T.C.
MARMARA ÜNĠVERSĠTESĠ
TÜRKĠYAT ARAġTIRMALARI ENSTĠTÜSÜ TÜRK TARĠHĠ ANABĠLĠM DALI
YENĠÇAĞ TARĠHĠ BĠLĠM DALI
13 NUMARALI ATĠK ġĠKÂYET DEFTERĠ (VR.1-142) DEĞERLENDĠRME-ÇEVĠRĠ METĠN
(H.1100/ M. 1689)
YÜKSEK LĠSANS TEZĠ
HASAN BASRĠ TÜRK
ĠSTANBUL 2019
T.C.
MARMARA ÜNĠVERSĠTESĠ
TÜRKĠYAT ARAġTIRMALARI ENSTĠTÜSÜ TÜRK TARĠHĠ ANABĠLĠM DALI
YENĠÇAĞ TARĠHĠ BĠLĠM DALI
13 NUMARALI ATĠK ġĠKÂYET DEFTERĠ (VR.1-142) DEĞERLENDĠRME-ÇEVĠRĠ METĠN
(H.1100/ M. 1689)
YÜKSEK LĠSANS TEZĠ
HASAN BASRĠ TÜRK
TEZ DANIġMANI DOÇ.DR. UĞUR DEMĠR
ĠSTANBUL 2019
I ĠÇĠNDEKĠLER
İÇİNDEKİLER ... I ÖNSÖZ ... II ÖZET ... IV ABSTRACT ... V KISALTMALAR ... VI
GİRİŞ ... 1
GENEL ÖZELLİKLERİ İLE ŞİKÂYET DEFTERLERİ ... 1
I. BÖLÜM ... 4
13 NUMARALI ATİK ŞİKÂYET DEFTERİ‟NİN İNCELENMESİ ... 4
A-ŞEKİL ÖZELLİKLERİ ... 4
1. Defterin Fizîki Durumu ... 4
2. Defterin Diplomatik ve Dil Özellikleri ... 5
3. Defterde Kullanılan Tarihler ... 6
B.DEFTERİN MUHTEVA ÖZELLİKLERİ ... 7
1) Alacak-Verecek Konularını İçeren Şikâyetler: ... 7
2) Sefer Muafiyeti Konularını İçeren Şikâyetler: ... 8
3) Vergi Konularını İçeren Şikâyetler: ... 9
4) Eşkıyalık Konularını İçeren Şikâyetler: ... 9
5) Mürur Tezkireleri Konularını İçeren Şikâyetler: ... 10
6) Görevlendirme Konularını İçeren Şikâyetler: ... 10
7) Tahsilat, Vakıf, Maaş, Miras, Dava Nakilleri ve Diğer Konular:... 11
BİBLİYOGRAFYA ... 13
II. BÖLÜM ... 14
HÜKÜM ÖZETLERİ ... 14
III. BÖLÜM ... 97
A-METİN TRANSKRİPSİYONU ... 97
B- HÜKÜM GÖRÜNTÜLERİ ... 334
II ÖNSÖZ
Osmânlı devletinde büyük öneme sahip olan divan-ı hümayun içerisinde görüşülen ve karara bağlanan meselelerin defterlere kayıt edildiği bir sistem vardı. Söz konusu defterler içerisinde yer alan ve ilk örneklerini 17. yy‟da görmeye başladığımız, “Şikâyet Defterleri” de sosyal-kültürel ve ekonomik olarak hükümlerin yazıldığı dönemin aynası niteliğinde kaynaklar olup günümüzde bizlere ışık tutmaktadır.
Şikâyet defterlerine kayıt edilen hükümlere baktığımızda herhangi bir sınıflandırma yapılmaksızın divan-ı hümayunda karara bağlanan ve padişah onayı alınan hükümlerin bu defterlere kayıt edildikleri görülmektedir. Defter içeriğini; Alacak verecek, sefer muafiyetleri, vergiler, eşkıyalık meseleleri, mürur tezkireleri, görevlendirmeler, tahsilatlar, vakıflar ile ilgili meseleler, görevlilere ödenen maaşlar, miras konuları, dava nakilleri, terk-i diyar vakaları, şahıslar arasında çıkan anlaşmazlıklar, erken yaşta nikâhlanma vakaları, yalancı şahitlik, fakir olanlara yapılan yardımlar, gibi hususlar oluşturmaktadır. Yukarıda da belirttiğimiz üzere söz konusu defterlerin içeriğini oluşturan mezkûr meseleler, Osmânlı devletinin sosyal ve kültürel tarihiyle hukuk tarihi alanlarını anlayabilmek için bizlerin vazgeçilmez kaynakları arasında yer almaktadır.
Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı‟nda (Mülga Başbakanlık Osmânlı Arşivleri) H.1059-1253 / M.1649-1837 yıllarını ihtiva eden ve 989 katalog numarası ile ADVNS.ŞKT.d kod numarası ile kayıtlı olan şikâyet defterleri içerisinde bulunan 13 numaralı defterin 142 sayfalık ilk bölümü tezimizin konusunu oluşturmaktadır.
13 numaralı şikâyet defterinin ilgili kısmının incelemesi dört bölümden oluşmaktadır.
Birinci bölümde defterin fiziki ve muhteva incelemesi, ikinci bölümde, hükümlere ait özetler, üçüncü bölümde ise hükümlerin transkripsiyonu, dördüncü ve son bölümde de metnin orijinal görüntüleri eklenmiştir.
Defterin transkripsiyonu esnasında genel olarak basit transkripsiyon kuralları uygulanmıştır. Arapça ve Farça‟ya ait uzun sesliler “â”, “î”, “û” şeklinde ifade edilmiş olup kelime ortasında ve sonunda bulunan ayn (ع) harfi (ʻ) ile (ء) hemze (‟) ile gösterilmiştir. Sonu
“b” harfi ile biten Türkçe kelimeler “p” harfi ile gösterilmiştir. Okunamayan kelimeler …? ile gösterilmiştir. Bununla birlikte metinde boşluk bırakılarak devam edilen hükümlerde, boşluklar (...) ibaresi ile gösterilmiştir. Metinde olması gereken ancak bulunmayan harfler veya kelimeler ise köşeli parantez [] içinde yazılarak eklenilmiştir. Öte yandan metinde
III okunan ancak emin olunamayan kelimelerin sonuna ? ibaresi konulmuştur. Metin içerisinde kullanılmış olan dua cümleleri italik olarak yazılmıştır.
Ortaya çıkan bu çalışmada emeği geçen, değerli hocam Doç.Dr.Uğur DEMİR başta olmak üzere metnin okunmasında yol gösteren değerli arkadaşlarım Büşra AKTAŞ KÜTÜKÇÜ , Muhammet Murat HURÇ ve Ümit Baki ERDEM‟e sonsuz şükranlarımı sunarım.
Hasan Basri TÜRK İstanbul, 2019
IV ÖZET
Hicri 1100/Miladi 1689 yıllarına ait hükümleri içeren 13 numaralı Şikâyet defteri Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı‟nda A.DVNS. ŞKT.d koduyla kayıtlıdır. Tez çalışmamız üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, defterin değerlendirilmesi, ikinci bölümde hükümlerin özetlerinin çıkarılması, üçüncü bölümde ise hükümlerin transkripsiyonu yapılmıştır.
Şikâyet defterlerinin genel özelliklerini taşıyan ve tezimize konu olan 13 numaralı Atik şikâyet defteri Osmânlı devletinin 1689 yılına ait sosyal, ekonomik, siyasi olarak genel görünümünü yansıtmaktadır. Bununla birlikte Osmânlı devletinin 1689 yıllarında savaş durumunda olmasından dolayı defterde kayıt altına alınan hükümlerle devletin askeri yapısı hakkında bilgi edinmekteyiz. Özel hukuku ilgilendiren; alacak-verecek, miras, gasp, eşkıyalık, dava nakilleri, kamu hukukunu ilgilendiren; sefer muafiyeti, mürur tezkiresi, görevlendirmeler, vergi, vakıf ve tahsilat konularında hükümler yer almaktadır. Bu konulardan yola çıkarak 13 numaralı şikâyet defteri, toplumun problemlerine çözüm arama yollarını ve devletin verdiği refleksleri açıkça ortaya koymamızda yardımcı olacaktır.
