Denge duyusuna yönelik duyusal deneyimler, gelişimi ve desteklenmesi
Prof. Dr. Müdriye YILDIZ BIÇAKÇI
Denge duyusuna yönelik duyusal deneyimler
Van-Düztepe Köyü’ne atanan Dilek öğretmen, 10 aylık bebeğini alarak köy meydanında toplanan kadınların yanına gider. İpek hanım da kucağında aynı yaşlarda bebeğiyle meydanda kadınlarla sohbet etmektedir. İpek annenin
bebeği, meydandaki kadınların oyalı yemenilerine uzanmakta, çekiştirmektedir.
Dilek öğretmenin bebeği ise, annesinin kucağında benzer hareketlerde
bulunmamaktadır. Bunun üzerine köydeki kadınlar Dilek öğretmene dönerek;
-Sizin oğlan pek beyefendi olacak, bak bizi hiç rahatsız etmiyor derler.
Dilek öğretmen işi ve sosyal çevre olanakları nedeniyle bebeğine çok fazla
çevreyle iletişim kurma imkanı sağlayamamaktadır. Fakat İpek Hanım, hemen
hemen her gün bebeğiyle beraber gezerek köyün bütün çevresel ortamlarından
faydalanabileceği ortamlar sağlamaktadır. Bu nedenle, hareket duyularının
gelişimi açısından İpek Hanımın bebeği daha şanslıdır.
Denge duyusunun gelişimi
Bebek, anne karnında gelişmeye başlar. Bu gelişim doğum sonrasında hızlanarak devam eder. Doğum sonrasında fiziksel büyüme ile birlikte yeni doğanın hareketlerinde refleksler görülmektedir. Bu refleksler, bilinçli hareketlerin temelini oluşturmaktadır.
Motor gelişim yaşam boyu devam eden bir süreçtir ve belirli bir sıra izler. Ayrıca motor gelişimde bilişsel gelişimin, duyu organlarının kullanımının, kas ve iskelet sisteminin düzenli çalışmasının rolü bulunmaktadır (MEBa, 2013).
Motor beceriler bir sistem olarak çalışırken, farklı beceriler de bir araya gelerek çevreyi kontrol etmek ve incelemek için daha etkin yollar bulmaya çalışırlar. Fiziksel çevre motor becerilerinin gelişiminde son derecede önemlidir. Evlerinde merdiven olan bebekler, merdiven tırmanmayı daha erken zamanda öğrenirler. Motor becerilerde uzmanlaşmak pratik yapmayı gerektirir. Yürümeyi öğrenirken, çocuklar günde altı ya da daha fazla saat pratik yaparlar. Zamanla kısa, dengesiz adımlar daha uzun adımlara döner (Berk, 2013). On sekiz-yirmi dört aylık dönemde çocuk parmaklarını koordineli kullanabileceği ince motor becerilerini bile kazanır. (Trawick-Swith, 2013).
Aşağıda anne baba ve eğitimcilere, denge ve hareket duyularının gelişimine yönelik duyusal deneyim önerileri sunulmuştur (Morrison, 2007; Trawick-Swith,2013; Berk, 2013; MEBa, 2013):
• Yakalama becerileri için bebeklerin annelerinin kucaklarında olması önemlidir. Örneğin, anne yürürken, hareket ederken bebek, annenin taktığı eşarp, takı, kolye v.b. eşyalara vurma eğiliminde bulunur. Uzanan bebeklere göre, bir yetişkinle dolaştırılan bebeklerin erişme ve yakalama becerileri daha fazla gelişir.
• Emekleme, bebeğin derinlik ve uzaklığı hesaplama yetisinin gelişiminde önemlidir. Özgürce emekleme fırsatı tanınan bebekler, cisimlerin yükseklikleriyle ilgili pek çok deneyim
kazanma fırsatı edinmiş olurlar.
• Çocuklara farklı büyüklükteki nesnelerle (bir avuç kuru üzüm, kum, top, yapboz vb.) oynama fırsatı verilmelidir.
• Çocukların büyük ve küçük kas gelişimlerini destekleyebilecek; tırmanma, atlama, tekmeleme, yürüme gibi ihtiyaçlarını karşılayacak ortam ve materyaller sağlanabilir.
• Çevre, çocuklara güvenli ve özgürce sürünme, emekleme, yürüme ve keşfetmeye izin vermelidir.
• Çocuk için kendi materyalini seçip oynayabileceği alçak raflar tercih edilmelidir.
Denge duyusuna yönelik materyaller çocuğun
dengede durması, bedenini boşlukta kontrol
edebilmesi, bağımsız hareket edebilmesini
sağlayarak çocukların kendi kendine
yetebilmesini amaçlar.
Denge duyusunun gelişimini desteklemek için kullanılabilecek bazı materyaller;
• Dikenli egzersiz topu • Sepetli salıncak • Zıplama tekeri
• Denge tahtası • Direksiyonsuz koordinasyon bisikleti • Kay kay
• Trambolin • Yuvarlak zıp zıp • İçine girilebilir daire
• Denge salıncağı • İçi toplarla dolu salıncak • Vücut
çorapları •Sünger terapi tüneli • Kumaş akardion tüneli • Yer sörfü
• Çeşitli boyut ve renklerde plastik taşlar • Çeşitli boyut ve renklerde minderler
6
