• Sonuç bulunamadı

Yasin Aktay 41* I IN A R Y A Y IN I A R I

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2022

Share "Yasin Aktay 41* I IN A R Y A Y IN I A R I"

Copied!
293
0
0

Yükleniyor.... (view fulltext now)

Tam metin

(1)

Yasin Aktay

41 *

I’ IN A R Y A Y IN I A R I

ik tid a r

(2)
(3)
(4)

KORKU VE İKTİDAR

Kom plo Ü retim i ve Elit Tahakküm ü

(5)

Y A S I N A K T A Y

1966 Siirt d o ğ u m l u . İlk, o r t a v e lise e ğ i t i m i n i Siirt’ te t a m a m l a d ı . A y n ı yıl g i r d i ğ i ODTÜ So sy ol o ji B ö l ü m ü ’ n d e 1990’ d a lisans; 1993’te Political a n d Intellectua l Disp utes o n th e A c a d e m i s a t i o n o f Re- li g i o us K n o w l e d g e b aşl ıklı te zl e y ü k s e k lisans; 199 7’d e d e Bod y, Text, Identity: Isfamist Discourse s o f A u t h e n t i c i t y in M o d e r n Tur- k ey b aşl ıklı tezl e d o k t o r as ın ı bitirdi. Prof. Dr. Y as in A k t a y , 1992 Eylül’ ü n d e a raş t ır m a g ö r e v li s i o l a r a k g i r d i ğ i Selç u k Ü niv e rs it e ­ si S o s yol o ji B ö l ü m ü ' n d e h alen ö ğ r e t i m ü ye si d ir . 1991 y ı l ı n d a bir g r u p a r k a d a ş ı y l a birlik te ç ı k a r m a y a b a ş l a d ı ğ ı Tezkire d e r g is in in v e 2002 y ı l ı n d a y a y ı m l a n m a y a b a ş l a n a n Sivil T o p l u m d e r g is in in e d i t ö r l ü ğ ü n ü y a p t ı . Yu rt içi v e y u r t d ı ş ı n d a b i r ç o k d e r g i d e m a k a ­ leleri y a y ı n l a n a n A k t a y ’ ın y a y ı m l a n m ı ş k itap la rı şu nlard ır: Önce Söz Vardı: Yorum sam acılık Üzerine Bir D enem e ( A b d u l l a h T o p ç u - o ğ l u v e Erol C ö k a ile birlik te, V a d i Y a y . , 1995, 1999); P ostm oder- nizm ve İslam, K üreselleşm e ve Oryantalizm ( d e r l e m e , A b d u l l a h T o p ç u o ğ l u ile birlik te, V a d i Y a y . , İ996, 1999); Türk Dininin Sos­

y o lo jik İm kânı: Alevilik ve İslam Protestanlığı (İletişim Y a y . , 1999, 2003, 2006); Din Sosyolojisi ( d e r l e m e , M. Emin Kö ktaş ile birlikte, V a d i Y a y . , 1998); M odern Türkiye’d e Siyasi Düşünce: lslam cılık(.6. Cilt Editörü: İletişim Y a y . , 2004); Küresel K en tleşm e: Konya Örneği (SAM, 2006); Türk Sosyolojisinin Tarihine Eleştirel Bir Katkı (Küre Y a y . , 2010); Ay rı ca, Bryan S. T u r n e r ' d a n Max W eber ve İslam ’ 1 ( V a d i Y a y . , 1992, 1997); M u h a m m e d A r k o u n ’ d a n Tarih, F elsefe ve Siyaset Üzerine K onuşm alar t ( A r a p ç a ’ d a n C e m a l e d d i n Erdemci ile birlikte, V ad i Y a y . , 1999) Ira L a p i d u s ’ t a n d a İslam Toplum la- rı Tarihi (1. Cilt, 2002; 2. Cilt, 2010, İletişim Y a y . , ) isimli kitapları çe vi rm iş tir. Halen Y en i Şaf ak g a z e t e s i n d e d e köşe y a z a r ı o l a n A k ­ t a y , a y n ı z a m a n d a Stra tejik D ü ş ü n c e E nst itüsü ’ n ü n b a ş k a n l ı ğ ı n ı v e b u Enstitü b ü n y e s i n d e y a y ı m l a n m a k t a o la n Stratejik Düşünce Dergisi"nin d e Genel Y a y ı n Y ö n e t m e n l i ğ i ’ ni y ü r ü t m e k t e d i r .

(6)

YASİN AKTAY

Korku ve İktidar

Komplo Üretimi ve Elit Tahakkümü

PINAR YAYINLARI

*

(7)

p ı n a r y a y ı n l a r ı

a l a y k ö ş k ü c a d . k ü ç ü k s o k . c i v a n h a n no : 6 / 4 c a ğ a l o ğ l u - i s t a n b u l

tel: 0212 520 9 8 90 f a x : 0212 527 06 7 7 b i l g i â > p i n a r y a y i n l a r i . c o m

k o r k u v e i k t i d a r y a s i n a k t a y

p ı n a r y a y ı n l a r ı : 255 g ü n c e l / i s l â m : 2

ISBN: 9 7 8 - 9 7 5 - 3 5 2 - 2 9 3 - 9

b i r i n c i b a s ı m : n i s a n 2010

i ç d ü z e n : f u r k a n s e l ç u k e r t a r g i n k a p a k : t e k i n ö z t ü r k

b a s k ı : ş e n y ı l d ı z m a t b a a c ı l ı k

g ü m ü ş s ü y ü c a d . rıo:3 kat: 1 to p k a p ı - İstanbul tel: 0212 483 47 91

c i l t : y ı l d ı z m ü c e l l i t

y a y ı n e v i s e r t i f i k a n o : 16148

w w w . p i n a r y a y i n l a r i . c o m

(8)

İçindekiler

S u n u ş ... 9

KOMPLONUN ÜRETİMİ VE ELİT TAHAKKÜMÜ D ikenli Tel ve Vücut Avcıları: K om plonun Ü retim i ve Elit Tahakkü m ü... 19

Bakış A çıla rı... ... ... 23

Hastalığı Ü retm ek ... 27

A rjantin’in “Kirli Savaş”ı, 1 9 7 6 - 1 9 8 3 ... 3 0 Kitlesel Kom plonun Devlet Tarafından Ü retilm esi...37

Yahudi S o y k ırım ı...37

Büyük Tem izlik... 42

Kızıl A v ı... 4 7 Kızıl K o rk u ... '...4 7 M cCarthy D e v ri... 51

Bölücü, G erici ve Yıkıcı Kom plolar: T ü rk iy e... 57

K om ünistler M oskova’y a ... ... 63

İrticai K o m p lo...68

Tartışm a: Kirli Hava ve B itk in lik ...75 Ö zet ve S o n u ç ...8 0

(9)

KO RKU N U N S O S Y O L O JİS İ

K orkunun S o sy o lo jisi... 85

Siyasallaşm ış K o rk u la r... 89

Korkm a H akkı... 93

Devlete Sızm ak, Devleti Ele G eçirm ek ... 97

İktidar Seçkinlerinin D ili...101

H RANT D IN K ’İN KATLİ VE K O M PLON U N D A Ğ IN IK L IĞ I Türkiye’nin Başı Sağolsun ... 107

Bize Lazım Olan: Biraz Suçluluk Duygusu...115

Derin Devletin Basit İş le r i... ;...119

Karakolda “Aşırı İyi M uam ele” ... 123

En Son Ne Zaman Aynaya B a k tın ız ?... 127

YASALAR M E T İN L ER İN D E D U R D U K LA R I G İB İ DURMAZ “301 Kalksa Başka Madde Bulurlar” ...133

İllegal M uhalefet ve 3 0 1 ’in T ılsım ı...137

Hukukun Sonuçlarım K estireb ilm ek ...141

Türkiye’nin Kırılgan D em ok rasisi... 145

Anayasa M ahkem esi’nin Ağır Soru m lu lu ğ u ...149

H ukukla Kum ar O y nayanlar... 153

MAHALLE S O S Y O L O JİS İ ...1 5 7 M ahalle S osy olojisi...159

M ahalleye Gölge E tm e s in le r... 163

M ahalle Baskısı Ü z e r in e * ...173

MAHALLE BA SK ISIN D A N İSLA M O FO BYA YA B İR YO L Mahalle Baskısından İslam ofobyaya Bir Yol V ard ır... 199

Laik D uyarlılık Değil, Düpedüz İsla m o fo b y a ... 203

(10)

Ç okkültürlü lü k ... ... 2 0 7

M uhafazakârlık ve H oşgörüsüzlük...211

İnce Stratejiler, Kaba K am u sallıklar...219

Akıl Terazisi Bu Sıkleti Ç e k m e z ... 223

Konya’yı G örm ek L azım ...2 2 7 KORKU SOSYOLOJİSİ ve İSLAMOFOBYA Küresel E tik ve Avrupa’da Hortlayan F aşizm ...233

Tannyı Ö ldürm eden Avrupalı O lunm az m ı? ... 2 3 7 Am erika ve İslam Arasında Bir A vru pa...241

Avrupa’nın Sınırı veya İm kanı O larak İs la m ... 245

M inareden Düşen İsviçrelinin Halinden Kim A n la r?... 249

Türkiye’m izi Saf Bulup K an d ırm asın lar...253

Türk Askeri İçin Lübnan’ın Irak’tan F a r k ı...257

Protestanlığın M erhem i O lsa... 261

İslam Reform una Kim in İhtiyacı V ar?...265

Kaynakça...269

İndeks...279

(11)
(12)

Sunuş

K

o rk u sosyal hayatta b ir ik tid ar k ayn ağ ı o la b ilir m i?

İlk and a tu h a f g e le b ile ce k b ir so ru d u r bu. H em k o r­

k u p h em de n asıl ik tid ar sah ib i o lu n a b ilir ki? Ü ste lik k o rk an k işi tam da k o rk u n u n d oğası gereği in san ı en ik tid ar­

sız anınd a y ak alam ışk en n asıl b ir iktid ara k ay n ak lık ed eb ilir?

K o rk u tu cu a raçları elin d e hatta tek elin d e tu tan ik tid arın k o r­

k u su ne kad ar sa h ici b ir k o rk u d u r ve bu k o rk u d an tek rar n a ­ sıl b ir ik tid ar lıasıl olab ilir?

