Yasin Aktay 41* I IN A R Y A Y IN I A R I

Yasin Aktay

41 ^*

I’ IN A R Y A Y IN I A R I

ik tid a r

KORKU VE İKTİDAR

Kom plo Ü retim i ve Elit Tahakküm ü

Y A S I N A K T A Y

1966 Siirt d o ğ u m l u . İlk, o r t a v e lise e ğ i t i m i n i Siirt’ te t a m a m l a d ı . A y n ı yıl g i r d i ğ i ODTÜ So sy ol o ji B ö l ü m ü ’ n d e 1990’ d a lisans; 1993’te Political a n d Intellectua l Disp utes o n th e A c a d e m i s a t i o n o f Re- li g i o us K n o w l e d g e b aşl ıklı te zl e y ü k s e k lisans; 199 7’d e d e Bod y, Text, Identity: Isfamist Discourse s o f A u t h e n t i c i t y in M o d e r n Tur- k ey b aşl ıklı tezl e d o k t o r as ın ı bitirdi. Prof. Dr. Y as in A k t a y , 1992 Eylül’ ü n d e a raş t ır m a g ö r e v li s i o l a r a k g i r d i ğ i Selç u k Ü niv e rs it e ­ si S o s yol o ji B ö l ü m ü ' n d e h alen ö ğ r e t i m ü ye si d ir . 1991 y ı l ı n d a bir g r u p a r k a d a ş ı y l a birlik te ç ı k a r m a y a b a ş l a d ı ğ ı Tezkire d e r g is in in v e 2002 y ı l ı n d a y a y ı m l a n m a y a b a ş l a n a n Sivil T o p l u m d e r g is in in e d i t ö r l ü ğ ü n ü y a p t ı . Yu rt içi v e y u r t d ı ş ı n d a b i r ç o k d e r g i d e m a k a ­ leleri y a y ı n l a n a n A k t a y ’ ın y a y ı m l a n m ı ş k itap la rı şu nlard ır: Önce Söz Vardı: Yorum sam acılık Üzerine Bir D enem e ( A b d u l l a h T o p ç u - o ğ l u v e Erol C ö k a ile birlik te, V a d i Y a y . , 1995, 1999); P ostm oder- nizm ve İslam, K üreselleşm e ve Oryantalizm ( d e r l e m e , A b d u l l a h T o p ç u o ğ l u ile birlik te, V a d i Y a y . , İ996, 1999); Türk Dininin Sos­

y o lo jik İm kânı: Alevilik ve İslam Protestanlığı (İletişim Y a y . , 1999, 2003, 2006); Din Sosyolojisi ( d e r l e m e , M. Emin Kö ktaş ile birlikte, V a d i Y a y . , 1998); M odern Türkiye’d e Siyasi Düşünce: lslam cılık(.6. Cilt Editörü: İletişim Y a y . , 2004); Küresel K en tleşm e: Konya Örneği (SAM, 2006); Türk Sosyolojisinin Tarihine Eleştirel Bir Katkı (Küre Y a y . , 2010); Ay rı ca, Bryan S. T u r n e r ' d a n Max W eber ve İslam ’ 1 ( V a d i Y a y . , 1992, 1997); M u h a m m e d A r k o u n ’ d a n Tarih, F elsefe ve Siyaset Üzerine K onuşm alar t ( A r a p ç a ’ d a n C e m a l e d d i n Erdemci ile birlikte, V ad i Y a y . , 1999) Ira L a p i d u s ’ t a n d a İslam Toplum la- rı Tarihi (1. Cilt, 2002; 2. Cilt, 2010, İletişim Y a y . , ) isimli kitapları çe vi rm iş tir. Halen Y en i Şaf ak g a z e t e s i n d e d e köşe y a z a r ı o l a n A k ­ t a y , a y n ı z a m a n d a Stra tejik D ü ş ü n c e E nst itüsü ’ n ü n b a ş k a n l ı ğ ı n ı v e b u Enstitü b ü n y e s i n d e y a y ı m l a n m a k t a o la n Stratejik Düşünce Dergisi"nin d e Genel Y a y ı n Y ö n e t m e n l i ğ i ’ ni y ü r ü t m e k t e d i r .

YASİN AKTAY

Korku ve İktidar

Komplo Üretimi ve Elit Tahakkümü

PINAR YAYINLARI

*

p ı n a r y a y ı n l a r ı

a l a y k ö ş k ü c a d . k ü ç ü k s o k . c i v a n h a n no : 6 / 4 c a ğ a l o ğ l u - i s t a n b u l

tel: 0212 520 9 8 90 f a x : 0212 527 06 7 7 b i l g i â > p i n a r y a y i n l a r i . c o m

k o r k u v e i k t i d a r y a s i n a k t a y

p ı n a r y a y ı n l a r ı : 255 g ü n c e l / i s l â m : 2

ISBN: 9 7 8 - 9 7 5 - 3 5 2 - 2 9 3 - 9

b i r i n c i b a s ı m : n i s a n 2010

i ç d ü z e n : f u r k a n s e l ç u k e r t a r g i n k a p a k : t e k i n ö z t ü r k

b a s k ı : ş e n y ı l d ı z m a t b a a c ı l ı k

g ü m ü ş s ü y ü c a d . rıo:3 kat: 1 to p k a p ı - İstanbul tel: 0212 483 47 91

c i l t : y ı l d ı z m ü c e l l i t

y a y ı n e v i s e r t i f i k a n o : 16148

w w w . p i n a r y a y i n l a r i . c o m

İçindekiler

S u n u ş ... 9

KOMPLONUN ÜRETİMİ VE ELİT TAHAKKÜMÜ D ikenli Tel ve Vücut Avcıları: K om plonun Ü retim i ve Elit Tahakkü m ü... 19

Bakış A çıla rı... ... ... 23

Hastalığı Ü retm ek ... 27

A rjantin’in “Kirli Savaş”ı, 1 9 7 6 - 1 9 8 3 ... 3 0 Kitlesel Kom plonun Devlet Tarafından Ü retilm esi...37

Yahudi S o y k ırım ı...37

Büyük Tem izlik... 42

Kızıl A v ı... 4 7 Kızıl K o rk u ... '...4 7 M cCarthy D e v ri... 51

Bölücü, G erici ve Yıkıcı Kom plolar: T ü rk iy e... 57

K om ünistler M oskova’y a ... ... 63

İrticai K o m p lo...68

Tartışm a: Kirli Hava ve B itk in lik ...75 Ö zet ve S o n u ç ...8 0

KO RKU N U N S O S Y O L O JİS İ

K orkunun S o sy o lo jisi... 85

Siyasallaşm ış K o rk u la r... 89

Korkm a H akkı... 93

Devlete Sızm ak, Devleti Ele G eçirm ek ... 97

İktidar Seçkinlerinin D ili...101

H RANT D IN K ’İN KATLİ VE K O M PLON U N D A Ğ IN IK L IĞ I Türkiye’nin Başı Sağolsun ... 107

Bize Lazım Olan: Biraz Suçluluk Duygusu...115

Derin Devletin Basit İş le r i... ;...119

Karakolda “Aşırı İyi M uam ele” ... 123

En Son Ne Zaman Aynaya B a k tın ız ?... 127

YASALAR M E T İN L ER İN D E D U R D U K LA R I G İB İ DURMAZ “301 Kalksa Başka Madde Bulurlar” ...133

İllegal M uhalefet ve 3 0 1 ’in T ılsım ı...137

Hukukun Sonuçlarım K estireb ilm ek ...141

Türkiye’nin Kırılgan D em ok rasisi... 145

Anayasa M ahkem esi’nin Ağır Soru m lu lu ğ u ...149

H ukukla Kum ar O y nayanlar... 153

MAHALLE S O S Y O L O JİS İ ...1 5 7 M ahalle S osy olojisi...159

M ahalleye Gölge E tm e s in le r... 163

M ahalle Baskısı Ü z e r in e * ...173

MAHALLE BA SK ISIN D A N İSLA M O FO BYA YA B İR YO L Mahalle Baskısından İslam ofobyaya Bir Yol V ard ır... 199

Laik D uyarlılık Değil, Düpedüz İsla m o fo b y a ... 203

Ç okkültürlü lü k ... ... 2 0 7

M uhafazakârlık ve H oşgörüsüzlük...211

İnce Stratejiler, Kaba K am u sallıklar...219

Akıl Terazisi Bu Sıkleti Ç e k m e z ... 223

Konya’yı G örm ek L azım ...2 2 7 KORKU SOSYOLOJİSİ ve İSLAMOFOBYA Küresel E tik ve Avrupa’da Hortlayan F aşizm ...233

Tannyı Ö ldürm eden Avrupalı O lunm az m ı? ... 2 3 7 Am erika ve İslam Arasında Bir A vru pa...241

Avrupa’nın Sınırı veya İm kanı O larak İs la m ... 245

M inareden Düşen İsviçrelinin Halinden Kim A n la r?... 249

Türkiye’m izi Saf Bulup K an d ırm asın lar...253

Türk Askeri İçin Lübnan’ın Irak’tan F a r k ı...257

Protestanlığın M erhem i O lsa... 261

İslam Reform una Kim in İhtiyacı V ar?...265

Kaynakça...269

İndeks...279

Sunuş

K

İlk and a tu h a f g e le b ile ce k b ir so ru d u r bu. H em k o r­

k u p h em de n asıl ik tid ar sah ib i o lu n a b ilir ki? Ü ste lik k o rk an k işi tam da k o rk u n u n d oğası gereği in san ı en ik tid ar­

sız anınd a y ak alam ışk en n asıl b ir iktid ara k ay n ak lık ed eb ilir?

K o rk u tu cu a raçları elin d e hatta tek elin d e tu tan ik tid arın k o r­

k u su ne kad ar sa h ici b ir k o rk u d u r ve bu k o rk u d an tek rar n a ­ sıl b ir ik tid ar lıasıl olab ilir?

