İ z m ir h al s a n t r a lı p r o je m ü s a b a k a sı

İ z m i r h a l s a n t r a l ı p r o j e m ü s a b a k a s ı

yiyecek maddelerini bir arada toplu bir surette murakabe etmek maksadı ile bir merkezî hal yaptırılmasına karar ve-rilmiş ve projesinin tanzimi için beynelmilel bir müsabaka açılmıştı. Bu müsabakaya memleketimizden ve hariçten 7

proje iştirak etmiş ve neticede birinciliği Mimar Zeki Sa-yarın (Nazım 32) rumuzlu projesi, ikinciliği Mimar Behçet Ünsalın projesi kazanmıştır. Bu projelerden elde ettikleri-mizi neşrediyoruz.

( N a z ı m 3 2 ) r ü m u z l u p r o j e n i n i z a h n o t u M i m a r Zeki S a y â r

P r o j e n i n t e r t i b t a r z ı n d a k i g a y e v e h e -d e f .

İzmir Belediyesi tarafından verilen arsa vaziyeti üzeri-ne, mevcut programdaki isteklere nazaran evvelâ Halin kaç kısımdan ibaret olacağı ve sahasının ne kadar bir yer işgal edeceği ve nihayet bütün bunların yine tahdit edilmiş olan maliyet fiatına uygun olması esas olarak kabul edilmiştir.

Bu etüdleri yaparken san'at ve teknik bakımından mü-kemmel birer eser olan, (Leipzig), (Reims), (Prankfort), (Bu-da-peşte) ve (Bâle) gibi şehirlerde son yıllarda yapılmış o-lan şehir halleri gözönünde tutularak ve bunlar hakkındaki literatürden istifade edilerek, inşalarından sonra, kullanış ve teknik itibarile yararlı ve zararlı tarafları tetkik edilmiş ve bilhassa maliyetleri nazarı itibare alınmıştır.

İ n ş a a t s i s t e m i n i n t a y i n i . Yukarıda tetkik edildiği bildirilen bu Hallerin büyük a-çıkUktaki çatı örtülerini teşkil eden inşa tarzları arasında mukayeseler yapılarak projemizin inşa tarzı tekerrür etti-rilmiştir.

Mimari nazariyatta bir kaide halini almıştır ki, Hal-lerin büyük açıklıkta olması lâzım gelen çatılarını, ahşap, demir veya cam gibi malzemelerden inşa etmek doğru değil-dir. Bunların bir çok mahzurları vardır. En iyi çatı örtüsü, dayanıklılık, kullanış ve maksada yararlık itibarile (beton-armedir). Betonarme örtü, demir çatı inşaatında tahammüz-lara mani olmak için sık sık boya ve kalafat tamirlerinden tamamen azâdedir. Belki de hiç bir zaman tamire ihtiyaç göstermiyecektir. Halin büyük satış hollerinin üzerini, isti-nadsız olarak örtecek olan bu büyük çatının (tarzı inşası-nın) çok iktisadî olması lâzımdır.

Yukarıda bahsettiğimiz Avrupa hallerinde tatbik edil-miş usullerden en iktisadisi olan (nervürlü-zar) kaplamayı tercih ettik ki (Reims) Halinin örtüsünden (saha) itibarile daha çok ekonomiktir. Ve bizim projemizdeki 40.00 metre a-çıklığından daha geniş olarak bu sistem müteaddit defalar Avrupada inşa edilmiş ve çok muvaffak olunmuş bir usul-dür.

Projemizde İzmir Halinin teşhir ve satış kısımlarını

teşkil eden 2, 3, 4 numaralı motiflerin inşa tarzı şu şekil-Üç kısımdan biri olan 2. numaralı kısmı ele alırsak 40.00 metre tulünde olan bu kısmın 8. metreden 5. müsavi ak-sa ayrılmış olduğunu ve bu aksların katı mükâfi şeklinde 40.00 metre açıklığında 19,00 metro irtifaında bir betonarme kemerden ibaret olduklarım görürüz. Her iki muazzam kiri-şin arasını teşkil eden 7,50 metro genişliğindeki döşemeye (zar) tâbir edilmekte olup beton kalınlığı bizim projemizde (7,5) sm. farzedilmiştir. Şurasını kaydetmeliyiz ki projemi-ze verdiğimiz eb'ad hayalî değil, statik hesaplarının verdiği hakikî ve kat'î bir neticeden çıkmaktadır.

Umumî vaziyet plânında 2, 3, 4 numaralarla gösterilen satış ve teşhir halleri birbirlerinden 3. metro genişlikte cam kısımlarla ayrılmışlardır. Keza 1. ve 5. numaralar tamamen tek başlarına birer bina teşkil ediyorlar. Bu suretle binanın (Dilatasiyon) meselesi de güzel bir surette halledilmiş olu-yor.

H a l i n s a h a s ı .