Anahtar Kelimeler: Şikâyet Defteri, borç, miras, vergi, vakıf, eşkıyalık
V ABSTRACT
13 numbered Şikâyet Defteri which contains records of 1100 AH./1689 G. is registered with the code A.DVNS. ŞKT.d. in Directorate of State Archives of the Presidency of the Republic of Turkey. In this thesis, the first part of defter which consists of 701 records in 142 folios is examined. This examination is composed of consideration, summarization and transcription of the records aforeSa„îd.
The defter itself has the general characteristics of Şikâyet Defter series and reflects the social, economic and politic situation of Ottoman Empire in 1689. Moreover the defter bears further importance for its contextual aspect of providing information about Ottoman military structure in regard to the fact that Ottomans was in a war position in 1689. Defter involves the subjects concerning private law; conflicts which broke out over money, inheritence disputes, usurpation, banditry, case conveys and concerning public law; exemption from military service, right of way (mürur tezkiresi), official delegation, tax, vaqfs and collecting power.
This content-rich defter also represents the reflection of government to the ways of seek solutions to society‟s problems.
Keywords: Complaint Books, debt, foundation, tax, inheritance, banditry
VI KISALTMALAR
a.g.e. : adı geçen eser a.g.m. : adı geçen makale a.g.t : adı geçen tez
TALĠD:Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi Ca : cemâzıyelevvel
C : cemâzıyelâhir H : hicrî
M: Miladî Hk. : hüküm B : Receb
1 GĠRĠġ
GENEL ÖZELLĠKLERĠ ĠLE ġĠKÂYET DEFTERLERĠ
Osmânlı devlet anlayışı ve yapılanmasında adalet büyük bir öneme sahipti. Osmânlı devleti adaleti sağlayabilmek için çeşitli mekanizmaları bir arada işletmekteydi. Bu mekanizmaların omurgası sayılabilecek nitelikte olan şikâyet mekanizmasının yeri devlet işleyişinde büyük öneme haizdi. Osmânlı‟da halk, karşılaştığı birçok sorunu şikâyet ederek çözüm bulma hakkını kullanmakta özgürdü.1 Bu mekanizmanın işleyişinde en etkili karar organı devletin en üst karar mercii olan Divan-ı hümayundu. Divan-ı Hümayuna yapılan tüm şikâyetler defterler vasıtasıyla kayıt altında tutulmaktaydı.
İlk dönemlerde “Mühimme Defteri” adı verilen defterlere kayıt edilen şikâyetler, 17.
yüzyılda devlet sisteminde yapılan düzenlemeler neticesinde ayrı bir defterde tutulmaya başlanmıştır. İşte bu tarihten itibaren Divan-ı Hümayuna gelen şikâyetlerin kayıt altına alındığı defterlere “Şikâyet Defteri” denilmektedir.2
Şikâyet defterlerinin mühimme defterlerinden sonra ayrı bir konu başlığı ile oluşturulmuş olması, şekil özelliklerinin de mühimme defterlerine benzemesine sebep olmuştur. Şekil olarak benzemelerinin yanında, tüm Osmânlı reayasından gelen şahsi şikâyetlerin kayıt altına alındığı defterler olarak öncekilerden farklı bir içeriğe sahip olmuştur.