Bu so ru lar öyle zan n ed iy o ru m ki k o rk u ile ik tid ar arasınd a son zam anlard a yaşad ığım ız garip ittifak ın g ö zler ön ü n d e o l­

d uğu b ir ortam d a fazla yad ırganm ayabilir. İk tid ar sah ib i tabii k i k o rk ab ilir. Bu k o rk u n u n ik i b oy u tu o labilir. E lin d ek i ik ti­

d arı kaybetm e k o rk u su şek lin d e tezah ü r eden b oy u tu b ir y a n ­ da, d iğer yanda ise k o rk m u ş gibi g ö rü n erek , veya k e n d i teba- sm ı k o rk u ta ra k bu k o rk u ü ze rin d en b ir ik tid ar ku rm a b o y u ­ tu. İk tid arın eld en k ay b o lm ası k o rk u su tabii ki s a h ici b ir k o r­

kudur. İk tid arı e lin e g e çird ik te n son ra b u n u n yitip g id e ce ğ in ­ d en k o rk m ad an devr-i ik tid arın ı sü rd ü ren m u k te d irler ço k n a ­ d iren b u lu n ab ilir. B ü tü n b ir iktid ar, ze n g in lik veya aslınd a sa­

hip o lu n a n h er şeyin için d e az veya ço k b ir k aybo lm a, b ir ay­

rılık , b ir k op m a k o rk u su da bu lu n u r. B u na p sik o lo g lar k o rk u y erin e kaygı da d iyebilirler.

(13)

O ysa burada b ahsettiğim iz şey in san ın v arolu şu n u n en d o­

ğal h allerin d en b iri olarak b öylesi b ir k o rk u veya kaygı d u ru ­ m u nd an değil, k o rk u n u n k en d isin in b ir iktid ar ü retm esi h a lin ­ d en bahsed iyoruz. K o rktu ğu için k o rk u n esn esi üzerind e b ir ik ­ tidar k u rm a, ona zarar verm e hali. H aşerat k o rk u su , on ları y ok etm eye y ö n elen ilg in ç b ir k o rk u m esela. R ah atlıkla yok ed ebil­

d iğiniz b ir cisim aynı zam anda b ir k o rk u n esn esi olabiliyor.

İn san lar arasın d ak i k o rk u n u n işley işi k u şk u su z daha da k arm aşık . K o rk u lan in sa n la r ü zerin d e, tıp k ı haşeratlara k arşı u ygu lanana y ak ın b ir y o k ediş, izo lasy o n veya a y rım cılık u y ­ g u lan ab iliyo r. Yahu d ilere k arşı, Ç in g en elere k arşı uygu lana- g elm iş b ü tü n b ask ılar on lara d air k o rk u larla iç içe olm u ştu r.

İsten ild iğ in d e k o lay lık la so y k ırım a tâbi tu tu la b ilece k kad ar az veya ik tid ard an u zak in sa n g ru p ları b ö y le ce b ir k o rk u n u n k u r­

b an ı olabiliy orlar. B ö y lece k o rk u n e sn esi olarak tan ım lan an in sa n la r g e n ellik le b a sk ıcı-a y ırım cı b ir ik tid arın işle y işin in de en ö n e m li alan ı h alin e g elirler. Şu veya bu tip in san lard an h a ­ yatım ız b o y u n ca k o rk arız. Bu k o rk u y u , ne kad ar sö y lem im izin b ir p arçası h a lin e g etireb iliy o rsak o kad ar ç o k on lara k arşı o n ­ ların ü zerin d e b ir ik tid a rın a lan ın ı da tan ım larız.

K orku y u h arek ete g e çirm ek ü zere a n latılan h ik ay eler de b ir tü r b ilgi üretir. Bu b ilg in in doğru veya y an lış olm ası ç o k ö n e m ­ li değildir. S o n u çta F ransız filo zo f M ich e l F o u ca u lt’n u n bilgi ve iktid ar arasınd a işaret ettiği o çe k im alanına gireriz. A slında

“B ilgi g ü çtü r” ö n erm esi, m o d ern dünyada b ilgi ile ik tid ar ara­

sınd a k u ru lan en g erçek çi d en klem lerd en biriyd i. A ydınlanm a d ü şü n ü rlerin in k ab aca ifade ettik le ri bu d ü şü n ce, F o u ca u lt’n u n iktid ara ilişk in özgü n yaklaşım ıyla özgü n b ir ik tid ar teorisi o la ­ rak en ilg in ç h a lin i aldı. B urada b ilgi sah ib in in eld e ettiği k ri­

tik b ilg iler sayesinde b aşk aların a k arşı av an tajlı d uru m a g e çm e ­ sin d en daha tem el, daha esaslı, daha o n to lo jik b ir ik tid ar y o lu ­ na işaret ediliyor. Bilgiyi ü reten , n e sn esin i tanım layan ik tid arı da kurar. B ilgi ü rettik çe ik tid arı da şek illen d iririz. Am a ü reti­

len b ilgi g e n ellik le sö y lem için d e u yg u lanan ve b ir k işin in ik ti­

(14)

d arınd an ziyade ken d i k en d in e işleyen b ir m ek anizm aya d ö n ü ­ şür. B ilg in in için e sin m iş söylem sel öğeler b ir dizi tan ım lam a­

yı, b elirlem ey i de içeriyor. Ü rettiğim iz bilginin- aynı zam anda n esn esi de old u ğu m u zd an, b ilgiy i işleyip k o n u ştu k ça o iktid ar alanına ken d im izi de atarız. B ö y lece ik tid arın aynı anda hem özn esi h em n e sn esi, daha açık ifad eyle h e m faili h em k u rb an ı olu v eririz. Bu da b ilg in in ik tid arla olan ilişk isin in en p arad o k ­ sal yanıdır. Bu yanıyla k im se ik tid arın m u tlak sah ib i de d eğildir aslında. E n m u k ted ir g ö rü n en ler b ile ik tid arların ı b elli b ir söy­

lem sel d üzeneğe “tâb i” olm aların a borçlud urlar. D ev letin , va­

tan d aşın ı b ask ı altınd a tu tan söylem i işlem eye b aşlad ık tan s o n ­ ra geri çe k ilm e si, d evleti b ü y ü k m aliy etler g erek tiren b ir m e c­

b u riy etin için e çeker. D ev letin id e o lo jik sö y lem i, b ir b ilg i o la­

rak ü retilip a n latıld ık tan son ra devlet için b ile a rtık ond an dö- n ü lm si zor bir ik tid ar alanı h alin e gelir. B urada k itle lerin d ev­

let ü zerin d e uyguladığı iktid ar gen ellik le görü n m ez am a d ev­

letin k itle le r ü zerin d e uyguladığı ik tid ar daha fazla göz ö n ü n ­ de b u lu nu r. B ilgi ve ik tid ar arasınd a k u ru lan bu ilişki, ü retild i­

ği and an itib aren k o n tro ld e n de çık a n ve ö zn esi de b ir süre s o n ­ ra b elli olm ayan b ir sü rece dönü şür. Yine de h e r sö y lem in iç in ­ de ik tid arın , b irile ri iç in b ü y ü k avantajlar, b aşkaları iç in de d e­

zavan tajlar ü rettiği gerçeği değişm iyor.

A n ti-se m itiz m veya İslam o fo b y a, b iri Y ahud iler h ak k ın d a diğeri de M ü slü m an lar h a k k ın d a , o n la rın k o rk u n çlu k la rı, za­

rarlı o lu şları, d ünyayı ele g eçirm ey e çalışm ak üzere p lan ve p rog ram lara sah ip o ld u k ları y ö n ü n d e b ir d izi k o rk u tm a sö y ­ lem in e dayanıyor. G arip b ir b içim d e bu tü r k o rk u la r ik i tür­

lü ik tid a r ü retiy o r; k e n d ilerin d e n k o rk u la n la rın g id erek artan gizem ve ik tid arları, b ir yanda da b u n ları b a stırm a k , y o k e t­

m e k ü zere h arek ete g eçen b ir gü ç a y g ıtın ın ik tid arın ı. Y ahu­

di k o m p lo su h a k k ın d a yazılıp çizilen ler, b ir yand an gü çlü b ir a n ti-se m itiz m sö y lem i olarak Y ahud ilere k a rşı ü retilen ay ırım ­ cılık la rı k ö rü k le rk e n , b ir yand an da b ir Y ahudi gü cü e fsa n e si­

n i h e r tek rarlan d ığ ın d a daha fazla ü reten ve iste n se yap ılam a­

(15)

yacak tü rd en b ü y ü k b ir rek lam etk isi olu ştu rm ak tad ır. K u ş­

ku su z bu rek lam ı a çık ve b arış ortam ın d a yaşayan b ir to p lu m ­ da b ir ik tid ara tahvil ed e b ilece k d u ru m lar o lu şa b ilir ki, buraya kad ar h erh ald e b ir so ru n yok am a bu reklam g e n ellik le ay ırım ­ c ılık la rı vc h u su m et d u yg u ların ı tetik led iğ i ö lçü d e tra jik s o ­ n u çlara yol açab iliy o r. O yüzd en b ir ırk , d in veya in san gru bu h ak k ın d a k o rk u tu cu sö y lem ler ü retm en in yol a çab ileceğ i m a­

liy etler k o n u su n d a a n ti-se m itiz m tip ik b ir m odel o lu ştu rm u ş­

tur. Irk çı-n e fre t sö y lem le rin in de ö n ce lik le k o rk u tm a k la b a şla ­ dığı gerçeği bu m o d elin ö n em li b ir b ö lü m ü n ü olu ştu rm u ştu r.

B irile riııi k o rk u n ç p lan ların a k tö rle ri o larak h e d ef h alin e g e tirm en in , k o m p lo te o rileri k u ra ra k bu kom p lo lard a k e n d ile ­ rin e m erk ezi ro ller a tfe tm en in , b elli b ir gru ba k arşı n efret d u y ­ g u ların ı b esled iğ in d e k u şk u y ok . B ö y lece k en d ilerin d e n k o r­

k u lan k işile r ilg in ç b ir b içim d e aslınd a d ışlan an ve ü zerlerin d e b ir ik tid arın en d ışlay ıcı, b a stırıcı ve in k a r ed ici b içim le rin in uygu land ığı in san lar h alin e gelirler. K o rk an kişi gü çlü olu n ca k o rk u la n ın vay b aşın a gelenler. H iç de adil olm ayan b ir ilişk i g elişir bu rad an. K o rk an b ir d izi d ışlay ıcı, b a stırıcı h atta im ha ed ici m ek an izm ay ı elin d e b u lu n d u ran taraf ise , a rtık b ir in sa n ­ lık trjeclisin i daha izley eb iliriz h er seferin d e.