Müsabaka şartlarında bu tahdit edilmemiştir. Aynı za-manda Halin sahası için ihsaî malûmat da verilmemiştir. Fakat biz bunu tayinde İzmirin bugünkü ve 20 sene sonraki nüfusunu gözönünde tutarak projemizin sahasını ona naza-ran tayin ettik.

Ve bunu tayin ederken de yine yukarıda bahsettiğimiz gibi Avrupanın son senelerde Hal inşa eden büyük şehirleri-nin nüfuslarına nazaran Hallerişehirleri-nin sahalarını gözönüne aldık. Aynı zamanda bir kaç sene evvel inşa edilen fakat bu-gün şehrin yiyecek ihtiyaçlarının onda bir miktarına bile ki-faket etmeyen etüdsüz İstanbul Halinin de vaziyetini na-zarı itibare aldık.

Yine mimarî nazariyatda bir kaide vardır ki (Haller) şehirlerin müstakbel vaziyetleri gözönünde tutularak inşa edilmelidirler.

1. Mükâfat. Üstten görünüş. Mimar Zeki Sayâr

P r o j e n i n s a h a s ı .

1. numaralı idare, lâboratuvar, Banka, posta, berber, gazino, lokanta kısmının sahası., (katlarla beraber) 2.300,00 M2 2. 3. 4. numaralı satış ve teşhir hollerinin

sahası.. 6.500,00 5. numaralı soğukhava ve depolar kısmının

katlı sahası 2.300,00 Mecmuu. 11.088.00 M2

11100.00 metro murabbaı sahasında olarak vücude ge-tirilmiştir.

P l â n ı n t a r z ı t a t b i k i .

Programla istenilen kısımları ve yukarıda anlatıldığı veçhile Halin umumî sahasını tahdit ettikden sonra bun-ların, şehircilik, mimarî, estetik bakımlarından plânının ta-yin ve tertibi yapılmıştır.

Programda İsmet İnönü caddesine bakan esas bir cep-he istikametindedir. Hal için verilen arsa oldukça ihtiyaç-tan fazladır. Fakat şehircilik bakımından hallerin etrafla-rında geniş yerler bulunması, eşyanın nakli, vesaiti nakli-yenin kolaylıkla Hale girip çıkması ve bilhassa halkın iz-diham olmaksızın gelip gitmesi bakımından çok lüzumlu-dur.

En uzun tulü 388.00 metro ve en geniş arzı 108.00 metro olan bir şibih münharifden ibaret olan arsa üzerine proje-mizi şu suretle yerleştirdik.

Projede iki esaslı (aks) nazarı itibare alınmıştır. Bi-rinci aks Basmahane meydanından Belediye aidasına inen caddenin aksı, diğeri arsamn genişliğinin nısfından geçen ve evvelki kasa amut (aks) binanın plânı akslara nazaran mütenasız bir şekilde tatbik edilmiştir.

Arsada 388 metro tulde 1,17 metro, keza 108 metro arz-da 1,01 metro meyil vardır ki bu metroarz-da 3 milimetro diğer istikamette 1 cm. meyil eder ki gözle görünür veya yürürken hissedilir bir tefazul olmadığından hiç nazarı itibare alın-mamıştır.

Arsanın bir metro kazıldlığı takdirde su çıktığı kayde-dilmiş olduğundan depoların tahtezzemin değil projenin (5) numaralı kısmında gösterildiği veçhile fevkazzemin olarak yapılmasını mucip olmuştur. Bu suretle su mevcut olan bir mahalde muazzam bir izolasyon masrafından sakmıldığı gi-bi satış holleri döşemelerinin betonarme yapılarak masraflı olmasından tevakki edilmiştir. Bazı Avrupa Hallerinde bodrum katlan varsa da bunlar, Hallerin bulunduğu saha-nın çok küçük ve arsa fiatlarısaha-nın çok pahalı olmasından do-layı bodrum kat yapmak mecburiyeti ile hâsıl olmuştur. Fa-kat İzmir için bu mesele mevzuu bahs değildir. Arsa geniş o-larak verilmiş ve maliyet fiatları tahdit edilmiştir.

Maamafih izolasyon masrafları ve satış hollerinin dö-şemelerinin betonarme olarak inşa masraflarına katlanılır-sa ve Hal arkatlanılır-sası 1 m. yükseltilirse 2, 3, 4. numaralı kısımların altına (3.00) istifamda depolar yapmak pek alâ kabil ola-bilir. Bu depoların inşa tarzlarına biraz hususiyet verildiği takdirde hava hücumlarına karşı sivil halka sığınak vazife-sini de görebilecekleri muhakkaktır.

M i m a r î v e e s t e t i k b a k ı m d a n p r o j e n i n t a r i f i .

