BİLİŞSEL GELİŞİM VE DİL GELİŞİMİ
Bilişsel gelişimi etkileyen etmenler
Prof. Dr. Aynur BÜTÜN AYHAN
Bilişsel gelişimi etkileyen etmenler
Piaget’e göre bilişsel gelişim, beyin ve sinir sisteminin olgunlaşmasıyla bireyin çevresine adapte olmasına yardımcı olan deneyimlerinin bir birleşimidir.
Olgunlaşma Deneyim BİLİŞSEL GELİŞİM
Olgunlaşma, öğrenme yaşantılarından bağımsız, biyolojik olarak kalıtım tarafından kontrol edilen bir değişmedir.Olgunlaşma, vücut organlarının kendilerinden beklenen fonksiyonu yerine getirebilecek düzeye gelmesi için, öğrenme yaşantılarından bağımsız olarak, kalıtımın etkisiyle geçirdiği biyolojik bir değişmedir.
Organizma, çevre ve onun bileşenleri üzerinde giriştiği her bir eylemin ya da bu eylemle ilgili
Bilişsel gelişimi etkileyen unsurlar:
Prof. Dr. Aynur BÜTÜN AYHAN
Bilişsel Gelişimi Etkileyen Çevresel Etmenler
Yetersiz Ekonomik Koşullar: Düşük ekonomik koşullarda büyüme
durumunun ilerleyen yaşamlarında çocukların akademik başarılarının düşük
olmasında etkili olduğunu söyleyen çalışmalar bulunmaktadır. Ekonomik
yetersizlikten kaynaklanan faktörlerin, yetersiz sağlık hizmetleri, beslenme
yetersizlikleri, zayıf ebeveynlik becerileri ve kötü yaşam koşulları olduğunu
söylemek mümkündür.
Bilişsel Gelişimi Etkileyen Genetik Etmenler
Bebeğe Ait Özellikler
Bebeğe Ait Kalıtımsal Özellikler
Zekânın, anne ve babadan gelen çok değişik genlerin rastlantısal birleşiminden oluştuğunu söylemek mümkündür.
Zekânın, doğuştan getirilen bir yetenek olduğu söylenebilir.
Beyin yapısının ve zekânın işlevselliğinin genetik faktörlerden etkilenme durumu yaklaşık
%60-80 oranındadır.
Prof. Dr. Aynur BÜTÜN AYHAN
Bireyin Düşünme Becerileri
Dünyayı anlamak ve problemleri çözmek için bilgiyi kullanma yeteneği bireyin düşünme becerileri ile ilgilidir. Düşünme becerilerinin gelişiminin öğrenme, hatırlama, düşünme, mantık yürütme bileşenleri ile ilgili olduğunu söylemek mümkündür. Doğumla birlikte getirilen düşünme becerileri desteklenerek geliştirilebilmektedir.
Bireyin Yaratıcılık Becerileri
Yaratıcılık, çocukların zekâsını özgün biçimde üretmeye dönük kullandığı bilişsel bir beceridir. Özgün bir ürünü, ürüne dönüşmemiş olan bir süreci veya problem çözmeyi içermektedir. Bu nedenle, çocukların yaratıcılıkla uğraşabilmesi için zekâ ve bilişsel gelişim düzeyinin yaratıcılık için yeterli olması gerekmektedir. Yaratıcılıkta motivasyon ve yaratıcılığı destekleyici çevre önemli etmenlerdendir.
Bilişsel Gelişimde Beynin Rolü
Bilişsel güç, beynin tüm ögelerinin, işlevlerinin ve çalışmaların ürünüdür.
Bilişsel sisteme beyin, sinir sistemi, duyu sistemleri ve diğer devinim sistemleri yardımcı alt sistemler olarak katkı sağlar.
Prof. Dr. Aynur BÜTÜN AYHAN
Sinir sistemi, bedenin uç noktalarına kadar yayılmış olan sinir dokularından, omurilik ve beyinden oluşur.
Sinir sistemi, duyu ve devinim olaylarını
beyinden bedenin her yanına ve oralardan
da tekrar beyne iletir. Bu sistem insanı,
içinde yaşadığı çevre ile ilişkiye geçirir,
insanla çevre arasında iletişimi sağlar.