Bu defterlerde adli yargı konuları, vergi ve vakıflar, idari ve askeri yetkililer ile ilgili hususları içeren şikâyetler kaydedilmiştir.3
Şikâyet defterleri, Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı‟nda (Mülga Başbakanlık Osmânlı Arşivleri) 989 katalog numarası ile ADVNS.ŞKT.d kod numarası ile kayıtlı olup H.1059-1253 / M.1649-1837 yıllarını ihtiva etmektedir.4 Bununla birlikte mezkur arşivde A.DVN.ŞKT.d koduyla 978-1014-A kodlarıyla kayıtlı H.910-1234 / M.1504-1819 yılları arasındaki kayıtları ihtiva eden ve birkaç sayfadan oluşan 38 adet Şikâyet Defteri de bulunmaktadır.5
Öte yandan bahse konu kataloglardan hariç olarak Türkiye dışında, iki adet Şikâyet Defteri bulunmaktadır. Bunlardan biri Cod.mixt. 683 tasnif koduyla Avusturya Milli
1Murat Tuğluca, “Osmânlı‟da Devlet-Toplum İlişkilerinin Açık Alanı: Şikâyet Mekanizması ve İşleyiş Biçimi (1683-
2 Necati Aktaş, “Atik Şikayet Defteri” ,DİA,c.IV , İstanbul 1991, s. 68
3 Tuğluca, a.g.t, s.7
4 Başbakanlık Osmânlı Arşivi Rehberi, İstanbul 2010, s. 23
5 Rehber, s.24
2 Kütüphanesinde, diğeri ise Eb 372 tasnif koduyla Almanya-Dresden koleksiyonunda yer almaktadır.6
Şikâyet defterlerinin başlangıcı olarak kabul edilen ilk defterin tarihi H. 1059/M.1649 olduğu genel kabul olarak görülmüş7 ise de Ferudun M. EMECEN kaleme aldığı “Osmânlı Divanının Ana Defter Serileri: Ahkâm-ı Mîrî, Ahkâm-ı Kuyûd-ı Mühimme ve Ahkâm-ı Şikâyet” isimli makalesinde özet olarak; “Arşivde yapılan tasnife dayalı olarak Şikâyet ve Mühimme defterlerinin ayrılmasının çok zor olduğunu, yapılan tasnifin esas alınarak şikâyet defterlerinin başladığı kabul edilen H. 1059/M.1649 tarihlerin hiç sorgulanmadan genel kabul görüldüğünü, esasen bu hususun defterlerin kayıt altına alındıkları bürolarca verilen ayırt edici başlıkların en belirleyici unsur olarak alınması gerektiğini” ifade etmiştir. Bunun yanı sıra “kuyûd-ı ahkâm-ı şikâyet ” ibaresini taşıyan en erken tarihli defterin arşivdeki “Atik Şikâyet Defterleri”tasnifinde değil, “Mühimme Defterleri” tasnifinde olduğunu da ifade etmiştir. Bu defterin 1069-1071/1658-1660 yıllarına ait kayıtları ihtiva eden 92 numaralı Mühimme tasnifinde yer aldığını belirtmiştir.8
Şikâyet Defterlerinin içeriğini, genellikle halk tarafından sunulan arzlar oluşturmaktadır. Diğer taraftan tüm reayanın arz sunma hakkı bulunmakla birlikte, sunulan bu arzlar defterlerde arz-ı hâl olarak yer almaktadır. Arz-ı hâller toplu olarak yapıldığı gibi bireysel olarak da Divan-ı Hümayuna sunulabilmekteydi9.
Osmânlı reayası her konuda yaşadığı sorunları şikâyet mekanizması yoluyla çözüme kavuşturabilmekteydi. Şikâyet konuları çeşitlilik göstermekle birlikte Halîl İNALCIK‟ a göre şikâyet konuları;
1-Kadının verdiği hükmü veya hücceti tanımayan ve gereğini yerine getirmeyenlere karşı şikâyetler.
2-Askerî sınıftan olanların, kanun dışı, reayadan eşya ve para almalarının önlenmesi ile ilgili şikâyetler.
3-Kanuna aykırı olarak alınan vergilerden halkın şikâyetleri.
6 Emel Soyer,”17.yy. Osmânlı Bürokrasisi’ndeki Değişimlerin Bir Örneği Olarak Mühimme Defterleri”, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi,İstanbul 2007, s.87
7 Mithat Sertoğlu, Muhteva Bakımından Başvekâlet Arşivi, Ankara 1955, s. 23
8Feridun Emecen, “Osmânlı Divanının Ana Defter Serileri: Ahkâm-ı Mîrî, Ahkâm-ı Kuyûd-ı Mühimme ve Ahkâm-ı Şikâyet”, TALİD, C III, S 5 (2005), s.107-139
9Halîl İnalcık, “Şikâyet Hakkı: Arz-ı hâl ve Arz-ı Mahzarlar”, Osmânlı Araştırmaları VII-VIII, (1988), s. 35
3 4-Vakıflarla ilgili şikâyetler.
5-İltizam konularıyla ilgili şikâyetler.
6-Reayadan kişilerle resmî kişiler arasında çözülmeye muhtaç olan problemleri içeren şikâyetler.10
olarak gruplandırılmaktadır.