Bu k ita b ın giriş m akalesi U n iv ersity o f M ain e’d c m esai ar­

kad aşlarım olan J o n O p lin g er ile R iclıard T a lb o t’la b irlik te or­

taklaşa çalıştığ ım ız bir p rojey e d ayanıyor. Jo n O p lin g e ı’in daha k ap sam lı çalışm aları dünyad a k o rk u ile ik tid ar arasın d ak i iliş­

kiyi m o d elley en zen g in b ir ö rn e k le n ! sunu yor. A m erik a’dan R usya’ya, O rtaçağ Avrupa’sın d an yeni Avrupa’ya ve orad an da L atin A m erik a’d ak i b irço k ö rn eğ e u zan arak d ev letlerin to p ­ lum d a ik tid ar k u rm ak üzere b elli bazı gru p ları n a sıl k o rk u n ç m a h lu k lar h alin e g e tirece k şek ild e b ir kork u kaynağı o larak su n d u k ları an latılıy o r. O p lin g er ve T albot ile bu y o lu n so n d e ­ rece sırad an b ir ik tid ar yolu old u ğu n u g ö sterm ey e ça lışıy o ­ ruz. Bu m ek an izm an ın T ü rkiye ayağı h em d aha g ü n cel h em de d aha ö ğ retici o labilir. C u m h u riy et d ön em in d e yaratılan k o ­

(16)

m ü n izm , b ö lü cü lü k ve irtica k o m p lo la rı ile toplu m d a n asıl b ir o to rite r ve b ask ıcı re jim in ay akta tu tu lm aya çalışıld ığ ı b ilin i­

yor. H er b irin d en d olayı gü çlü b ir d evlet d en etim i ve d ışla- y ıcılığ ıııa m azeret ü retilen bu te h d it sö y lem lerin d e esas u n ­ su r “k o r k u ” o lm u ştu r hep. K o rk u lan ların (k o m ü n ist, m ü rte ­ ci, K ü rt, E rm e n i) h içb irin in d evlete cidd i b ir zarar v e re b ilece k hali yoktu r. Am a on lard an k o rk m a k sayesind e d evlet ik tid arı tam b ir sü rek lilik k azan ab ilm iş ve p ek işm iştir.

2 0 0 7 y ılın d a C u m h u rb aşk an lığ ı s eçim i d o lay ısıy ­ la T ü rk iy e’de d ev letin id e o lo jik ayg ıtların d an C u m h u riy et G a^ctesi’n in başlattığı kam pan ya da b ir k o rk u tm a kam p an ya- sıydı. “T e h lik e n in farkın d a m ıs ın ız ? ” b aşlığ ı altın d a su n u lan kam panyada a çık ça , eşi b aşö rtü lü b irin in cu m h u rb a şk a n ı o l­

m asının C u m h u riy etin b ü tü n k azan ım larım y o k ed eceği, in ­ san ları o rtaçağ k ara n lık la rın a g ö tü receği k o rk u su telk in e d il­

m eye ça lışıld ı. C u m h u riy et kavram ı h ak k ın d a y e terin ce d u ­ yarlı o lm ay ab ilece k lere de “yaşam ta rz la rın ın ” teh d it altınd a old uğu h issi v erilm eye çalışıld ı. S öy lem e göre C u m h u rb a şk a n ­ lığı b ir “k a le ” o larak d ü şü n ü lü y o r ve bu k ale de d üştü ğü ta k ­ dirde b ir can av ar o larak resm ed ilm iş olan irtica n ın g irem ey e­

ceği b ir yer, m ü d ah ale etm ey eceğ i h içb ir in san ve alan k a lm a ­ m ış o lacak . B ir tü r can av ar b ed e n le rim izin taa için e kad ar n ü ­ fuz e d e ce k ve bizi b aşka b ir şeye d ö n ü ştü re ce k ti adeta. Bu e s­

nada b ü tü n televizyon p ro gram ların d a AK P arti m en su p ları in san ların hay atların a m ü d ah ale e tm e y ece k lerin e d air ra h a tla ­ tıcı beyanlard a bu lu n m ay a m e cb u r b ırak ıld ılar. B u na göre, in ­ san ların “h a k lı” k o rk u la rın ı g id erm ek gerek iy ord u , b u n u y ap ­ m ak da AK P artililere d üşü yord u . N eydi k o rk u la n g id e rm e ­ n in yolu? D aha d oğru su bu k o rk u y u g id erm en in g e rçek ten b ir yolu var m ıydı? Ya bu kork u tam da b ir geçim kaynağı, b ir ik tid ar aracı ve kaynağı olarak k u lla n ılm a k ta idiyse? Bu k o r­

kuyu g id erm en in n asıl b ir yolu olab ilird i ki? En iyi ih tim alle bu a ıa çsa lla şm ış k ork u y a g e rçek ten sam im i b ir b içim d e k e n ­ d in i k ap tırm ış o lan ların k o r k u la n ın g id erm en in b elk i tek yolu

(17)

aslınd a AK P arti p ro filin d ek i in sa n la rın h er tü rlü vatan d aşlık h ak ların d an feragat ed erek sosyal hay attan ç e k ilm e le ri o la b i­

lirdi. C u m h u rb a şk a n ı olm a h a k k ın d a n , ü n iv ersitey e devam e t­

m e k te n , g id erek k am u sal alanda g ö rü n m e k te n s ırf b aşk ası s iz ­ d en k o rk u y o r diye vaz g e çm e n iz isten iy o rsa , bu k o rk u g e rçek ­ ten h e r b ak ım d an ird elen m ey i h a k ed en ilg in ç b ir p sik a n a litik vakaya d ö n ü şm ü ş oluyor. B u k o rk u n u n g id erilm esi iç in sizin y ap ab ileceğ in iz b ir şey y o k g e rçek ten am a bu k o rk u n u n b ir te­

daviye ih tiy a cın ın old uğu kesind ir.

Bu k ita b ın ilerley en sayfalarınd a k o n u n u n gü n d em d e o ld u ­ ğu zam anlard a işaret ettiğ im iz b ir an ek d o ta yer veriliyor. C e ­ zayirli ak tiv ist F ran tz F a n o n ’u n S iy a h D eri B e y a z M a s k e isim li k itab ın d a an lattığ ı a n e k d o tta , k arşıd an karşıya g e çe rk e n k e n ­ d isin i g ö ren b ir k ü ç ü k beyaz ço cu ğ u n u n a n n e sin e “an n e bak z e n ci, k o r k u y o r u m !” d iyerek k u cağ ın a a tılm ası zikred iliyor.

Bu olay karşısın d a z e n c in in , h ay atı b o y u n ca k e n d i v aro lu şu ­ n u n b aşk asın a sald ığı k o rk u y la n a sıl b aş e tm esi g erek tiğ i an a­

liz ediliyor. Z en c in in sald ığ ı bu k o rk u d olay ısıy la k e n d i haya­

tı ü zerin d e b ir k ısıtlam ay a g id ilm esi, y akın zam an lara kad ar A BD ve G ü n ey A frika’d ak i A p ertheid p o litik a la rın d a söz k o ­ n u su olan b ir uygu lam aydı. O ysa bu k o rk u en iyi ih tim alle b ir h a sta lık tır am a bu k o rk u d a n d olayı k o rk a n k işin in b ir av an ­ taj eld e etm e si h iç de ad il değil. B ir ih tim a lle ç o c u k k u ca k is ­ tiyord u r ve an n e sin in k u cağ ın a a tılm ak için z e n cin in v arlığ ı­

n ı b ir b a h a n e o larak k u llan m ak tad ır. D iğ er tarafta z e n cin in b e ­ yazdan duyduğu k o rk u ço k daha g erçek , am a bu k o rk u b elk i g e rçek old uğu iç in h iç b ir avan taj ü retm iy o r a k sin e sad ece sü ­ re k li h a k lı çık a rıla n b ir end işeye yol açıyor. B a şk a la rın ın k e n ­ d i elind e olm ayan n ed en lerd en d olayı ortaya çık a n k o rk u la rın ­ dan d olayı h ayatı b ir zin d an a d ön ü şeb iliy o r.

B aşörtü sü n d en dolayı ok u llara b ile alın m ayan sayıları m il­

y on ları b u lan m ağd ur in san lar ortad ayk en, g ü n ü n b irin d e b a ş­

ların zorla ö rtü leb ileceğ i k o rk u su n u n n asıl b ir ik tid ar kaynağı olabild iğin i an lam ak zor olm asa gerek. Yaşam tarzları fiilen her

(18)

gü n türlü ih lallere m aruz kalan d ind ar insanlar, g ü n ü n b irin d e başka insanlara k en d i d ind ar çerçev elerin i zorla b en im se teb ile ­ ce k le ri iddiasıyla k o rk u k o n u su h alin e g etirileb ilin iyo rlar. İşte bu k o rk u , bu in san ların h er tü rlü v atand aşlık h ak k ın d an ö z ­ gürce ve eşitçe y ararlan m aların a k arşı u yg u lanan h ak ih lallerin i m eşru laştırab iliyor. O d ind arlar h er tü rlü ay ırım cılığ ı h ak ed i­

yorlar, buna a y ırım cılık b ile d en m ez, çü n k ü fırsat verild iğind e ço k daha b eterin i y ap ab ilecek p o tan siy ele sahipler.

2 0 0 7 y ılın d an itib are n y ü rü tü lm ey e b aşlan an E rg en ek o n davası d olay ısıyla ortaya b ir b ir ç ık a n g erçek ler, y ıllarca bu k o rk u n u n n asıl p ro fesy o n elce ü retilm iş o ld u ğ u n u ortaya k o y ­ m u ş b u lu n u y or. D oğru su bu y azıların b irço ğ u bu iliş k ile r ağı h ak k ın d a som u t b ir b ilg i u fk u n a sah ip d eğild iyse de bu iliş k i­

leri b ire b ir tah m in ed eb iliyo rd u . D ik e n li Tel ve V ücu t A vcıla­

rı isim li çalışm ad a su n u lan te o rik çerçeve iç in T ü rk iy e ’n in 2 8 Şu b at ve 2 7 N isan sü reçleri h a k k ın d a E rg e n ek o n d avası ile d e ­ şifre olan iliş k ile r ç o k zen g in b ir a m p irik m alzem e sunuyor.

