BİLİŞSEL GELİŞİM VE DİL GELİŞİMİ
Bilişsel gelişimle ilgili kuramlar (II)
Bruner Bilişsel Gelişim Kuramı
Bruner bilişsel gelişimin yaşam boyu devam eden bir süreç olduğunu savunmaktadır.Bilişsel gelişim için sistemli bir öğretici-öğrenici etkileşimin gerekli olduğunu vurgulamış ve çocuğun öğrenmesinde anne, baba, öğretmen ve toplumun diğer üyelerinin rolüne dikkat çekmiştir.
Bruner de Piaget gibi öğrenmeyi aktif bir süreç olarak görmekte ve öğretimin öğrencilerin aktif katılımı ile gerçekleşmesi gerektiğini savunmaktadır. Ve yine Bruner de bilişsel gelişimi dönemlere ayırarak incelemiştir.
Eylemsel evre : (0-3 yaş) bilişsel gelişimde Bruner’e göre ilk aşamadır. Çocuk, bu dönemde çevreyi eylemlerle anlar; nesnelerle doğrudan ilişki içerisindedir.
İmgesel evre: (3-6 yaş) bilişsel gelişimde Bruner’e göre ikinci aşamadır. Piaget’in işlem öncesi dönemine karşılık gelen bu dönemde çocukların görsel bellekleri gelişmiştir. Bu dönemde çocuklar algıların etkisi altındadır.
Sembolik evre: Bruner’e göre bilişsel gelişimin sonuncu düzeyi sembolik evredir. Bu aşamada çocuk, hareketler ve imajlar aracılığıyla toplanan bilgiyi kullanmakta, aynı zamanda soyut düşünce ve kavramları anlayabilmekte, düşüncenin daha yüksek düzeyine ilerleyebilmektedir.
Bruner Bilişsel Gelişim Kuramı
Vygotsky Sosyokültürel Kuram
Çocuğun gelişimine sosyokültürel bir bakış açısı içinde yaklaşan Lev S.
Vygotsky (1896-1934) bir Rus psikologu olup, Piaget’nin çağdaşıdır.
Vygotsky, her çocuğun dikkat, algı ve hafıza gibi doğuştan gelen bir takım zihinsel yeteneklerle doğduğunu savunur. Ancak dil kullanımı, okuma-yazma gibi kültürel ürünler sayesinde çocuklar bu temel zihinsel işlevleri çevresindeki tecrübeli yetişkinler ve akranlarının yardımıyla nasıl kullanacaklarını öğrenirler.
Vygotsky için kültür, çocukların temel zihinsel işlevlerini üst düzey
bilişsel becerilere dönüştürmelerini sağlayan aracıları (dil gibi)
sağlamaktadır. Çocukların bilişsel gelişimlerini değerlendirirken
kültürü ihmal edersek, zihinsel yeteneklerini doğru olarak
belirleyemeyeceğimizi ifade eder.
Vygotsky Sosyokültürel Kuram
Vygotsky’nin sistemini oluşturan dört temel ilke vardır:
Çocuk bilgiyi yapılandırır.
Gelişim sosyal bağlamından ayrı düşünülemez.
Öğrenme gelişime öncülük eder.
Dil zihinsel gelişimde önemli bir yere sahiptir
Vygotsky bilişsel gelişimde yaşa bağlı süreçlerden bahsetmemiş olsa da, genel anlamda bilişsel faaliyetlerin iki yaş civarında başladığını belirtmektedir.
Ona göre dil ve düşünce başlangıçta bağımsız gelişir. Konuşma gelişiminde düşünce öncesi bir dönem vardır. Düşünce gelişiminde ise dil öncesi dönem vardır.
Düşünme ve konuşma birleştiğinde çocuklarda Piaget’in benmerkezci konuşma dediği, Vygotsky’nin ise kendine yönelik konuşma olarak adlandırdığı bir konuşma görülmeye başlar.
Yine kuramındaki önemli kavramlardan biri de yakınsak gelişim alanı ve yapı iskelesi kavramlarıdır.
Vygotsky Sosyokültürel Kuram Yakınsak Gelişim Alanı
Vygotsky’e göre çocuğun yeni bilişsel beceriler edinmesine, çocuğun öğrenme deneyimine modellik yapan ve bunu biçimlendiren bir yetişkin (ya da büyük kardeş) önderlik etmektedir. Bu süreç yol gösterme olarak adlandırılmıştır. Vygotsky çocuğun, bu tip bir yeni öğrenme sürecinde, kendi başına altından kalkmakta zorlanacağı, ancak bir yol gösterici sayesinde başarabileceği görevleri, kendi deyimiyle yakınsak gelişim bölgesinde en iyi şekilde gerçekleştirebileceğini savunmaktadır.