Şikâyetçi olanları ise; “Kaza-i mezbur ahalisi arzıhal gönderüp …”, “… kazasında sâkin olan tüccâr tâifesi arzıhal idüp…”, “… sakinlerinden … nam zımmi arzıhal idüp …”,
“… sancağının erbab-ı timâr fukaraları arzuhal idüp …”,“… nâm kimesne arzıhal idüp …”,
“… nam hatun gelüp …”, “… vakı mumcu taifesi dergah-ı muallama arzıhal idüp…”,“ kaza-i mezbure ahalisi gelüp…”, “sen ki kadısın dergâh-ı muallama arz gönderüp …”, “züamadan Ahmed arzıhal idüp …”, “dergah-ı muallama mektub gönderüp kaza-i mezbûra tabi … vesair ahalisi meclis-i şere varup…” vb. gibi ifadeler ile gruplamaktadır.11
Şikâyet defterlerini, Mühimme defterlerinden ayıran bir diğer özelliği de konunun muhataplarıdır. Şikâyet defterlerinde genellikle konunun muhatabı kadı, naip, muhafız ya da bir müftüdür. Mühimme defterlerinde ise muhataplar genellikle ordu kumandanları, defterdarlar, yeniçeri ağaları gibi devletin çeşitleri kademelerinde görevleri bulunan devlet adamları olmakla birlikte şikâyet defterlerine göre muhatap alınacak şahıs ve makam daha fazladır. 12
Şikâyet defterlerinin 1742 tarihinden itibaren bölgelere göre ayrılarak kayıt altına alındığı bilinmektedir. Böylelikle yerel olarak şikâyetlerin daha hızlı çözüme kavuşturulması amaçlanmıştır. Ancak şikâyet defterleri, hem yerelde hem de merkeze yapılan şikâyetlerle birlikte 1837 yılına kadar varlığını devam ettirebilmiştir.13
10İnalcık, a.g.m, s.36-39
11İnalcık, a.g.m, s.35
12Soyer,a.g.t. s.93
13 Tuğluca, a.g.t, s.7
4 I. BÖLÜM
13 NUMARALI ATĠK ġĠKÂYET DEFTERĠ’NĠN ĠNCELENMESĠ A-ġEKĠL ÖZELLĠKLERĠ
1. Defterin Fizîki Durumu
13 numaralı Atik Şikâyet Defteri Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Arşivinde 989 numaralı katalogda bulunmaktadır. Defter ciltlenmiş olup dış kapağı ebru sanatıyla süslenmiştir. Seride bulunan diğer defterlere nazaran daha az yıpranmış olup iç sayfalarının fiziki özellikleri bakımından da bir kaç deforme olmuş sayfası haricinde bir kusuru yoktur.
Defterin dış kapağında ebru süslemesinin ortasında “Şikâyet Defteri” başlığı ve başlığın hemen altında ise “Min Evâsıt-ı Cemâziyyel Evvel sene 1100.”, “İla-Evâil-i Şâban sene 1100. ” ibareleri bulunmaktadır. Bunun yanı sıra daha sonra kataloglama sırasında mavi mürekkepli kalem ile “13” numarası yazılmıştır.
Defterin numaralandırılmış bir biçimde olan 402 sayfası bulunmaktadır. Defterde toplam 1448 adet hüküm bulunmakta olup tez için ilk 142 sayfada bulunan toplam 701 hüküm incelenerek özet çıkarılmıştır. Sayfalar üzerinde hükümler sıralanırken büyük boşluklar bırakılmayarak kullanılmıştır. Defterin sayfalarının daha ergonomik kullanıldığını satır sayısı bakımından sığmayacak alanlara yan yatırılarak yazılan hükümlerden de anlamaktayız.14
Defterin hükümleri numaralandırılırken 94 numaralı hüküm, iki hüküm olduğu halde birbirlerine çok sık aralıklar ile kaleme alındıkları için tek hüküm olarak algılanmış ve 94 numaralı hükümden sonra bir hüküm atlanarak 95 numaralı hükme geçilmiştir. Defteri incelerken fark ettiğimiz bu durumu, tezimizde 94 numaralı hükmü 94-a, hemen peşindeki hükmü de 94-b olarak numaralandırdık.