* * *

K o rk u n u n b ir ik tid a r ü retm e n ite liğ i b ö y lece so s y o lo jik o larak k a n ıtla n m ış sayılabilir. B ir duygu o la ra k k o rk u n u n , d i­

ğer b ü tü n d uygu lar gibi so s y o lo jin in d ik k a tin e su n u lm a sın ­ da b ü y ü k yarar var. Toplum salt b ir işb ö lü m ü o la ra k b ir m a k i­

n e gibi çalışm az. Sosyal eylem de salt rasy o n el d avranışlard an ib aret değildir. B elk i m o tiv asyon so sy o lo jisi b ağ lam ın d a daha ö n ce M ax VVeber’in söz k o n u su ettiğ i çerçev ey i tek rar h a tırla ­ m ak ta, am a tabii ki bu arada g e n işletm ek te fayda vardır. B o ­ ğaziçi Ü n iv ersite si S o sy o lo ji B ölü m ü Ö ğ retim Ü y esi N ü k h et S irm a n ’ın bu k o n u d a k i ça lışm aları T ü rk iy e’de duygu lara d ik ­ k at çe k en ilklerd en d ir. H em F a n o n ö rn eğ in e h em de duygu so s y o lo jis in in ö n e m in e d ik k at ç e k e n k o n u şm a la rı b e n im için h er zam an esin ley ici olm u ştu r.

Bu kitapta yer alan yazılar bu bağlam da, Tü rkiye’n in b e l­

li b ir d ön em in d e g ü n cel k on u lara b ir refleks n iteliğind e veril­

m iş cevaplar olarak oku nabilir. M ahalle b ask ısı tartışm alarınd an

(19)

H rant D in k ’in katlin e, C u m h u riyet m itin glerin d en C u m h u rb aş­

kanlığı seçim in e, M uhafazakârlaşm a ve ötek ileştirm e ith am ı üzerind en üretilen daha yoğun ötekileştirm ey e ve hem Türkiye h em de dünyadaki İslam ofobya ö rn ek lerin e kad ar d eğişik k o ­ nularda “k o rk u ” u n su ru n u n bir iktid ar kaynağı ve aracı olarak k u llan ım ın ı konu ed in en yazıları ok u yacaksınız. O rijin ali daha ön ce İngilizce olarak h azırlanm ış olan “D ik en li Tel ve Vücut Av­

cıla rı” isim li yazı İnsan H a k la n D ergisi’ııde yayım landı. Ö n ce lik ­ le o çalışm ayı beraber yaptığım ız U n iv ersity o f M ain e’den ark a­

d aşlarım O p linger ve T a lb o ta sağlad ıkları çalışm a ortam ı ve her türlü k atk ıları dolayısıyla, ayrıca da yazıyı T ü rkçeleştirm e iş i­

ni organize eden ve yayım layan EDAM k oo rd in atö rü A lparslan D urm uş’a teşek k ü r borçluyu m . D iğer yazılar ise Yeni Ş a fa k G a ­ z etesi ve A n lay ış dergisinde yayım lanm ış yazılardan oluşuyor.

B u çalışm ay ı kitab a d ö n ü ştü rm e fikri P ın ar Y ayınları e d i­

tö rle rin d en sevgili A sım Ö z’e aittir. K e n d isin in ısrarlı ve tak ip ­ çi tu tu m u sayesin d e bu çalışm a bu çerçeve için d e sunu lu yor.

K en d isin e, bu çalışm a la rı b ir araya g etirm e h u su su n d a b en i teşvik ettiğ i için te şek k ü r ederim .

Bu k itap ta yer alan y azıların birço ğu b ir o k u y u cu d e n e ti­

m in d en veya e le ştirisin d e n g eçm iş so n ra k ile r on lard an b e s le n ­ m iştir. Ya tak d ir veya ele ştiri ifade ed en b ü tü n m e sajlar d ik k a ­ te alın m ıştır. O açıd an gazete y azıların ın d iy a lo jik ö z e llik le ri­

n in on lara ayrı b ir d eğer k a ttığ ın ı d ü şü n ü y o ru m . B u d eğeri ar­

tıran d ik k a tli ve tak ip çi o k u y u cu larım a tak d ir ve şü k ran la rım ı ifade etm em gerekiyor.

B u rad ak i y azıların h e r b irin i, yayım lan m ad an ö n ce m u t­

laka o k u y arak d aha g ü çlü b ir sağduyu d en etim in d en g e ç i­

ren eşim M evlüd e, aynı zam and a bu ça lışm a n ın b ü tü n d u y gu ­ sal sey rin e de e şlik etm iştir. B ir te şek k ü rle g e çiştirile m e y ece k h ak lar on a ait tabi.

Y asin AKTAY K onya/ 2010

(20)

KOMPLONUN ÜRETİMİ VE

ELİT TAHAKKÜMÜ

(21)
(22)

Dikenli Tel ve Vücut Avcıları:

Komplonun Üretimi ve Elit Tahakkümü

Yasin A ktay, f o n T, O plinger, R ich ard P. T albot*

Ö zet

Ritüel kirlen m esi kav ram ı ü zerin de yoğ u n laşan Yapısal A n tropo­

lojinin b a z ı y a n la r ıy la birleşm iş b ir eleştirel kon striiksiyon ist b a kış açısı, kitlesel kom plon un toplu m sal gerçekliğin in , elit ta h a k k ü m ü ­ nün üretilm esi ve koru n m asın da ön em li bir ö ğ e olduğunu k a n ıtla ­ m a k ta ku llan ılm aktadır. K om plolar, elb ette g erçek olabilirler, a m a g en ellikle, k o rku lan ko m p lo çarp ıcı bir şe k ild e a b artılm ıştır y a da tam am en uydurm adır. B öy le kom p loların toplu m sal dü zlem d e in şa­

sı için birbirin i d estekley en iki süreç esastır. (1) A h la k i bir sınırın, s ık lık la in safsızca, d ra m a tiz e edilm esi ve (2) H ayali y er a ltı örgütü­

nü m eşhu r etm ek için, en alçağ ın d an etiketli k o m p lo cu la rla birlikte, sın ırları b elirsiz sap m a kateg orilerin in ku llan ılm ası ( “id eo lo jik bu ­ naltm a"). Bu süreçler, m evcut teh liken in tabiatın a uygun o la r a k a rtı­

rılm ış toplu m sal kontrol ön lem lerin in uygu lanm asını m eşru kılm a k için sırad an h a lk ta y eterli korku y u üretir. D evlet seviy esin e ulaşm ış toplu m da elit tah akkü m ü , kısm en, kom plonu n b a şa r ılı bir biçim de ü retilm esine bağlı h a le gelebilir.

* Prof. Dr. Jo n T. O p linger ve Dr. Richard P. Talb ot, U niversity o f M aine at F arm ington, S os­

yal B ilim ler ve İsletm e Bölü m ü, Sosy oloji Profesörü.

(23)

H ayali b ir iç k o m p lo n u n varlığ ın a olan in a n ç , d evlet sev i­

y esin e u laşm ış to p lu m iç in y en i b ir şey olm ad ığ ı gib i, aslınd a b e lk i de d ev let ku ru m u kad ar eskid ir. Avrupa’lı m o n a rk la r k e ­ s in lik le n e uyd u rm a k o m p lo lara y a b a n cı, n e de k e n d i k o r k u ­ la rın ı sırad an h alk a aktarm ad a b e ce rik siz d ile r (C o h n , 1975;

M arx, 2 0 0 3 ; Colley, 1 9 9 2 ; L arner, 1 9 8 1 ). K im i h ayali olan h er çe şit gru p , m ev cu t d in i ve siyasi d ü zen e ve h e rk e sin , h atta en sırad an in sa n ın b ile , e sen liğ in e b ir teh d it o larak ta n ım la n m ış­

tı. İn a tç ı g erçek , b ö y le b ir idd iayı ortaya k o y m ak iç in n ad iren b ir en g el te şk il ediyord u (M o o re, 1 9 8 7 ). O n a ltın c ı ve o n y e ­ d in ci y ü zy ıllar b o y u n ca Avrupa, k itap lar, g azeteler ve m im b er- ler yolu yla k o rk u tu cu b ir şek ild e h alk a n ak led ile n ve devletin e n g izisy o n y ö n tem iy le g erçek h a le g e tirilen “y e n i” ve şeytani cad ı k o m p lo su tarafın d an b ü y ü len d iğ in d en , k o rk u y o rd u . O n - b in le rce k işi, işk e n ce yolu y la fan tastik itiraflar yapm aya z o r­

land ı ve g e n ellik le de y ak ılarak , alen e n id am ed ild i (M id elfo rt, 1 9 7 2 ; R u ssell, 1 9 8 0 ).

C ad ı ç ılg ın lığ ın ın ay rın tıları rah atsız ed ici boyutlard ad ır.

Y ine de, g e çen yü zy ılın ta rih in in ç o k daha k o rk u n ç olm ası n e ­ d en iyle bu acım asız tab lo y a d aha yu m u şak b ir gözle b a k ıla b i­

lir. H erh an gi b ir m ak u l d eğ erlen d irm ey le, cad ı ç ılg ın lığ ın ın s o ­ n u cu n d a d am g alan m ış in sa n la rın ü retilm e si ve b u n u n n e tic e ­ sin d e h a y a tın tahrip ed ilm esi, y irm in ci y ü zy ılın tasfiy elerin in sık lık la k ap sam lı o lan ö ld ü rü cü lü ğ ü n ü n y an ın d a sö n ü k kalır.

A cım asız to p lu m sal k o n tro l s a n a tla rın ın ve k o m p lo n u n şek il- le n işin in m ü k em m e l h ale g e tirilm e si, g eçtiğ im iz yüzyıldadır.

Y irm in ci yü zyıl, A BD ’de K ızıl K o rk u ve M cC a rth y D ö n e m i’n e, Y ahudi S o y k ırım ı’n a , M ao ist Ç in ’in K ü ltü r D ev rim i’n e ve S ta lin ’in y ö n e tim i a ltın d ak i Sov y etler B irliğ i’n in b irk a ç te m iz ­ lik h a re k â tın a , ö ze llik le de B ü y ü k Tem izliğe, şah it old u. Ş ü p ­ h esiz, o k u y u cu daha ço k ö rn ek gösterebilir.

Bu çalışm a, k a rşıla ştırm a lı so s y o lo jin in b ir uygu lam asıdır.