Bu so ru lar öyle zan n ed iy o ru m ki k o rk u ile ik tid ar arasınd a son zam anlard a yaşad ığım ız garip ittifak ın g ö zler ön ü n d e o l­

d uğu b ir ortam d a fazla yad ırganm ayabilir. İk tid ar sah ib i tabii k i k o rk ab ilir. Bu k o rk u n u n ik i b oy u tu o labilir. E lin d ek i ik ti­

d arı kaybetm e k o rk u su şek lin d e tezah ü r eden b oy u tu b ir y a n ­ da, d iğer yanda ise k o rk m u ş gibi g ö rü n erek , veya k e n d i teba- sm ı k o rk u ta ra k bu k o rk u ü ze rin d en b ir ik tid ar ku rm a b o y u ­ tu. İk tid arın eld en k ay b o lm ası k o rk u su tabii ki s a h ici b ir k o r­

kudur. İk tid arı e lin e g e çird ik te n son ra b u n u n yitip g id e ce ğ in ­ d en k o rk m ad an devr-i ik tid arın ı sü rd ü ren m u k te d irler ço k n a ­ d iren b u lu n ab ilir. B ü tü n b ir iktid ar, ze n g in lik veya aslınd a sa­

hip o lu n a n h er şeyin için d e az veya ço k b ir k aybo lm a, b ir ay­

rılık , b ir k op m a k o rk u su da bu lu n u r. B u na p sik o lo g lar k o rk u y erin e kaygı da d iyebilirler.

O ysa burada b ahsettiğim iz şey in san ın v arolu şu n u n en d o­

ğal h allerin d en b iri olarak b öylesi b ir k o rk u veya kaygı d u ru ­ m u nd an değil, k o rk u n u n k en d isin in b ir iktid ar ü retm esi h a lin ­ d en bahsed iyoruz. K o rktu ğu için k o rk u n esn esi üzerind e b ir ik ­ tidar k u rm a, ona zarar verm e hali. H aşerat k o rk u su , on ları y ok etm eye y ö n elen ilg in ç b ir k o rk u m esela. R ah atlıkla yok ed ebil­

d iğiniz b ir cisim aynı zam anda b ir k o rk u n esn esi olabiliyor.

İn san lar arasın d ak i k o rk u n u n işley işi k u şk u su z daha da k arm aşık . K o rk u lan in sa n la r ü zerin d e, tıp k ı haşeratlara k arşı u ygu lanana y ak ın b ir y o k ediş, izo lasy o n veya a y rım cılık u y ­ g u lan ab iliyo r. Yahu d ilere k arşı, Ç in g en elere k arşı uygu lana- g elm iş b ü tü n b ask ılar on lara d air k o rk u larla iç içe olm u ştu r.

İsten ild iğ in d e k o lay lık la so y k ırım a tâbi tu tu la b ilece k kad ar az veya ik tid ard an u zak in sa n g ru p ları b ö y le ce b ir k o rk u n u n k u r­

b an ı olabiliy orlar. B ö y lece k o rk u n e sn esi olarak tan ım lan an in sa n la r g e n ellik le b a sk ıcı-a y ırım cı b ir ik tid arın işle y işin in de en ö n e m li alan ı h alin e g elirler. Şu veya bu tip in san lard an h a ­ yatım ız b o y u n ca k o rk arız. Bu k o rk u y u , ne kad ar sö y lem im izin b ir p arçası h a lin e g etireb iliy o rsak o kad ar ç o k on lara k arşı o n ­ ların ü zerin d e b ir ik tid a rın a lan ın ı da tan ım larız.

K orku y u h arek ete g e çirm ek ü zere a n latılan h ik ay eler de b ir tü r b ilgi üretir. Bu b ilg in in doğru veya y an lış olm ası ç o k ö n e m ­ li değildir. S o n u çta F ransız filo zo f M ich e l F o u ca u lt’n u n bilgi ve iktid ar arasınd a işaret ettiği o çe k im alanına gireriz. A slında

“B ilgi g ü çtü r” ö n erm esi, m o d ern dünyada b ilgi ile ik tid ar ara­

sınd a k u ru lan en g erçek çi d en klem lerd en biriyd i. A ydınlanm a d ü şü n ü rlerin in k ab aca ifade ettik le ri bu d ü şü n ce, F o u ca u lt’n u n iktid ara ilişk in özgü n yaklaşım ıyla özgü n b ir ik tid ar teorisi o la ­ rak en ilg in ç h a lin i aldı. B urada b ilgi sah ib in in eld e ettiği k ri­

tik b ilg iler sayesinde b aşk aların a k arşı av an tajlı d uru m a g e çm e ­ sin d en daha tem el, daha esaslı, daha o n to lo jik b ir ik tid ar y o lu ­ na işaret ediliyor. Bilgiyi ü reten , n e sn esin i tanım layan ik tid arı da kurar. B ilgi ü rettik çe ik tid arı da şek illen d iririz. Am a ü reti­

len b ilgi g e n ellik le sö y lem için d e u yg u lanan ve b ir k işin in ik ti­

d arınd an ziyade ken d i k en d in e işleyen b ir m ek anizm aya d ö n ü ­ şür. B ilg in in için e sin m iş söylem sel öğeler b ir dizi tan ım lam a­

yı, b elirlem ey i de içeriyor. Ü rettiğim iz bilginin- aynı zam anda n esn esi de old u ğu m u zd an, b ilgiy i işleyip k o n u ştu k ça o iktid ar alanına ken d im izi de atarız. B ö y lece ik tid arın aynı anda hem özn esi h em n e sn esi, daha açık ifad eyle h e m faili h em k u rb an ı olu v eririz. Bu da b ilg in in ik tid arla olan ilişk isin in en p arad o k ­ sal yanıdır. Bu yanıyla k im se ik tid arın m u tlak sah ib i de d eğildir aslında. E n m u k ted ir g ö rü n en ler b ile ik tid arların ı b elli b ir söy­

lem sel d üzeneğe “tâb i” olm aların a borçlud urlar. D ev letin , va­

tan d aşın ı b ask ı altınd a tu tan söylem i işlem eye b aşlad ık tan s o n ­ ra geri çe k ilm e si, d evleti b ü y ü k m aliy etler g erek tiren b ir m e c­

b u riy etin için e çeker. D ev letin id e o lo jik sö y lem i, b ir b ilg i o la­

rak ü retilip a n latıld ık tan son ra devlet için b ile a rtık ond an dö- n ü lm si zor bir ik tid ar alanı h alin e gelir. B urada k itle lerin d ev­

let ü zerin d e uyguladığı iktid ar gen ellik le görü n m ez am a d ev­

letin k itle le r ü zerin d e uyguladığı ik tid ar daha fazla göz ö n ü n ­ de b u lu nu r. B ilgi ve ik tid ar arasınd a k u ru lan bu ilişki, ü retild i­

ği and an itib aren k o n tro ld e n de çık a n ve ö zn esi de b ir süre s o n ­ ra b elli olm ayan b ir sü rece dönü şür. Yine de h e r sö y lem in iç in ­ de ik tid arın , b irile ri iç in b ü y ü k avantajlar, b aşkaları iç in de d e­

zavan tajlar ü rettiği gerçeği değişm iyor.

A n ti-se m itiz m veya İslam o fo b y a, b iri Y ahud iler h ak k ın d a diğeri de M ü slü m an lar h a k k ın d a , o n la rın k o rk u n çlu k la rı, za­

rarlı o lu şları, d ünyayı ele g eçirm ey e çalışm ak üzere p lan ve p rog ram lara sah ip o ld u k ları y ö n ü n d e b ir d izi k o rk u tm a sö y ­ lem in e dayanıyor. G arip b ir b içim d e bu tü r k o rk u la r ik i tür­

lü ik tid a r ü retiy o r; k e n d ilerin d e n k o rk u la n la rın g id erek artan gizem ve ik tid arları, b ir yanda da b u n ları b a stırm a k , y o k e t­

m e k ü zere h arek ete g eçen b ir gü ç a y g ıtın ın ik tid arın ı. Y ahu­

di k o m p lo su h a k k ın d a yazılıp çizilen ler, b ir yand an gü çlü b ir a n ti-se m itiz m sö y lem i olarak Y ahud ilere k a rşı ü retilen ay ırım ­ cılık la rı k ö rü k le rk e n , b ir yand an da b ir Y ahudi gü cü e fsa n e si­

n i h e r tek rarlan d ığ ın d a daha fazla ü reten ve iste n se yap ılam a­

yacak tü rd en b ü y ü k b ir rek lam etk isi olu ştu rm ak tad ır. K u ş­

ku su z bu rek lam ı a çık ve b arış ortam ın d a yaşayan b ir to p lu m ­ da b ir ik tid ara tahvil ed e b ilece k d u ru m lar o lu şa b ilir ki, buraya kad ar h erh ald e b ir so ru n yok am a bu reklam g e n ellik le ay ırım ­ c ılık la rı vc h u su m et d u yg u ların ı tetik led iğ i ö lçü d e tra jik s o ­ n u çlara yol açab iliy o r. O yüzd en b ir ırk , d in veya in san gru bu h ak k ın d a k o rk u tu cu sö y lem ler ü retm en in yol a çab ileceğ i m a­

liy etler k o n u su n d a a n ti-se m itiz m tip ik b ir m odel o lu ştu rm u ş­

tur. Irk çı-n e fre t sö y lem le rin in de ö n ce lik le k o rk u tm a k la b a şla ­ dığı gerçeği bu m o d elin ö n em li b ir b ö lü m ü n ü olu ştu rm u ştu r.

B irile riııi k o rk u n ç p lan ların a k tö rle ri o larak h e d ef h alin e g e tirm en in , k o m p lo te o rileri k u ra ra k bu kom p lo lard a k e n d ile ­ rin e m erk ezi ro ller a tfe tm en in , b elli b ir gru ba k arşı n efret d u y ­ g u ların ı b esled iğ in d e k u şk u y ok . B ö y lece k en d ilerin d e n k o r­

k u lan k işile r ilg in ç b ir b içim d e aslınd a d ışlan an ve ü zerlerin d e b ir ik tid arın en d ışlay ıcı, b a stırıcı ve in k a r ed ici b içim le rin in uygu land ığı in san lar h alin e gelirler. K o rk an kişi gü çlü olu n ca k o rk u la n ın vay b aşın a gelenler. H iç de adil olm ayan b ir ilişk i g elişir bu rad an. K o rk an b ir d izi d ışlay ıcı, b a stırıcı h atta im ha ed ici m ek an izm ay ı elin d e b u lu n d u ran taraf ise , a rtık b ir in sa n ­ lık trjeclisin i daha izley eb iliriz h er seferin d e.

