1. M ü k â f a t . M i m a r P r o f . H. P o e l z i g . M a k e t .
İstanbul tiyatro ve k o n s e r v a t u a r ı n a ait u l u s l a r a r a s ı p r o j e m ü s a b a k a s ı
İ s t a n b u l b e l e d i y e s i Ş e h z a d e b a ş ı n d a t r a m v a y y o l u ü z e r i n d e i s t i m l â k e t t i ğ i b i r a r s a y a , ö n ü 16 M a r t ş e h i t l e r i â b i d e m e y d a n ı o l m a k ü z e r e i n ş a e d i l e c e k t i y a t r o v e k o n s e r v a t u v a r b i n a s ı i ç i n u - l u s l a r a r a s ı b i r p r o j e m ü s a b a k a s ı a ç t ı . B u n a
m u h t e l i f m e m l e k e t l e r d e n 81 p r o j e i ş t i r a k e t t i . B u n l a r d a n d e r e c e a l a n l a r ı s ı r a s l l e , a l m ı y a n - l a r ı n e l d e e d e b i l d i ğ i m i z k a d a r ı n ı , s ı r a g ö z e t m i - y e r e k 1 i n c i v e 2 i n c i s a y ı l a r ı m ı z d a n e ş r e d i y o - r u z .
1. M ü k â f a t , i z a h n o t u . P r o f . H. P o e l z i g . Berlin.
1 — Konservatorium, tiyatro salonu, sahne evi ve tiyatro idaresine ait büttln methaller âbide meydanına tevcih edilmiştir.
2 — Konservatorium, tiyatro salonu, sahne evi ve Myatro idaresi kısımları vazih ve müstakil olarak birbi- rinden ayırd edilmiş olmakla beraber müşterek çalışma- da öirbirile esaslı bir münasebettedirler.
3 — Konservatorium'un tek bir merdiveni vardır, (ayrıca tali bir merdiven mevcuttur.) Odaların ses tec- ridi duvarlara m a n t a r kaplamak suretile yapılacaktır.
Pencere üzerine yapılan saçaklar garp güneşine hail olmaktadır. Koridorlar 2,50 M. genişliktedir. Binanın di- ğer kısımlarına ses geçmesi, vaziyet dolayısile imkânsız- dır.
4 — Tiyatro salonu kısmında gardropların vaziyeti her k a t t a seyircileri methalden salona götürecek şekil- dedir.
Fuayye İH katlıdır. İkinci Daikonun çevresinde lo- calar yapılmıştır. Salonun şekli akustik ve formal ba- kımlardan tayin edilmiştir.
ı
f
D u v a r l a r k ı s m e n çeloteks, k ı s m e n a ğ a ç kaplıdır.
P a r t e r i n ilk 3 sırası, o r k e s t r a n ı n i c a b ı n d a tevsii için inebilir.
5 — S a h n e bir y a n s a h n e ile ve 2 depo ile çalışır.
Artistlerle teknisyenlerin yolları birbirinden ayırd edil- miştir. S a h n e d e n , b i n a n ı n h e r h a n g i diğer bir k ı s m ı n a
e m n i y e t t e r t i b a t ı vasıtasile geçilir.
6 — Y a p ı b e t o n a r m e k a r k a s o l a r a k d ü ş ü n ü l m ü ş t ü r . K u b b e b e t o n a r m e bir s a t ı h t a n ibarettir.
7 — B i n a n ı n dış k a p l a m a s ı beyaz m e r m e r , merdiven kısımları ve f u a y y e önleri t a ş p a r m a k l ı k l ı d ü ş ü n ü l m ü ş - t ü r .
2. M ü k â f a t . R u m u z : A u s t r i a . i z a h n o t u . M i m a r H e l l m a y r v e M ü h . G a n g l . (Hülâsa)
k o n s e r v a t u v a r :
Y e r k a t ı n d a bir giriş holü, b ü f e . gardrop, bekleme odası, kapıcı dairesi vardır.
Birinci k a t t a i d a r e odaları, müze, i m t i h a n ve meclis salonları, t i y a t r o kısmı İle a l â k a d a r o k u m a odası vardır.
2 ve 3 ü n c ü k a t t a muhtelif t e d r i s odaları, tecrübe s a h n e l e r i salonları v e o r k e s t r a salonu yerleştirilmiştir.
O r k e s t r a salonu ses tekniği sebebile y a p ı n ı n e n üst kıs- m ı n a k o n m u ş ve ses tesiri dolayısile k a t yüksekliği fazla t u t u l m u ş t u r .
B o d r u m k a t ı n d a d a n s salonu ve y a n ı n d a i s t i r a h a t salonu v a r d ı r .
T i y a t r o s a l o n u :
P a r t e r d e 632, ( b u n l a r d a n 44 ü localarda) b a l k o n d a 190 kişi için yer vardır. B a l k o n m e r d i v e n l e r i n d e giriş ve çı-
kış ayrılmıştır. G a r d r o p l a r d a h a l k ı n birikip k a l m a m a - sına bilhassa d i k k a t edilmiştir.
Birinci k a t t a k i f u a y y e d e b ü f e v a r d ı r . Akustik m ü l â h a z a l a r :
10 M. yüksekliğindeki s a l o n u n a k u s t i k h e s a p l a r ı A - merikalı P r o f . P. E. S a b ı n e ' n i n d ü s t u r u n a göre yapıl- mıştır.
t = 0 . 1 6 4 X V A
( t = seda i m t i d a d ı V = s a l o n u n h a c m i ve A = s a h n e d e m e v c u t m a l z e m e n i n sesi bel' kıymetleri m e c - m u u . )
V = 537 m2 X 10 m . = 5370 mJ
2. M ü k â f a t . M i m a r Alfred H e l l m a y r v e M ü h . J . G a n g l . V i y a n a . M a k e t v e v a z i y e t p l â n ı .
A = 1) Ağaç kaplı üst t a v a n = 537 X 0,1 = 53.70 ( m a l z e m e n i n sesi bel' emsalleri Prof.
Michel. den alınmıştır.)
2) K u m a ş kaplı d u v a r l a r 71 X 7 X 0.15 = 74.55 3) Ağaç kaplı d u v a r l a r 71 X 3 X 0.1 = 21.30 4) H a l ı kaplı yollar 90 x 0.2 = 18.—
5) Seyirciler (salon dolu o l d u ğ u n a göre)
820 X 0.44 = 360.80 6) B a l k o n döşemesi altı
(ağaç kaplı) 157 X 0.1 = 15.70 t u t a n 544.05 Bu r a k a m l a r d ü s t u r d a yerine k o n u r s a :
t = 0. 164 x 5370 = 1.6 saniye eder ki bu d a seda 544.05
imcidadırdır. Bu netice salon seyircilerle dolu o l d u ğ u n a göredir. Seyirci az olduğu z a m a n k o l t u k l a r ı n k u m a ş k a p - l a m a l a r ı bu boşluğu t e l â f i edecektir.
1.6 saniyelik ses i m t i d a d ı tiyatro için çok m ü s a i t t i r . F a k a t salon musiki temsilleri için kullanılacağı z a m a n bu ses i m t i d a d ı n ı a r t t ı r m a k lâzımdır. Ç ü n k ü m u s i k i n i n
ses i m t i d a d ı sözünklinden d a h a u z u n olmalıdır. Aksi t a k d i r d e musiki kısık çıkar. B u n u n için tedbir o l a r a k s a l o n u n t a v a n ı n ı m i h a n i k i bir vasıta ile 12 m e t r o y a y ü k - seltmek suretile h a c m i n i b ü y ü t m e k d ü ş ü n ü l m ü ş t ü r .
T a v a n p a r ç a halinde, ç a t k ı l a r üzerine ağaç kaplı kı- s ı m l a r d a n teşekkül e t m e k t e d i r ve i c a b ı n a göre yüksel- tilip a l ç a l t ı l a r a k ( u z u n l u ğ u n a kesim) d e gösterilen a k u s - tik m ü n h a n i s i vaziyetine getirilebilmektedir.
K o n s e r l e r için musiki s a h n e s i a r k a s ı n d a bir ses aks- e t t i r e n bölmesi v a r d ı r . Bu t a h t a bölme kısımları iç içe itilerek y a n d e p o l a r a sürülür.
O r k e s t r a yerinin altı, sesi y ü k s e l t m e k için ç i f t döşe- m e yapılmıştır. Bu yer 80 kişiliktir. K o n s e r l e r e s n a s ı n d a müzik s a h n e d e olduğu z a m a n o r k e s t r a yeri p a r t e r döşe- m e s i n i n m a k a r a l a r üzerinde yürümesile t a m a m i l e ö r t ü l - m ü ş olur ve p a r t e r e 96 kişilik 4 sıra koltuk ilâve o l u n a - bilir.