Haller âmme hizmetlerine mahsus binalardandır. Şeh-rin silûeti ve estetiği ile alâkaları sıkıdır. Bir antrepo ve bir depo gibi yalnız yararlı bir maksat için yapılan bir yapı de-ğildirler.

verdik. Haiin önünde; esasen karşılarındaki adaların taksi-matı ile de hasıl olan küçük bir meydan hâsıl olacaktır.

Bir Hal binasının önünde şehircilik bakımından vesaiti nakliyenin, otomobillerin, araba ve tramvayların durabil-mesi için küçük bir meydan olması lâzımdır. Meydanı; Hale lüzumlu olan suyu depo etmek ve ayni zamanda üzerine bir saat koyarak bir kule ile tezyin etmeyi düşündük. Bu kule Hal meydanına ayrı bir karakter ve bir hususiyet verecektir. Kuleyi binadan ayırmamak ve ayni zamanda meydanı çer-Hal me;

Kuleyi

çarşı-f çarşı-f

lar) ve ilk açık halleri (Forumları) Romalılar yaptı iseler biz burada bu kolonatı yapmakla eski bir fikri tahakkuk et-tirmeyi düşündük. Bu kolonatlar umumi vaziyet plânında görüldüğü veçhile yeşil sahalar ile çok güzel imtizaç edecek ve Hale bir hususiyet verecektir. Projemizde, ortada 40. ar metroluk 3. büyük ve geniş sahayı kaplıyan ve bir maksada yaradığını gösteren muazzam bir beton zar iki başta İda-re ve depo kısımları hacimleri ile tahdit edilmiştir. Bunlar-dan kolonatlar çıkarak sahayı çerçevelemekte, esas cephe-de bir kule ile nihayetlenmektedir.

Projede hacimlerin ahengine bilhassa ehemmiyet veril-p iniştir.

İsmet Paşa, Tevfik Rüştü Aras ve Uray caddesi ve Be-lediye odası karşıda olmak üzere Halin dört esas antresi vardır. Bu antrelerin genişliği 8 er metrodur. - j Bütün Halde (77) adet dükkân vardır. Dükkânların eb-'adı normaldir. Kiraları çok yüksek olmaması lâzımdır. Pe-rakende, sebze, meyva, çiçek, balık ve saire gibi şeyleri sa-tanlar için Hal zemininde yollardan bir basamak

yüksekliğin-1

de sergi yerleri ayrılmıştır. Bunlar birbirlerinden boyalı çiz-gilerle ayrılmıştır. Buralar çok ucuz olarak seyyar ve ayak satıcılarına kiralanacaktır. Bunlar sattıkları maddenin cin-sine göre ya ahşap bir tezgâh üzerinde veya tamamen zemin üzerinde mallarını teşhir edeceklerdir. Bütün satıcılar için yerler ayni zemin üzerindedir. Hale esas dört yoldan, kam-yon, araba ve sair nakil vasıtaları girer. Bunların kapalı Hallerin içine kadar girmesi doğrudur. Hastaneler, öteler, pansiyonlar, mektepler, ihtiyaçlarını kendi kamyonları ile alıp nakil ederler. Bunlar tâ satıcının yanına kadar gelmesi, hamaliye ve nakil gibi işleri ortadan • kaldırır. Ve alıcı malı-nı hemen nakil vasıtalarma koyar, (Bütün büyük Avrupa Hallerinde olduğu gibi) Bunun için Haller içinde yollar ta-mamen geniş tutulmuştur. Bir istikametten gelen bir oto-mobilin yanından bir diğeri, diğer istikamette serbest geçer. 1. numaralı idare kısmı binanm ikinci katı idare, muha-sebe, müdür, doktor, baytar, memurlar, hademe, iâboratuvar, depo, evrak odası gibi idarî kısımlardır.

Üçüncü kat tüccar ve zahireciler için kiralık odalar, hademe ikametgâhı ve saireye tahsis edilmiştir.

5. numaralı kısmm ön tarafı yalnız Emtia deposuna, arka tarafı yalnız soğukhava deposuna tahsis edilmiştir.

- V a n t i l â s y o n .

Her yerde olduğu gibi tabii olarak yapılması tavsiye edi-lir. Mekanik vantilâsyonlarm kullanması masraflı olacağın-dan Halin umumî masraflarım çoğaltır. Binaenaleyh biz de tabiî vantilâsyonlar vücude getirdik.

Satış' ve teşhir hollerinin camlı diletasyon kısımların-dan birer küçük nefeslik vücude getirilmiştir. Yazın kuran-der yapmıyacak surette yanlardaki camların açılmasının te-mini düşünülmüştür.

S o ğ u t m a .

Et, tavuk, balık, av, biber ve yumurta gibi mevadın sa-tış holü, soğukhava depolarının yanındaki kısımda tesis edil-miştir. Hole muttasıl dükkânlara merkez soğutma tertibatile işleyen birer soğuk dolabı koymağı düşündük.