększenia elastyczności organizacyjnej, rozbudowy istniejących obiektów, a z czasem także nowych inwestycji. Roz- wój ten wymaga m.in. łączenia pomysłowości pracowników z innowacjami.
Dlatego przedsiębiorstwa powinny wspierać innowacje przede wszystkim gro- madzeniem odpowiednich zasobów ludzkich i materialnych oraz fi nansowych, skutecznymi sposobami przełamywania oporu przed zmianami, właściwymi systemami motywacyjnymi wpisanymi w odpowiedni klimat organizacyjny, propagowaniem przedsiębiorczości wewnątrzorganizacyjnej oraz odpowiednim systemem selekcji idei i pomysłów (Błaszczuk2010, s. 53–55; Jankowiak 2007, s. 60–68).
Wybór drogi rozwoju determinowany jest różnymi czynnikami, m. in. siłą i charakterem zmian w otoczeniu, potencjałem strategicznym przedsiębiorstwa, jego aktualną strategią, charakterem i siłą barier utrudniających mobilność przedsiębiorstwa, czynnikami sektorowymi (przede wszystkim fazą życia, koniunkturą oraz barierami wejścia i wyjścia) a także poziomem ryzyka.
Defi nicja fi rm sektora MSP i ich rola w gospodarce
Odpowiedź na pytanie, do której grupy należy dane przedsiębiorstwo znajduje się w dwóch aktach prawnych:
a) ustawie z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej3 oraz b) rozporządzeniu Komisji Wspólnot Europejskich WE Nr 800/2008 z dnia 6
sierpnia 2008 r. uznającym niektóre rodzaje pomocy za zgodne ze wspólnym
3 Dz.U. z 2004 r. Nr 173, poz. 1807.
rynkiem w zastosowaniu art. 87 i 88 Traktatu (ogólnym rozporządzeniu w sprawie wyłączeń blokowych)4.
Zgodnie z art. 104–106 ustawy bierze się pod uwagę, w co najmniej jednym z dwóch ostatnich lat obrotowych:
a) zatrudnienie średnioroczne przeliczone na pełne etaty bez pracowników przebywających na urlopach macierzyńskich i wychowawczych, a także zatrudnionych w celu przygotowania zawodowego oraz
b) roczny obrót netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz operacji fi nansowych lub sumę aktywów jego bilansu sporządzonego na koniec roku (tabela 1).
Tabela 1. Kryteria klasyfi kacji przedsiębiorstw (zatrudnienie w osobach, wartości sprzedaży i sumy aktywów; w mln EUR)
Przedsiębiorstwo Zatrudnienie (Z) Wartość sprzedaży (S) Suma aktywów (A)
mikro Z < 10 S < 2 A < 2
małe 10 ≤ Z < 50 2 ≤ S < 10 2 ≤ A < 10
średnie 50 ≤ Z < 250 10 ≤ S < 50 10 ≤ A < 43 Źródło: opracowanie własne na podstawie art. 104–106 ustawy o swobodzie gospodarczej.
Jeśli przedsiębiorstwo działa krócej niż rok, do określenia jego statusuprzyj- muje się jego przewidywany obrót netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz operacji fi nansowych, a także zatrudnienieśrednioroczne oszacowane na podstawie danych za ostatni okres, udokumentowany przez przedsiębiorcę.
Wartości wyrażone w euro przelicza się na złote według kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski w ostatnim dniu roku obrotowego wybranego do określenia statusu przedsiębiorcy.
Natomiast w rozporządzeniu przyjęto dwie grupy kryteriów: ilościowe i jakościowe. Kryteria ilościowe są dokładnie takie same jak podane w tabeli 1. Natomiast według kryterium jakościowego5, które jednak nie jest istotne z punktu widzenia niniejszych rozważań, wyróżnia się przedsiębiorstwa sa- modzielne, partnerskie oraz powiązane.
Podana klasyfi kacja fi rm sektora MSP miała podstawowe znaczenie z punk- tu widzenia fi nansowania przez nie innowacji ze środków Unii Europejskiej w okresie budżetowym 2007–2013 i najprawdopodobniej będzie również bardzo istotna w okresie budżetowym 2014–2020.
4 Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej, L 214, 9.8.2008.
5 Jest nim siła wpływu danego przedsiębiorstwa oraz na dane przedsiębiorstwo, odpowiednio: poniżej 25%, 25% – 50% oraz ponad 50% głosów lub kapitału. Powiązanie może powstać także na podstawie umowy lub statutu.