Ses geçmesine m ü s a i t s i n e m a perdesi k u l l a n ı l m a - dığı vakit h u s u s i t e r t i b a t l a s a h n e a l t ı n d a k i y u v a s ı n a i n - dirilir.
Sesli filmler için h o p a r l ö r p e r d e n i n 40 s a n t i m Arka- s ı n d a ve y a n a sürülebilir a y a k l a r üzerindedir.
J T -
:
3. M ü k â f a t . M i m a r M u a l l i m Arif H i k m e t ( İ z a h n o t u n d a n bazı kısımların hülâsası»
B i n a d a h i l i n d e seslerin intişarını h a d d i asgariye i n d i r - mek için, k o n s e r v a t u v a r ı n bilcümle d a h i l i bölmelerinin içi boş (yani bir h a v a t a b a k a s ı n ı havi) s u n ' l (Çuruf ve- ya K a y s e r i Bims t a ş ı n d a n ) bloklarla yapılması d o ğ r u d u r . Beton a r m e t a v a n v e döşemelerin seda n a k l e t m e - meleri için b u n l a r ı n d a h a v a t a b a k a s ı peyda edecek u - sullerle y a p ı l d ı k t a n başka, linolium a l t ı n a m a n t a r lev-
h a l a r ı n ı n döşemesi tavsiye edilebilir. O d a l a r a çift k a p ı konmalıdır. İ k i t a r a f ı da düz k o n t r p l a k olacak o l a n bu k a p ı l a r ı n içindeki k o n s t r ü k t i f çerçevenin a r a l a r ı n ı ç u - h a ile d o l d u r m a k f a y d a l ı olacaktır.
T i y a t r o l a r ı n en n o k s a n ı n ı n « S a h n e » ve s a h n e d e - ki « İ m k â n l a r » olduğu k a n a a t ı n d a y ı m . P r o g r a m d a b i n a n ı n i n ş a a t ve tesisat m a s r a f ı t a h d i t edilmemiş o l d u -
ğ u n d a n p l â n l a r d a tesbit ettiğim t e k l i f t e ( a r s a n ı n m ü s a a - desi derecesinde) bu h u s u s t a bir a z a m i elde e t m e ğ e ç a - lıştım. H e r iki y a n s a h n e ile a r k a s a h n e y e d e birer ç i f t fr.atlı iner ç ı k a r ( D o p p e l s t o c k V e r s e n k u n g ) tesis edildiği t a k d i r d e , o y u n s a h n e s i n d e k i ( S c e n e ) d e n başka b ü t ü n t e f e r r ü a t ı n a k a d a r h a z ı r o l m a k üzere, d a - h a altı a d e t b a ş k a ( s a h n e ) h a z ı r b u l u n d u r u l a b i l i r . B u s u - retle e n çok perdeli bir o y u n d a büe, y a n d a n o y u n s a h - n e s i n e yeni s a h n e a r a b a s ı n ı n s ü r ü l m e s i n e k a d a r geçe-
cek bir k a ç dakikalık, fasılalarla o y u n a d e v a m edilebi- lir. İşleri b i t e n s a h n e l e r i n a r a b a l a r ı sol y a n s a h n e n i n a l t ı n a s ü r ü l ü r ve o r a d a n eşya ve dekorlar d e p o l a r ı n a d a - ğılıp yerleştirilir. B i r y a n d a n o y u n u n d e v a m etmesi b u n a m a n i olmadığı gibi, bu (scene) bozma işi d e o y u n a hiç bir z a r a r vermiyecektir. Ç ü n k ü , evvelâ, y a n s a h n e l e r l e a r k a s a h n e , o y u n s a h n e s i n e k a r ş ı ( i c a b ı n d a açılır k a p a - n ı r ) ses geçirmez d e m i r perdelerle (schalldichte eiserne V o r h a e n g e ) kabili t e c r i t t i r ; s a n i y e n s a h n e işçileri-
n i n yolları ile s a n a t işçilerinin yolları p r o j e d e b i r b i r i n - d e n t a m a m l l e ayrılmıştır. B u n u t e m i n için s a h n e n i n sağ cihetine b ü t ü n idare ve a r t i s t kısımlarını tesis e t - t i m ve s a h n e n i n sol t a r a f ı n a ise bir İşçi m e t h a l ve m e r - divenle, bilcümle t e k n i k servisi ve depoları yerleştirdim.
Bu sayede hasırlıklar e s n a s ı n d a işçilerin yollarile a r t i s t l e r i n yolları birbirini k a t e t m e z ve t i y a t r o n u n bu iki u n s u r u a n c a k Y o l l a r ı n n i h a y e t i n d e , s a h n e üze-
rinde, karşılaşırlar. Bu t e r t i b a t ; t i y a t r o işlerinin i n t i z a m ve süratle tedvirini t e m i n d e n başka b ü t ü n İşletmeyi a z a - mi bir s u r e t t e İktisadileştirir. S a h n e n i n a r k a s ı n d a n dışa- rıya i r t i b a t kapısı vardır. Bu kapı h a t t â atlı geçecek yükseklikte t a s a v v u r edilmiştir.
O r k e s t r a m e n s u b i n i n i n d e en doğru ve kısa yoldan bir merdivenle, idare ve a r t i s t k a p ı s ı n d a n d ı ş a r ı çıkabil- mesi t e m i n edilmiştir.
4. MUkSfat. M i m a r R ü k n e t t i n , v e m ü h e n d i s R a ş i t . M a k e t .
4. M ü k â f a t . M i m a r R ü k n e d d i n G ü n e y v e E l e k t r i k v e t e s i s a t m ü h e n d i s i R a ş i t . A n k a r a ( İ z a h n o t u n d a n bazı p a r ç a l a r ) —""" - '•* />
M o d e r n bir s a h n e dekorların seri o l a r a k tebdiline m ü s a i t o l m a k l a beraber m ü m k ü n olduğu k a d a r basit ve iktisadi olmalı, az a d a m l a , az m a s r a f l a kolaylıkla i d a - re edilebilmeli, dekor kısmı m ü ş k ü l m a n e v r e l e r ve n a - kil a m e l i y a t ı neticesinde b o z u l m a m a l ı d ı r .
1 — Dekorlar s ö k ü l m e d e n bir kül h a l i n d e tebdil edilmelidir.
O y u n f a s ı l a l a r ı n d a dekor sökme ve k u r m a k l a vakit geçirilemez. dekor bir kül h a l i n d e kaldırılmalı ve bir kaç saniye z a r f ı n d a evvelden h a z ı r l a n m ı ş diğer bir dekor y e - r i n e getirilmelidir.
2 — Oyun s a h n e s i d a i m a artistik i d a r e n i n e m r i n e a m a d e olmalı, t e k n i k mesai b a ş k a yerlerde cereyan e t - melidir.
O y u n s a h n e s i g ü n d ü z provalar, m a t i n e l e r , k o n s e r - ler ve saire için serbest b u l u n m a l ı , bu işler diğer t a r a f - t a n d e k o r l a r ı n h a z ı r l a n m a s ı n a m a n i b l m a m a l ı d ı r . T i - y a t r o temsil h e y e t l e r i n d e n m a a d a k o n s e r v a t u v a r t a r a - f ı n d a n d a kullanılacağı İçin bu esas bir k a t d a h a e h e m - miyet k e s b e t m e k t e d i r .
3 — Dekorlar g ü n d ü z d e n h a z ı r l a n m a l ı , oyun f a s ı l a - l a r ı n d a tebdili bir kaç saniyeden fazla sürmemelidir.
S a h n e n i n teknik heyeti ve işçileri aldıkları yüksek ücretler m u k a b i l i n d e b ü t ü n g ü n serbest çalışabilmen.
P r o v a l a r ve temsiller d e k o r c u l a r ı n ç a l ı ş m a s ı n a m a n i o - lursa, faaliyetlerini a n c a k f a s ı l a l a r d a sarfedebilirler, m u n k a t i . vakitsiz, gayri iktisadî bir m e s a i hâsıl olur.
P r o g r a m d a talep edilen s ü r m e s a h n e sistemi d e k o r - ların seri tebdili için e n basit ve en p r a t i k sistem o l m a k - la beraber y u k a r ı d a yazılı olan ü ç esası a n c a k m u a y - yen ş a r t l a r d a h i l i n d e t e m i n edebilir.
a> S ü r m e s a h n e vagonları b ü t ü n bir dekor t a k ı m ı n ı taşıyabilecek boyda, s a h n e açıklığından a s g a r i 2 M. ge- niş olmalıdır.
b) D e k o r l a r ı n k u r u l m a s ı için m ü t e a d d i t iş s a h n e l e - ri olmalı, bu iş s a h n e l e r i ses geçirmlyen k a p ı l a r l a oyun s a h n e s i n d e n ayrılabilmelidir.
