A H Î î m
S A Y I : 1 4 5 - 1 4 6 Y A P I S A N A T I , Ş E H İ R C İ L İ K v e S Ü S L E Y i C i S A N A T L A R D E R G İ S İ S A H İ P L E R İ : Y. M İ M A R A B İ D İ N M O R T A Ş ve Y. M İ M A R Z E K İ S A Y A R İ D A R E Y E R İ : A N A D O L U H A N No. 3 2 - 3 3 İ S T A N B U L . T E L E F O N : 21307 B a ş v a z ı P R O J E M Ü S A B A K A L A R IY. Mimar Abidin Mortaş Uzun yıllardanberi Türk Y. Mimarlar
Birliği-nin teşebbüsleri ve mecmuamızın devamlı neşriyatı memleketimizde yabancı mimarlara doğrudan doğ-ruya ısmarlanan mühim bina projelerinin müsaba-ka ile hazırlatılmağını sağlamıya başladı. Bugüne kadar Anıt-Kabir, Büyük Millet Meclisi. İnhisarlar Vekâleti, İstanbul Konservatuvarı, Sergievi, Ban-kalar, Köy enstitüleri, Halkevleri ve başkaca resmî ve hususî binaların projeleri müsabaka usulü ile te-min edildi. Bu müsabakalarda Türk mimarı, o güne kadar bil irim iyen varlığını ve yabancı mimarlarla eşit kudretlerini iddia ve ispat etmek fırsatını bul-du. Müsabaka usulünün büyük ölçüde faydalarını
görerek tercih etmek hususunda geniş bir anlayış ve hüsnüniyet gösteren devlet makamlarına burada teşekkür etmeyi bütün Türk mimarları adına borç biliriz.
İnşa ettirecekleri binaların hakikî bir sanat kıymetini taşımasını istihdaf eden bu müsabaka u-sulünü esas tutmakla resmî, yarı resmî ve hususî teşekküllerin aynı zamanda memleket mimarlarına yetişme imkânları, müzaheret, teşvik ve himaye te-min ettikleri muhakkak olduğundan bizim de bu değerli alâkaya azamî randıman ve iyi niyetle mu-kabele etmemiz şarttır.
Türk mimarı için dâva, bir müsabakada derece alarak maddî veya mânevî bir menfaat temininden çok daha başka ve yüksektir. Dâva, bugüne kadar inkâr edilen, bilinmiyen varlığını müdafaa etmek, olgunluğunu ispat etmek, yapı sanatı sahasındaki sarih hakkına tasarruf etmektir.
Bu düşünceler gözönünde tutulursa Türk mi-marının, memlekette tanındığı ve arandığı nispette büyük bir mes uliyet yüklenmesi icabeder. Kazan-dığını hak etmeğe, alKazan-dığının karşılığını tam olarak vermeğe çalışmak dürüst ve medenî bir insanın
bor-cudur. - | Müsabakalara iştirak etmek üzere
hazırladığı-ğımız bir proje hem şahsımızı, hem mensup oldu-ğumuz zümreyi temsil eden, üzerinde emek ve kıy-met taşıyan; her zaman, her tetkik edene hesap verebilecek kalitede bir eser olmalıdır. Bir müsaba-ka neticesinde umuma teşhir edilen eserler arasın-da, etrafmı hiçe sayan, tertipsiz, emeksiz ve laubali bir proje görmek şüphesiz Türk mimarının haklı dâvasına zarar vermesi bakımından hepimizi müte-essir eder.
Projelerin müsabaka usulü ile hazırlanması, memleketin değerli sanat ve medeniyet eserlerine salıip olması; inşaatı yaptıran makamın maksada en uygun bir proje seçebilmesi; Türk mimarının da etüd ve inkişaf sahası bulabilmesi için er. doğru ve en verimli bir şekil olduğundan bu usulün en koı-rekt bir tarzda tatbik edilerek her zaman için tercih edilmesini temine çalışmak lâzımdır.
Müsabakaya konan bir proje dört safhada mü-tdlea edilebilir; Proğram, proje tanzimi, jüri çak; ması ve tatbik.