Vygotsky Sosyokültürel Kuram Yapı iskelesi
Bireyler öğrenme sürecinde çevreden destek ve yardım alırlar. Bu
kavram, bir yetişkinden veya kendisinden daha yetkin bir akrandan
alınan bu desteğin, süreç başarı ile gerçekleştiğinde geri çekilmesini
ifade eder. Çocuğun yeterliliği arttıkça yetişkinler sorumluluğu çocuğa
aktararak yavaş yavaş desteği geri çekerler. Bu sanki inşaat halindeki bir
binada duvarlar kendi başına durmaya başladığında yapı iskelesinin
yavaşça sökülmesi gibidir.
Vygotsky Sosyokültürel Kuram ile İlgili Görüşler
Vygotsky, bilişsel gelişime kazandırmış olduğu sosyokültürel bakış açısına rağmen çocukların bilişsel gelişimlerine biyolojik katkılardan çok az söz etmiştir. Dönemleri çok genel olarak tanımlamıştır ve gelişimi yaşla ilişkili değişiklerle açıklamamıştır.
Vygotksy çalışmasında bilişsel gelişime ilişkin çok genel bir bakış açısını yansıtmakla eleştirilmektedir.
Ayrıca öne sürdüğü işbirliği ve rehberlik yaklaşımlarının potansiyel bir tehlike olduğunu söyleyenler de vardır. Akranlarından ve yetişkinlerden yardım almaya alışan çocuklar, ileride bağımlı, tembel ve fazla yardım isteyen bireylere dönüşebileceklerdir .
Ancak Vygotsky’in çocuk gelişimine en büyük katkısı sosyo-kültürel
etmenlerin rolünü ön plana çıkarmış olmasıdır.
Piaget-Bruner- Vygotsky Kuramlarının Karşılaştırılması
•Piaget’e göre çevrenin gelişim üzerinde yalnızca etkisi vardır. Çevre gelişimi kolaylaştırır ve ya sınırlar.
•Oysa Vygotsky’e göre, çevre yani kültür, çocukların kazanacakları tüm bilgi ve becerileri belirlemektedir.
•Bruner’e göre ise psikolojik dinamikler yani içsel motivasyon, gelişim sürecinde oldukça etkin bir role sahiptir.
•Piaget, kuramında çocuğa odaklanırken, Vygotsky çocuğu yaşadığı kültür içerisinde bir bağlam olarak ele alır.
•Piaget, oluşan dengesizliklerin kaynağı olarak toplumu ya da fiziksel çevreyi düşünmemiştir. Ancak Vygotsky’e göre değişen çevre, toplum, aile ve eğitimcilerin rolü oldukça önemlidir.
•Hem Piaget hem de Vygotsky’e göre materyaller ve çevresel uyaranlarla etkileşime girmek bilişsel gelişime etki eder.
•Ancak Vygotsky’e göre sosyal çevre gelişim üzerinde daha büyük etkiye
sahiptir.
KAYNAKLAR
Angın, E., Yazıcı, Z., Kaçan, O.M., Kanak, M., Kılıçgün, Y.M., Oral, T., Pekdoğan, S., Samur, Ö.A. ve Yapıcı, M. ( 2016), Erken Çocukluk Döneminde Gelişim, (Ed.Arslan, E.), Eğitin Kitap: Ankara.
Aral N., Baran, G., Çimen, S. ve Bulut,Ş. (2001). Çocuk Gelişimi, Ya-pa Yayıncılık, İstanbul.
Aydın, A., (1999). Gelişim ve öğrenme psikolojisi, Ankara: Anı Yayıncılık.
Bee,H. ve Boyd, D. (2009). Çocuk Gelişim Psikolojisi. İstanbul: Kaknüs Yayınları.
Bütün Ayhan, A. (2017). Bilişsel Gelişim. Neriman Aral ve Tayyip Duman (Ed.) Eğitim Psikolojisi kitabı içinde (104-128 ss.). Pegem Akademi: Ankara
Deniz, E.,M. (2017). Erken Çocukluk Döneminde Gelişim, Pegem Yayıncılık: Ankara.
Didin, E. ve Köksal-Akyol, A. (2017), Bilişsel Gelişim Erken Çocukluk Döneminde Gelişim, (Ed. Köksal-Akyol, A.), Anı Yayıncılık: Ankara.
Fredrickson, L., , Smith, E., Bem, J., Loftus, G. R., Nolen - Hoeksema, S. (2012). Psikolojiye giriş. Ankara: Arkadaş Yayınları.
Plotnik, R. (2009). Psikolojiye giriş. İstanbul: Kaknüs Yayınları.
San Bayhan, P. ve Artan, İ. (2004). Çocuk gelişimi ve eğitimi. Morpa Kültür Yayınları:İstanbul.
Santrock, J. W. (2014). Yaşam boyu gelişim. Ankara Nobel Akademik Yayıncılık.