Defterin 2. sayfasında bulunan 5 numaralı hüküm, 11. sayfada 52. hüküm olarak tekrar yazılmıştır. 35. sayfada bulunan 176. hüküm de eksiktir.
Diğer taraftan defterin bazı sayfalarının üst kısımları ve alt kısımları rutubetten dolayı deforme olmuştur. Ancak bu durum hükümlerin okunmamasına engel bir durum teşkil etmemiştir.
14 13 numaralı Atik Şikayet Defteri, Hüküm (bundan sonra 13 numaralı Atik Şikayet Defteri’nde geçen hükümler sadece Hk. şeklinde gösterilecektir) 29,77,82
5 2. Defterin Diplomatik ve Dil Özellikleri
13 numaralı Atik Şikâyet Defteri yazılış dönemi itibariyle “Dîvâni” adı verilen yazı türü ile kaleme alınmıştır. Dîvâni yazı türü adını, Osmânlı‟da Divân-ı Hümâyûnda alınan kararların ve resmi evrakların bu yazı stili ile yazılmasından ötürü “Dîvân‟a ait” anlamına gelen ve saray dışında kullanılmasının yasak oluşundan dolayı “Dîvâni” ismi verilmiştir.15
Defterde neredeyse her iki-üç sayfada bir kâtip değişimiyle karşılaşılmaktadır. Bu sebepten dolayı yazı kâtip ölçüsü bakımından çok çeşitli yazılmıştır. Bu değişimden de defterin kayıt altına alınması esnasında görevli birden fazla kâtip bulunduğunu düşünebiliriz.
Defterde bulunan hükümlerin her defasında bir muhatapa yazıldığını görmekteyiz.
Bahse konu muhatapların da genellikle naip, kadı, asker sürücü, paşa, serdar, mütesellim, müftü, beylerbeyi vb. gibi unvanlar ile karşımıza sıklıkla çıkmıştır. Muhatap alınan unvanlardan sonra konu içeriğine girilmeden Osmânlı diplomatik belgelerinde sıkça rastladığımız, muhatap şahsın konumu ve görevine göre olmak üzere, “dâme uluvvuhu”,
“zîde kadruhu”, “dâme mecduhu”, “dâmet ismetuha” vb. dua cümleleri oldukça fazla kullanılmıştır.
Yazılan hükümlerde genellikle isim ve yer isimlerine yer verilmediği16 görülmekte olup bizzat isim belirtilerek yazılan hükümlere17 de rastlanılmaktadır.
Hükümlerde genel olarak üç kısım olduğu göze çarpmaktadır. Birinci kısımda, evvela hükmün nereye gönderildiği daha sonra kime gönderildiğine dair ibareler yer aldıktan sonra, genellikle “hüküm ki” ifadesi yer almaktadır. Yapılan bu giriş ve tanıtma cümlelerinden sonra hükmün esasını oluşturan ikinci kısma yani konuya geçiş yapılmıştır. Bu kısımda da şikâyetlerin yapılış şekillerini anlayabildiğimiz hususlar yer almaktadır. Şikâyetlerin mektupla, ya da bizzat Dîvân-ı Hümâyûn‟a gelinerek yapılmış olduğu da bu kısımda anlaşılmaktadır. “Zu„amâdan Osmân nâm za„îm gelip”18 , “Tüccâr tâifesinden Düğenci? nâm zımmî arzuhâl edip”19, “Sâbıkan Kırım Hânı olan Murad Giray Hân arzuhâl edip”20, “Ümerâ-i deryâdan Arslan gelip”21, “Bâbü's-sa„âdetim hüddâmlarından Hüseyin gelip”22, “Bi‟l-fi„l
15 A.Vahap Yıldız, “Osmânlılarda Yazı Çeşitleri”, Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Yıl: 17, Sayı 28, Temmuz–Aralık 2012, s.60
16 Hk. 10, 20 , 40, 41, 56
17 Hk. 44, 53, 59
18 Hk. 3
19 Hk. 246
20 Hk. 256
21 Hk. 8, 9
6 Dârü's-sa„âdetim ağası Hacı Mustafa Ağa arz gönderip”23, “Nişân-ı hümâyûnum verilen Dîvân-ı âlîşânım kâtiblerinden Kâtib Ali Hürremî arzuhâl edip”24, “İznik nâibi olan Mehmed mektûb gönderip”25 gibi örnekler, yapılan şikâyetlerin mektup/arz göndererek ya da bizzat huzura varılarak yapıldığını anlamamıza yardımcı olmaktadır. Son olarak üçüncü ve son kısımda ise yapılan şikâyetlerin ne şekilde sonuca bağlandığı ve ne şekilde çözüldüğünü belirten hüküm cümlelerine yer verilmektedir. “şer„le teftîş ve tefahhus ve bi-eyyi hâlin ele getirilip dîvân-ı Edirne'ye ihzâr eylemek içün yazılmışdır”26, “Dîvân-ı hümâyûnuma havâle oluna deyü emr-i şerîf yazılmışdır”27, “mahallinde şer„le görülüp icrâ-yı hakk olmaz ise dîvân-ı Edirne'ye ihzârları içün hüküm yazılmışdır”28, “ mahallinde şer„le görülmek içün yazılmışdır”29, “mûcebince amel olunmak içün yazılmışdır”30 şeklinde ifadeler ile şikâyetin sonucu ve verilen hüküm belirtilmiştir.
