Dokunma duyusuna yönelik duyusal deneyimler, gelişimi ve desteklenmesi
Prof. Dr. Müdriye YILDIZ BIÇAKÇI
Dokunma duyusuna yönelik duyusal deneyimler
Eğitimci Deniz, yeni emeklemeye başlayan 3 kişilik bir grupla bakım eğitim çalışmalarını yürütmektedir. Kreş bahçesinin zemini kum, çim ve sert alanlarla kaplıdır. Yeni emeklemeye başlayan bebekleri bahçeye çıkartan Deniz eğitimci, Şevin bebeğin güneşte ısınan kuma dizlerini dokundurduktan sonra, hızla çim alana geçip elleriyle çimlere vurduğunu ve bu oyunu sıkılmadan defalarca tekrarladığını fark etmiştir. Bebekler, Şevin bebekte olduğu gibi dokunsal uyarılar sağlayan çevrelerde oynamaktan, farklılıkları dokunarak ve hissederek keşfetmekten zevk alırlar.
Dokunma duyusu anne karnında uyarılmaya başlar. Annenin hamilelik esnasında göbeğini okşaması, ilk dokunsal uyarılardır (MEBb, 2013). Dokunma duyusunun doğumdan sonra da insan gelişiminde kritik öneme sahip bir fonksiyonu vardır. Anne babaların dokunuşları çocuğun duyguları ve sağlığı üzerinde önemli ölçüde etkilidir. Anne baba dokunuşlarının bebeklerde gülümsemelerin, bakışların ve dikkatin artmasını sağladığı tespit edilmiştir (Ferber, Feldman ve Makhoul, 2007;
akt. Trawich-Swith, 2013). Dokunmaya karşı hassas olan bebekler, ağrıyı ve acıyı da hissedebilirler (Örneğin, bezinin ıslaklığını ya da iğne acısını).
Fakat bebekler, dokunma duyularını genellikle çevredeki uyaranları anlamlandırabilmek için, diğer duyularla birleştirerek kullanırlar (Trawick-Swith, 2013).
Bebek yeni doğduğunda vücudunu henüz dış dünyadan ayıramadığı için, bilinçli dokunsal temas girişiminde bulunmaz. İki-üç aylıkken, alıştığı şeylere dokunduğunda, onları tanır. On bir-on iki aylıkken elleriyle nesneleri dürter ve inceler. Bir yaşından sonra nesneleri ağzına götürmeyi bırakır ve elleriyle incelemeye başlar (Parke ve Gauvain, 2009). Özellikle ilk altı ayda renk, ağırlık, şekil ve nesnelere dokunmayla ilgilenir (Jupe ve ark., 1985).
Aşağıda, dokunma duyusu için anne baba ve eğitimciye yönelik duyusal deneyim önerileri sunulmuştur (Fox ve Schirrmacher;
2012, MEBa, 2013; MEBb, 2013 ve Trawick-Swith, 2013);
• Dokunsal temasın olduğu oyunlar oynanabilir. Örneğin, bir torbanın içine çocuğunuzun çeşitli oyuncaklarını atıp gözü kapalı olarak torbanın içinden bir oyuncağı dokunarak bulmasını isteyebilir.
• Hamilelik esnasında, göbeğe yumuşak ve hassas dokunuşlarda bulunulabilir.
• Bebeklerin/çocukların dokunma duyuları sınırlandırılmamalıdır. Çocuğun ayak, diz, dirsek, sırt v.b. gövdesinin çeşitli kısımlarını dokunma için kullanması için fırsatlar verilmelidir.
• Bebeğe/çocuğa farklı dokunsal özelliklere sahip (yumuşak, sert, kaygan, pürüzlü, tüylü, sıcak v.b.) nesnelerle oyun oynama fırsatı sağlanabilir. Dokunsal temasın olduğu oyunlar oynanabilir. Evde bulunan farklı dokudaki nesnelerle bir dokunma sepeti hazırlanabilir. Bu sepetin içine yumuşak kıllı fırçalar, tahta, metal kaşıklar, süngerler, pamuk parçaları, ambalaj kağıtları v.b. malzemeler konulabilir. Örneğin, bir torbanın içine çocuğun çeşitli oyuncaklarını atıp gözü kapalı olarak torbanın içinden bir oyuncağı dokunarak bulması istenebilir. Banyo sırasında farklı dokunsal lif, sünger ya da bezlerle çocuk yıkanarak vücuduna masaj yapılabilir.
Dokunma duyusunun gelişimi
Bebek yaşamının ilk haftalarında, yeni bir ortamdaki güvenlik ihtiyacına odaklanmıştır (Greenspan, 2000) ve bir aylık yeni doğan, yeni yeni bazı vücut hislerinin farkına varmaktadır. Bu nedenle bu aylarda dokunma duyusu, bebeğin duygusal tatmini için oldukça önemlidir. Bebek ve anne arasındaki bu dokunsal iletişim, beyin gelişimi ve anne çocuk bağının gelişimi için temel oluşturmaktadır (Ayres, 2008).
Dokunma duyusunun desteklenmesi
Dokunma duyusunu desteklemeye yönelik materyaller çocuğun bedeninin farklı kısımlarının uyarılmasını
sağlar ve bu sayede dokunma duyusunun gelişimi desteklenir.
Dokunma duyusunun gelişimini desteklemek için kullanılabilecek materyaller aşağıda sunulmuştur:
• Terapi fırçaları
• Havalı oturma minderi
• Top havuzu
• Dokunma topu
• Dikenli duyu topu
• Vakumlu toplar
• Yürüme denge taşları
• Çiğnenebilir tüpler
• Dokunma tahtası
• Oyun hamurları
• Vibrasyonlu masaj aletleri
• Kum tepsisi
• Stimülasyon eldiven
• El egzersiz topu
• Su havuzu
• Kum havuzu
• Toprak havuzu
• Taş havuzu (Bundy ve ark, 2002; Kranowitz, 2006).
Kaynak
• Çetin Sultanoğlu, S. ve Aral, N. (2015). “Duyuların Gelişimi”, Bebeklik ve İlk Çocukluk Döneminde (0-36 ay) Gelişim Duyuların Gelişimi ve Desteklenmesi, ed.
M. Yıldız Bıçakçı, 205-225, Eğiten Kitap, Ankara.
• PEKŞEN AKÇA, R., (2015). Bebeklik ve İlk Çocukluk Dönem, Atipik Gelişim Gösteren Çocukların Gelişimsel Özellikleri. Bebeklik ve İlk Çocukluk Döneminde (0-36 ay) Gelişim, Duyuların Gelişimi ve Desteklenmesi (pp.91-142), Ankara: Eğiten Kitap.