Çok m ü h i m olan bu ş a r t s ü r m e sahneleri olan Berlin
ı ı
operası ve H a m b u r g operası gibi bazı m u a z z a m t i y a t r o - l a r d a bile t e m i n edilememiştir. B i n a e n a l e y h bu gibi t i - y a t r o l a r d a n örnek a l ı n a m a z .
c) İ ş s a h n e l e r i n d e n istifade edebilmek için h e r iş s a h n e s i n e vagon girip kapısı k a p a n d ı k t a n s o n r a söküle- cek dekor a k s a m ı n ı alabilecek ve a s g a r i iki dekor t a k ı m ı h a z ı r bulundurabilecek k a d a r yer olmalı, o y u n s a h n e s i n - d e n geçmeden dekor depolarile i r t i b a t t e m i n edilmiş ol- malıdır.
P r o j e d e iş s a h n e s i o l a r a k evvelemirde o y u n s a h n e s i seviyesinde iki y a n s a h n e yapılmıştır. D e k o r l a r ı n sökül- m e d e n tebdili için b ü t ü n t e r t i b a t el ile s ü r ü l e n iki v a g o n - d a n ibarettir, hiç bir m a k i n a t e r t i b a t ı n a i h t i y a ç y o k t u r . Üçüncü bir iş s a h n e s i o l a r a k bir a r k a s a h n e y a p m a k çok m u v a f ı k olurdu, f a k a t a r s a n ı n vaziyeti b u n a m ü s a i t değildir.
Asgari m a s r a f l a iki iş s a h n e s i d a h a t e m i n e t m e k için y a n s a h n e l e r i a l t ı n a iki y a n s a h n e d a h a yapılmıştır. B u n - l a r d a n istifade e t m e k için esasen s a h n e y i k a d e m d e n d i r - mek ve p r o g r a m mucibince o r k e s t r a yerine t a h v i l e t m e k için elzem olan m ü t e h a r r i k döşemeler (Bodenversen- k u n g ) kullanılır ve b o d r u m k a t ı n d a h a z ı r b u l u n a n d e k o r - lar vagonlarile beraber o y u n s a h n e s i n e çıkarılır.
Beşinci bir dekor t a k ı m ı Alt s a h n e n i n gerisinde v a -
1 1 O
• e o
• a S S ı
1 mUHlılI'lN I
E s -
1 mUHlılI'lN I
E s -
gon ü z e r i n d e h a z ı r b u l u n d u r u l u r ve i c a b ı n d a ileri s ü r ü - lerek y u k a r ı çıkarılır. Bu m a h a l d e dekor k u r u l u r k e n s a h - n e d e n ses işidilmesi m ü m k ü n d ü r , b u n u n için iş s a h n e s i a y r ı l m a z ; dekoru m ü s a i t bir z a m a n d a evvelden h a z ı r l a - m a k lâzımdır.
Bu t e r t i b a t l a beş tablolu bir o y u n temsil e s n a s ı n d a dekor s ö k ü p k u r m a d a n , a z a m î 1 - 2 d a k i k a l ı k fasılalarla oynanabilir.
Temsil e s n a s ı n d a y a n s a h n e d e dekor değiştirmek s u - retlle istenildiği k a d a r tablo teşkil edilir. K o l a y d e k o r l a r üst y a n s a h n e l e r d e değiştirilir. D a h a ağır ve tebdili güç olan d e k o r l a r a l t k a t t a h a z ı r b u l u n d u r u l u r .
F r i e d r i c h K r a n i c h ' i n s a h n e tekniği h a k k ı n d a k i eserin- de tavsiye edilen bu basit ve p r a t i k sistem, t a h k i k a t ı m ı - za n a z a r a n d a h a d ü n y a n ı n hiç bir t i y a t r o s u n d a t a t b i k edilmemiştir. Bu h u s u s t a tesadüf ettiğimiz y e g â n e m ü ş - k ü l â t , alt k a t t a k i s a h n e v a g o n l a r ı n ı n m ü t e h a r r i k döşe- m e t a b l a s ı n a t a h m i l i e s n a s ı n d a şakuli klavuzların a r a - s ı n d a n geçirilmesidir. Bu m ü ş k ü l ü n halli için alt k a t t a - ki vagonlar biraz d a h a ensiz t u t u l m u ş t u r .
S a h n e y e ait m a h a l l e r i n tertibi S a h n e kısmı, seyircilere ait k ı s ı m d a n bir y a n g ı n d u - varile ayrılmış, s a h n e açıklığı ve k o n s e r v a t u v a r a ait k a - p ı d a n b a ş k a iştiraki yoktur.
Y a n s a h n e l e r ve dekor depoları zaruri o l a r a k s a h n e - n i n iki y a n ı n a yerleşirilmiş ve iki y a n d a b ü t ü n s a h n e y i işgal e t m e k t e d i r .
A r k a y a bir a r k a s a h n e ile iki t a r a f a artistlerle m ü - düriyete a i t o d a l a r ı yerleştirmek, a r s a n ı n a d e m i k i f a - y e t i n d e n dolayı m ü m k ü n o l a m a m ı ş t ı r .
K o n s e r v a t u v a r s a h n e n i n sol gerisini işgal e t m e k t e - dir. B u n u n için a r t i s t l e r l e m ü d ü r i y e t i t a m a m i l e sağ t a - r a f a y e r l e ş t i r m e k z a r u r e t i hâsıl o l m u ş t u r . Artist o d a l a r ı - n ı n s a h n e d e n biraz uzak b u l u n m a s ı n d a hiç bir m a h z u r yoktur. Bilhassa Balet. S t a t i s t ve K o r o h e y e t l e r i n i n s a h - n e d e n m ü m k ü n olduğu k a d a r uzak b u l u n d u r u l m a s ı m u - vafıktır. Bilâkis n a k l i m ü ş k ü l ve m a s r a f l ı olan dekor a k - s a m ı n ı n s a h n e n i n h e m e n ittisalinde b u l u n m a s ı t i y a t r o - n u n iktisadi çalışması için elzemdir.
Artistlerin i s t i r a h a t ve i n t i z a r m a h a l l i o l a r a k s a h n e - y e y a k ı n f e r a h bir f u a y e yapılmış ve geniş bir koridorla s a h n e y e r a p t e d i l m i ş t i r .
Y a n s a h n e l e r i n a r k a s ı n d a ( h e r iki k a t t a ) sol t a r a f - t a küçük ve sağ t a r a f t a büyük dekor depoları m e v c u t t u r . K a t l a r a r a s m d a h e r iki t a r a f t a asansör t e r t i b a t ı vardır, d e k o r l a r o y u n s a h n e s i n d e n geçirilmeden, temsil ve p r o - v a l a r a m a n i o l m a d a n , bir y a n s a h n e d e n diğerine n a k l e - dilebilir.
Depolar ve dekor asansörleri dekorların dikine nakli ve dikine m u h a f a z a s ı için t e r t i p edilmiştir ki vakit k a y - b e t m e m e k ve iktisadı çalışmak için çok m ü h i m d i r . 5 - 6 m e t r o i r t i f a ı n d a bir p a n o d i k m e k için 4 - 5 u s t a dekor- cu bir kaç d a k i k a çalışır, b u ameliye e s n a s ı n d a p a n o n u n d a i m a devrilmek ve k ı r ı l m a k i h t i m a l i vardır. Bir p a n o y u tek bir kişi a t m a k suretile k ı r m a d a n yatırabilir, f a k a t bu ameliyede geniş s a h n e ister ve çok toz kaldırır. H a l b u k i dikine d u r a n d e k o r l a r az yer işgal eder ve iki kişi t a r a - f ı n d a n kolaylıkla nakledilebilir.
S a ğ t a r a f t a k i dekor d e p o s u n a ait k o r i d o r u n n i h a y e - t i n d e h a r i c i kapı m e v c u t t u r . Bu k a p ı k a m y o n serbest girebilecek e b ' a t t a ve koridor seviyesinden 1,40 aşağıda.
s ; k a k seviyesindedir. H a r i ç t e n gelen havaleli ve u z u n p a r -
ç a l a r h i ç bir köşeden d o l a ş t ı r ı l m a d a n doğru depoya, sa neye ve soldaki d e p o y a nakledilebilir.
M e t h a l i n ö n ü n d e 2,20 X 7,00 M. e b ' a d ı n d a bir asa sör m e v c u t t u r . Tablası icabına göre sokak seviyesine \
M ü k a f a t a l a n p r o j e l e r d e n . R ü m u z : İ s t a n b u l . M i m a r S c h v v e n n i c k e .