3. Defterde Kullanılan Tarihler
Defterde, hükümlerin verildiği tarihlerin yazıldığını da görmekteyiz. Hükümlerin tarihlerinin yazıldığı kısım genel olarak yazılan hükmün sol alt tarafı olarak karşımıza çıkmaktadır. Yazılan tarihlerin “Fî” ibaresi ile başladığı görülse de kimi hükümlerde bu ibarenin yazılmadığı görülmektedir.31 Bu şekilde olan hükümlere transkript kısmında “[Fî]”
şeklinde köşeli parantezli eklemeler yapılmıştır. Bunlardan başka sadece bir hükümde “Fî”
ibaresinden önce gelmek kaydıyla “Tahrîren” ifadesi kullanılmıştır.32
Bununla birlikte ayların onar günlük dilimleri olan baş, orta ve sonunu işaret eden,
“Evâil, Evâsıt ve Evâhir” kelimeleri kullanılmıştır.
Ay isimleri ise rumuzlarına göre kısaltılarak yazılmıştır. Hicri sene kimi hükümlerde
“1100” olarak yazılmakla birlikte kimi hükümlerde “100” şeklinde yazılarak değişiklik göstermiştir.33 Bu durumda olan hükümler de transkript kısmında “100” ifadesinin başına [1]
şeklinde köşeli parantez eklemesi yapılarak belirtilmiştir.
22 Hk. 12
23 Hk. 32
24 Hk. 598
25 Hk. 603
26 Hk 11
27 Hk 120
28 Hk 19
29 Hk 44
30 Hk 57
31 Hk. 59 vb.
32 Hk. 69
33 Hk 408
7 B.DEFTERĠN MUHTEVA ÖZELLĠKLERĠ
Genel özellikleri bakımından şikâyet defterinin tüm özelliklerini taşıyan ve 142 sayfalık ilk kısmında yer alan 701 hüküm incelendiğinde, hükümlerin konularına göre farklılıklar gösterdiği görülmektedir.
Konu bakımından genel olarak şahsi meseleleri ilgilendiren; alacak-verecek, miras, gasp, eşkıyalık, dava nakilleri gibi farklı konu başlıkları bulunmaktadır. Diğer taraftan genel tebaayı ilgilendiren, sefer muafiyeti, mürur tezkiresi, görevlendirmeler, vergi, vakıf ve tahsilat gibi konu başlıkları da bulunmaktadır.
Defterin incelenen ilk kısmındaki 701 hüküm içerisinde konu yoğunluğu bakımından
%26‟lık oran ile alacak-verecek şikâyetleri ilk sıradadır. Bu yüksek oranı %11‟lik oran ile sefer muafiyetlerini konu alan şikâyetler takip etmektedir. Şikâyet konuları arasında üçüncü sırada ise %9‟luk paya sahip olan vergileri konuları vardır. Bunlardan sonra sırasıyla %5 oranında eşkıyalık, %4‟lük oranlar ile mürur tezkireleri ve görevlendirme konuları olup, tahsilat, vakıf, gasp, maaş, miras, dava nakilleri ve diğer konularda küçük oranlar ile şikâyetler bulunmaktadır.
