Koku alma duyusuna yönelik duyusal deneyimler, gelişimi ve desteklenmesi
Prof. Dr. Müdriye YILDIZ BIÇAKÇI
Koku alma duyusuna yönelik duyusal deneyimler
18 aylık Mert bebek, altına dışkısını yaptıktan sonra elini burnuna götürerek yüzünü buruşturmakta, altının değiştirilmesini istemektedir. Gönül anne “pis kokuyor değil mi? şimdi anne temizler mis kokar benim oğlum”
diyerek altını değiştirir. Gönül anne, Mert bebeğin eline
sürülen bebek kolonyasını koklayarak, güzel kokudan
hoşnut olduğunu gösterdiğini belirtmiştir. Mert bebek
kokuların farkındadır. Güzel kokuları kötü kokulara
tercih edecek şekilde koklama duyusu gelişmiştir.
Koku alma duyusunun gelişimi
Kokuyla ilgili bilginin toplandığı ve depolandığı
bölge, beynin önemli bölgelerinden biridir. Bu
bölge, gebeliğin ilk anlarında gelişir ve duygusal
deneyimi de içeren bölgelere yakındır. Bu
nedenle koku, anılar ve duygular, arzulama,
rahatlık, korku, huzursuzluk ve zevk gibi ani
çağrışımları tetikler (Deutsch ve ark., 2005).
Bebek doğduğunda güçlü bir koku alma duygusuna
sahiptir. Koku alma duyusunun yenidoğanın beslenmesine
yardım ettiğine işaret eden pek çok araştırma
bulunmaktadır. Birkaç günlük bebekler bile, kendi
annelerinin kokularını başka emziren kadınlara tercih
etmektedirler (Trawick-Swith, 2013). Bebek, iki-üç aylıkken
vanilya ve çiçek kokusu gibi kokulardan hoşlanırken, kötü
bir koku duyduğunda uzaklaşmaya çalışır. Bir yaşından
sonra iyi ve kötü koku algısı yetişkinlerinkine benzer (Bee
ve Boyd, 2009; Santrock, 20014).
Aşağıda, koku alma duyusunun gelişimine yönelik anne baba ve eğitimcilere duyusal deneyim önerileri sunulmuştur (Fox ve
Schirrmacher; 2012, MEBb, 2013 ve Avcı, 2003):
• Erken dönemden itibaren her türlü kokuyu alabildiği için bebeğe güzel kokular alma fırsatı verilebilir ve çocuk farklı kokuların olduğu ortama götürülebilir. Örneğin çocuk, yağmur yağdığında balkona çıkarılabilir. Ancak parfüm gibi keskin kokular, bebeklerde astımı tetikleyebileceğinden, yoğun kokuların bulunduğu ortamlar konusunda dikkatli olunmalıdır.
Banyoda farklı kokuları olan sabunlar kullanılabilir. Banyo sonrasında farklı kokudaki losyon ve kremlerle, çocuğa masaj yapılarak kokular hakkında konuşulabilir.
• Çeşitli baharat, aroma veya kokulu malzemeler kullanılarak kokuların farkını etme ayırt etme oyunları oynanabilir.
• Mutfakta yemek pişirirken, yiyeceklerin kokularına çocuğun dikkati çekilebilir.
• Hangi yaşta olursa olsun, kokulara çocuğun dikkatini çekilebilir ve koku beğenileri sorulabilir.
• Eğitim ortamında koku alma duyusu için zengin bir ortam oluşturulabilir. Ortama farklı koku ve aromalar yerleştirilebilir. Bir kase ya da bir tabak gül yaprakları, çam iğneleri, kokulu kese, tütsü, kurutulmuş portakal kabukları ya da kokulu sabunlar çocuklar için hoş koku deneyimleri sağlayabilir.
Koku duyusu ile ilgili olan materyallerin öncelikle çocuğun yaş ve gelişim düzeyine uygunluğu dikkate alınmalıdır.
Bunun ardından çocuğu çeşitli koku uyaranlarına maruz bırakarak koku duyusunun gelişimine destek olunmalıdır.
6