B e r l i n . M a k e t .
ya k a m y o n i r t i f a ı n a getirilerek d ı ş a r ı d a n yatırılmış ola- r a k gelecek d e k o r l a r ı ve saireyl alır. alt k a t t a depolara ve m a r a n g o z h a n e y e veya üst k a t t a k i b o y a h a n e y e taşır.
Bu a s a n s ö r l e 1,80 eninde bir otomobil, at, a r a b a ve saire sokak seviyesinden s a h n e seviyesine çıkarılır.
Nakli en m ü ş k ü l olan a k s a m 16 M. t u l ü n d e t o m a r h a l i n d e sarılmış dekor perdeleri (Prospektler) dir. B u n - lar h a r i c i k a p ı d a n s a h n e y e kolaylıkla taşınır. B u n l a r ı n iist k a t t a k i b o y a h a n e y e nakli için 17 M. t u l ü n d a bir a s a n - sör y a p m a m a k için basit bir t e r t i p d ü ş ü n ü l m ü ş t ü r .
B o y a h a n e y e çıkarılacak p r o s p e k t t o m a r l a r ı e n geri- deki p e r d e askısına a s ı l a r a k birinci a r k a galeriye ç ı k a r ı - lır ve bu galeride b u l u n a n küçük bir d e m i r k a p ı d a n b o - y a h a n e y e sürülür.
Aksesuar deposu s a h n e seviyesinde, s a t y a n s a h n e - n i n s a ğ ı n d a d ı r . 7 M. i r t i f a ı n d a o l a n bu o d a 3 k a t a t a k - s i m edilmiştir. H e r k a t ayrı a y r ı aydınlık alır. Ü s t k a t - l a r d a h a f i f eşya, alt k a t t a mobilya ve saire s a k l a n ı r . Bu gibi hafif ve n a k l i kolay olan eşyanın s a h n e d e n biraz u z a k t a b u l u n m a s ı m u v a f ı k t ı r .
P r o s p e k t deposu, ileride tarif edileceği veçhile s a h - n e a l t ı n ı n geri t a r a f ı n d a d ı r .
Dekor ve a k s e s u a r l a r ı n , bilhassa u z u n prospekt to- m a r l a r ı n ı n nakli ve m u h a f a z a s ı bu suretle t e m i n edil- miştir.
B o y a h a n e s a ğ t a r a f t a , ikinci k a t seviyesinde, s a h n e m e t h a l i n e küçük bir m e r d i v e n ve eşya a s a n s ö r ü ile m e r - b u t t u r . Merdiven b a ş ı n d a b o y a deposu ve k a y n a t m a ye- ri, eski dekor bezlerinin k a y n a t ı l m a s ı ve y ı k a n m a s ı için k a z a n l a r ve büyük t e n e k e l e r m e v c u t t u r .
Atelyenin eb'adı s a h n e galerisinden s ü r ü l e n p r o s p e k t t o m a r l a r ı n ı n dönebUmesi ve yere 6 x 16 M. e b ' a d ı n d a bir prospekt yayıldıktan s o n r a 2,50 x 6,00 e b ' a d ı n d a iki p a - n o için yer k a l m a s ı için h e s a p edilmiştir. B o y a h a n e n i n döşemesi, bezleri çevrilmek ü z e r e a h ş a p olacak ve döşe- m e a r a s ı n d a n b u h a r boruları geçirlecektir. B u t e s h i n t e r - tibatı p a n o l a r ı n leke teşkil e t m e d e n çabuk k u r u m a s ı için lâzımdır.
M a r a n g o z h a n e s a ğ t a r a f t a , b o d r u m k a t ı n d a d ı r ; d e - p o l a r d a n iki d e m i r k a p ı ile ayrılmıştır.
Hidrolik tesisat bitişik m a h a l d e d i r , g ü r ü l t ü y a p a n hu tesisat m ü m k ü n m e r t e b e s a h n e ve s a l o n d a n u z a k l a ş t ı - rılmıştır.
Demirci atelyesi, y a n g ı n tehlikesine m e b n i k â m i l e n ayrı, sol t a r a f t a , kalorifer dairesine yakındır.
Elektrikçi atelyesine s a h n e d e k i elektrik m e m u r u n u n s a h a n l ı ğ ı n d a n geçilir. A r a d a k i koridor, s a h n e d e b u l u n - m a s ı m u v a f ı k o l m ı y a n s a h n e r e g ü l â t ö r ü n ü n 1,22 adet reostası tesis edilmiştir.
S a h n e t e r t i b a t ı n ı n tafsilâtı.
1. Üst t e r t i b a t .
S a h n e n i n bilcümle d a h i l i eb'adı s a h n e açıklığına t â - bidir. Bu eb'adı t a y i n için p r o j e m i z d e h a z ı r d ü s t u r l a r tatbik edilmiyecek r ü y e t zaviyeleri, t e n v i r a t zaviyeleri, bilhassa f o n p e r d e s i n i n tenviri ve bir t a k ı m teknik İhti- yaçları n a z a r ı i t i b a r a a l ı n m ı ş ve mevcut a r s a y a n a z a r a n , m ü n a s i p e b ' a t t a bir m e t h a l , ve arzu edilen b ü y ü k l ü k t e bir salon y a p ı l d ı k t a n sonra, a r k a sahnesi o l m a m a k şartile 10 M. açıklıklı bir s a h n e için yer kalmıştır ki 8 M. k ü - çük, 10 M. v a s a t ve 12 M . büyük bir s a h n e açıklığı ol-
III
Dû OD IIİEDII] a PPPPP m a mmmırm
d u t u n a n a z a r a n v a s a t bir tiyatro s a h n e s i açıklığıdır. 12 M. d e n fazlası d ü n y a n ı n en büyük bir kaç t i y a t r o s u n a m ü n h a s ı r d ı r .
Projemizdeki 7 x 10 m e t r o l u k a ç k l ı k t a n taır.amile is- t i f a d e edilebilecektir.
Artistlerin serbest geçebilmesi için ve s ü r m e s a h n e -
leri m ü m k ü n olduğu k a d a r perdeye yaklaştırılabilmek için s a h n e a ç ı k h t ı . beton a r m e d e n bir k o n s t r ü k s i y o n ile, o r k e s t r a m a h a l l i l e beraber s a h n e n i n içine doğru çekil- miştir.
Demir perde ( Y a n g ı n perdesi» U d e m i r i n d e n bir ç e r -
çeve üzerine k a p l a n m ı ş galvanizli oluklu s a ç t a n d ı r . İ k i y a n d a m u v a z i n sıkletleri vardır ve b o d r u m k a - t ı n d a b u l u n a n bir elektrikli vinçle t a h r i k edilir. S a h n e h a r i c i n d e iki m a h a l d e n , elektrik cereyanı kesilmiş olsa bile, indirilebilmesi için e m n i y e t tertibatı vardır. Alt ve üst k e n a r l a r ı d u m a n geçirmiyen k u m oluklarına oturur, iki t a r a f ı n d a su ile tebrit t e r t i b a t ı v a r d ı r .
Birinci perde askısı Boyalı bir bez perdeyi s a r m a d a n yukarı çekmek için t e r t i b a t t ı r .
K a d i f e perde tertibatı. İ n c e köşebent demirleri üze- rine döşenmiş a h ş a p çıtalar üzerine sessiz h a r e k e t eden büyük k u t u r d a a l u m i n y u m tekerlekli ve p e r d e n i n m u n t a - zam t o p l a n m a s ı için m a k a s l ı bir t e r t i b a t t ı r . Bu iki p e r - d e elle çekilir. Çekme ipleri artistlerin m e t h a l i t a r a f ı n - d a ve rejisör m a h a l l i n i n a r k a s ı n d a d ı r . SiiTial t e r t i b a t ı - n a l ü z u m yoktur.
Şiııema perdesi. Profilli çelik s a ç t a n bir çerçeve
üzerine k a p l a n m ı ş k o n t r p l a k levhaları üzerine gerilmiş- tir. D a i m a gergin ve müstevi d u r u r ve p a r ç a l a n m a z . K o n t r p l a k k a p l a m a n ı n ortası, sesin geçmesi için açıktır.
Arkasına oparlörler asılır. El vinci ile t a h r i k edilir.
Sabit kuleler. Perdelerin iki y a n ı n ı i h a t a e d e n saç m a h f a z a l a r d ı r , p o r t a l i n iki y a n ı n d a n ışık girmesine m a -
P o r t a l S a h n e açıklığının çerçevesidir, a z a m i açıklık o l a n 7 X 10 m e t r o d a n 4 X 6 m e t r o y a k a d a r t a n z i m edile- bilir.
P o r t a l iki m ü t e h a r r i k kule ve tenvir k ö p r ü s ü n d e n m ü r e k k e p t i r . B u n l a r ı n ön satıhları k o n t r p l a k kaplı ve h e r dekora uyacak k u r ş u n i bir renge boyalıdır.