B u n u n la b irlik te , ç o k fazla şey in fark lı o lm ası gib i b a sit b ir

(24)

ned en d en d olay ı, fark lı o la n ı, W e b e r’in ifade ed eceği şek liy le

“e k sik o la n ı”, b e lirle m e k bu çalışm an ın k ap sam ı için d e d e ­ ğild ir (B u rk e 1 9 9 3 ). M cC arth y D ö n em i veya g ü n ü m ü z d ü n ­ yasın ın b irço k y erin d e yaşanan b en ze r k o m p lo la r ile Yahudi S o y k ırım ı’n m tam an lam ıyla m u k ay ese e d ile b ilir olay lar o ld u ­ ğun u ö n e sü rm ek ap talca olur. S ta lin ’in te m izlik h arek âtlarıy la Yahudi S o y k ırım ı, k o rk u n ç b ir kasap fa tu rasın ı paylaşsalar da, aralarınd a ç o k b ü y ü k fa rk lılık la r vardır. B izim k o n u m u z, k it­

lesel k o m p lo n u n ü retilm e sin d ek i o rta k o lan sü reçler ( S o ro k in 1 9 6 7 [ 1 9 2 5 ] ) ve ö z e llik le de h erh an g i b ir k itle se l k o m p lo n u n ü retilm e sin d e g erek li olan ik i tem el sü reçle ilgilid ir. Bu s ü re ç­

leri b en z e tm e li ve m ecazi o larak D ik e n li Tel ve V ücu t A vcıları o larak ayırd ediyoru z.

B irin c is i, yan i D ik e n li Tel, fizik sel k u şa tm a n ın ve ce z a la n ­ d ırm an ın h em b ir p arçası, h e m de sim gesidir. D ik e n li te l, aynı zam and a siyasi sap m an ın k o n tro lü n d e k u lla n ıla n te k n o lo jin in göstergesid ir. B asit, u cu z ve e tk ilid ir; m e k ân ı ve b ö y le ce in s a ­ n ı k o n tro l eder (R azac 2 0 0 2 ).

Ya V ücu t A vcıları? Bu sü reç h e r yerde b irin c isi kad ar g ö ­ rü lm ek te d ir ve o n u n kad ar gereklid ir. Bu sü reç, ç o k az sayıda, sık lık la h iç m ev cu t olm ayan , so m u t d elil ü zerin d en neredeyse olağ an ü stü y e ten ek lere sahip k o m p lo cu la r şe b e k e sin in ü re til­

m e sin e işaret eder. B u gizli k o m p lo cu la r b ü tü n sın ırla rı ih lal ed erler ve “içe rid e n zay ıflatırlar” (iç d ü şm an lar). G e rçe k ten , e llile rin m eşh u r film i Vücut A v cıların ın İs tila s z’nd a g e rçe k le şti­

ği ü zere, h alk arasın d a yaygın olan algılam ad a bu d u ru m harfi h arfin e içerid en g erçek leşeb ilir. Ja c k F in n e y ’in b ir ro m an ın a ( 1 9 5 5 ) d ayanan ve 1 9 5 6 ’n ın b aşların d a g ö ste rim e giren bu film , m asu m v atan d aşların v ü cu tların a ve z ih in le rin e sızan uzayd an gelm iş y ab a n cıla rın (y an i d insiz y ara tık la rın ) gizli istila sın ı anlatır. Bu şek ild e y u rtsev er ve d oğru d ü şü n en v atan ­ d aşlar b ü y ü k b ir g alak sile r arası k o m p lo n u n h iz m e tin d e olan b itk i b e n z e ri ro b o tlara d ön ü şü rler. U y u m ak , ele g e çirilm e k ve

(25)

zapt ed ilm ek d em ektir. Son su z u y a n ık lık tek k o ru n m a y o lu ­ dur. S o ğ u k Savaş b o y u n ca , işg a lci V ü cu t A v cıların ın aram ız­

d aki d insiz K o m ü n istleri ve o n la rın k o m ü n ist k o m p lo y a ro b o t gib i h iz m e t ed işle rin i te m sil ettiğ i fik rin i k a b u l e d e ce k b irço k v atandaş vardı.

S e m b o liz m b ir k en ara b ıra k ılırsa , b iz, sin si b ir k o m p lo n u n to p lu m sal g e rçek liğ in in ortaya çık a rılm a sın ın acım asızca s o ­ m u t o la n sü reçlere d ayand ığın a in an m ak tay ız. B a sk ı, m an ip ü - lasy o n , k o rk u tm a ve v ah şice z u lü m ler to p lu m sal g erçek liğ in in şasın a sü rü k ler. Bu d u ru m ö n ce g ü ç k u lla n ım ın ı m e şru la ş­

tırır so n ra da k o rk u n u n y arattığı felç d u ru m u n u n b ü y ü m esin i sağlar.

Sosyal d avranış so y u t b irim lerle ortaya çık m az. K itlesel k o m p lo ü re tim in in ö rn e k le ri, d erece le rin in yanı sıra bazı b o ­ yu tları açısın d an da fa rk lılık gösterir. S ta lin ’in te m izlik h a re ­ k e tle rin in d ü ze n len m e b içim i, a m acı tam am en terö r olan bu d ö n em in b a sk ın ö ld ü rü cü lü k k a ra k te ri tarafın d an g iz le n m e k ­ tedir. N azi d ev le tin in Yahudi S o y k ırım ı’na gid en yold a b e ­ nim sed iğ i ırk ç ı id e o lo jin in k o rk u n ç v ah şeti b aşka b ir b oyu tu b elirler. İk i filo z o f n e sli bu felak etlerin b o y u tu n u ele alıp in c e ­ lem ed e b aşarı sağlayam adı. Ç in ’d ek i K ü ltü r D ev rim i b aşk a b ir d eh şe tin g ö rü n m e sin i sağlar. B ü tü n h a lk tab ak aları (k e lim e n in tam a n lam ıy la) şey tan laştırıld ılar ve m ilyo n larca k işi öldü.

A BD ’d ek i ik i b ü y ü k k ızıl avı h ad isesi, yan i B irin ci D ünya Savaşı so n rasın d a P a lm er B a sk ın ları ve M cC arth y D ö n em i ile T ü rk iy e’n in m o d e rn le ştirilm esi sü recin d e y aşananlar, k arşılaş­

tırıld ığın d a o ld u k ça ön em siz görü n ü y or. H em P alm er B a sk ın ­ ları h e m de M cC a rth y D ö n em i ve T ü rkiye iç in o ld u k ça ön em li olan n o k ta , tartışm alı da olsa ik isin in de ö ld ü rü cü o lm am asıy ­ dı. Y ine de in sa n la rın h ay atların ın altü st old u ğu , siv il h ak ların b altalan d ığ ı ve p o litik a n ın g ü çlü g ru p ların çık a rla rı d o ğ ru ltu ­ sund a d eğ iştirild iğ i ö lçü d e b u n la r ön em siz o laylar d eğillerd i.

Ç o ğ u lcu to p lu m b ağ lam ın d a, k o m p lo a lg ısın ın b u n u k e n ­

(26)

d i k e n d in e servis v eren k e sin in a n çlıla r tarafın d an ü re tile b il­

m e sin in k o lay lığ ı, ü z erin d e d ü şü n ü lm e si g erek en ö n e m li b ir k on u d u r. G e çtiğ im iz o n y ıllard a A BD , sad ece ik i ö rn e k te n b a h ­ s ed e rsek , (h a k k ın d a h iç b ir k a n ıt o lm ay an ) b ü y ü k b ir şey tan i k o m p lo tarafın d an k u şa tılm ıştır ve b ize sö y len e n e g öre, sözd e b irç o k v atan d aşım ızı k a çırm ış o lan g alak siler arası k a ç a k ç ı­

lar ü lk e m izi g ö ze tlem ek te y d ile r (N a th a n and S n e d e k e r 1 9 9 5 ; G o o d e 2 0 0 0 ) . B izim k o n u m u z , b u p ek ala m ü m k ü n olsa da, A m erik an to p lu m u n u n h isteriy e aşırı d ereced e y a tk ın olm ası değildir. Ü zerin d e d urd u ğum u z n o k ta , b u n u n y e rin e, eğer ç ı­

k ar g ru p ları b ö y le k o m p lo la r ü reteb iliy o rlarsa, e lin d ek i b ü yü k k ay n ak larla d ev letin , k o m p lo a lg ısın ı n a sıl olu p da b u kad ar k o lay b ir şek ild e besleyebild iğ id ir.

Bakış A çılan

D ev letin ko m p lo ü retm ed e k u llan d ığ ı ik i sü reci in ce le m e k için ay rık b ir to p lu m sal teo ri y ap ısın ı b irleştirm ek gerekir. Biz b u ­ rada D ev letin n a sıl olu p da ah lak i b ir sın ır in şa ettiğ in i ve b öy- le ce bu sın ırın ö tesin e g eçen lerin k ö tü lü ğ ü n ü h alka n asıl ilan ettiğ in i ve aynı zam and a bu ah laki sın ırın n asıl da g örü n m ey en k o m p lo cu g ü çlerle teh d it ed ilir h ale g eld iğini in celey eceğ iz.

B aşka b ir d eyişle, D ik e n li Teli ve V ücut A vcılarını in celey eceğ iz.

“A h lak i s ın ır ” kav ram ı, K ai E rik so n tarafın d an fo rm ü le e d ilm iştir ve b u g ü n sapm a so s y o lo jis in in an laşılm asın d a m er­

k ezi b ir ö n e m e sah ip tir. E rik so n , ah la k i sın ır k av ram ın ı h em k ü çü k grup araştırm aların d an h e m de sa f D u rk h eim g il işlev- s e lc ilik te n tü re tm iştir (L au d erd ale, 1 9 7 6 ). E rik so n , ö z e llik le , D u rk h e im ’ın sap ık d av ran ışın to p lu m sal siste m in p ü rü zsü z işle m e si iç in g erek li old uğu fik rin in iç e rim le rin i g e liştirm iş­

tir. D u rk h eim ’ın savu nd u ğu şek liy le bu b öy led ir, çü n k ü ah lak i d ü zen ve to p lu m sal d ay an ışm a, to p lu m sal n o rm la rı çiğ n ed i­

ği v arsayılan d av ran ışların k ın an m asıy la g ü çle n d irilm e k te -

(27)

dir. E rik so n ( 1 9 6 6 ) , ü n lü çalışm ası İn atçı P ü riten ler’de “grup y aşam ın ın dış s m ırla rı”n ın (s. 1 4 ) tek rarlan an k am u sal ceza eylem leriy le m eyd ana g e tirilen ah lak i b ir sın ır tarafın d an ç i­

z ile b ile ce ğ in i ifade ed erek bu g ö zlem in i g eliştirm iştir. Başka b ir d eyişle, bu ya da şu fiilin ço k k ö tü ve to p lu m iç in b ir te h ­ d it o ld u ğ u n u n h alka ilan ıy la b irlik te bu fiilin y ap ılm asın d an so ru m lu o lan im an sızın alen i o larak ce zalan d ırılm ası, ah lak i sın ırla rın tesis e d ilm esin i sağlayan to p lu m sal sü reci oluştu ru r.