Po pierwsze, przedsiębiorstwa nie zaklasyfi kowane jako MSP nie miały możliwości korzystania z fi nansowania w ramachodpowiedniego (jednego z szesnastu) regionalnego programu operacyjnego (RPO).
Po drugie, uznanie przedsiębiorstwa odpowiednio za mikro-, małe albo średnie niejednokrotnie skutkowało możliwością skorzystania z określonego źródła fi nansowania6.
Po trzecie, w przypadku MSP znacząco złagodzony był tzw. „efekt zachęty”.
W przypadku mikro-, małych i średnich przedsiębiorstw był on spełniony, jeżeli benefi cjent złożył do odpowiedniej instytucji państwa członkowskiego wniosek o przyznanie pomocyprzed rozpoczęciem prac nad projektem lub działaniem7. Koszty projektu były uznane za kwalifi kowane, jeżeli poniesione zostały nie wcześniej niż w drugim dniu po dniu złożenia projektu we właściwej instytucji8.
Po czwarte, zaklasyfi kowanie przedsiębiorstwa do sektora MSP wywo- ływało skutki fi nansowe w zakresie skali pomocy publicznej. Co do zasady, przedsiębiorstwa średnie mogły uzyskać pomoc publiczną większą o 10 p.p., zaś mikro- i małe przedsiębiorstwa o 20 p.p.9.
Sektor MSP jest podstawą gospodarki europejskiej. Do tego sektora należy ponad 99% ogółu fi rm Unii Europejskiej, prawie 92% stanowią mikroprzed- siębiorstwa (Greif, Böhme, Degenhardt 2011, s. 7). W sektorze tym pracuje ok. 2/3 ogółu osób zatrudnionych w sektorze prywatnym. Dostarcza on nieco mniej niż połowę wartości dodanej wytwarzanej przez przedsiębiorstwa Unii Europejskiej.
Równie ważną rolę sektor MSP pełni w Polsce. Liczba działających fi rm należących do tego sektora jest stała w ostatnich latach i wynosi ok. 1,7 mln10, co stanowi 99,8% ogółu przedsiębiorstw (przy czym mikroprzedsiębiorstwa stanowią prawie 96% ogółu przedsiębiorstw) (Raport o stanie… 2012, s. 18–48).
Firmy sektora MSP mają dość wysoki współczynnik przetrwania na rynku:
ponad 75% w pierwszym roku działalności oraz ok. 30% w okresie czterech lat (Starczewska-Krzysztoszek 2011). Co roku tworzonych jest i upada ok. 250 tys.
fi rm (Chmiel2007). Szczególnie zagrożone upadłością są fi rmy sektora MSP
6 Np. w województwie świętokrzyskim jeden z ogłoszonych konkursów (1.1.4 RPO „Bezpośrednie wsparcie sektora mikro, małych i średnich przedsiębiorstw”) został skierowany wyłącznie do mikro- przedsiębiorców, por.: Marzec (2013), http://www.zn.wsbip.edu.pl/wydania/zeszyt1/sekcjaA/5.pdf.
7 Rozporządzenie Komisji (WE) Nr 800/2008 z dnia 6 sierpnia 2008r. uznające niektóre rodzaje pomocy za zgodne ze wspólnym rynkiem w zastosowaniu art. 87 i 88 Traktatu (ogólne rozporządzenie w sprawie wyłączeń blokowych), art. 8 ust. 2.
8 Oczywiście przy założeniu, że projekt uzyskał dofi nansowanie oraz że spełnione zostały pozostałe warunki, w szczególności że koszty były zgodne z podręcznikiem kwalifikowalności kosztów i poniesione były zgodnie z harmonogramem rzeczowo-fi nansowym projektu.
9 Patrz: rozporządzenie Ministra Rozwoju Regionalnego z dnia 11 października 2007 roku w sprawie udzielania regionalnej pomocy inwestycyjnej w ramach regionalnych programów operacyjnych (Dz.U.
z 2007 r., Nr 193, poz. 1399, z późn. zm.).
10 Natomiast liczba fi rm zarejestrowanych kształtuje się na poziomie ok. 4 mln.
współpracujące z dużymi przedsiębiorstwami funkcjonującymi w branżach restrukturyzowanych (Matusiak, Stawasz, Głodek 2013).
Dlatego dla ok. 40% fi rm sektora MSP najważniejsze jest przetrwanie, a tyl- ko niewiele ponad 1/3 fi rm myśli o rozwoju: wzroście udziału fi rmy w rynku, wzroście wartości fi rmy i wzroście sprzedaży.