Sağ m ü t e h a r r i k k u l e n i n altı rejisör yeridir, s a h n e n i n h e r t a r a f ı n a telefon sinial tesisatile, a r t i s t o d a l a r ı n a zil tesisatile m e r b u t t u r .
Mukabil t a r a f itfaiye nöbetçisinin yeridir.
K u l e s a h a n l ı k l a r ı ve köprü projektör yeridir.
Kuleler a ş a ğ ı d a n bir el vinçile iki t a r a f a h a r e k e t e t - tirilir. K ö p r ü y u k a r d a n bir elektrikli vinçe asılıdır.
Askılar (Züge) 47 adettir. Birinci ve ikinci askıya p o r - t a l köprüsü asılıdır.
P e r d e askıları 32 adet, u m u m i y e t l e 16 m, t u l ü n d e ve
beşer m a k a r a l ı d ı r , tulleri s a h n e n i n gerisine doğru, f o n p e r - desinin kavisine göre k ü ç ü l ü r ; ikisi f o n perdesinin a r k a - sındadır.
Kafesli kiriş askılar 3 a d e t l 2 m. t u l ü n d e ve ikişer m a - karalıdır.
F o n perdesinin f e n e r şasileri birer çift askıya ve 3, 4, 5, ve 6 ıncı sofitler birer askıya m e r b u t t u r .
Dekor askıları sağ galerilerden, l a m b a askıları sol g a - lerilerden çekilmek üzere t e r t i p edilmiştir.
Y a n s a h n e l i t i y a t r o l a r d a askı h a l a t l a r ı n ı n b o d r u m a ka_
d a r inmesine y a n s a h n e açıklıkları ve dekor k a p u l a r ı m a - nidir. B u n a karşı ç a r e o l a r a k askılar iki katlı p a l a n g a l ı yapılabilir. O v a k i t h e r askıya asılacak p e r d e n i n veya s a i r e n i n iki misli (100 - 150 kilo) m u v a z i n sıklet a s m a k icab eder, belki t e m a s fazla olduğu için böyle bir askı il-ıi kişi t a r a f ı n d a n çok m ü ş k ü l â t l a çekilir, h e r askı için c n
üst galeride 100 - 150 kilo ağırlık b u l u n d u r u l m a s ı n a tehlikeden ari değildir. B u n u için y a n sahneli t i y a t r o - l a r d a askıları hidrolik (veya elektrik) t e r t i b a t l a çekmek elzemdir.
P e r d e askılarının ve k a f e s ü kirişlerinin hidrolik çek- m e t e r ibatı birinci s a ğ g a l e r i n i n üzerine tesis edilmiştir, s a h n e s a f i n i n s a h a n l ı ğ ı n d a n elektrikle idare edilir. H e r çekme t e r t i b a t ı n ı n ayrıca galeriden de idare edilebilmesi lâzımdır.
Ç ü l
L â m b a askıları birinci sol galeride b u l u n a n ktiçük elektrikli vinçlerle elektrik m e m u r u n u n s a h a n l ı ğ ı n d a n İdare edilir. Bu suretle t e n v i r a t a m a n i olan ve ya gölg*
y a p a n h e r h a n g i bir âlet s a h a n l ı k t a n t a r a s s u t edilerek lüzumu k a d a r s a h a n ı n haricine çekilebilir. Temsil e s n a - sında yapılacak t a s h i h a t için çok faidelidir.
F o n perdesi Tekmil s a h n e y i i h a t a eder ve açık gök y ü z ü n ü t a k l i t eder.
T a k r i b a 20 X 30 m. e b a d ı n d a k e t e n bezinden ve gayet hafif mavi boyalıdır. Sol t a r a f t a k i m a h r u t u n a sarılır.
S ü r m e sahnelerin yoluna m a n i o l m a m a k için k â f i derecede ileri alınmıştır. Diğer t a r a f t a n sarılmış p e r d e ile portalın sol kulesi a r a s ı n d a k â f i genişlikte bir geçit b ı r a k m a k ve k o n s e r v a t u a r a ait m e t h a l d e n girip ç ı k a n l a r ı n perdeye s ü r ü n m e s i n e kat'l surette m a n i olmak lâzımdır, aksi
t a k d i r d e s a h n e n i n en nazik ve kıymetli a k s a m ı n d a n olan bu p e r d e az z a m a n z a r f ı n d a p a ç a v r a h a l i n e gelir, temiz- l e n m e s i n e ve t a m i r i n e d e i m k â n olamaz. B u n u n için p e r - denin m a h r u t u m ü m k ü n olduğu k a d a r y a n d u v a r a y a k - laştırılmış ve b u n u n için galeriler 40 cm. oyulmuştur. Bu suretle t o m a r ı ile sol p a r t a l kulesi a r a s ı n d a asgari 1,40 m . bir geçit t e m i n edilmiş ve p e r d e n i n alt k ı s m ı n a ayrıca bir m a h f a z a yapılmıştır.
P e r d e n i n bozulmaması İçin üzerine yıldız l â m b a l a r ı dikilmiyecektir.
Yıldızlar projeksion ile yapılır veya l u z u m u n a göre m u v a k k a t e n p e r d e n i n a r k a s ı n a iliştirilir.
F o n perdesi en üst ön galeride b u l u n a n bir elektrikli m e m u r u n u n s a h a n l ı ğ ı n d a n idare edilir.
S a h a n l ı k l a r S a h n e n i n ön köşelerinde dokuzar k a t t ı r , k a t i r t i f a l a r ı 2,50 m . dir, h e r iki t a r a f t a demir m e r d i v e n vardır. Üst k a t l a r a ç ı k m a k için ve projektör m a h a l i o l a r a k kullanılır. P o r t a l ı n k ö p r ü s ü n e inilir.
Ön g-alerüer 7,50, 10, 20 ve 22,50 m . irtifaıdadır, birin- ci galerilerde askıların cer t e r t i b a t ı m e v c u t t u r .
...Arka galeriler Ayni i r t i f a d a d ı r . Birinci a r k a galeri d a - h a geniş olup 7 m . seviyesinde olan b o y a h a n e küçük bir demir k a p u ile m e r b u t t u r , prospekt t o m a r l a r ı b u r a d a n ge-
K a f e s döşeme ( S c h n ü r b o d e n ) çatı m a k a s l a r ı n a asılı beş a r z a n i p u t r e l ve t u l a n i U d e m i r l e r i n d e n m ü r e k k e p b i r d e m i r konstrüksion üzerine usulü veçhile 3 cm. aralıklarla döşenmiş ç a m t a h t a s ı n d a n bir döşemedir.
Askıların m a k a r a l a r ı k a f e s döşemenin üzerinde o l m a - yıp 2 m. y u k a r d a m a k a r a döşemesi (Rollenboden) üzerin- dedir. Bu suretle mail tel h a l a t l a r ı n a l t ı n d a serbest d o l a - şılabilir.Bu döşeme, keza m a k a s l a r ı n a asılı ve m a k a r a y a - t a k l a r ı n ı t a ş ı y a n d e m i r taşıyan bir k o n s t r ü k s i o n d u r .
Asansör S a h n e zemininden 25 m. i t i f a ı n d a olan k a f e s döşemeye çıkmak için elzemdir. S a h n e b o d r u m u n d a n k a - d a r i m t i d a t eder ve h e r galeride k a p u s u vardır. 3 k i - şiliktir.
Yıldırım aleti a h ş a p b a c a şeklinde a s a n s ö r ü n y a n ı n - d a n s a h n e b o d r u m u n a k a d a r iner. Y u v a r l a n a n gülleler asansörle t e k r a r y u k a r ı çıkarılır.
Sair g ü r ü l t ü aletleri ikinci sag galeride b u l u n u r . D u m a n bacası 45 m. 2 serbest açıklıklı olup iki m ü v a -
zeneli kapağı ve 2 mail s ü r g ü s ü vardır. Y a n g ı n v u k u u n - da h a v a tazyikile otomatik olarak, s a h n e şefinin s a h a n - lığından ayrıca elektrikle açılır.
Y a n g ı n v u k u u n d a h a v a tazyikile otomatik olarak, s a h - n e şefinin s a h a n l ı ğ ı n d a n a y r ı c a elektrikle açılır.
Y a n g ı n v u k u u n d a s a h n e n i n b a c a gibi çekmesi asla m a t l u p o l m a d ı ğ ı n d a n a n c a k demir perdeyi tehlikeye ko- yacak bir tazyik hasıl olduğu z a m a n d u m a n k a p a k l a r ı n ı n o t o m a t i k o l a r a k açılması için t e r t i b a t alınır.