B u d u ru m d a ah lak i sın ırlar, to p lu m d ak i b ü tü n b irey lerin gör­

m esi iç in oradad ırlar. K im sen in , k am u sal b ir ipe çe k m e y i y an ­ lış an lam ası m ü m k ü n değildir.

E rik so n , ayrıca ah lak i sın ırla rın zam an için d e d eğ iştiğ in i vurgular. Z am an ın b ir n o k tasın d a k ab u l ed ileb ilir olan b ir dav­

ran ış, başka zam anlard a k ab u l ed ilem ez, a h lak i s ın ırla rın ö te ­ sin d e ve to p lu m için b ir teh d it olarak n ite le n m iş olabilir. K ö ­ tü lü ğü n d oğasınd a e sn e k lik vardır (C o h e n 1974). E rik so n ’un bu d eğişim e b a k ışı siste m ik tir. Yani, bu b a k ış açısın a g öre, a h ­ lak i sın ırla rı tesis eden b ir b ü tü n o la ra k toplu m d ur. D aha özel o larak , to p lu m g erilim altın d a ya da te h d itlerle k a rşı karşıya b u lu n d u ğ u n d a, E rik so n ’u n , P ü rite n to p lu m u tartışm asın d a şık b ir şek ild e ortaya koyd u ğu gib i, k ab u l ed ileb ilir d avranış aralığ ı daralır.

B izim m eselem iz, b u n u n n için b öy le olduğudur. B iz, ahlaki sın ırların ü retilm esin i b ütü ncül/sistem ik b ir sü reç olarak kabu l etm iyoru z. B u n u n yerin e, bu sü reci g ü çlü çık arların özellikle de siyasi elitlerin ta h ak k ü m lerin i sürdü rm ed e araç olarak k u l­

lan d ık ları tem el y ön tem n iteliğin d e görüyoruz. G ü cü n , ken d i çık arları iç in h arek et eden k im selerin ko alisy o n ların a dayan­

dığını d ü şü nü yoru z (S ch a ttsch n e id er 1 9 7 5 ; G alb raith 1 9 8 3 ; D ah ren d orf, 1979). E n to taliter top lu m lard a b ile gü ç asla ta­

m am en m e rk ezileşm em iştir (S ta lin in v ah şice dile getirdiği b ir g erçek ) ve b irço k siyasi sistem d e güç çık a r g ru p ların ın olu ştu r­

duğu koalisy onlard a b irikir. Ö zette d aha iyi ifade edildiği gibi.

(28)

b izim top lu m görü şü m ü z sem b o lik etk ile şim cilik le d üzeltilm iş çatışm a tem elli to p lu m sal k o n tro l teorisiyle şek illen m ek ted ir.

B öyle b ir b ak ış açısın d an , ah lak ın d eğişen d ü zlem i, toplu m sal g erçek liğin inşası ve iyi ile k ö tü n ü n d oğası ü zerin e sert b ir kav ­ ga k o n u su ortaya çık arır; S ch u r'u n yerinde b ir ifadeyle “d am ga­

lam a y arışları” (S ch u r 1 9 8 0 ) olarak n iteled iği, gerçek teh d it ve h ak ik i k ö tü n ü n n e ya da kim old uğu na dair b ir kavga.

Sosyal te o rin in , isim leri farklı ç e şitli g e le n e k le ri, aslınd a Ja n u s-y ü z lü (ik iy ü z lü ) o larak görü lm elid ir. S o sy o lo ji d isip li­

n i için d e k i tarih sel g e lişm ele rin tu h a f seyri, k ılı k ırk yarm a yö n ü n d ek i eğ ilim le b irlik te, a çık la y ıcı şem aların zararlı b ir şek ild e b ö lm elere ay rılm asın ı d estek lem iştir. A h lak i b ir sın ırın te sisin in a n laşılm ası -istersen iz ah lak d ü zlem i ü zerin e d ik en li telin y erleştirilm esi o la ra k ilad e e d e b ilirsin iz- ö ze llik le sapm a s o sy o lo jisin e ve ek o larak to p lu m sal h are k e tle r ve to p lu m ­ sal p ro b lem le r h ak k ın d a k ısm e n ya da tam am en çatışm a b a­

k ış a çısı, yan i K aynak S e ferb erliğ i Teorisi (M cC a rth y ve Zald 1977) ile ifade ed ilen teo rik görüşe ve to p lu m sal p ro blem lerd e k o n strü k siy o n ist g örü şe (B e st 1 9 9 5 ; B est 2 0 0 4 ) uygu landığı şek liy le , sem b o lik e tk ile şim ci b ak ış a çısın ı h arek ete g e çirm e ­ lidir. S o ru n , k e sin lik le , bu g ö rü şle rin b ü y ü k o ran d a aynı olan b ir araştırm a alan ın a farklı g ö rü şler g e tirm ele ri ve b irlik te g ü ç ­ lü b ir şek ild e çalışa b ilm e le ri b a k ım ın d a n , b elirg in b ir b iç im ­ de Ja n u s-y ü z lü d ü r (Z ald 1 9 9 6 ; G oo d e and B en -Y ehu da 1 9 9 4 ; G u sfield 1 9 8 1 'd e k i tartışm aya b a k ın ız ). B elirli b ir d u ru m u ve bu d u ru m d an so ru m lu old u k ları varsayılan in sa n la rı to p lu m ­ sal b ir p ro b lem ve bu ned en le k en d isin e k a rşı u y an ık o lu n ­ m ası g erek en b ir k o n u m d a tan ım lam ak , b aşarılı b ir yaftalam a işle m in i gerektirir. S o ru m lu o la n la r d am galanm alıd ır. Y aftanın tu tm asın ı sağ lam ak h em k ay n ak ları h em de to p lu m sal ö rg ü t­

len m ey i gerek tirir.

Tekrar tek rar sö y lem ek gerek iy o r: to p lu m sal h are k e tle r üzerine yazılan lite ra tü r g ö ste riy o r k i, şu ya da bu k onu yu k a ­

(29)

m u sal d üzlem d e “to p lu m sal p ro b le m ” o larak ta n ım la m ak için b ir sosyal h are k e tin o lu şu m u n u n b aşlan g ıç aşam aların d a b ü ­ y ü k m iktard a para ve gayret tah sis e d ilm ek ted ir (M au ss 1975).

B elirli to p lu m sal d u ru m ların , öyle o ld u k la rı b aşarılı b ir b iç im ­ de d u yu ru lan a d ek , to p lu m sal p ro b lem o larak k a b u l e d ilm e ­ d ik leri so n d erece soğu k b ir tarih i gerçektir. Şu ya da bu to p ­ lu m sal d u ru m u n h a k ik i d oğası h ak k ın d a id d ialar ortaya atılır.

D eğ işik yer ve zam anlard a “iddia s a h ip le ri” treyler p a rk ların ın , rap m ü ziğin , T ro çk icile rin ve tedavi e d ilm em iş h ip e ra k tif ç o ­ cu k la rın k ö tü lü ğ ü n ü gü rü ltü lü b ir şek ild e ilan ed erler (H en - d ersh o tt 2 0 0 2 ) . B ö y lece , J o e l B est’in ( 1 9 9 5 ) savu nd uğu gib i, to p lu m sal p ro b lem le rin inşa ed ild iği sö y le n e b ilir ve h atta k atı b ir to p lu m sal k o n strü k siy o n istin b a k ış açısıy la b ü tü n to p lu m ­ sal d u ru m ların , to p lu m ü zerin d e n e kad ar k ö tü e tk ile ri olu rsa o lsu n , y aln ızca re k la m la rı yap ıld ığ ınd a (y an i in şa e d ild ik le rin ­ d e) to p lu m sal so ru n h alin e g e ld ik le ri söylen eb ilir.

Ö yleyse b ask ın gru plar tarafınd an k u rm aca b ir iç k o m p ­ lo n u n ü retilm esi ço k y önlü b ir sü reçtir ve bu yüzd en bu k ar­

m aşık faaliyetin k avran m ası b irk a ç teo rin in ve b ak ış a çısın ın b ağlantı n o k ta sın ı ku rm ay ı g erek tirir: (1 ) ö ze llik le sapm a so s­

y o lo jisin e uygu landığı şekliyle sem b o lik e tk ile şim ci b ak ış açısı (2 ) to p lu m sal p ro blem lerd e k o n strü k siy o n ist g örü ş (3 ) sosyal h areketlerd e K aynak Seferberliği Teorisi (4 ) g ü cü n d ağılım ının b ü tü n toplu m lard a b elirg in b ir b içim d e, k arm aşık toplum da ise d ram atik d ereced e orantısız old u ğu nu kab u l eden Ç a tış­

m a Teorisi (sen su lato) (B u duru m d a güç, b ü tü n e yayılm ış b ir ö zellik d eğild ir). Bu d eğ işik g örü şler giderek eleştirel k o n strü k - siyo n izm başlığı altınd a içerilm ek ted irle r (b kz. H ein er 2 0 0 2 ; C reh an 2 0 0 2 ). F ak at so n olarak (5 ) b izim görü şü m ü ze göre, zih n in çalışm ası, d il ve k ü ltü r k o n u ların d ak i zen g in v erim in in , ritü el tem izliği ve k irliliğ i kavram larına u ygu lanm ası n ed en iy ­ le Yapısal A n tro p o lo jin in bazı y ö n leri k u llan ılm alı (Kurzvveil 1 9 8 0 ; L au gh lin and A qu ili 1 9 7 4 ; D ou glas 1 9 6 6 ; B a d co ck 1 9 7 5 ;

(30)

N eed ham 1 9 7 9 ). Soyu tlam a d üzeyleri ve kapsam a b ak ım ın d an fark lılık ların a rağ m en , biz bu kavram sal o larak fark lı b ak ış a çı­

ların ın m evcu t p ro b lem in ele alın m asın d a b irb irle rin i tam am ­ layıcı ve g erek li o ld u k ların ı d üşü nüyoruz.