Firmy mikro zatrudniają ok. 3,5 mln osób, małe – ok. 1,0 mln osób, zaś średnie – ok. 1,4 mln osób. W efekcie, w sektorze tym pracuje ok. 70% wszyst- kich zatrudnionych.
Wkład tego sektora do PKB wynosi nieco poniżej 50% (mikro-, małe i średnio odpowiednio: 30%, 8% i 10%), zaś dochody fi rm tego sektora stanowią ponad 60% dochodów wszystkich fi rm.
Suma inwestycji fi rm sektora MSP wynosi 17,8 mld dolarów, z czego 85%
stanowią grunty, budynki oraz inwestycje w nowe maszyny i urządzenia. Za- kupy wyposażenia „z drugiej ręki” stanowią kolejne 10% tej sumy. Natomiast wydatki fi rm sektora MSP na B&R stanowią tylko 25% ogółu wydatków (nieco poniżej 1 mld dolarów, tj. prawie 0,7% PKB) na te cele w Polsce. Mimo to, jakość produktów jest uznawana, niezależnie od wielkości fi rmy, za najważniejszy czynnik sukcesu (znaczenie ceny obniżyło się z prawie 65% w 2006 r. do 15%
w 2011 r., zaś znaczenie jakości obsługi klientów wzrosło z dwukrotnie – do 15%).
Oznacza to, że sektor MSP, zarówno w Europie, jak i w Polsce, jest w dużej mierze odpowiedzialny za wzrost gospodarczy. Jego znaczenie we wdrażaniu innowacji, zwłaszcza w Polsce jest jednak dużo skromniejsze.
Pojęcie innowacji i ich rodzaje
Istnieje wiele defi nicji pojęcia „innowacja” (Wojciechowski 2013). Ety- mologicznie słowo to pochodzi od łac. innovare, które oznacza odnawiać, wprowadzać coś nowego (Kopaliński 2008, s. 143; Tokarski 1980, s. 307).
Prekursorem współczesnej koncepcji innowacji był J.A. Schumpeter, który za innowację uważał nie tylko nową technikę produkcji, ale także nowy pro- dukt, zmienioną strukturę rynku, zmianę rynków zbytu, znalezienie efektyw- niejszych źródeł pozyskiwania czynników produkcji, przemiany w organizacji pracy oraz nowe techniki zarządcze11.
Obecnie najbardziej znana i najczęściej stosowana jest defi nicja wpro- wadzona przez Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), zgodnie z którą innowacja to wprowadzenie do praktyki nowego albo znacząco ulepszonego rozwiązania w odniesieniu do procesu, produktu, marketingu lub organizacji (Poradnik… 2010, s. 19). Nieco zmodyfi kowaną wersję defi nicji
11 http://biznes.pwn.pl/haslo/3973256/schumpeter-joseph-alois.html [dostęp: 29.03.2013].
OECD podał Główny Urząd Statystyczny (GUS), który za innowację uznaje wdrożenie nowego albo istotnie ulepszonego produktu lub procesu, nowej me- tody organizacyjnej lub nowej metody marketingowej w praktyce gospodarczej, organizacji miejsca pracy lub w zakresie stosunków z otoczeniem. Przy czym nowy albo istotnie ulepszony produkt zostaje wdrożony, gdy jest wprowadzony na rynek, zaś nowe procesy, metody organizacyjne lub metody marketingowe zostają wdrożone, gdy rozpoczyna się ich faktyczne wykorzystywanie w dzia- łalności przedsiębiorstwa (Raport Innowacyjność 2010, s. 9–10).
A zatem, innowacyjność fi rmy to jej zdolność i motywacja do poszukiwaniai komercyjnego wykorzystywania jakichkolwiek wyników badań naukowych, nowych koncepcji, pomysłów i wynalazków, prowadzących do wzrostu poziomu nowoczesności i wzmocnienia jej pozycji konkurencyjnej lub realizacji ambicji technicznych przedsiębiorcy (Matusiak et al. op. cit.).
Innymi słowy, innowacja jest nowością określonego rodzaju (np. produkt, proces, struktura, procedura), przynoszącą istotne zmiany w skali technologii, przedsiębiorstwa, rynku lokalnego, sektora itp.W zależności od tego, czy dana innowacja jest nowym rozwiązaniem dla technologii, konkretnej organizacji, czy dla całego rynku, jej tworzenie, wdrażanie i rozpowszechnianie wymaga odmiennych praktyk badawczo-rozwojowych (Ortt, van der Duin 2008).