2 — S a h n e n i n ait tertibatı Orkestra, t e r t i b a t ı itibarile bu m e y a n a dahil edilmiş- tir. P r o g r a m d a o r k e s t r a n ı n m ü m k ü n s e icabında küçüle- bilmesi talep edilmiştir. Bu t e r t i b a t t u l a n i m a k t a d a ve ayrıca ş e m a d a gösterilmiştir. Bilhassa ön koltuk s ı r a l a r ı - n ı n n a k l i ve m u h a f a z a s ı n a m a h s u s t e r t i b a t gerek inşaat, gerek t e r t i b a t itibarile çok p a h a l ı o l a c a ğ ı n d a n m ü m k ü n s e bu t e r t i b a t t a n s a r f ı n a z a r edilmesi ve vasat büyüklükte (meselâ 50 - 60 kişilik) bir o r k e s t r a m a h a l i l e i k t i f a edil- mesi şayanı tavsiyedir.
P r o j e m i z d e o r k e s t r a m a h a l i iki kısma t a k s i m edilmiş, h e r ikisi d e m ü t e h a r r i k , ön kısım iki katlıdır, ön sahne, açık o r k e s t r a ve kapalı orkestra teşkil edebilir, 30 m2 s a t h ı n - dadır.
Arka kısım 4 sıra koltukla beraber aşağı iner. b u kol- tuklar mevzu oldukları tekerlekli 4 kısım döşeme ile geri sürülür ve a r k a o r k e s t r a tablası istenilen i r t i f a a çıkarı- lır.
S a h n e döşemesi demir k o n s ' r ü k s l c n üzerine döşenmiş lâmbalı birinci nevi ç a m t a h t a s ı n d a n d ı r .
Suflör m a h a l i t a m a m i l e s a h n e seviyesinin a l t ı n d a ve kapaklıdır. S a h n e n i n öne doğru t e m d i t edilebilmesi için bu sistemi kabul e t m e k zaruridü'.
K a p a k , demir perde, birinci p e r d e ve kadife perdenin önündedir. Suflör o r k e s t r a d a n d o l a ş m a d a n yerine girer.
Bilmecburiye basık olan t a v a n a baş ç a r p m a m a s ı İçin k a - pitone şilte ile kaplanır.
R a m p a l a r ayni t a r z d a ve kapaklıdır. Suflör m a h a l i n i n iki y a n ı n a üçer m e t r e i m t i d a t eder. G a y r i tabii bir t e n v i r a t
R ü m u z : T a n .
veren ayak r a m p a l a r ı m o d e r n sahnecilikte ehemiyetlnl k a y b e t m i ş o l m a k l a beraber bazı ışık tesirleri için lâzım- dır.
Halı aralığı p o r t a l ı n h e m e n a r k a s ı n d a 10 m . uzunlu- ğ u n d a ve 3 c m . eninde bir döşeme aralığıdır. S a h n e h a l ı - l a r ı n ı n fazla gelen kısmı bu a r a l ı k t a n aşağı sarkıtılır. K u l - lanılmadığı z a m a n bir çita ile kapatılır.
Birinci m ü t e h a r r i k döşeme (Bodenversenkung) 3,50 X 12.00 m. ebadındadır. s a h n e döşemesinden — 1,00 seviyesi- n e çıkar ve — 7.00 a l t s a h n e seviyesine iner. Ebadı, a l t yan s a h n e l e r d e n 3.00 m. eninde bir vagonu alabilmek üzere t a - yin edilmiştir. 3 x 12 metrelik vagon üzerine n o r m a l bir oda dekoru kurulur, demir perdeye k a d a r d a h a 2,50 m.
s a h a vardır. K i f a y e t etmediği t a k d i r d e ikinci m ü t e h a r r i k döşeme ile I m. eninde İkinci bir vagon İlâve edilir.
Bu m ü t e h a r r i k döşeme iki katlı değildir, f a k a t a l t ı n - da bir kişilik a s a n s ö r için a s m a bir s a h a n l ı k vardır.
Yerden a d a m ç ı k a r m a k için arzu edilen k a p a k k a l - dırılır ve altına asansör sürülerek çalışma vaziyetine ge- tirilir.
Diğer m ü t e h a r r i k döşemeler 3 adet, beheri 1,50 X 12 m . e b a d ı n d a alt s a h n e seviyesinden sıra ile 2, 4, ve 4 m. i r t i f a ı n a iner ve çıkar.
S a h n e n i n o r k e s t r a m a h a l i n c tahvili bu m ü t e h a r r i k döşemeler vasıtasile k a d e m e teşkil e t m e k suretile y a p ı - lır.
Birinci ve icabında ikinci tabla a ş a ğ ı d a n dekor vagonu ç ı k a r m a ğ a üst vagonların döşemesini s a h n e seviyesine (veya sair h e r h a n g i bir seviyeye getirmeye) y a r a r .
Bu döşemeler indirildiği z a m a n açıklılarını örtecek bir k a p a k yapılmamıştır. Sebebi:
1 — S a h n e iki katlı değildir, t a b l a l a r aşağıda kalacak değil, a n c a k aşağıdan dekor vagonu ç ı k a r a c a k t ı r .
2 — S ü r g ü l ü k a p a k yapılacak olursa m ü t e h a r - M l m a r S e y f e t t i n E r k a n . Maket. Ön g ö r ü n ü ş
v e b o y u n a k e s i m .
rik döşemeler a r a s ı n d a sabit kısımlar b ı r a k m a k İcab eder, s a h n e arzu edildiği veçhile kademelendirilemez, kr.demeler a r a s ı n d a sabit kısımlar kalır. Bu sistem s a h n e - n i n kabiliyetini çok h a l e l d a r eder ve m o d e r n bir s a h n e y e m u v a f ı k değildir.
3 — MUteharrik döşemeler İki katlı yapılacak olursa alt k a t a iki y a n d a n vagon sürülmez, plonjörleı- ve klavuz- lar m a n i olur.
Alt k a t t a a n c a k kapalı oda olmak şartile bir dekor takımı h a z ı r bulunabilir. Üst t a b l a yukarı çıktığı z a m a n t e n v i r a t a m a n i olur. Y u k a r ı çıkarılan dekor temsil e s n a - sında değişmez.
4 — G e r i d e n s ü r ü l e n k r a n p o d i u m t e r t i b a t ı son d e r e - ce p a h a l ı o l m a k l a beraber a r k a s a h n e olmadıkça kabili istifade olamaz.
B ü t ü n bu sebeplere mebni, asgari v e s a i t t e n a z a m i istifade düşünülerek dört adet tek katlı m ü t e h a r r i k döşe- me ile iktifa edilmiştir.
S a h n e vagonları 16 cm. (bir m e r d i v e n basamağı) i r - t i f a ı n d a şasileri çelik s a ç t a n , tekerlekleri bilyalı ve ü z e r - leri a h ş a p döşemelidir.
S a h n e döşemesinin üzerinde elıe y ü r ü t ü l ü r , r a y a i h - tiyaçları yoktur.
S a h n e vagonlarının kolay y ü r ü m e s i için m ü m k ü n olduğu k a d a r az a k s a m d a n m ü r e k k e p ve az tekerlekli ol- m a s ı lâzımdır. B u n u n İçin 5 x 12 m. s a t h ı n d a olan üst s a h n e vagonları, ekseriyetle yapıldığı gibi üç kısma de- ğil, iki kısma taksim edilmiştir.
3,50 X 12 m. e b a d ı n d a birinci kısımların üzerine n o r - mal o d a dekorları k u r u l u r . Yetmediği t a k d i r d e 1,50 x 12 metrelik ikinci kısmı ilâve edilerek 5 x 12 metrelik s a h - nenin üzerine en büyük dekorların ön p l â n l a r ı bir kül halinde tesis edilir. A r k a p l â n l a r bittabi a s m a dekorlar, perdeler ve saire ile yapılır.
Alt y a n s a h n e vagonları a y n i s u r e t t e kullanılır yalnız y a r ı m ş a r m e t r e d a h a ensiz, 3.00 x 12 ve 1.00 x 12 :n.
ebadındadır.
Alt a r k a s a h n e d e 3, X 12 m . e b a d ı n d a vagon b u l u - n u r .
Bittabi dekor k u r m a k için n a m ü t e n a h i usuller vardır ve b u n l a r birer misalden ibarettir.
Prospekt deposu s a h n e döşemesinin altında, geri t a r a f t a d ı r 1,00 x 17 m. e b a d ı n d a bir m ü t e h a r r i k t a b l a ve iki y a n d a b u l u n a n konsollarla mücehhezdir. Askılardan in- dirilen perdeler sarılarak d e r h a l depoya istif edilir.
Bilcümle y a n sahnelerin k a p u l a n demirden, iki k a t - lı asbest y ü n ü ile ses ve y a n g ı n a karşı tecrit edilmiştir.