Bu k ita b ın giriş m akalesi U n iv ersity o f M ain e’d c m esai ar­

kad aşlarım olan J o n O p lin g er ile R iclıard T a lb o t’la b irlik te or­

taklaşa çalıştığ ım ız bir p rojey e d ayanıyor. Jo n O p lin g e ı’in daha k ap sam lı çalışm aları dünyad a k o rk u ile ik tid ar arasın d ak i iliş­

kiyi m o d elley en zen g in b ir ö rn e k le n ! sunu yor. A m erik a’dan R usya’ya, O rtaçağ Avrupa’sın d an yeni Avrupa’ya ve orad an da L atin A m erik a’d ak i b irço k ö rn eğ e u zan arak d ev letlerin to p ­ lum d a ik tid ar k u rm ak üzere b elli bazı gru p ları n a sıl k o rk u n ç m a h lu k lar h alin e g e tirece k şek ild e b ir kork u kaynağı o larak su n d u k ları an latılıy o r. O p lin g er ve T albot ile bu y o lu n so n d e ­ rece sırad an b ir ik tid ar yolu old u ğu n u g ö sterm ey e ça lışıy o ­ ruz. Bu m ek an izm an ın T ü rkiye ayağı h em d aha g ü n cel h em de d aha ö ğ retici o labilir. C u m h u riy et d ön em in d e yaratılan k o ­

m ü n izm , b ö lü cü lü k ve irtica k o m p lo la rı ile toplu m d a n asıl b ir o to rite r ve b ask ıcı re jim in ay akta tu tu lm aya çalışıld ığ ı b ilin i­

yor. H er b irin d en d olayı gü çlü b ir d evlet d en etim i ve d ışla- y ıcılığ ıııa m azeret ü retilen bu te h d it sö y lem lerin d e esas u n ­ su r “k o r k u ” o lm u ştu r hep. K o rk u lan ların (k o m ü n ist, m ü rte ­ ci, K ü rt, E rm e n i) h içb irin in d evlete cidd i b ir zarar v e re b ilece k hali yoktu r. Am a on lard an k o rk m a k sayesind e d evlet ik tid arı tam b ir sü rek lilik k azan ab ilm iş ve p ek işm iştir.

2 0 0 7 y ılın d a C u m h u rb aşk an lığ ı s eçim i d o lay ısıy ­ la T ü rk iy e’de d ev letin id e o lo jik ayg ıtların d an C u m h u riy et G a^ctesi’n in başlattığı kam pan ya da b ir k o rk u tm a kam p an ya- sıydı. “T e h lik e n in farkın d a m ıs ın ız ? ” b aşlığ ı altın d a su n u lan kam panyada a çık ça , eşi b aşö rtü lü b irin in cu m h u rb a şk a n ı o l­

m asının C u m h u riy etin b ü tü n k azan ım larım y o k ed eceği, in ­ san ları o rtaçağ k ara n lık la rın a g ö tü receği k o rk u su telk in e d il­

m eye ça lışıld ı. C u m h u riy et kavram ı h ak k ın d a y e terin ce d u ­ yarlı o lm ay ab ilece k lere de “yaşam ta rz la rın ın ” teh d it altınd a old uğu h issi v erilm eye çalışıld ı. S öy lem e göre C u m h u rb a şk a n ­ lığı b ir “k a le ” o larak d ü şü n ü lü y o r ve bu k ale de d üştü ğü ta k ­ dirde b ir can av ar o larak resm ed ilm iş olan irtica n ın g irem ey e­

ceği b ir yer, m ü d ah ale etm ey eceğ i h içb ir in san ve alan k a lm a ­ m ış o lacak . B ir tü r can av ar b ed e n le rim izin taa için e kad ar n ü ­ fuz e d e ce k ve bizi b aşka b ir şeye d ö n ü ştü re ce k ti adeta. Bu e s­

nada b ü tü n televizyon p ro gram ların d a AK P arti m en su p ları in san ların hay atların a m ü d ah ale e tm e y ece k lerin e d air ra h a tla ­ tıcı beyanlard a bu lu n m ay a m e cb u r b ırak ıld ılar. B u na göre, in ­ san ların “h a k lı” k o rk u la rın ı g id erm ek gerek iy ord u , b u n u y ap ­ m ak da AK P artililere d üşü yord u . N eydi k o rk u la n g id e rm e ­ n in yolu? D aha d oğru su bu k o rk u y u g id erm en in g e rçek ten b ir yolu var m ıydı? Ya bu kork u tam da b ir geçim kaynağı, b ir ik tid ar aracı ve kaynağı olarak k u lla n ılm a k ta idiyse? Bu k o r­

kuyu g id erm en in n asıl b ir yolu olab ilird i ki? En iyi ih tim alle bu a ıa çsa lla şm ış k ork u y a g e rçek ten sam im i b ir b içim d e k e n ­ d in i k ap tırm ış o lan ların k o r k u la n ın g id erm en in b elk i tek yolu

aslınd a AK P arti p ro filin d ek i in sa n la rın h er tü rlü vatan d aşlık h ak ların d an feragat ed erek sosyal hay attan ç e k ilm e le ri o la b i­

lirdi. C u m h u rb a şk a n ı olm a h a k k ın d a n , ü n iv ersitey e devam e t­

m e k te n , g id erek k am u sal alanda g ö rü n m e k te n s ırf b aşk ası s iz ­ d en k o rk u y o r diye vaz g e çm e n iz isten iy o rsa , bu k o rk u g e rçek ­ ten h e r b ak ım d an ird elen m ey i h a k ed en ilg in ç b ir p sik a n a litik vakaya d ö n ü şm ü ş oluyor. B u k o rk u n u n g id erilm esi iç in sizin y ap ab ileceğ in iz b ir şey y o k g e rçek ten am a bu k o rk u n u n b ir te­

daviye ih tiy a cın ın old uğu kesind ir.

Bu k ita b ın ilerley en sayfalarınd a k o n u n u n gü n d em d e o ld u ­ ğu zam anlard a işaret ettiğ im iz b ir an ek d o ta yer veriliyor. C e ­ zayirli ak tiv ist F ran tz F a n o n ’u n S iy a h D eri B e y a z M a s k e isim li k itab ın d a an lattığ ı a n e k d o tta , k arşıd an karşıya g e çe rk e n k e n ­ d isin i g ö ren b ir k ü ç ü k beyaz ço cu ğ u n u n a n n e sin e “an n e bak z e n ci, k o r k u y o r u m !” d iyerek k u cağ ın a a tılm ası zikred iliyor.

Bu olay karşısın d a z e n c in in , h ay atı b o y u n ca k e n d i v aro lu şu ­ n u n b aşk asın a sald ığı k o rk u y la n a sıl b aş e tm esi g erek tiğ i an a­

liz ediliyor. Z en c in in sald ığ ı bu k o rk u d olay ısıy la k e n d i haya­

tı ü zerin d e b ir k ısıtlam ay a g id ilm esi, y akın zam an lara kad ar A BD ve G ü n ey A frika’d ak i A p ertheid p o litik a la rın d a söz k o ­ n u su olan b ir uygu lam aydı. O ysa bu k o rk u en iyi ih tim alle b ir h a sta lık tır am a bu k o rk u d a n d olayı k o rk a n k işin in b ir av an ­ taj eld e etm e si h iç de ad il değil. B ir ih tim a lle ç o c u k k u ca k is ­ tiyord u r ve an n e sin in k u cağ ın a a tılm ak için z e n cin in v arlığ ı­

n ı b ir b a h a n e o larak k u llan m ak tad ır. D iğ er tarafta z e n cin in b e ­ yazdan duyduğu k o rk u ço k daha g erçek , am a bu k o rk u b elk i g e rçek old uğu iç in h iç b ir avan taj ü retm iy o r a k sin e sad ece sü ­ re k li h a k lı çık a rıla n b ir end işeye yol açıyor. B a şk a la rın ın k e n ­ d i elind e olm ayan n ed en lerd en d olayı ortaya çık a n k o rk u la rın ­ dan d olayı h ayatı b ir zin d an a d ön ü şeb iliy o r.

B aşörtü sü n d en dolayı ok u llara b ile alın m ayan sayıları m il­

y on ları b u lan m ağd ur in san lar ortad ayk en, g ü n ü n b irin d e b a ş­

ların zorla ö rtü leb ileceğ i k o rk u su n u n n asıl b ir ik tid ar kaynağı olabild iğin i an lam ak zor olm asa gerek. Yaşam tarzları fiilen her

gü n türlü ih lallere m aruz kalan d ind ar insanlar, g ü n ü n b irin d e başka insanlara k en d i d ind ar çerçev elerin i zorla b en im se teb ile ­ ce k le ri iddiasıyla k o rk u k o n u su h alin e g etirileb ilin iyo rlar. İşte bu k o rk u , bu in san ların h er tü rlü v atand aşlık h ak k ın d an ö z ­ gürce ve eşitçe y ararlan m aların a k arşı u yg u lanan h ak ih lallerin i m eşru laştırab iliyor. O d ind arlar h er tü rlü ay ırım cılığ ı h ak ed i­

yorlar, buna a y ırım cılık b ile d en m ez, çü n k ü fırsat verild iğind e ço k daha b eterin i y ap ab ilecek p o tan siy ele sahipler.

2 0 0 7 y ılın d an itib are n y ü rü tü lm ey e b aşlan an E rg en ek o n davası d olay ısıyla ortaya b ir b ir ç ık a n g erçek ler, y ıllarca bu k o rk u n u n n asıl p ro fesy o n elce ü retilm iş o ld u ğ u n u ortaya k o y ­ m u ş b u lu n u y or. D oğru su bu y azıların b irço ğ u bu iliş k ile r ağı h ak k ın d a som u t b ir b ilg i u fk u n a sah ip d eğild iyse de bu iliş k i­

leri b ire b ir tah m in ed eb iliyo rd u . D ik e n li Tel ve V ücu t A vcıla­

rı isim li çalışm ad a su n u lan te o rik çerçeve iç in T ü rk iy e ’n in 2 8 Şu b at ve 2 7 N isan sü reçleri h a k k ın d a E rg e n ek o n d avası ile d e ­ şifre olan iliş k ile r ç o k zen g in b ir a m p irik m alzem e sunuyor.