W praktyce wyróżnia się innowacje (Poradnik… 2010, s. 19–20):
a) produktową – wprowadzenie na rynek przez przedsiębiorstwo nowegoalbo znacząco ulepszonego produktu;
b) procesową – wprowadzenie do praktyki przedsiębiorstwa nowegoalbo zna- cząco ulepszonego procesu technologicznego, metody produkcji, programu zarządzania jakością, wymiany informacji, wykorzystania technologii, procedury funkcjonowania, oprogramowania, maszyny, urządzenia czy narzędzia, dostawy, a także nowego albo ulepszonego sposobu tworzenia i świadczenia usługi, jak również kształcenie i szkolenie pracowników oraz restrukturyzację;
c) organizacyjną – zastosowanie w przedsiębiorstwie nowej metody organiza- cji jego działalności, nowej organizacji miejsc pracy lub relacji zewnętrznych (np. zmiany stopnia decentralizacji, zmiany struktury organizacyjnej, nowe metody podejmowania decyzji, zarządzania fi nansami, księgowości, zarządzania zasobami ludzkimi (w tym rozdziału obowiązków między pracowników, organizacji pracy zespołowej), komunikacji wewnętrznej, systemu współpracy z odbiorcami, dostawcami12, instytucjami fi nansowymi itp.);
d) marketingową – zastosowanie w działalności przedsiębiorstwa niestoso- wanej wcześniej przez fi rmę metody marketingowej, która wynika z nowej strategii marketingowej, istotnie różniącej się od dotychczasowej (np.
12 Przykładem innowacji organizacyjnej, która może przynieść zdobycie przewagi konkurencyjnej, jest np. system B2B, czyli platforma zakupowa (transakcyjna).
znaczące z punktu widzenia działalności przedsiębiorstwa zmiany w wy- glądzie produktu, jego opakowaniu, pozycjonowaniu, promocji, polityce cenowej czy zarządzaniu łańcuchem dostaw).
Z kolei, z punktu widzenia znaczenia innowacji dla organizacji dzieli się je na (Perez-Bustamante1999, s. 6–17):
a) przyrostowe (incremental), które tworzone stopniowo, powstają w wyniku usprawniania procesów produkcyjnych lub komercyjnych13 oraz
b) radykalne (radical), które tworzą nowe produkty lub procesy, całkowicie zmieniające tradycyjne funkcjonowanie rynku i wywołujące ostrą reakcję konkurentów14 (Hagenhoff 2008).
Natomiast z punktu widzenia strategii innowacje dzieli się na (Perez-Busta- manteop. cit.):
a) defensywne, oparte na informacjach na temat pozycji konkurencyjnej fi rmy i jej potrzeb rynkowych oraz
b) ofensywne, tworzone na podstawie informacji o odkryciach naukowych i technologicznych, w celu zajęcia korzystnej pozycji konkurencyjnej na rynku.
Obecnie innowacje mają miejsce nie tylko w elektronice, biotechnolo- giach itp., ale także w przemysłach „tradycyjnych”15 (Brusoni, Sgalari 2007, s. 189–207). Ponadto, równocześnie z innowacjami w technice, następują inno- wacje organizacyjne, zarówno w obszarze projektowym, jak i produkcyjnym.
Po trzecie, innowacje mają miejsce w dziedzinie kierowania – przedsiębiorcy rozwijają nowe metody działania. W rezultacie, chociaż tradycyjnie większość innowacji dotyczy dóbr i usług, coraz więcej innowacji pojawia się w organiza- cji, zarządzaniu zasobami ludzkimi, fi nansach i marketingu (Bochniarz, Sieńko 2008, s. 216; Grzesiak 2007, s. 136–145).
A zatem, obecnie komponentami innowacji są wszelkie celowe zmiany w przedsiębiorstwie w wymiarach technicznym, organizacyjnym, ekonomicz- nym, kultury organizacyjnej itd., stanowiące postęp w spełnianiu oczekiwań klientów. Obejmują one przede wszystkim postawę szacunku dla klienta i jego potrzeb, wiarygodność przedsiębiorstwa w opinii otoczenia, poziom wykształ- cenia pracowników, umiejętność gromadzenia i wykorzystywania wiedzy dla budowania potencjału innowacyjnego oraz posiadanie lojalnych klientów16 (Zastempowski 2007, s. 176–184).
13 Przykładem takiej innowacji jest rozwój chipa – od 4 megabitów do 1 gigabita na sekundę, por.
F. Tessun, Symposion: DigitaleFachbibliothekInnovationsmanagement, Symposion Publishing GmbH, 2005, http://www.symposion.de/?cmslesen/q7001002_20310201 [dostęp: 20.08.2009].