Dekor kapuları Dekorların dikine geçebilmesi için 6.50 m. i r t i f a ı n d a d ı r . a y n i t a r z d a izole edilmiştir.
Hidrolik tesisat yüksek tazyikli, elektrik motörlerile m ü - t e h a r r i k su t u l u m b a l a r ı ve takriben, 0,80 k u t r u n d a ve 6 m.
i r t i f a ı n d a yekpare presede çekilmiş çelik d e p o l a r d a n m ü - rekkeptir. B ü y ü k p l o n j ö r l e r e ait v a l f l a r a y n ı dairede bu- l u n u r ve s a h n e ş e f i n i n s a h a n l ı ğ ı n d a n su tazyiki ile idare olur. P e r d e askılarının valfları a y n i s a h a n l ı k t a n elektrik- le ve b u l u n d u k l a r ı m a h a l d e n el ile idare edilir.
Hidrolik tesisat, ehli t a r a f ı n d a n h ü s n ü m u h a f a z a edil- mesi icap e d e n çok nazik ve pahalı bir tesisattır. M ü t e h a r -
rik o r k e s t r a d a n s a r f ı n a z a r etmek şartile tekmil tesisat, m ü t e h a r r i k döşemeler, p e r d e askıları ve saire elektrikle idare edilebilir, tesisat d a h a ucuz olur.
Elektrik tesisatı
Ş e h i r cereyanın a n a tablosu b i n a n ı n sol m e t h a l i n e yakın, b o d r u m k a t ı n d a m a h f u z bir m a h a l d e d i r . Şirketin kontrol m e m u r l a r ı s a h n e d e n geçmeden b u r a y a d a i m a girebilü-ler. C e r e y a n b u r a d a n k o n s e r v a t u a r a , tiyatro bi- n a s ı n a ve s a h n e y e ayrılır, h e r kısmın ayrı t e n v i r a t ve m u h a r r i k kuvvet kontrolörü b u l u n u r .
S i n e m a tesisatı ve a r k lambâlı projektörler için lâzım olan m ü t e m a d i 110 voltluk cereyan a y n i m a h a l d e b u l u n a n iki mübeddile ile t e m i n edilir.
S a h n e n i n tablosu, birinci k a t seviyesinde, elektrik m e - m u r u n u n sahanlığı ile atelyesinin a r a s ı n d a k i koridora t e - ris edilir. Bu m a h a l t a m a m i l e a n a tablo m a h a l i n i n üze- rinde o l d u ğ u n d a n 7 m. t u l ü n d e şakuli bir kolonla i r t i b a t t e m i n edilir. Bu gibi m ü h i m m a k t a d a k i kabloların kısa ol- ması hsı- h u s u s t a faidelidir.
S a h n e t e n v i r a t ı birinci sol s a h a n l ı k t a b u l u n a n r e - gülatörle idare edilir. Bu s a h a n l ı k bazı sebeplerden dolayı s u f l ö r ü n y a n ı n d a k i m a h a l e tercih edilmiştir.
T e n v i r a t s u f l ö r m a h a l i n i n y a n ı n d a n idare edilirse t e - siri u m u m i itibarile belki d a h a iyi görülür, f a k a t r a m - p a n ı n ve a l ç a k t a b u l u n a n sair aletlerin a ş a ğ ı d a n yukarı atabileceği muzir gölgeler bu m a h a l d e n görülüp b e r t a r a f edilemez. B u n u n için elektrik m e m u r u n u n bir az yüksek- te b u l u n m a s ı d a h a m u v a f ı k t ı r . Diğer t a r a f t a n , elektrik m ı m u r u s u f l ö r m a h a l i n i n y a n ı n d a b u l u n u r s a s a h n e d e k i aletleri göremez ve kontrol edemez, h a l b u k i s a h a n l ı k t a b u l u n u r s a tenvir aletlerinin kısmı a z a m i gözü ö n ü n d e ve m u r a k a b e s i a l t ı n d a b u l u n u r .
S a h n e regülatörü 4 renk üzerine t e r t i p edilmiş. 4 X 26 kollu, müşterek ve m ü n f e r i t , seri ve ağır a y a r t e r t i b a t ı n ı havidir.
S a h n e reostaları ince tel h a l a t l a r l a regülatöre m e r - b u t ve s a h a n l ı k l a r d a yer işgal e t m e m e k üzere 4 g u r u p h a l i n d e koridora tesis edilmiştir, üzerlerine h a v a bacaları yapılmıştır.
Salon tenviratı ayrı küçük regülatörlerle aynı s a h a n - lıktan ve s i n e m a m a h a l l i n d e n idare edilir.
S a h n e tenviratı
Salon projektörleri dört adet 3000 watlık s i n e m a k a - bininin İki y a n ı n d a , 3 adet 3000 w a t h k s a l o n u n t a v a n ı n - dadır. dört renkli c a m l a r ı olacak ve s a h n e d e n elektrikle İdare edilecektir.
İki a d e t 1500 watlık p r o j e k t ö r s a h n e açıklığının iki t a r a f ı n d a bulunacak, dört renkli c a m l a r ı s a h n e d e n tel ile idare edilecektir.
Ayak r a m p a s ı suflör m a h a l i n i n iki y a n ı n d a üçer metrelik sağ ve sol r a m p a d a n İbarettir, h e r t a r a f ikiye taksim edilmiştir, portal küçüldüğü z a m a n yalnız dahili kısımlar kullanılır. 4 renk üzerine t e r t i p edilmiştir.
Birinci sofit (Oberlicht) p o r t a l k ö p r ü s ü n ü n altında, 6 m. t u l ü n d e 4 renklidir. İkinci sofit 10 m . b o y u n d a ; ikin- ci şasinin a l t ı n a asılı 3. 4, 5, ve altıncı hususi askılara m e r - but, keza d ö r t renkli ve 10 m . t u l ü n d e d i r .
İ?ortal kulelerinn h e r s a h a n l ı ğ ı n d a c e m a n 6 a d e t 1000 watlık ön s a h n e projektörleri asılıdır. C a m l a r ı elle s ü r ü - lür.
P o r t a l k ö p r ü s ü n ü n üzerinde 4 a d e t 1000 watlık ye_ ."eneri (Spielflâchenleuchte) 2 a d e t 1500 v a t l ı k yer p r o j e k t ö r ü (Spielflftchenscheinwerfe; > ve iki a d e t löOO wat!ık kiiprii p r o j e k t ö r ü (bir şahsı t a k i p için küçük p r o - j e k t ö r ) a s ü ı d ı r ; icabında sair seyyar p r o j e k t ö r l e r gerek köprüye gerek s a h a n l ı k l a r a ve galerilere tesis edilir.
F o n perdesinin tenviri için iki demir çatkı (şasi) ye asılı 80 adet beyzî fener (Ovallaternen) ve iki bulut âleti m e v c u t t u r . Bu 80 a d e t 1000 watlık fenerin cümlesi mavi ışığa t a h s i s edilmek şartile k i f a y e t eder, sair renkler, s a - rı, yeşil, ve kırmızı sofitlerle t e m i n edilir.
Birinci bulut m a k i n a s ı 10.000 watlık bir lamba ve m ü - teaddit projeksion tertibatlıdır, büyük açık s a h n e l e r için kullanılır, geçen ve inen b u l u t l a r gösterir.
İkinci bulut m a k i n a s ı a r k a s ı açık t a v a n l ı d e k o r l a r d a kullanılır ve t a v a n ı n üzerine k a d a r indirilir, 3000 watlık bir lâmbalı ve iki filmlidir.
F o n perdesinin a l t t a n tenviri için s e y y a r r a m p a l a r ve 1000 watlık müstatil f e n e r l e r (Versatzleuchte) k u l - lanılır. f o n perdesinin a l t ı n d a hususi prizleri vardır, k u l - lanılacakları m a h a l e yakın b u l u n m a k üzere a s a n s ö r ü n a r k a s ı n d a m u h a f a z a edilir.
Seyyar l a m b a l a r a ait k a t l a r bir k a ç devreye t a k s i m edilmiştir. 1000, 1500 ve 3000 watlık projektörler, bir renkli, 4 renkli seyyar l a m b a l a r m ü t e m a d i c e r e y a n için p r o j e k - törlere ait h a t l a r ı n h e r birine s a h n e n i n m ü t e a d d i t , yer- lerine, döşemeye, s a h a n l ı k l a r a , köprülere ve galerilere prizler tesis edilmiş ve devrenin nevi ve n ü m e r o s u y a n l a r ı - n a işaret edilmiştir. S a h n e döşemesinin a l t ı n d a k i prizler tırtıllı s a ç t a n k a p a k l a r l a ö r t ü l ü d ü r . Seyyar p r o j e k t ö r l e r i n m u h a f a z a s ı için elektrik m e m u r u n u n s a h a n l ı ğ ı n ı n a l t ı n d a ve y a n ı n d a yerler t a h s i s edilmiştir.