Hastalığı Üretmek

E la in e Sh o w alter ö n em li b ir çalışm asın d a ( 1 9 9 7 ) y ab an cılar tarafın d an k a çırılm a , ço k lu k işilik , k ro n ik b itk in lik sen d ro- m u , k u rta rılm ış hafıza ve şey tan i ritü e l su istim a lin i çevreleyen tarih sel ve sosy al k o şu lları in cele y ere k h isteri sü recin i analiz etm iştir. Show alter, b ü tü n bu p s ik o lo jik eğ ilim lerd e o rtak olan ç e şitli fak tö rler b elirlem iştir. B u n lar: h e v e sli d ok to rlar, hassas h astalar ve d este k len e n b ir g erçek lik in şa sı, yani Shovvalter’in k e lim e le riy le , “d este k ley ici b ir k ü ltü re l çe v re ”( s .l 7 ) .

İlk b ak ışta, p s ik o lo jin in alan ın a ço k fazla gird iğim iz sö y le ­ n ebilir. F ak at b u n u yapm a n ed en im iz, Sh o w a lter’in tartışm a­

s ın ın b izim b a k ış açım ızla ç o k iyi uyu m sağlam asıd ır. D o k to r olan iddia sah ip leri (ya da d iğer o to rite r b irey ler ve g ru p lar), şu ya da bu d u ru m u n ak ıl h astalığ ı old uğu ve b elirli k ü ltü rel k o şu llar setin d e n k ay n ak lan an özel b ir seb e b in in b u lu nd u ğu d ü şü n cesin i ö n e sürerler. M esela: ço k lu k işilik p ed erşah i top- lu m u m u zu n b ir so n u cu olan ço c u k su istim alin d en k ay n ak la­

nır. G ö rü lm e m iş ölçü d e acım asız b ir varyasyond a, ç o c u k su is- tim ali su çu n u u lu slar arası şey tan i b ir k o m p lo n u n ü y elerin in işled iğ i söylenir. B öyle b ir k o m p lo iç in n e sn el b ir k an ıt b u lu n ­ m am aktad ır, b u n a rağm en k u rb an gibi g ö rü n e n iddia sah ip leri ve “o to rite le r” eld ek i b ü tü n k itle ile tişim a ra çla rın ı k u lla n a ra k g e rçek liğ in bu k o rk u tu cu g ö rü n ü m ü n ü n k ö k salm asın ı sağ­

ladılar. B öyle k işile rin talk shovv’larda sık sık g ö rü n m e leri, h a lk ın g en iş k e sim leri arasınd a şey tan i b ir k o m p lo alg ısın ın b aşlam asın d a tem el fak tö r gib i g özü k m ek ted ir. Y an e h liy etli k e sin in a n çlıla r b ro şü rle r ve el k itap ları k alem e aldılar. P olis

(31)

m em u rları da bu iş iç in atö ly eleri sağladılar. C a lifo rııia ’d aki M an h attan S ah ih d u ru şm aları gibi rek lam ları iyi y ap ılm ış o tu ­ ru m lard a, ço cu k la r k e n d ilerin e d u ygu su zca ö ğ retilen şo k ed i­

c i ve k o rk u n ç su istim al h ik ay eleri anlatıy orlard ı (N atlıan and S ııed ek er 1 9 9 5 ).

S h o w a lter’in k ita b ı b ize to p lu m u n sosy al g erçek liğ in d oğa­

sı ü zerin d e devam ed egelen çek işm ed e b ir arena o ld u ğ u n u d e ­ falarca h atırlatm ak tad ır. H akiki olan g erçek lik h an gisid ir? Şey ­ tan i b ir k o m p lo var m ıd ır? D in siz k o m ü n istle r ya da faşistler g erçek te ne kad ar y ayg ınd ırlar? B u ya da şu d u ru m g erçek ten m evcu t m u du r? F alan ya da filan d u ru m ah lak i b ir zayıflık m ı­

d ır? Top lu m için b ir teh d it o lu ştu rm ak ta m ıd ır? T ıb b i ted avi­

si g erek li m idir?

E şcin se lliğ in A m erikan P sik iy atri C em iy e ti’n in teşh is re h ­ b erin d e (Z ih in se l B o z u k lu k la r Teşhis ve İsta tistik K ılavuzu 111) z ih in se l b ir h astalık olarak liste le n m e sin e devam ed ilip ed ilm eyeceği k o n u su n d a k i k e sk in ve ço k ses getiren ta rtış­

m a bu n o k tad a b ir ö rn e k teşk il etm ekted ir. Yaygara b ittiğ in ­ de, e şc in s e llik p sik iy atrin in h astalık sın ıflan d ırm asın d a artık görü n m ü y ord u (K irk ve K u tch in s 1992). Bu çe şit b ir örgütsel d eğişim in b ü tü n d en ayrık b ir şek ild e g erçek le şe ce ğ in i ön g ö r­

m ek yararsız bir çabadır. A ksine bu d eğişim “d este k ley ici b ir k ü ltü re l çe v re ”de m eydana g elm ek ted ir. E şcin sel G u ru ru H a­

re k eti, eşcin se lliğ in d oğal b ir hayat tarzı old uğu g örü şü y le k a ­ b u l g ören talep ler ortaya koyd u (C o ııra d ve S ch n e id e r 1 9 8 0 ) ve 1 9 7 0 ’lere gelin d iğ in d e h em e şcin se l olan h em de olm ayan ço k sayıda p sik iy atrist artık e şcin se lliğ i b ir h a sta lık o larak say ­ m ıyordu , d o lay ısıy la da b ir tedavi g e rek tirm esin in h içb ir a n la ­ m ı olm ad ığ ın ı savu nuyord u. K u tch in s ve K irk ’in ( 1 9 9 7 ) işaret ettiğ i g ib i, ö n e rile n “h o m o d y sp h y lia” gib i a lte rn a tif ifad eler dc y eterli d estek bu lm ad ı ( s .8 1 )..

Başka b ir u n su r daha d ik k ate alın ab ilir: para. Y ukarıdaki ö rn ek te teşh is k a te g o rile rin in aynı zam and a parayı sim g ele-

(32)

d ik leri gözd en kaçırılam az. E şcin se llik - “ak ıl h a sta lığ ı”- b ö y ­ le b ir k ateg o ri olm u ştu r. B ö y lece, k ısm e n , A m erik an P sik iy a t­

ri C em iy eti için d e k i çe şitli h izip ler arasın d ak i tartışm an ın k e s ­ k in liğ i ... Z ih in sel B o z u k lu k la r Teşhis ve İsta tistik K ılav u ­ zu sad ece b ir te şh is reh b eri d eğ il, aynı zam and a altın y u m u rt­

layan tav u k o larak ü çü n cü p arti ö d em elerin eld e tu tu lm asın ı sağlayan b ir araçtır. Sağlık sigo rtası şirk etle ri, tam am en m aku l b ir şek ild e, h astaların b ir şeylerd en d olayı, yani tan ım lan m ış b ir h a sta lık k ate g o risi olan şey ler için tedavi ed ilm eleri g ö rü ­ şünü k ab u l ederler. A ksi takd ird e, o n la r ö d e m elerin i y ap am a­

y acak lar ve terap istler de ü cretle rin i alam ayacaklard ır. Z ih in ­ sel B o z u k lu k la r T eşhis ve İsta tistik K ılavu zu , için d e g e rçek le ş­

tirilen b irço k a çılım la bu h a sta lık k ateg o rilerin i sağlar.

M en faatler g erçek ten b ü y ü ktü r, öyle ki algılam alar a ç ­ gö zlü lü k tarafın d an b elirlen eb ilir. F ark lı k işilik le r ortaya k o ­ yan (ç o k lu k işilik h astalığ ı; şim d ilerd e ayrılan k im lik h a sta ­ lığı o larak isim len d iriliy o r) g e rçek ten p ro b lem li in san lar b ü ­ yü k b ir para kaynağıd ır. Bazı d o k to rlar bu d u ru m u n on b in ler- ce in san d a görü ld ü ğü fik rin e sık ı sıkı bağlıd ırlar. Tedavi u z u n ­ d u r ve d olayısıyla o ld u k ça kârlıdır. Sigorta şirk eti ya da d ev­

le tte n d o k to rlara o n b in le rce , bazı d uru m lard a y ü z b in le ıce d o ­ lar akar. İn an d ırıcı b ir iddiaya göre bu d uru m b ü y ü k ö lçü d e ya da tam am en d o k to r k ay n ak lıd ır; yan i terap istle rin seb ep o ld u ­ ğu b ir d u ru m d u r (M cH u g h 1 9 9 2 ). Bazı ele ştirm e n le r, bu d u ­ ru m u n tam am ıyla g örev i k ö tü y e k u llan m a o ld u ğ u n u ifade e t­

m ekteler. Terapist, k e n d isin e o ld u k ça sırad an b ir dep resyon vakası g eld iğ in d e, hastaya tam b ir ço k lu k işilik vak ası o ld u ğ u ­ nu te lk in ed er ve b ö y lece sü rek li b ir g elir g elir k aynağına sa­

h ip olur. O lağ an ü stü ted aviler askıya alın an ü ç ü n cü şah ıs ö d e ­ m eler n ed en iy le e tk ile n ir (A ld rid g e-M orris 1991).

P sik iy a trin in , p s ik o lo jin in ve g en el o larak “so ru n lu insan e ııd ü strisi”n in teşh is k a te g o rile rin in g erçek liğ in i şek ille n d ir­

m e d erecesi o ld u k ça a çık layıcıd ır. Bu d u ru m , b izim d oğru dan

(33)

k o n u m u z olan “k o m p lo n u n d ev let tarafın d an b a şla tılm a sı”

m e selesin i d aha k e sk in b ir b içim d e od ak n o k ta sın a getirir.

D ev let ya da d ev letin p arti, (ö z e llik le to p lu m sal k o n tro lü n y ü rü tü cü le ri o la n ) b ü ro k ra tik k u ru m la r g ib i b azı ce p h eleri veya d evlete ç o k y ak ın olan m ü ttefik gruplar, n asıl yaygın b ir k o m p lo a lg ısın ı, d olayısıyla da sık lık la en k ab asın d an , b ir a h ­ lak i s ın ırın m eyd ana g etirilm e zo ru n lu lu ğ u n u ü reteb ilirle r?