* * *

K o rk u n u n b ir ik tid a r ü retm e n ite liğ i b ö y lece so s y o lo jik o larak k a n ıtla n m ış sayılabilir. B ir duygu o la ra k k o rk u n u n , d i­

ğer b ü tü n d uygu lar gibi so s y o lo jin in d ik k a tin e su n u lm a sın ­ da b ü y ü k yarar var. Toplum salt b ir işb ö lü m ü o la ra k b ir m a k i­

n e gibi çalışm az. Sosyal eylem de salt rasy o n el d avranışlard an ib aret değildir. B elk i m o tiv asyon so sy o lo jisi b ağ lam ın d a daha ö n ce M ax VVeber’in söz k o n u su ettiğ i çerçev ey i tek rar h a tırla ­ m ak ta, am a tabii ki bu arada g e n işletm ek te fayda vardır. B o ­ ğaziçi Ü n iv ersite si S o sy o lo ji B ölü m ü Ö ğ retim Ü y esi N ü k h et S irm a n ’ın bu k o n u d a k i ça lışm aları T ü rk iy e’de duygu lara d ik ­ k at çe k en ilklerd en d ir. H em F a n o n ö rn eğ in e h em de duygu so s y o lo jis in in ö n e m in e d ik k at ç e k e n k o n u şm a la rı b e n im için h er zam an esin ley ici olm u ştu r.

Bu kitapta yer alan yazılar bu bağlam da, Tü rkiye’n in b e l­

li b ir d ön em in d e g ü n cel k on u lara b ir refleks n iteliğind e veril­

m iş cevaplar olarak oku nabilir. M ahalle b ask ısı tartışm alarınd an

H rant D in k ’in katlin e, C u m h u riyet m itin glerin d en C u m h u rb aş­

kanlığı seçim in e, M uhafazakârlaşm a ve ötek ileştirm e ith am ı üzerind en üretilen daha yoğun ötekileştirm ey e ve hem Türkiye h em de dünyadaki İslam ofobya ö rn ek lerin e kad ar d eğişik k o ­ nularda “k o rk u ” u n su ru n u n bir iktid ar kaynağı ve aracı olarak k u llan ım ın ı konu ed in en yazıları ok u yacaksınız. O rijin ali daha ön ce İngilizce olarak h azırlanm ış olan “D ik en li Tel ve Vücut Av­

cıla rı” isim li yazı İnsan H a k la n D ergisi’ııde yayım landı. Ö n ce lik ­ le o çalışm ayı beraber yaptığım ız U n iv ersity o f M ain e’den ark a­

d aşlarım O p linger ve T a lb o ta sağlad ıkları çalışm a ortam ı ve her türlü k atk ıları dolayısıyla, ayrıca da yazıyı T ü rkçeleştirm e iş i­

ni organize eden ve yayım layan EDAM k oo rd in atö rü A lparslan D urm uş’a teşek k ü r borçluyu m . D iğer yazılar ise Yeni Ş a fa k G a ­ z etesi ve A n lay ış dergisinde yayım lanm ış yazılardan oluşuyor.

B u çalışm ay ı kitab a d ö n ü ştü rm e fikri P ın ar Y ayınları e d i­

tö rle rin d en sevgili A sım Ö z’e aittir. K e n d isin in ısrarlı ve tak ip ­ çi tu tu m u sayesin d e bu çalışm a bu çerçeve için d e sunu lu yor.

K en d isin e, bu çalışm a la rı b ir araya g etirm e h u su su n d a b en i teşvik ettiğ i için te şek k ü r ederim .

Bu k itap ta yer alan y azıların birço ğu b ir o k u y u cu d e n e ti­

m in d en veya e le ştirisin d e n g eçm iş so n ra k ile r on lard an b e s le n ­ m iştir. Ya tak d ir veya ele ştiri ifade ed en b ü tü n m e sajlar d ik k a ­ te alın m ıştır. O açıd an gazete y azıların ın d iy a lo jik ö z e llik le ri­

n in on lara ayrı b ir d eğer k a ttığ ın ı d ü şü n ü y o ru m . B u d eğeri ar­

tıran d ik k a tli ve tak ip çi o k u y u cu larım a tak d ir ve şü k ran la rım ı ifade etm em gerekiyor.

B u rad ak i y azıların h e r b irin i, yayım lan m ad an ö n ce m u t­

laka o k u y arak d aha g ü çlü b ir sağduyu d en etim in d en g e ç i­

ren eşim M evlüd e, aynı zam and a bu ça lışm a n ın b ü tü n d u y gu ­ sal sey rin e de e şlik etm iştir. B ir te şek k ü rle g e çiştirile m e y ece k h ak lar on a ait tabi.

Y asin AKTAY K onya/ 2010

KOMPLONUN ÜRETİMİ VE

ELİT TAHAKKÜMÜ

Dikenli Tel ve Vücut Avcıları:

Komplonun Üretimi ve Elit Tahakkümü

Yasin A ktay, f o n T, O plinger, R ich ard P. T albot*

Ö zet

Ritüel kirlen m esi kav ram ı ü zerin de yoğ u n laşan Yapısal A n tropo­

lojinin b a z ı y a n la r ıy la birleşm iş b ir eleştirel kon striiksiyon ist b a kış açısı, kitlesel kom plon un toplu m sal gerçekliğin in , elit ta h a k k ü m ü ­ nün üretilm esi ve koru n m asın da ön em li bir ö ğ e olduğunu k a n ıtla ­ m a k ta ku llan ılm aktadır. K om plolar, elb ette g erçek olabilirler, a m a g en ellikle, k o rku lan ko m p lo çarp ıcı bir şe k ild e a b artılm ıştır y a da tam am en uydurm adır. B öy le kom p loların toplu m sal dü zlem d e in şa­

sı için birbirin i d estekley en iki süreç esastır. (1) A h la k i bir sınırın, s ık lık la in safsızca, d ra m a tiz e edilm esi ve (2) H ayali y er a ltı örgütü­

nü m eşhu r etm ek için, en alçağ ın d an etiketli k o m p lo cu la rla birlikte, sın ırları b elirsiz sap m a kateg orilerin in ku llan ılm ası ( “id eo lo jik bu ­ naltm a"). Bu süreçler, m evcut teh liken in tabiatın a uygun o la r a k a rtı­

rılm ış toplu m sal kontrol ön lem lerin in uygu lanm asını m eşru kılm a k için sırad an h a lk ta y eterli korku y u üretir. D evlet seviy esin e ulaşm ış toplu m da elit tah akkü m ü , kısm en, kom plonu n b a şa r ılı bir biçim de ü retilm esine bağlı h a le gelebilir.

* Prof. Dr. Jo n T. O p linger ve Dr. Richard P. Talb ot, U niversity o f M aine at F arm ington, S os­

yal B ilim ler ve İsletm e Bölü m ü, Sosy oloji Profesörü.

H ayali b ir iç k o m p lo n u n varlığ ın a olan in a n ç , d evlet sev i­

y esin e u laşm ış to p lu m iç in y en i b ir şey olm ad ığ ı gib i, aslınd a b e lk i de d ev let ku ru m u kad ar eskid ir. Avrupa’lı m o n a rk la r k e ­ s in lik le n e uyd u rm a k o m p lo lara y a b a n cı, n e de k e n d i k o r k u ­ la rın ı sırad an h alk a aktarm ad a b e ce rik siz d ile r (C o h n , 1975;

M arx, 2 0 0 3 ; Colley, 1 9 9 2 ; L arner, 1 9 8 1 ). K im i h ayali olan h er çe şit gru p , m ev cu t d in i ve siyasi d ü zen e ve h e rk e sin , h atta en sırad an in sa n ın b ile , e sen liğ in e b ir teh d it o larak ta n ım la n m ış­

tı. İn a tç ı g erçek , b ö y le b ir idd iayı ortaya k o y m ak iç in n ad iren b ir en g el te şk il ediyord u (M o o re, 1 9 8 7 ). O n a ltın c ı ve o n y e ­ d in ci y ü zy ıllar b o y u n ca Avrupa, k itap lar, g azeteler ve m im b er- ler yolu yla k o rk u tu cu b ir şek ild e h alk a n ak led ile n ve devletin e n g izisy o n y ö n tem iy le g erçek h a le g e tirilen “y e n i” ve şeytani cad ı k o m p lo su tarafın d an b ü y ü len d iğ in d en , k o rk u y o rd u . O n - b in le rce k işi, işk e n ce yolu y la fan tastik itiraflar yapm aya z o r­

land ı ve g e n ellik le de y ak ılarak , alen e n id am ed ild i (M id elfo rt, 1 9 7 2 ; R u ssell, 1 9 8 0 ).

C ad ı ç ılg ın lığ ın ın ay rın tıları rah atsız ed ici boyutlard ad ır.

Y ine de, g e çen yü zy ılın ta rih in in ç o k daha k o rk u n ç olm ası n e ­ d en iyle bu acım asız tab lo y a d aha yu m u şak b ir gözle b a k ıla b i­

lir. H erh an gi b ir m ak u l d eğ erlen d irm ey le, cad ı ç ılg ın lığ ın ın s o ­ n u cu n d a d am g alan m ış in sa n la rın ü retilm e si ve b u n u n n e tic e ­ sin d e h a y a tın tahrip ed ilm esi, y irm in ci y ü zy ılın tasfiy elerin in sık lık la k ap sam lı o lan ö ld ü rü cü lü ğ ü n ü n y an ın d a sö n ü k kalır.

A cım asız to p lu m sal k o n tro l s a n a tla rın ın ve k o m p lo n u n şek il- le n işin in m ü k em m e l h ale g e tirilm e si, g eçtiğ im iz yüzyıldadır.

Y irm in ci yü zyıl, A BD ’de K ızıl K o rk u ve M cC a rth y D ö n e m i’n e, Y ahudi S o y k ırım ı’n a , M ao ist Ç in ’in K ü ltü r D ev rim i’n e ve S ta lin ’in y ö n e tim i a ltın d ak i Sov y etler B irliğ i’n in b irk a ç te m iz ­ lik h a re k â tın a , ö ze llik le de B ü y ü k Tem izliğe, şah it old u. Ş ü p ­ h esiz, o k u y u cu daha ço k ö rn ek gösterebilir.