Şimşek l â m b a l a r ı 8 adet olup 4.5 ve altı n ü m e r o l u so- f i t l e r i n altına asılır. 8 kontaklı bir k o m i t a t ö r l e idare edi- lir.
Yüdız l a m b a l a r ı için a r k a galerilerde prizler b u l u n u r . B u n l a r hafif voltajlı bir t r a n s f o r m a t ö r e m e r b u t t u r ve a y r ı c a r e g ü l a t ö r d e n a y a r edilir.
B i n a n ı n h e r t a r a f ı n d a , bilhassa mahreçlerde, m e r - divenlerde. koridorlarda, g a r d r o p l a r d a , s a h n e n i n ve salo- n u n k a p u l a r ı n ı n üzerinde i h t i y a t l a m b a l a r ı b u l u n u r . B u n l a r şehir c e r e y a n ı n d a n t a m a m i l e m ü s t a k i l olup iki a k m ü l a t ö r bataryasile tağdiye edilir.
Hava tecdidi.
B i n a n ı n h e r t a r a f ı n a k a n a l l a r l a temiz h a v a sevket- m e k m u v a f ı k değildir., tesisat çok p a h a l ı olur. K a n a l l a r toz ve m i k r o p yuvası teşkil edeceği için gayri s ı h h i olur.
H a v a tecdidi yalnız tiyatro salonu ile pencereleri ol- m ı y a n g a r d r o p m a h a l l e r i için n a z a r ı itibare alınmıştır.
S a l c n u n h a v a ihtiyacı a d a m b a ş ı n a s a a t t a 20 m3 h e s a p edilmiştir. S a l o n d a s a a t t e 4, 5 d e f a h a v a tebdilüıe tekabül etmektedir, h a v a ihtiyacı d a k i k a d a 30 m 3 dır.
Vantilatör b o d r u m k a t ı n d a , s a l o n d a ses işidilmiyecek
derecede u z a k t a ve esasen m ü m k ü n olduğu k a d a r ağır devirli ve sessizdir. H a v a y ı s a l o n u n çatısının üzerinden
>,eker ve bir f i l t r e d e n ve 40° ye k a d a r ısıtılmak üzere bir r a d y a t ö r d e n geçirerek s a l o n u n iki y a m n d a k i b a c a l a r - d a n yukarı ve t a v a n a yakın b u l u n a n kafesli m e n f e z l e r - d e n içeri sevkeder.
M ü s t a m e l hava, galerilerin altında, döşemede kol- t u k l a r ı n a l t m d a ve o r k e s t r a m a h a l l i n i n muhtelif yerle- rinde b u l u n a n m e n f e z l e r d e n ikinci bir v a n t i l a t ö r v a s ı t a - sile çekilir ve b i n a n ı n a r k a cephesinden dışarı sevkedi- lir.
Sıcak h a v a n ı n y u k a r ı d a n aşağı sevkedilmesi. tabii cereyana m u g a y i r olduğu için vantilatörlerde fazla k u v - vet s a r f e t t i r i r , f a k a t muhtelif sebeplerden dolayı, en m u - v a f ı k u s u l d ü r :
1 — Hava cereyan y a p m a d a n u f k i t a b a k a h a l i n d e ve ılık o l a r a k y u k a r ı d a n aşağı iner.
2 — Ahalinin t e n e f f ü s ü n d e n hâsıl olan bozuk h a v a salona y a y ı l m a d a n en kısa yoldan h a r i c e sevkedilir.
3 — Yerdeki tozlar y u k a r ı kalkmaz, bilâkis y u k a r d a n inen temiz h a v a n ı n tesirile m u a l l a k t a b u l u n a n tuzlar a ş a - ğı iner ve aşağıdan izale edilir.
H a v a n ı n temiz o l a r a k sevkedilebilmesi için v a n t i - latör dairesile b o d r u m k a t ı n d a k i büyük k a n a l l a r k â m i - len çini kaplı, elektrikle tenvir edilmiş ve su ile y ı k a - nabilecek t a r z d a olacak, şakuli k a n a l l a r gayet temiz a l - çı ile sıvanmış olacaktır.
G a r d r o p m a h a l l e r i n d e az m i k t a r d a h a v a tecdidi İçin h e s a p edilmiş temiz h a v a ve aspirasion menfezleri b u - lunacaktır.
İ t f a i y e tesisatı.
Y a n g ı n tehlikesine karşı en başlıca tedbirin kuv- vetli bir inzibat olacağına ş ü p h e yoktur. S a h n e k ı s m ı n - d a s i g a r a içilmesinin, a t e ş ve açık alevle iş görülmesi- nin, temizlik için benzin ve saire gibi müştail m a d d e l e - rin istimali k a t ' i s u r e t t e menedilmeli, depolar d a i m a t e - miz tutulmalı, toz ve çöp birikmesine asla m ü s a a d e edil- memelidir.
İyi tesis edilmiş ve iyi idare edilen m o d e r n bir s a h - n e d e y a n g ı n ç ı k m a s ı n a i h t i m a l yok gibidir. Modern d e - kor k u r u ş tarzı d a bu h u s u s t a m u v a f ı k t ı r , m ü t e a d d i t perdeli eski kulis tertibatı kalkmıştır, d a h a ziyade plas- tik dekorlarla çalışılır.
Elektrik t e s i s a t ı n d a n kaza ç ı k m a m a s ı için m u t l a k a tiyatro tesisatnın tecrübeli bir f i r m a vasıtasile m ü t e - hassıs m o n t ö r l e r e yaptırılması lâzımdır.
Bu tedbirlerle beraber t i y a t r o y a m e n s u p hususî bir itfaiye teşkilâtı y a p m a k ve bu m e m u r l a r a b ü t ü n m a k i n a ve elektrik tesisatının kullanış tarzını göstermek lâzım- dır. Y a b a n c ı bir itfaiye m e m u r u , fazla h a r a r e t neşreden bir p r o j e k t ö r ü n n e r e d e n söndürüleceğini, t u t u ş m a y a b a ş - lıyan bir perdenin n e r e d e n indirileceğini bilmesine i m - k â n yoktur. Böyle bir v a k ' a karşısında tiyatro itfaiyesi d a h a çabuk ve d a h a e m i n o l a r a k iş görür.
İ t f a i y e tesisatı o l a r a k b i n a n ı n h e r t a r a f ı n a , m ü n a - sip mahallere, y a n g ı n muslukları ve h o r t u m l a r tesis edilir.
S a h n e d e p o r t a l kulelerinin h e m e n a r k a s ı n d a iki t a - r a f t a yangın muslukları b u l u n u r ve p o r t a l ı n e n alt s a - h a n l ı k l a r ı n d a el i t f a âletleri b u l u n u r .
Bilcümle dekor depolarında, y a n sahnelerde, m a - rangozhanede, b o y a h a n e d e ve oyun s a h n e s i n d e 60° d e o t o m a t i k o l a r a k faaliyete gelen sprinkler tesisatı o l a - caktır.
Bu tesisat o y u n s a h n e s i için k â f i değildir, t a v a n ı n s e n derece yüksek olması dolayısile döşeme üzerinde t u - t u ş a c a k h e r h a n g i bir eşya t a v a n d a k i sprinkler tesisatı-
nı f a a l i y e t e getiremez. B u n u n İçin a y r ı c a 4 s ı r a ei İle idare edilir duş tesisatı yapılır. S a h n e n i n ön kısmında, birinci şasiye k a d a r hiç bir p e r d e askısı b u l u n m a d ı ğ ı için bu kısımdaki sprinkler ve d u ş tesisatı t a v a n a değil k ö p - rüye asılıdır. Bu suretle kıymetli tenvir âletleri de suyun tesirinden m u h a f a z a edilmiş olur.
İ t f a i y e tesisatı, hidrolik tesisatın y a n ı n a tesis edile- cek 6. tonluk bir h i d r o f o r ve o t o m a t i k bir su t u l u m b a s ı ile 3,5 a t m . tazyik a l t ı n d a tağdiye edilir.
K o n s e r v a t u a r v e t i y a l r o b i n a s ı p r o j e m ü s a b a k a s ı n a ait g e r i k a l a n e s e r l e r 2 İnci s a y ı m ı z d a n e ş r e d i l e c e k t i r .
İ m t i y a z sahibi: M i m a r A. Ziya — Neşriyat m ü d ü r ü : M i m a r Abidin M o r t a ş - M a t b a a c ı l ı k ve Neşriyat T . A Ş. — İ s t a n b u l u KUŞE KENAN