Proje müsabakası programları çok vukuflu ve esaslı yapılmalıdır. Binanın hususiyetine göre şart-lar değişik olacağından şümullü bir formül tesbiti burada mevzuumuzun çerçevesini aşacaktır. Türk Y. Mimarlar Birliği bu yıl içindeki çalışmalarında proje müsabakaları proğram formülünü etüd ede-rek alâkadar makamlara göndermeyi düşünmekte-dir.
proğram tanzim ederken Türk Y. Mimarlar Birliği-ne müracaat ederek fikrini almalı veya osaslar gön-dererek programın tanzimini istemelidir. Mimalar Birliği bu isteği memnunlukla yerine getirmeyi va-zife bilir. Proğrama ilâve edilecek arsa vaziyetini gösterir plân ve fotoğraflar projeyi hazırlayacak mimara sarih bir fikir verebilmelidir.
Bütün proje müsabakaları aslında yalnız Türk mimarları arasında açılmalıdır. Yalnız, Türk mima-rının hakiki varlığı hakkında itimadı henüz t i m ol-mıyanlar müsabakalarını milletlerarası şümulde yapabilirler. Netice, Türk mimarının sanat ve bilgi değerini vuzuhla belirtecek mahiyette olacağından, bunda şimdilik bir mahzur yoktur. Yakında kendi mimarlarımız, memlekette yalnız kendilerine ait olan mesleki sahalarına tam salâhiyetle sahip ola-caklardır.
Müsabaka müdde.tleri mevzuun ehemmiyetıle mütenasip olmalıdır. Proğrama birinci, ikinci ve ü-çüncüden başka en az iki mansiyonluk mükâfat koy-mak. müsbakaya fazla proje iştirak ettireceğinden daha iyi netice alınmasını sağlar. Jüri azalarını ev-veden ilân etmek, müsbakaya girenlere jürinin sa-lâhiyet ve ciddiyeti hakkında bir fikir vermek bakı-mından faydalıdır. Müsabakayı hazırlıyan makam, yaptıracağı binanın kullanış hususiyetlerini ve ma-hallî şartlan evvelden etüd etmiş olmalı ve prog-ramda bunları iyi ifade etmelidir: Plân, görünüş ve kesimler proje hakkında fikir vermeğe yeter ölçüde istenmeli, proie sahiplerine faydasız külfet yüklen-memelidir.
Bu suretle her ciheti iyi düşünülmüş iyi prog-ramlar elde ettikten sonra biraz da müsabakaya gi-ren eserler üzerinde duralım. Bu projelerin, hak ve salâhiyet iddia eden bir zümreyi temsil edecekleri gözönünde tutularak teknik ve sanat bakımından hakiki ve imkân nispetinde kusursuz bir değer ta-şımaları şarttır. Fazla olarak bunların taktim şek-linde de üımal edilmemesi lâzımdır. Daha müsait şartlar altında çalışıp proje hazırlıyabiien ecnebi sanatkârların bu hususa büyük bir ehemmiyet ve itina gösterdikleri muhakkaktır. Bu eserlerin yanın-da, çoğu memur olan ve mesai saatleri dışında mü-sabakalara mahrumiyet, vasıtasızlık ye güç şartlar altında proje yetiştiren Türk mimarının, yalnız fik-re, mimarîye değer veren mütevazı ve sade çizgi-lerinin sönük kalmaması icap etmektedir. Daha iyi şartlar ile çalışabileceğimiz günleri beklerken bu günden fedakârlık yaparak, bir yerine iki emeği çok görmiyerek eser yapmıya, mimar adı etrafına
memleketin sempati ve alâkasını toplamıya mecbu-ruz.
Müsabakalardan iyi netice alabilmek için üze-rinde durulması icabeden bir nokta da jüri mesele-sidir. Kuvvetli, bilgili ve tarafsız olmıyan bir jüri en iyi eserler arasından en kötü bir netice çıkara-bilir. Jürinin salâhiyetti ve 'âdil olması ve çalışma-sının bir nizama ve bir sisteme dayanması şarttır. Jüri heyeti, yapı yaptıran makamı temsil eden bir zatın reisliği altında, c makamın teknik ve sanat ba-kımından salâlıiyetli bir mümessilini, Türk Y. Mi-marlar Birliğinden bir murahhas, Gazel Sanatlar Akademisi mimarî şubesi tedris heyetinden bir mi-marı, Nafia Vekâleti Yapı ve İmar işleri reisliğinden bir mimarı ve mevzuun hususiyetine göre seçilecek bir mütehassısı ihtiva etmelidir.