Bu çalışm a, k a rşıla ştırm a lı so s y o lo jin in b ir uygu lam asıdır.

B u n u n la b irlik te , ç o k fazla şey in fark lı o lm ası gib i b a sit b ir

ned en d en d olay ı, fark lı o la n ı, W e b e r’in ifade ed eceği şek liy le

“e k sik o la n ı”, b e lirle m e k bu çalışm an ın k ap sam ı için d e d e ­ ğild ir (B u rk e 1 9 9 3 ). M cC arth y D ö n em i veya g ü n ü m ü z d ü n ­ yasın ın b irço k y erin d e yaşanan b en ze r k o m p lo la r ile Yahudi S o y k ırım ı’n m tam an lam ıyla m u k ay ese e d ile b ilir olay lar o ld u ­ ğun u ö n e sü rm ek ap talca olur. S ta lin ’in te m izlik h arek âtlarıy la Yahudi S o y k ırım ı, k o rk u n ç b ir kasap fa tu rasın ı paylaşsalar da, aralarınd a ç o k b ü y ü k fa rk lılık la r vardır. B izim k o n u m u z, k it­

lesel k o m p lo n u n ü retilm e sin d ek i o rta k o lan sü reçler ( S o ro k in 1 9 6 7 [ 1 9 2 5 ] ) ve ö z e llik le de h erh an g i b ir k itle se l k o m p lo n u n ü retilm e sin d e g erek li olan ik i tem el sü reçle ilgilid ir. Bu s ü re ç­

leri b en z e tm e li ve m ecazi o larak D ik e n li Tel ve V ücu t A vcıları o larak ayırd ediyoru z.

B irin c is i, yan i D ik e n li Tel, fizik sel k u şa tm a n ın ve ce z a la n ­ d ırm an ın h em b ir p arçası, h e m de sim gesidir. D ik e n li te l, aynı zam and a siyasi sap m an ın k o n tro lü n d e k u lla n ıla n te k n o lo jin in göstergesid ir. B asit, u cu z ve e tk ilid ir; m e k ân ı ve b ö y le ce in s a ­ n ı k o n tro l eder (R azac 2 0 0 2 ).

Ya V ücu t A vcıları? Bu sü reç h e r yerde b irin c isi kad ar g ö ­ rü lm ek te d ir ve o n u n kad ar gereklid ir. Bu sü reç, ç o k az sayıda, sık lık la h iç m ev cu t olm ayan , so m u t d elil ü zerin d en neredeyse olağ an ü stü y e ten ek lere sahip k o m p lo cu la r şe b e k e sin in ü re til­

m e sin e işaret eder. B u gizli k o m p lo cu la r b ü tü n sın ırla rı ih lal ed erler ve “içe rid e n zay ıflatırlar” (iç d ü şm an lar). G e rçe k ten , e llile rin m eşh u r film i Vücut A v cıların ın İs tila s z’nd a g e rçe k le şti­

ği ü zere, h alk arasın d a yaygın olan algılam ad a bu d u ru m harfi h arfin e içerid en g erçek leşeb ilir. Ja c k F in n e y ’in b ir ro m an ın a ( 1 9 5 5 ) d ayanan ve 1 9 5 6 ’n ın b aşların d a g ö ste rim e giren bu film , m asu m v atan d aşların v ü cu tların a ve z ih in le rin e sızan uzayd an gelm iş y ab a n cıla rın (y an i d insiz y ara tık la rın ) gizli istila sın ı anlatır. Bu şek ild e y u rtsev er ve d oğru d ü şü n en v atan ­ d aşlar b ü y ü k b ir g alak sile r arası k o m p lo n u n h iz m e tin d e olan b itk i b e n z e ri ro b o tlara d ön ü şü rler. U y u m ak , ele g e çirilm e k ve

zapt ed ilm ek d em ektir. Son su z u y a n ık lık tek k o ru n m a y o lu ­ dur. S o ğ u k Savaş b o y u n ca , işg a lci V ü cu t A v cıların ın aram ız­

d aki d insiz K o m ü n istleri ve o n la rın k o m ü n ist k o m p lo y a ro b o t gib i h iz m e t ed işle rin i te m sil ettiğ i fik rin i k a b u l e d e ce k b irço k v atandaş vardı.

S e m b o liz m b ir k en ara b ıra k ılırsa , b iz, sin si b ir k o m p lo n u n to p lu m sal g e rçek liğ in in ortaya çık a rılm a sın ın acım asızca s o ­ m u t o la n sü reçlere d ayand ığın a in an m ak tay ız. B a sk ı, m an ip ü - lasy o n , k o rk u tm a ve v ah şice z u lü m ler to p lu m sal g erçek liğ in in şasın a sü rü k ler. Bu d u ru m ö n ce g ü ç k u lla n ım ın ı m e şru la ş­

tırır so n ra da k o rk u n u n y arattığı felç d u ru m u n u n b ü y ü m esin i sağlar.

Sosyal d avranış so y u t b irim lerle ortaya çık m az. K itlesel k o m p lo ü re tim in in ö rn e k le ri, d erece le rin in yanı sıra bazı b o ­ yu tları açısın d an da fa rk lılık gösterir. S ta lin ’in te m izlik h a re ­ k e tle rin in d ü ze n len m e b içim i, a m acı tam am en terö r olan bu d ö n em in b a sk ın ö ld ü rü cü lü k k a ra k te ri tarafın d an g iz le n m e k ­ tedir. N azi d ev le tin in Yahudi S o y k ırım ı’na gid en yold a b e ­ nim sed iğ i ırk ç ı id e o lo jin in k o rk u n ç v ah şeti b aşka b ir b oyu tu b elirler. İk i filo z o f n e sli bu felak etlerin b o y u tu n u ele alıp in c e ­ lem ed e b aşarı sağlayam adı. Ç in ’d ek i K ü ltü r D ev rim i b aşk a b ir d eh şe tin g ö rü n m e sin i sağlar. B ü tü n h a lk tab ak aları (k e lim e n in tam a n lam ıy la) şey tan laştırıld ılar ve m ilyo n larca k işi öldü.

A BD ’d ek i ik i b ü y ü k k ızıl avı h ad isesi, yan i B irin ci D ünya Savaşı so n rasın d a P a lm er B a sk ın ları ve M cC arth y D ö n em i ile T ü rk iy e’n in m o d e rn le ştirilm esi sü recin d e y aşananlar, k arşılaş­

tırıld ığın d a o ld u k ça ön em siz görü n ü y or. H em P alm er B a sk ın ­ ları h e m de M cC a rth y D ö n em i ve T ü rkiye iç in o ld u k ça ön em li olan n o k ta , tartışm alı da olsa ik isin in de ö ld ü rü cü o lm am asıy ­ dı. Y ine de in sa n la rın h ay atların ın altü st old u ğu , siv il h ak ların b altalan d ığ ı ve p o litik a n ın g ü çlü g ru p ların çık a rla rı d o ğ ru ltu ­ sund a d eğ iştirild iğ i ö lçü d e b u n la r ön em siz o laylar d eğillerd i.

Ç o ğ u lcu to p lu m b ağ lam ın d a, k o m p lo a lg ısın ın b u n u k e n ­

d i k e n d in e servis v eren k e sin in a n çlıla r tarafın d an ü re tile b il­

m e sin in k o lay lığ ı, ü z erin d e d ü şü n ü lm e si g erek en ö n e m li b ir k on u d u r. G e çtiğ im iz o n y ıllard a A BD , sad ece ik i ö rn e k te n b a h ­ s ed e rsek , (h a k k ın d a h iç b ir k a n ıt o lm ay an ) b ü y ü k b ir şey tan i k o m p lo tarafın d an k u şa tılm ıştır ve b ize sö y len e n e g öre, sözd e b irç o k v atan d aşım ızı k a çırm ış o lan g alak siler arası k a ç a k ç ı­

lar ü lk e m izi g ö ze tlem ek te y d ile r (N a th a n and S n e d e k e r 1 9 9 5 ; G o o d e 2 0 0 0 ) . B izim k o n u m u z , b u p ek ala m ü m k ü n olsa da, A m erik an to p lu m u n u n h isteriy e aşırı d ereced e y a tk ın olm ası değildir. Ü zerin d e d urd u ğum u z n o k ta , b u n u n y e rin e, eğer ç ı­

k ar g ru p ları b ö y le k o m p lo la r ü reteb iliy o rlarsa, e lin d ek i b ü yü k k ay n ak larla d ev letin , k o m p lo a lg ısın ı n a sıl olu p da b u kad ar k o lay b ir şek ild e besleyebild iğ id ir.

Bakış A çılan

D ev letin ko m p lo ü retm ed e k u llan d ığ ı ik i sü reci in ce le m e k için ay rık b ir to p lu m sal teo ri y ap ısın ı b irleştirm ek gerekir. Biz b u ­ rada D ev letin n a sıl olu p da ah lak i b ir sın ır in şa ettiğ in i ve b öy- le ce bu sın ırın ö tesin e g eçen lerin k ö tü lü ğ ü n ü h alka n asıl ilan ettiğ in i ve aynı zam and a bu ah laki sın ırın n asıl da g örü n m ey en k o m p lo cu g ü çlerle teh d it ed ilir h ale g eld iğini in celey eceğ iz.

B aşka b ir d eyişle, D ik e n li Teli ve V ücut A vcılarını in celey eceğ iz.

