GGY 333
YER SEÇİMİ VE YERLEŞİLEBİLİRLİK (3-0) 3
Prof. Dr. Recep KILIÇ
Ankara Üniversitesi UBF Gayrimenkul Geliştirme ve Yönetimi Bölümü
Kentleşme Süreci
oFarklı tarihi dönemlerde ve değişik toplumlarda kent devlet örgütleniş biçiminin çeşitli örneklerine rastlanır.
oKabileyi yerleşim merkezlerini, toprak sahibi soyluların yönettiği ve bağımlı köylerde yaşayan yoksul köylülerin çevrelediği kente dönüştüren sürecin temelinde ticaretin gelişmesi yatar (Ağaoğulları, 2000).
oTürk filozof Farabi’ye göre “mükemmelliğe ancak birbiri ile yardımlaşan birçok insanın bir araya gelmesi ve kentleşme ile ulaşabilir. İnsanların bir araya gelerek topluluklar oluşturulmasının nedeni budur” ( Ebu Nasr El- Farabi, İdeal Devlet, vadi yayınları, Ankara, 1997).
Kentleşme Süreci
oKentleşme süreci, merkeziyetçi devletlerin var olduğu doğu toplumları (Çin, İran, Göktürk, Selçuklu, Anadolu Selçuklu, Osmanlı, Rus, Hindistan ve Moğol İmparatorluğu) ile feodal Avrupa’da farklı biçimlerde cereyan etmiştir.
oMerkeziyetçi devlet yapısı kent oluşumunun önünde engel oluşturur. Bir imparatorluğun merkeziyetçi oluşu aynı zamanda onun hem kuvvet hem de zayıflık kaynağıdır.
Kentleşme Süreci
oKuvvet kaynağı oluşu, Merkeziyetçi yapı, güce dayalı karakteri dolayısıyla, hem alınan vergi hem de tekelci ticari yapıdan kaynaklanan avantajlar sayesinde periferiden (kırsal üretim çevresi) merkeze olan ekonomik akışı garantiler.
oZayıflığa sebep oluşu da, politik yapı gereği oluşan bürokrasinin, elde edilen karın gereğinden fazlasını tüketiyor oluşmasıdır.
Kentleşme Süreci
o Avrupa ekonomik anlamda çok marjinal bir bölgeydi.
o Avrupa’daki başlıca sosyal örgütlenme feodalizmdi. Avrupa feodalizmi Roma imparatorluğunun çözülmesi esnasında ortaya çıkmıştı.
o Fakat bu çözülme genelde hiçbir zaman tamamlanmamış, hukuksal açıdan gerçekleşmemişti. (Marc Bloch, Chicago, Illinois: Universitiy of Chicago press. 1961.)
Kentleşme Süreci
oAvrupa feodalizmi, nüfusu ve üretim oranları yavaş yavaş artan küçük ekonomik merkezler şeklindedir.
oBu yapıda, çoğu soyluluk statüsüne sahip ve hukuki mekanizmanın kontrolünü elinde bulunduran toprak sahibi derebeyler (prens) hukuki sistem tarafından korunuyordu.
oŞehirler, feodal derebeylerin zamanla üretimden artanı satın alıp kendi ürünleri ile takas eden zanaatkârları desteklemesi ile büyüdü.
oŞehirler büyüdükçe, köylülere sığınma ve iş imkânı sunar hale geldi. Bu durum toprağa ve yaşama bağlı ilişkilerde değişikliğe yol açtı.
oBu genişleme sonucu çeşitli ekonomik merkezler büyüyor, yeni alanlar üretime açılıyordu. Yeni şehirler kuruluyor, nüfus artıyordu.
Kentleşme Süreci
o Şehirler büyüdükçe, köylülere sığınma ve iş imkânı sunar hale geldi. Bu durum toprağa ve yaşama bağlı ilişkilerde değişikliğe yol açtı.
o Bu genişleme sonucu çeşitli ekonomik merkezler büyüyor, yeni alanlar üretime açılıyordu. Yeni şehirler kuruluyor, nüfus artıyordu.
oTürkiye’de kentleşme serüveni Avrupa’dakinden farklı gelişti. Osmanlı imparatorluğu feodal değildi. Merkeziyetçi yapısı gereği Avrupa ile karşılaştırıldığında gerek ekonomik gerek sınıfsal farklılıkların oluşumuna izin vermeyen Türk- İslam devletlerinin kent oluşumunda önemli farklar vardır.
Kentleşme Süreci
oMerkezci gereği Avrupa ile karşılaştırıldığında gerek ekonomik gerek sınıfsal farklılıkların oluşumuna izin vermeyen Türk- İslam devletlerinin kent oluşumunda önemli farklar vardır.
oTürkler, Anadolu’nun fethinden sonra yeni şehirler kurmak yerine var olan yapıları değiştirmek suretiyle kullanmışlardır. Kiliseler camiye, manastırlar tekke ve zaviyeye dönüştürülmüş. Zamanla da Osmanlı şehirleri kendine özgü bir yapı kazanmış.
Kentleşme Süreci
oTürk şehirleri Arap şehirleri gibi önemli yapılar grubunu bir merkezin çevresinde toplamak yerine birden fazla minyatür merkezler meydana getirmek sureti ile kurulmuş. Osmanlı şehircilik anlayışı külliyeyi (imaret) merkez alan bir sistem etrafında şekillendirmiştir.
oBu külliyeler (imaretler), cami, medrese, Bimarhane (hastane), aşevi, taphane ( misafirhane), kervansaraylar, sıbyan mektebi, kütüphane, zaviye (hanhak), türbe, imalathane, arasta (çarşı), han, hamam, su tesisatı, umumi tuvalet, meşruta binaları, kahveler, pazar ve bayram yerleri, muvakkithane (rasathane) lerden oluşur.