Jüri heyetleri sistematik bir şekilde yürümek için bir çalışma programı hazırlar. Müsabakaya gi-ren eserler muntazam ve iyi görünür bir tarzda, mü-sait bir salonun duvarlarına asılır; heyetin birinci toplantısında bu eserlere iyice ve tamamile nüfuz edebilmek üzere herbiri yarı ayrı tetkik edilir. İkin-ci toplantıda müsabaka programı şartlarına uymı-yan eserler reddedildikten sonra müstakbel pro-jeler üzerinde aşağıda yazılı esas vasıflar bakımın-dan tetkik ve müzakereler yapılır:
1 — Programı tahakkuk ettirmek hususunda en tatmin edici hal tarzı.
2 — Plân tekniği, kullanış.
2 — İnşaî bakımdan en müsait hal tarzı. 4 — İktisadî bakımdan en faydalı hal tarzı. 5 — Mimari sanat kıymeti.
ti — Tercih hususiyetleri.
Her projeye bu maddelerin karşılığı olarak ayrı notlar venlir; tetkik sonunda her azanın not vasatisi karşılaştırılarak dereceler tayin edilir. Jüri heyc-tleri her halde bu veya buna mümasil madde-ler şeklinde bir sistem tespit ederek rey ve kanaat-lerin dağılmamasını, neticede indî hükümkanaat-lerin tesa-düfen âmil olmamasını temin etmelidirler.
Jüri, müsabaka ve projeler hakkındaki tetkik neticesini, karar ve hükmünü esaslı bir raporla tes-bit ederek günlük gazetelerde veya mimarî bir mec-muada neşretmeli; müsabakaya iştirak eden proje-ler 15 gün müddetle müsait bir salonda umuma teş-hir edilmelidir.
Jürinin mutlak bir tarafsızlık ve ihatalı bir bilgi ve sanat takdiri göstermesi lüzumu tabiîdir.
İzmit Kâğıt fabrikası emele evier;
g) Her işçi evinde 'banyo bulunmasına rağmen bazı zarurî ahvalde işçi mahallesinin münasip ye-rinde alaturka hamam yaptırılması icabetmektedir.
Vaziyet plânının tanziminde ihtiyaca göre ge-niş yaya kaldırımlı yollar, ağaçlı gezinti yollaı, ka-nalizasyon, temiz su ve yangın tesisatı, yeşil sahala-larm ıteminine ehemmiyet verilmekte, her evin
bah-çesinin müstakil olmasına bilhassa itina edilmektedir. Netice itibariyle Sümerbank fabrikaları işçile-rinin iskâni için tesis edilmekte bulunan işçi mahalle-lerinin, bulundukları şehrin imarına mühim sureıbte tesir ettikleri bu mahalleler civarında yerli hal'k ta-rafından da güzel binalar inşa eddlmelerile sabit ol-muştur.
(Baş yazıdan devam)
İsabetli bir seçimiı temini hem mfmariığın büyük ve haklı gayelerinin tahakkuku, hem de yapı sahi-binin, ve dolayısile memleketin en müsait bir şekil-de tatmini bakımından lüzumludur.
Bugüne kadar, ideal sayılamıyacak jüri vazi-yetlerinin meydana gelmiş olduğunu burada mü-nakaşa etmiyeceğiz. Fakat bundan sonra dâvamı-zın büyüklüğünü ve müsamaha ile karşılanacak
en ufak bir lâkaydinin zararlarını gözönünde tut-mıya mecburuz.
Projenin tatbik safhasına gelince, burada da mimar arkadaşların üstün bir mes'uliyet hissiyle, değerli emekler sarfederek, müsabaka usulünün ku-sursuz ve verimli bir şekilde yürümesini temin ede rek dâvamıza itiraz kabul etmez ispatlar, memlekte iftihar edilir eşeler kazandırmalarını memlektemenni e-deriz.