“A h lak i s ın ır ” kav ram ı, K ai E rik so n tarafın d an fo rm ü le e d ilm iştir ve b u g ü n sapm a so s y o lo jis in in an laşılm asın d a m er­

k ezi b ir ö n e m e sah ip tir. E rik so n , ah la k i sın ır k av ram ın ı h em k ü çü k grup araştırm aların d an h e m de sa f D u rk h eim g il işlev- s e lc ilik te n tü re tm iştir (L au d erd ale, 1 9 7 6 ). E rik so n , ö z e llik le , D u rk h e im ’ın sap ık d av ran ışın to p lu m sal siste m in p ü rü zsü z işle m e si iç in g erek li old uğu fik rin in iç e rim le rin i g e liştirm iş­

tir. D u rk h eim ’ın savu nd u ğu şek liy le bu b öy led ir, çü n k ü ah lak i d ü zen ve to p lu m sal d ay an ışm a, to p lu m sal n o rm la rı çiğ n ed i­

ği v arsayılan d av ran ışların k ın an m asıy la g ü çle n d irilm e k te -

dir. E rik so n ( 1 9 6 6 ) , ü n lü çalışm ası İn atçı P ü riten ler’de “grup y aşam ın ın dış s m ırla rı”n ın (s. 1 4 ) tek rarlan an k am u sal ceza eylem leriy le m eyd ana g e tirilen ah lak i b ir sın ır tarafın d an ç i­

z ile b ile ce ğ in i ifade ed erek bu g ö zlem in i g eliştirm iştir. Başka b ir d eyişle, bu ya da şu fiilin ço k k ö tü ve to p lu m iç in b ir te h ­ d it o ld u ğ u n u n h alka ilan ıy la b irlik te bu fiilin y ap ılm asın d an so ru m lu o lan im an sızın alen i o larak ce zalan d ırılm ası, ah lak i sın ırla rın tesis e d ilm esin i sağlayan to p lu m sal sü reci oluştu ru r.

B u d u ru m d a ah lak i sın ırlar, to p lu m d ak i b ü tü n b irey lerin gör­

m esi iç in oradad ırlar. K im sen in , k am u sal b ir ipe çe k m e y i y an ­ lış an lam ası m ü m k ü n değildir.

E rik so n , ayrıca ah lak i sın ırla rın zam an için d e d eğ iştiğ in i vurgular. Z am an ın b ir n o k tasın d a k ab u l ed ileb ilir olan b ir dav­

ran ış, başka zam anlard a k ab u l ed ilem ez, a h lak i s ın ırla rın ö te ­ sin d e ve to p lu m için b ir teh d it olarak n ite le n m iş olabilir. K ö ­ tü lü ğü n d oğasınd a e sn e k lik vardır (C o h e n 1974). E rik so n ’un bu d eğişim e b a k ışı siste m ik tir. Yani, bu b a k ış açısın a g öre, a h ­ lak i sın ırla rı tesis eden b ir b ü tü n o la ra k toplu m d ur. D aha özel o larak , to p lu m g erilim altın d a ya da te h d itlerle k a rşı karşıya b u lu n d u ğ u n d a, E rik so n ’u n , P ü rite n to p lu m u tartışm asın d a şık b ir şek ild e ortaya koyd u ğu gib i, k ab u l ed ileb ilir d avranış aralığ ı daralır.

B izim m eselem iz, b u n u n n için b öy le olduğudur. B iz, ahlaki sın ırların ü retilm esin i b ütü ncül/sistem ik b ir sü reç olarak kabu l etm iyoru z. B u n u n yerin e, bu sü reci g ü çlü çık arların özellikle de siyasi elitlerin ta h ak k ü m lerin i sürdü rm ed e araç olarak k u l­

lan d ık ları tem el y ön tem n iteliğin d e görüyoruz. G ü cü n , ken d i çık arları iç in h arek et eden k im selerin ko alisy o n ların a dayan­

dığını d ü şü nü yoru z (S ch a ttsch n e id er 1 9 7 5 ; G alb raith 1 9 8 3 ; D ah ren d orf, 1979). E n to taliter top lu m lard a b ile gü ç asla ta­

m am en m e rk ezileşm em iştir (S ta lin in v ah şice dile getirdiği b ir g erçek ) ve b irço k siyasi sistem d e güç çık a r g ru p ların ın olu ştu r­

duğu koalisy onlard a b irikir. Ö zette d aha iyi ifade edildiği gibi.

b izim top lu m görü şü m ü z sem b o lik etk ile şim cilik le d üzeltilm iş çatışm a tem elli to p lu m sal k o n tro l teorisiyle şek illen m ek ted ir.

B öyle b ir b ak ış açısın d an , ah lak ın d eğişen d ü zlem i, toplu m sal g erçek liğin inşası ve iyi ile k ö tü n ü n d oğası ü zerin e sert b ir kav ­ ga k o n u su ortaya çık arır; S ch u r'u n yerinde b ir ifadeyle “d am ga­

lam a y arışları” (S ch u r 1 9 8 0 ) olarak n iteled iği, gerçek teh d it ve h ak ik i k ö tü n ü n n e ya da kim old uğu na dair b ir kavga.

Sosyal te o rin in , isim leri farklı ç e şitli g e le n e k le ri, aslınd a Ja n u s-y ü z lü (ik iy ü z lü ) o larak görü lm elid ir. S o sy o lo ji d isip li­

n i için d e k i tarih sel g e lişm ele rin tu h a f seyri, k ılı k ırk yarm a yö n ü n d ek i eğ ilim le b irlik te, a çık la y ıcı şem aların zararlı b ir şek ild e b ö lm elere ay rılm asın ı d estek lem iştir. A h lak i b ir sın ırın te sisin in a n laşılm ası -istersen iz ah lak d ü zlem i ü zerin e d ik en li telin y erleştirilm esi o la ra k ilad e e d e b ilirsin iz- ö ze llik le sapm a s o sy o lo jisin e ve ek o larak to p lu m sal h are k e tle r ve to p lu m ­ sal p ro b lem le r h ak k ın d a k ısm e n ya da tam am en çatışm a b a­

k ış a çısı, yan i K aynak S e ferb erliğ i Teorisi (M cC a rth y ve Zald 1977) ile ifade ed ilen teo rik görüşe ve to p lu m sal p ro blem lerd e k o n strü k siy o n ist g örü şe (B e st 1 9 9 5 ; B est 2 0 0 4 ) uygu landığı şek liy le , sem b o lik e tk ile şim ci b ak ış a çısın ı h arek ete g e çirm e ­ lidir. S o ru n , k e sin lik le , bu g ö rü şle rin b ü y ü k o ran d a aynı olan b ir araştırm a alan ın a farklı g ö rü şler g e tirm ele ri ve b irlik te g ü ç ­ lü b ir şek ild e çalışa b ilm e le ri b a k ım ın d a n , b elirg in b ir b iç im ­ de Ja n u s-y ü z lü d ü r (Z ald 1 9 9 6 ; G oo d e and B en -Y ehu da 1 9 9 4 ; G u sfield 1 9 8 1 'd e k i tartışm aya b a k ın ız ). B elirli b ir d u ru m u ve bu d u ru m d an so ru m lu old u k ları varsayılan in sa n la rı to p lu m ­ sal b ir p ro b lem ve bu ned en le k en d isin e k a rşı u y an ık o lu n ­ m ası g erek en b ir k o n u m d a tan ım lam ak , b aşarılı b ir yaftalam a işle m in i gerektirir. S o ru m lu o la n la r d am galanm alıd ır. Y aftanın tu tm asın ı sağ lam ak h em k ay n ak ları h em de to p lu m sal ö rg ü t­

len m ey i gerek tirir.

Tekrar tek rar sö y lem ek gerek iy o r: to p lu m sal h are k e tle r üzerine yazılan lite ra tü r g ö ste riy o r k i, şu ya da bu k onu yu k a ­

m u sal d üzlem d e “to p lu m sal p ro b le m ” o larak ta n ım la m ak için b ir sosyal h are k e tin o lu şu m u n u n b aşlan g ıç aşam aların d a b ü ­ y ü k m iktard a para ve gayret tah sis e d ilm ek ted ir (M au ss 1975).

B elirli to p lu m sal d u ru m ların , öyle o ld u k la rı b aşarılı b ir b iç im ­ de d u yu ru lan a d ek , to p lu m sal p ro b lem o larak k a b u l e d ilm e ­ d ik leri so n d erece soğu k b ir tarih i gerçektir. Şu ya da bu to p ­ lu m sal d u ru m u n h a k ik i d oğası h ak k ın d a id d ialar ortaya atılır.

D eğ işik yer ve zam anlard a “iddia s a h ip le ri” treyler p a rk ların ın , rap m ü ziğin , T ro çk icile rin ve tedavi e d ilm em iş h ip e ra k tif ç o ­ cu k la rın k ö tü lü ğ ü n ü gü rü ltü lü b ir şek ild e ilan ed erler (H en - d ersh o tt 2 0 0 2 ) . B ö y lece , J o e l B est’in ( 1 9 9 5 ) savu nd uğu gib i, to p lu m sal p ro b lem le rin inşa ed ild iği sö y le n e b ilir ve h atta k atı b ir to p lu m sal k o n strü k siy o n istin b a k ış açısıy la b ü tü n to p lu m ­ sal d u ru m ların , to p lu m ü zerin d e n e kad ar k ö tü e tk ile ri olu rsa o lsu n , y aln ızca re k la m la rı yap ıld ığ ınd a (y an i in şa e d ild ik le rin ­ d e) to p lu m sal so ru n h alin e g e ld ik le ri söylen eb ilir.

Ö yleyse b ask ın gru plar tarafınd an k u rm aca b ir iç k o m p ­ lo n u n ü retilm esi ço k y önlü b ir sü reçtir ve bu yüzd en bu k ar­

m aşık faaliyetin k avran m ası b irk a ç teo rin in ve b ak ış a çısın ın b ağlantı n o k ta sın ı ku rm ay ı g erek tirir: (1 ) ö ze llik le sapm a so s­

y o lo jisin e uygu landığı şekliyle sem b o lik e tk ile şim ci b ak ış açısı (2 ) to p lu m sal p ro blem lerd e k o n strü k siy o n ist g örü ş (3 ) sosyal h areketlerd e K aynak Seferberliği Teorisi (4 ) g ü cü n d ağılım ının b ü tü n toplu m lard a b elirg in b ir b içim d e, k arm aşık toplum da ise d ram atik d ereced e orantısız old u ğu nu kab u l eden Ç a tış­

m a Teorisi (sen su lato) (B u duru m d a güç, b ü tü n e yayılm ış b ir ö zellik d eğild ir). Bu d eğ işik g örü şler giderek eleştirel k o n strü k - siyo n izm başlığı altınd a içerilm ek ted irle r (b kz. H ein er 2 0 0 2 ; C reh an 2 0 0 2 ). F ak at so n olarak (5 ) b izim görü şü m ü ze göre, zih n in çalışm ası, d il ve k ü ltü r k o n u ların d ak i zen g in v erim in in , ritü el tem izliği ve k irliliğ i kavram larına u ygu lanm ası n ed en iy ­ le Yapısal A n tro p o lo jin in bazı y ö n leri k u llan ılm alı (Kurzvveil 1 9 8 0 ; L au gh lin and A qu ili 1 9 7 4 ; D ou glas 1 9 6 6 ; B a d co ck 1 9 7 5 ;

N eed ham 1 9 7 9 ). Soyu tlam a d üzeyleri ve kapsam a b ak ım ın d an fark lılık ların a rağ m en , biz bu kavram sal o larak fark lı b ak ış a çı­

ların ın m evcu t p ro b lem in ele alın m asın d a b irb irle rin i tam am ­ layıcı ve g erek li o ld u k ların ı d üşü nüyoruz.