14 Tego rodzaju innowacjami były np. telefon komórkowy oraz aparat cyfrowy.
15 Np. oponiarskim, w którym obok zmian w procesach technologicznych, innowacjom podlegają same opony, do których wprowadza się sensory i inne urządzenia elektroniczne, umożliwiające wykrywanie sytuacji niebezpiecznych (np. spadek ciśnienia, nadmierne zużycie) i przekazywanie informacji kierowcy zanim wydarzy się wypadek drogowy.
16 Cechy te są obecne nie tylko w fi rmach dużych i sektora MSP, ale nawet, i to w wysokim stopniu, w mikroprzedsiębiorstwach, dla których są one jedną z głównych zalet i silnych stron.
Wiele pojedynczych fi rm z USA, UE, Japonii czy Korei Południowej, wy- dających najwięcej na działalność badawczo-rozwojową17, wydaje na badania i rozwój więcej, niż Polska18. Jednocześnie, w krajach tych w działalność badaw- czo – rozwojową zaangażowane są głównie fi rmy bardzo duże, zatrudniające ponad 500 pracowników19. Z kolei fi rmy średnie, zatrudniające od 100 do 500 pracowników, stanowią w OECD ok. 10% tej grupy, a w UE prawie 15%.
Natomiast fi rmy zatrudniające poniżej 100 pracowników w Japonii w ogóle nie uczestniczą w wydatkach na B + R, w UE stanowią ok. 7,5%, a w USA nieco ponad 10% (Small and Medium… 2002, s. 247).
W Polsce w 2007 r. duże fi rmy zainwestowały w innowacje 16 mld zł, a małe 3 mld zł. Według GUS, w latach 2002–2004 w Polsce 40% średnich przedsię- biorstw wdrożyło innowacje produktowe lub procesowe, zaś 35% innowacje organizacyjne, podczas gdy odpowiednie udziały dla fi rm małych wyniosły jedynie 17% i 15% (Działalność… 2006; Grzybowska 2007, s. 167–175).
Obszary innowacyjności w przedsiębiorstwach z kapitałem polskim są przy tym nieco odmienne niż w fi rmach z kapitałem zagranicznym. Zrozumiałe dokumenty, procedury, instrukcje, zapewnienie prasy, serwisów i wydawnictw fachowych, pomoc socjalna oraz restrykcyjny system kar były działaniami po- dejmowanymi w 2006 r. w mniej więcej równym stopniu przez 73 przedsiębior- stwa z kapitałem zagranicznym oraz 186 przedsiębiorstw z kapitałem polskim (odpowiednio po prawie 80%, ok. 47%, ok. 35% i ok. 20%) (Borys, Rogala2007, s. 49–53). Natomiast w przypadku korzystania z przykładu przełożonych, wyra- żania uznania, szkoleń fakultatywnych, zespołowego rozwiązywania zagadnień, oceny pracowniczej, poprawy warunków bezpieczeństwa pracy, obligatoryjnych szkoleń na stanowiskach pracy, zależności wynagrodzeń od wyników pracy oraz możliwości zgłaszania inicjatyw i pomysłów przedsiębiorstwa polskie były gorsze od fi rm z kapitałem zagranicznym nawet do 20 p.p.
Czynniki kształtujące innowacyjność fi rm sektora MSP
Zdolności innowacyjne przedsiębiorstwa zależą od wielu czynników mie- rzalnych i niemierzalnych. Ogół tych czynników dzieli się na zewnętrzne oraz wewnętrzne (Poznańska1998, s. 40–41; Kasperkiewicz 2008, s. 118–121).
17 Spośród 50 największych inwestorów w badania i rozwój po 20 pochodzi z USA i UE, a pozostałych 10 z Japonii i Korei Południowej.
18 Pfi zer (USA), Ford Motor (USA), Johnson & Johnson (USA), Daimler Chrysler (Niemcy), Toyota Motor (Japonia), GlaxoSmithKline (Wielka Brytania), Siemens (Niemcy) i General Motors (USA) zainwestowały w sektor badawczo-rozwojowy w 2006 r. po ponad 5 mld euro, czyli więcej niż wszystkie kraje Europy Środkowej i Wschodniej łącznie. Niewiele mniej wydał Samsung Electronics (Korea Południowa), por. http://www.iri. jrc.ec.europa/research/docs/2007/sb_2007.pdf
19 82,6% wszystkich fi rm inwestujących w B + R w krajach OECD, 81,3% w USA, 77,9% w UE oraz aż 92,8% w Japonii.