Beyin sinir sistemi yoluyla gelen uyarıları alan, algılayan, yorumlayan, uyaranlara karşı gerekli tepkiyi kararlaştıran ve yaptıran bilinç merkezidir.
Konuşma ve yazma merkezi beynin sol yarımküresinde yer alır. Ayrıca sol yarımküre matematiksel işlevleri, yön bulma, yapısal biçimleri tanıma gibi işlevleri de üstlenir.
Beynin sağ yarımküresi, daha çok algısal, dikkat çekici, uzaysal, bütüncül, artistik bilgiyi işler, konuşma dışı işlevleri yönetir.
Prof. Dr. Aynur BÜTÜN AYHAN
Bir simgeyi, bir sözcüğü tanıma ve anlama daha çok beynin sağ
yarımküresinde yapılır. Beynin sol yarımküresini kullananların okuyarak, sağ
yarım küresinin kullananların ise görerek ve deneyerek öğrendikleri
düşünülmektedir. Beynin her iki yarım küresi, birbiriyle eşgüdüm ve sıkı
iletişim içinde çalışarak bütünleşir. Beyinde oluşan zedelenmeler duyular gibi
bilişsel süreçleri de zedeler.
Prof. Dr. Aynur BÜTÜN AYHAN
Duyuların algılanması, beyne yerleştirilmesi, kullanılması, yorumlanması, akıl yürütülmesi için beyinde bazı biyokimyasal işlevlerin oluşması gerekir.
Bu biyokimyasal olaylar elektrik akımı yardımıyla oluşur.
İnsan beyni, önceleri kişinin nefes alması, ağlaması; emmesi, uyuması ve bazı basit işlemleri öğrenmesini sağlarken, çocukluk, ergenlik ve yetişkinlik gibi daha ileriki devrelerde çok daha karmaşık işlemleri yapar.
Çocukluk yıllarında en fazla gelişim, beynin korteks denilen ön-üst kısmında
gerçekleşir. Bu bölüm anlama, mantık yürütme, planlama, karar verme,
konuşma gibi bilişsel işlemden sorumludur.
KAYNAKLAR
Angın, E., Yazıcı, Z., Kaçan, O.M., Kanak, M., Kılıçgün, Y.M., Oral, T., Pekdoğan, S., Samur, Ö.A. ve Yapıcı, M. ( 2016), Erken Çocukluk Döneminde Gelişim, (Ed.Arslan, E.), Eğitin Kitap: Ankara.
Aral N., Baran, G., Çimen, S. ve Bulut,Ş. (2001). Çocuk Gelişimi, Ya-pa Yayıncılık, İstanbul.
Aydın, A., (1999). Gelişim ve öğrenme psikolojisi, Ankara: Anı Yayıncılık.
Bee,H. ve Boyd, D. (2009). Çocuk Gelişim Psikolojisi. İstanbul: Kaknüs Yayınları.
Bütün Ayhan, A. (2017). Bilişsel Gelişim. Neriman Aral ve Tayyip Duman (Ed.) Eğitim Psikolojisi kitabı içinde (104-128 ss.). Pegem Akademi: Ankara
Deniz, E.,M. (2017). Erken Çocukluk Döneminde Gelişim, Pegem Yayıncılık: Ankara.
Didin, E. ve Köksal-Akyol, A. (2017), Bilişsel Gelişim Erken Çocukluk Döneminde Gelişim, (Ed. Köksal-Akyol, A.), Anı Yayıncılık: Ankara.
Fredrickson, L., , Smith, E., Bem, J., Loftus, G. R., Nolen - Hoeksema, S. (2012). Psikolojiye giriş. Ankara: Arkadaş Yayınları.
Plotnik, R. (2009). Psikolojiye giriş. İstanbul: Kaknüs Yayınları.
San Bayhan, P. ve Artan, İ. (2004). Çocuk gelişimi ve eğitimi. Morpa Kültür Yayınları:İstanbul.
Santrock, J. W. (2014). Yaşam boyu gelişim. Ankara Nobel Akademik Yayıncılık.
Prof. Dr. Aynur BÜTÜN AYHAN