Hastalığı Üretmek

E la in e Sh o w alter ö n em li b ir çalışm asın d a ( 1 9 9 7 ) y ab an cılar tarafın d an k a çırılm a , ço k lu k işilik , k ro n ik b itk in lik sen d ro- m u , k u rta rılm ış hafıza ve şey tan i ritü e l su istim a lin i çevreleyen tarih sel ve sosy al k o şu lları in cele y ere k h isteri sü recin i analiz etm iştir. Show alter, b ü tü n bu p s ik o lo jik eğ ilim lerd e o rtak olan ç e şitli fak tö rler b elirlem iştir. B u n lar: h e v e sli d ok to rlar, hassas h astalar ve d este k len e n b ir g erçek lik in şa sı, yani Shovvalter’in k e lim e le riy le , “d este k ley ici b ir k ü ltü re l çe v re ”( s .l 7 ) .

İlk b ak ışta, p s ik o lo jin in alan ın a ço k fazla gird iğim iz sö y le ­ n ebilir. F ak at b u n u yapm a n ed en im iz, Sh o w a lter’in tartışm a­

s ın ın b izim b a k ış açım ızla ç o k iyi uyu m sağlam asıd ır. D o k to r olan iddia sah ip leri (ya da d iğer o to rite r b irey ler ve g ru p lar), şu ya da bu d u ru m u n ak ıl h astalığ ı old uğu ve b elirli k ü ltü rel k o şu llar setin d e n k ay n ak lan an özel b ir seb e b in in b u lu nd u ğu d ü şü n cesin i ö n e sürerler. M esela: ço k lu k işilik p ed erşah i top- lu m u m u zu n b ir so n u cu olan ço c u k su istim alin d en k ay n ak la­

nır. G ö rü lm e m iş ölçü d e acım asız b ir varyasyond a, ç o c u k su is- tim ali su çu n u u lu slar arası şey tan i b ir k o m p lo n u n ü y elerin in işled iğ i söylenir. B öyle b ir k o m p lo iç in n e sn el b ir k an ıt b u lu n ­ m am aktad ır, b u n a rağm en k u rb an gibi g ö rü n e n iddia sah ip leri ve “o to rite le r” eld ek i b ü tü n k itle ile tişim a ra çla rın ı k u lla n a ra k g e rçek liğ in bu k o rk u tu cu g ö rü n ü m ü n ü n k ö k salm asın ı sağ­

ladılar. B öyle k işile rin talk shovv’larda sık sık g ö rü n m e leri, h a lk ın g en iş k e sim leri arasınd a şey tan i b ir k o m p lo alg ısın ın b aşlam asın d a tem el fak tö r gib i g özü k m ek ted ir. Y an e h liy etli k e sin in a n çlıla r b ro şü rle r ve el k itap ları k alem e aldılar. P olis

m em u rları da bu iş iç in atö ly eleri sağladılar. C a lifo rııia ’d aki M an h attan S ah ih d u ru şm aları gibi rek lam ları iyi y ap ılm ış o tu ­ ru m lard a, ço cu k la r k e n d ilerin e d u ygu su zca ö ğ retilen şo k ed i­

c i ve k o rk u n ç su istim al h ik ay eleri anlatıy orlard ı (N atlıan and S ııed ek er 1 9 9 5 ).

S h o w a lter’in k ita b ı b ize to p lu m u n sosy al g erçek liğ in d oğa­

sı ü zerin d e devam ed egelen çek işm ed e b ir arena o ld u ğ u n u d e ­ falarca h atırlatm ak tad ır. H akiki olan g erçek lik h an gisid ir? Şey ­ tan i b ir k o m p lo var m ıd ır? D in siz k o m ü n istle r ya da faşistler g erçek te ne kad ar y ayg ınd ırlar? B u ya da şu d u ru m g erçek ten m evcu t m u du r? F alan ya da filan d u ru m ah lak i b ir zayıflık m ı­

d ır? Top lu m için b ir teh d it o lu ştu rm ak ta m ıd ır? T ıb b i ted avi­

si g erek li m idir?

E şcin se lliğ in A m erikan P sik iy atri C em iy e ti’n in teşh is re h ­ b erin d e (Z ih in se l B o z u k lu k la r Teşhis ve İsta tistik K ılavuzu 111) z ih in se l b ir h astalık olarak liste le n m e sin e devam ed ilip ed ilm eyeceği k o n u su n d a k i k e sk in ve ço k ses getiren ta rtış­

m a bu n o k tad a b ir ö rn e k teşk il etm ekted ir. Yaygara b ittiğ in ­ de, e şc in s e llik p sik iy atrin in h astalık sın ıflan d ırm asın d a artık görü n m ü y ord u (K irk ve K u tch in s 1992). Bu çe şit b ir örgütsel d eğişim in b ü tü n d en ayrık b ir şek ild e g erçek le şe ce ğ in i ön g ö r­

m ek yararsız bir çabadır. A ksine bu d eğişim “d este k ley ici b ir k ü ltü re l çe v re ”de m eydana g elm ek ted ir. E şcin sel G u ru ru H a­

re k eti, eşcin se lliğ in d oğal b ir hayat tarzı old uğu g örü şü y le k a ­ b u l g ören talep ler ortaya koyd u (C o ııra d ve S ch n e id e r 1 9 8 0 ) ve 1 9 7 0 ’lere gelin d iğ in d e h em e şcin se l olan h em de olm ayan ço k sayıda p sik iy atrist artık e şcin se lliğ i b ir h a sta lık o larak say ­ m ıyordu , d o lay ısıy la da b ir tedavi g e rek tirm esin in h içb ir a n la ­ m ı olm ad ığ ın ı savu nuyord u. K u tch in s ve K irk ’in ( 1 9 9 7 ) işaret ettiğ i g ib i, ö n e rile n “h o m o d y sp h y lia” gib i a lte rn a tif ifad eler dc y eterli d estek bu lm ad ı ( s .8 1 )..

Başka b ir u n su r daha d ik k ate alın ab ilir: para. Y ukarıdaki ö rn ek te teşh is k a te g o rile rin in aynı zam and a parayı sim g ele-

d ik leri gözd en kaçırılam az. E şcin se llik - “ak ıl h a sta lığ ı”- b ö y ­ le b ir k ateg o ri olm u ştu r. B ö y lece, k ısm e n , A m erik an P sik iy a t­

ri C em iy eti için d e k i çe şitli h izip ler arasın d ak i tartışm an ın k e s ­ k in liğ i ... Z ih in sel B o z u k lu k la r Teşhis ve İsta tistik K ılav u ­ zu sad ece b ir te şh is reh b eri d eğ il, aynı zam and a altın y u m u rt­

layan tav u k o larak ü çü n cü p arti ö d em elerin eld e tu tu lm asın ı sağlayan b ir araçtır. Sağlık sigo rtası şirk etle ri, tam am en m aku l b ir şek ild e, h astaların b ir şeylerd en d olayı, yani tan ım lan m ış b ir h a sta lık k ate g o risi olan şey ler için tedavi ed ilm eleri g ö rü ­ şünü k ab u l ederler. A ksi takd ird e, o n la r ö d e m elerin i y ap am a­

y acak lar ve terap istler de ü cretle rin i alam ayacaklard ır. Z ih in ­ sel B o z u k lu k la r T eşhis ve İsta tistik K ılavu zu , için d e g e rçek le ş­

tirilen b irço k a çılım la bu h a sta lık k ateg o rilerin i sağlar.

M en faatler g erçek ten b ü y ü ktü r, öyle ki algılam alar a ç ­ gö zlü lü k tarafın d an b elirlen eb ilir. F ark lı k işilik le r ortaya k o ­ yan (ç o k lu k işilik h astalığ ı; şim d ilerd e ayrılan k im lik h a sta ­ lığı o larak isim len d iriliy o r) g e rçek ten p ro b lem li in san lar b ü ­ yü k b ir para kaynağıd ır. Bazı d o k to rlar bu d u ru m u n on b in ler- ce in san d a görü ld ü ğü fik rin e sık ı sıkı bağlıd ırlar. Tedavi u z u n ­ d u r ve d olayısıyla o ld u k ça kârlıdır. Sigorta şirk eti ya da d ev­

le tte n d o k to rlara o n b in le rce , bazı d uru m lard a y ü z b in le ıce d o ­ lar akar. İn an d ırıcı b ir iddiaya göre bu d uru m b ü y ü k ö lçü d e ya da tam am en d o k to r k ay n ak lıd ır; yan i terap istle rin seb ep o ld u ­ ğu b ir d u ru m d u r (M cH u g h 1 9 9 2 ). Bazı ele ştirm e n le r, bu d u ­ ru m u n tam am ıyla g örev i k ö tü y e k u llan m a o ld u ğ u n u ifade e t­

m ekteler. Terapist, k e n d isin e o ld u k ça sırad an b ir dep resyon vakası g eld iğ in d e, hastaya tam b ir ço k lu k işilik vak ası o ld u ğ u ­ nu te lk in ed er ve b ö y lece sü rek li b ir g elir g elir k aynağına sa­

h ip olur. O lağ an ü stü ted aviler askıya alın an ü ç ü n cü şah ıs ö d e ­ m eler n ed en iy le e tk ile n ir (A ld rid g e-M orris 1991).