Arjantin’in “Kirli Savaş”ı, 1 9 7 6 -1 9 8 3

T otaliter d evletlerde sü reç a çık ça d aha m erk ezid ir, fakat diğer siyasi yapılarda sivil to p lu m örg ü tleri k o m p lo alg ısın ın ü reti­

m in d e h ü k ü m e tin resm i organ ları ile yak ın b ir şek ild e ça lışır­

lar. Ç o k yaygın b ir ö rn ek o larak ö lü m m an g aların ı ele alalım . B ü yü k ö lçü d e m erk ezileşm iş d ev letlerd e, ölü m m an gaları d ev­

letin b ir parçasıd ırlar. D iğ er siyasi yapılard a ise, ö lü m m an ga­

ları resm i olarak d ev lete bağlı d eğild ir am a sık lık la d ev letin b u y ru k la rın ı y erin e g etirirler. S o k a k ç o cu k la rı, “m a rjin a lle r”, sık g ö rü len k u rb an lard ır (H e ch t 1 9 9 8 ; Sch ep er-H u g h es 1 9 9 2 ) ve o n la rın k ad erleri k o m p lo n u n devlet tarafın d an ü re tilm e sin ­ d ek i so n u n cu u n su ru n , yani terö rü n , an laşılm asın d a old u k ça ay d ın latıcıd ır.

Terörü n h ak im old uğu b ir d ö n em d e, d ev let d ü şm an ları, if­

tiraya u ğ ray abilir ve y o k ed ileb ilirler. B u n u n y ap ılm am ası iç in b ü y ü k k ısıtla m a la rı yoktur. Terör m an g aların ın faaliy etlerin in z ah iri ya da g erçek anlam d a rastg eleliğ i b ile b ir fayda sağlaya­

b ilir. Bu rastg eleliğ in h içb ir şek ild e ö n ce d e n b ilin e m e z oluşu S ta lin ’in şü p h esiz an lad ığı gibi d eh şet v ericid ir. Top lu m ken d i k en d in i k o n tro l etm eye başlar.

A rja n tin ’de 1 9 7 6 ’dan 1 9 8 3 ’e kad ar sü ren K irli Savaş, ü lk e ­ n in ask eri h ü k ü m e tin ce d ü zen len en b ü y ü k ö lçü d e tasarlan m ış b ir cin ay et ve k o rk u tm a k am p an yasıd ır. M ah k em e davaları ve cin ay etlerd en k u rtu la n la rın ifad eleri ile faillerin itirafları gibi

(34)

d iğer b ilg i k ay n ak ları sayesind e K irli Savaş o ld u k ça iyi b e lg e ­ len m iştir. Bu d ö n em A rja n tin li a k ad em isy en ler tarafın d an y o ­ ğ u n b ir b içim d e in cele n m iştir.

A rjan tin subay k o m ite le rin in g e le n e k le ri ve dünya g ö rü şle ­ ri en aşırı te d b irle rin k u llan ılm asın a y ard ım cı olm u ş gibi g ö ­ rü n eb ilir. Prusya K rie g s A k a d e m ie 'leri m o d el a lın arak k u ru lan A rja n tin ask eri ak ad em ileri ö ğ ren cile rin i ç o k sert b ir d isip lin altın d a tu tm aktay d ı. Bu d isip lin ayn ı zam and a o ld u k ça m u h a ­ fazakar b ir K a to lik lik d ü şü n cesi ile g ü çlen d iriliy o rd u ve böy- le ce subaylar, o rd u n u n , am a ö z e llik le de su b ay k o m ite le rin in , k ö tü lü ğ ü n g ü çle rin e k arşı u lu su n o n u ru n u n -aslınd a ru h u - n u n - k o ru y u cu su old uğu fik rin i seve seve k ab u l ediyorlard ı.

K o m ü n izm , İsa K arşıtlığ ı’n ın b ir b ey an n am esi olarak ad d ed ili­

yordu. Bu su çlam a, su bay k o m ite le rin in A rja n tin to p lu m u n u n tem el çizg isin d en k a st b en z e ri b ir sistem le te crit ed ilm iş o lm a ­ sı n ed en iy le d aha y oğ u n b ir şek ild e kab u l ediliyordu . Su b aylar özel sem tlerd e y aşıyorlard ı ve k e n d ilerin e has olan ku lü p lere üyeydiler. Y üksek d üzeyli subaylar, gizli ce m iy e tlerin üyesiy- diler. O ld u k ça sık ı olan bu te crid e sık ı b a ğ lılık ask eri b in alara, ü zerlerin d e “yalnız su b ay lar” yazan ayrı a sa n sö rle r d ö şe n m e si­

n e kad ar varm ıştı (M ig n o n e 1987; G razian o 19 9 2 ).

A rja n tin to p lu m u n u k u şatan to p lu m sal so ru n la rın g erçek n ite liğ in i an lam ak tan (ya da top lu m a bu k o n u d a an layış g ö s­

te rm e k te n ) bu y o llarla u zak laşm ış olan su b ay ların dünya g ö ­ rü şü tam am en teh d itle şek ille n d i: İsa K a rşıtlığ ı, A rja n tin to p ­ lu m u n u ele g eçirm ey e b aşlam ıştı.

1 9 7 0 ’lerin b aşların d a, aslın d a a çık ve b ü y ü k ölçü d e tesirsiz isyan d u ru m u n d a o lan ik i acım asız M ark sist ö rg ü tlen m e var­

dı: M on ton oros ve E jer c ito R e v o lu c io n a r io d el P ııeb lo (E R P ) (R o - m ero 2 0 0 2 ) . Bu d o k trin ci g ru p ların etk isi ç o k fazla abartıld ı.

Ö ğ re n cile r ve ö ğ re n cilik h ayatı y aşayan lar M ark sist ö ğ retileri, to p lu m sal d eğ işim in g erek liliğ in i ve K ü b a’d aki b aşarıları tar­

tışm ışlard ı. B ir p o ster o larak k e n d isin d e n daha e tk ili olan C he

(35)

G uavara id o lleştirild i ve daha n e sn el algılan d ığın d a rad ikal b ir m oda o la b ile ce k o lan d avranış ordu tarafın d an A rjan tin top- lu m u n u n d eğerleri için m ü th iş b ir tehd it o larak kabu l edildi.

Bu g ö rü ş, sü rek li zulada tu tu lan bu ya da şu d ev rim ci grupla zay ıf b ir b ağlantı idd iasıyla k u v v etlen d irild i. B ü tü n b u n ların ö lü m cü llü ğ ü , ord u olağ an ü stü d ereced e feci old u ğu nu iddia ettiği Isabel P eron h ü k ü m e tin i 1 9 7 6 ’n ın M a rtın d a -b irço k A rja n tin li’ye göre geç k alarak - devirdiğin de isp atlan d ı. K irli Savaş sü ratle başlad ı.

M ilitan H ıristiy an lık g ü çle ri, İsa K arşıtı p u tp erest y ard ak çı­

lara k arşı h arek ete g e çti. Subay k o m ite le rin in c ıı rü tb eli ü y ele­

rin in zih n in d e , az ö n c e k i ifadede m ecazi o larak algılan an h iç ­ b ir şey y o k tu (G raz ian o 1 9 9 2 ). Bu şeytani teh d id in to p lu m sal g erçek liğ i, vah şi ta k tik le ri m eşru k ıld ı. E 11 iyi teatral b içim d e g izli k ap ak lı o larak ta n ım la n a b ilece k b ir şek ild e , b ü tü n h izm et d alların d an g elm iş in san lard an o lu şan ek ip ler, gerilla g ru p la­

rın ın ü yesi o ld u k ları b elli b elirsiz b ir d o ğ ru lu k la b elirle n en şah ısları k açırd ılar. K urban lar, daha so n ra işk e n ce g ö rece k le ri, ş a h siy e tsiz le ştirilece k le ri ve so n u n d a da ö ld ü rü le ce k le ri özel k am p lara g ötü rü ld ü ler. O lay ın özeti bu şekild eyd i. 1 9 8 4 te U lu sal K ayıp K işiler K o m isy o n u 9 .0 0 0 olayı b elgeled i. G erçek sayı m u h te m e le n 3 0 .0 0 0 ’e y ak ın d ı (R o m cro 2 0 0 2 : 2 1 8 ).

İşk en ce: in san lar bu k elim en in ü zerin d en ço k kolay geçer­

ler. D efalarca k an ıtlan d ığı şek liyle, tu tu k lu n u n b aşın ı, boğulm a n o k tasın a kad ar suyu n altınd a tu tm a ele k trik li üvendire ile b ir­

lik te k u llanılırd ı. D ayanılm az b ir şekild e acı v erici ve k o rk u n ç olan bu işlem ler stand art uygulam alardı. Aile b ireyleri b irb irle ­ rin in ön ü n d e işk e n ce gördüler. Yüzleri kap atılan tu tu k lu lar ber­

bat d ereced e pis koşu llard a tu tu ld u , yeterin ce yem ek v erilm e­

di, tıb b i m ü dahale istek leri reddedildi, gerçek id am ın ön cesin d e y alancı idam lara tabi tu tuld ular (F e itlo w itz 1 9 9 8 ). G en ellik le tu tu k lu lar aşağılanarak öldürüldüler. H am ile o lan lar d ahil b ü ­ tün kad ınlara tecavüz edildi. En b asit tanım lam ayla söylem ek

Referanslar

Benzer Belgeler

Yerel Mahkemece; çeki takibe koyan bankanın lehtar veya ciranta olarak çeki elinde bulundurmadığı, dolayısı ile çekin hamili olmadığı, alacaklı bankanın sadece

Şirket, 31 Aralık 2017 tarihi itibariyle bilançosunu, 31 Aralık 2016 tarihi itibariyle hazırlanmış bilançosu ile; 1 Ocak - 31 Aralık 2017 hesap dönemine ait kar veya zarar ve

- TFRS 10 “Konsolide Finansal Tablolar”; 1 Ocak 2013 tarihinde veya sonrasında başlayan yıllık raporlama dönemleri için geçerlidir.. Standart bir kontrol modeli oluşturmuş

6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu Uyarınca, Ege Gübre Sanayii Anonim Şirketi’nin (“Şirket”) 31 Aralık 2015 tarihi itibariyle hazırlanan yıllık faaliyet raporu içinde yer

Şirket’in doğrudan ve dolaylı olarak toplam oy haklarının %20’nin altında olduğu veya %20’nin üzerinde olmakla birlikte önemli bir etkiye sahip olmadığı veya

Şirket’in doğrudan ve dolaylı olarak toplam oy haklarının %20’nin altında olduğu veya %20’nin üzerinde olmakla birlikte önemli bir etkiye sahip olmadığı veya

A) K B) L C) M D) N.. Elementler periyodik sisteme artan atom numarlarına göre sıralanır. Aynı periyotta soldan sağa, aynı grupta ise yukarıdan aşağıya gidildikçe

Bütün  dünyada  kabul  görmüş,  toplam  vergi  tahsilatının  önemli  bir  bölümünü  oluşturan,  ekonomide  belli  bir  ağırlığı  ve  iş  hacmi