P sik iy a trin in , p s ik o lo jin in ve g en el o larak “so ru n lu insan e ııd ü strisi”n in teşh is k a te g o rile rin in g erçek liğ in i şek ille n d ir­

m e d erecesi o ld u k ça a çık layıcıd ır. Bu d u ru m , b izim d oğru dan

k o n u m u z olan “k o m p lo n u n d ev let tarafın d an b a şla tılm a sı”

m e selesin i d aha k e sk in b ir b içim d e od ak n o k ta sın a getirir.

D ev let ya da d ev letin p arti, (ö z e llik le to p lu m sal k o n tro lü n y ü rü tü cü le ri o la n ) b ü ro k ra tik k u ru m la r g ib i b azı ce p h eleri veya d evlete ç o k y ak ın olan m ü ttefik gruplar, n asıl yaygın b ir k o m p lo a lg ısın ı, d olayısıyla da sık lık la en k ab asın d an , b ir a h ­ lak i s ın ırın m eyd ana g etirilm e zo ru n lu lu ğ u n u ü reteb ilirle r?

Arjantin’in “Kirli Savaş”ı, 1 9 7 6 -1 9 8 3

T otaliter d evletlerde sü reç a çık ça d aha m erk ezid ir, fakat diğer siyasi yapılarda sivil to p lu m örg ü tleri k o m p lo alg ısın ın ü reti­

m in d e h ü k ü m e tin resm i organ ları ile yak ın b ir şek ild e ça lışır­

lar. Ç o k yaygın b ir ö rn ek o larak ö lü m m an g aların ı ele alalım . B ü yü k ö lçü d e m erk ezileşm iş d ev letlerd e, ölü m m an gaları d ev­

letin b ir parçasıd ırlar. D iğ er siyasi yapılard a ise, ö lü m m an ga­

ları resm i olarak d ev lete bağlı d eğild ir am a sık lık la d ev letin b u y ru k la rın ı y erin e g etirirler. S o k a k ç o cu k la rı, “m a rjin a lle r”, sık g ö rü len k u rb an lard ır (H e ch t 1 9 9 8 ; Sch ep er-H u g h es 1 9 9 2 ) ve o n la rın k ad erleri k o m p lo n u n devlet tarafın d an ü re tilm e sin ­ d ek i so n u n cu u n su ru n , yani terö rü n , an laşılm asın d a old u k ça ay d ın latıcıd ır.

Terörü n h ak im old uğu b ir d ö n em d e, d ev let d ü şm an ları, if­

tiraya u ğ ray abilir ve y o k ed ileb ilirler. B u n u n y ap ılm am ası iç in b ü y ü k k ısıtla m a la rı yoktur. Terör m an g aların ın faaliy etlerin in z ah iri ya da g erçek anlam d a rastg eleliğ i b ile b ir fayda sağlaya­

b ilir. Bu rastg eleliğ in h içb ir şek ild e ö n ce d e n b ilin e m e z oluşu S ta lin ’in şü p h esiz an lad ığı gibi d eh şet v ericid ir. Top lu m ken d i k en d in i k o n tro l etm eye başlar.

A rja n tin ’de 1 9 7 6 ’dan 1 9 8 3 ’e kad ar sü ren K irli Savaş, ü lk e ­ n in ask eri h ü k ü m e tin ce d ü zen len en b ü y ü k ö lçü d e tasarlan m ış b ir cin ay et ve k o rk u tm a k am p an yasıd ır. M ah k em e davaları ve cin ay etlerd en k u rtu la n la rın ifad eleri ile faillerin itirafları gibi

d iğer b ilg i k ay n ak ları sayesind e K irli Savaş o ld u k ça iyi b e lg e ­ len m iştir. Bu d ö n em A rja n tin li a k ad em isy en ler tarafın d an y o ­ ğ u n b ir b içim d e in cele n m iştir.

A rjan tin subay k o m ite le rin in g e le n e k le ri ve dünya g ö rü şle ­ ri en aşırı te d b irle rin k u llan ılm asın a y ard ım cı olm u ş gibi g ö ­ rü n eb ilir. Prusya K rie g s A k a d e m ie 'leri m o d el a lın arak k u ru lan A rja n tin ask eri ak ad em ileri ö ğ ren cile rin i ç o k sert b ir d isip lin altın d a tu tm aktay d ı. Bu d isip lin ayn ı zam and a o ld u k ça m u h a ­ fazakar b ir K a to lik lik d ü şü n cesi ile g ü çlen d iriliy o rd u ve böy- le ce subaylar, o rd u n u n , am a ö z e llik le de su b ay k o m ite le rin in , k ö tü lü ğ ü n g ü çle rin e k arşı u lu su n o n u ru n u n -aslınd a ru h u - n u n - k o ru y u cu su old uğu fik rin i seve seve k ab u l ediyorlard ı.

K o m ü n izm , İsa K arşıtlığ ı’n ın b ir b ey an n am esi olarak ad d ed ili­

yordu. Bu su çlam a, su bay k o m ite le rin in A rja n tin to p lu m u n u n tem el çizg isin d en k a st b en z e ri b ir sistem le te crit ed ilm iş o lm a ­ sı n ed en iy le d aha y oğ u n b ir şek ild e kab u l ediliyordu . Su b aylar özel sem tlerd e y aşıyorlard ı ve k e n d ilerin e has olan ku lü p lere üyeydiler. Y üksek d üzeyli subaylar, gizli ce m iy e tlerin üyesiy- diler. O ld u k ça sık ı olan bu te crid e sık ı b a ğ lılık ask eri b in alara, ü zerlerin d e “yalnız su b ay lar” yazan ayrı a sa n sö rle r d ö şe n m e si­

n e kad ar varm ıştı (M ig n o n e 1987; G razian o 19 9 2 ).

A rja n tin to p lu m u n u k u şatan to p lu m sal so ru n la rın g erçek n ite liğ in i an lam ak tan (ya da top lu m a bu k o n u d a an layış g ö s­

te rm e k te n ) bu y o llarla u zak laşm ış olan su b ay ların dünya g ö ­ rü şü tam am en teh d itle şek ille n d i: İsa K a rşıtlığ ı, A rja n tin to p ­ lu m u n u ele g eçirm ey e b aşlam ıştı.

1 9 7 0 ’lerin b aşların d a, aslın d a a çık ve b ü y ü k ölçü d e tesirsiz isyan d u ru m u n d a o lan ik i acım asız M ark sist ö rg ü tlen m e var­

dı: M on ton oros ve E jer c ito R e v o lu c io n a r io d el P ııeb lo (E R P ) (R o - m ero 2 0 0 2 ) . Bu d o k trin ci g ru p ların etk isi ç o k fazla abartıld ı.

Ö ğ re n cile r ve ö ğ re n cilik h ayatı y aşayan lar M ark sist ö ğ retileri, to p lu m sal d eğ işim in g erek liliğ in i ve K ü b a’d aki b aşarıları tar­

tışm ışlard ı. B ir p o ster o larak k e n d isin d e n daha e tk ili olan C he

G uavara id o lleştirild i ve daha n e sn el algılan d ığın d a rad ikal b ir m oda o la b ile ce k o lan d avranış ordu tarafın d an A rjan tin top- lu m u n u n d eğerleri için m ü th iş b ir tehd it o larak kabu l edildi.

Bu g ö rü ş, sü rek li zulada tu tu lan bu ya da şu d ev rim ci grupla zay ıf b ir b ağlantı idd iasıyla k u v v etlen d irild i. B ü tü n b u n ların ö lü m cü llü ğ ü , ord u olağ an ü stü d ereced e feci old u ğu nu iddia ettiği Isabel P eron h ü k ü m e tin i 1 9 7 6 ’n ın M a rtın d a -b irço k A rja n tin li’ye göre geç k alarak - devirdiğin de isp atlan d ı. K irli Savaş sü ratle başlad ı.

M ilitan H ıristiy an lık g ü çle ri, İsa K arşıtı p u tp erest y ard ak çı­

lara k arşı h arek ete g e çti. Subay k o m ite le rin in c ıı rü tb eli ü y ele­

rin in zih n in d e , az ö n c e k i ifadede m ecazi o larak algılan an h iç ­ b ir şey y o k tu (G raz ian o 1 9 9 2 ). Bu şeytani teh d id in to p lu m sal g erçek liğ i, vah şi ta k tik le ri m eşru k ıld ı. E 11 iyi teatral b içim d e g izli k ap ak lı o larak ta n ım la n a b ilece k b ir şek ild e , b ü tü n h izm et d alların d an g elm iş in san lard an o lu şan ek ip ler, gerilla g ru p la­

rın ın ü yesi o ld u k ları b elli b elirsiz b ir d o ğ ru lu k la b elirle n en şah ısları k açırd ılar. K urban lar, daha so n ra işk e n ce g ö rece k le ri, ş a h siy e tsiz le ştirilece k le ri ve so n u n d a da ö ld ü rü le ce k le ri özel k am p lara g ötü rü ld ü ler. O lay ın özeti bu şekild eyd i. 1 9 8 4 te U lu sal K ayıp K işiler K o m isy o n u 9 .0 0 0 olayı b elgeled i. G erçek sayı m u h te m e le n 3 0 .0 0 0 ’e y ak ın d ı (R o m cro 2 0 0 2 : 2 1 8 ).

İşk en ce: in san lar bu k elim en in ü zerin d en ço k kolay geçer­

ler. D efalarca k an ıtlan d ığı şek liyle, tu tu k lu n u n b aşın ı, boğulm a n o k tasın a kad ar suyu n altınd a tu tm a ele k trik li üvendire ile b ir­

lik te k u llanılırd ı. D ayanılm az b ir şekild e acı v erici ve k o rk u n ç olan bu işlem ler stand art uygulam alardı. Aile b ireyleri b irb irle ­ rin in ön ü n d e işk e n ce gördüler. Yüzleri kap atılan tu tu k lu lar ber­

bat d ereced e pis koşu llard a tu tu ld u , yeterin ce yem ek v erilm e­

di, tıb b i m ü dahale istek leri reddedildi, gerçek id am ın ön cesin d e y alancı idam lara tabi tu tuld ular (F e itlo w itz 1 9 9 8 ). G en ellik le tu tu k lu lar aşağılanarak öldürüldüler. H am ile o lan lar d ahil b ü ­ tün kad ınlara tecavüz edildi. En b asit tanım lam ayla söylem ek