Şimdi sırasıyla konu başlıklarına göre yoğunluk gösteren şikâyet konularını izah etmeye çalışalım.
1) Alacak-Verecek Konularını Ġçeren ġikâyetler:
Defterde, genellikle şahıslar arasında oluşan alacak – verecek meselelerini konu alan şikâyetler geniş yer tutmaktadır. Daha evvelde belirtimiz üzere neredeyse defterin ilk kısmının dörtte birlik kısmı bu hükümlerden oluşmaktadır. Söz konusu hükümler incelendiğinde, alacak – verecek meselelerine konu şahısların belli bir niteliği bulunmamakla birlikte her türlü para ve mal alışverişinin söz konusu olduğu görülmektedir.
Hükümlerde geçen borçlu ya da alacaklı kişiler; kimi zaman bir devlet görevlisi34, kimi zaman ölen kişinin varisleri35, kimi zaman bir gayrimüslim36 tebaadan şahıslardı.
Alacaklının müracaatı üzerine, bazen meselenin mübaşir marifetiyle çözüme kavuşturulması için hükümler karşımıza çıkmıştır37. Bazen de mahallinde çözüm bulunamayan alacak-
34 Hk 23
35 Hk 56
36 Hk 613
37 Hk 70
8 verecek meseleleri İstanbul‟da şahitler huzurunda görülmek için davanın Edirne38 veya İstanbul‟a nakli istenen39 hükümler bulunmaktadır.
Bunlarla birlikte borç alıp ödemeden kaçan firarilerin de görüldükleri yerde yakalanarak aldıkları borçların ödenmesini40 içeren hükümlerde kayıt altına alınmıştır.
2) Sefer Muafiyeti Konularını Ġçeren ġikâyetler:
Defterde hüküm sayısı bakımından ikinci sırada yer alan sefer muafiyeti ile ilgili hükümler de geniş yer tutmaktadır.
Defterin tutulmuş olduğu yıllar, savaş ve savaşa hazırlık yıllarına denk gelen dönemlere tekabül ettiğinden dolayı söz konusu hükümlerin sayısının çok olduğu anlaşılmaktadır.
Defterin sefer muafiyetiyle ilgili hükümleri içerisinde; kale koruyucusu askerlerin41, subaşı görevi yapanların42, vergi toplamak için görevli olanların43, sakat olanların44 , sefere gidecek olanların evlerini sağlamak ve geçimlerini sağlayacak olanların45, devlet görevlilerinin46 (voyvoda47, kadı48,asker toplayıcı49, müftü50, imam51 vb), bedelini ödemesi koşuluyla sefere çağırılmayanların52, dirlik sahibi olmayanların53, hükümleri bulunmaktadır.
Ancak en çok rast gelinen hükümler ise ihtiyar ve hasta54 olanların seferden muaf tutulduklarına dair hükümlerdir.
38 Hk 208
39 Hk 184
40 Hk 474
41 Hk 2
42 Hk 74
43 Hk 86
44 Hk 204
45 Hk 296
46 Hk 325
47 Hk 271
48 Hk 558
49 Hk 326
50 Hk 559
51 Hk 404
52 Hk 327
53 Hk 360
54 Hk 586
9 3) Vergi Konularını Ġçeren ġikâyetler:
Defterde karşımıza çıkan vergi konularının büyük bir kısmı, halktan fazla vergi alınması ve vergi toplayan görevlilerin şahsi davranışlarının şikâyet edilmeleri konularını içermektedir.
Şikâyetlerin çoğu halktan fazla vergi talep edilmemesi hükmüne bağlanarak çözülmeye çalışılmıştır.
Şikâyetler ise genel hatlarıyla; halkın vergilerini ödemelerine rağmen tekrar vergi talep edilmesi55, bazı satışlardan vergi alınması56, halktan fakir olanların vergiden muaf tutulması57, vergi memurlarının fazladan vergi talep etmeleri58, şahısların başka vilayetlerde olan mülklerinin vergilerini ikamet ettikleri yerlerde vermek istemeleri59, vergilerin toplanmasına engel olanların engellenmesi60, vergi toplama görevlisi olarak görevlendirilenler61, vergi toplayan şahısların kendilerine de vergi talep etmeleri62, konularından oluşmaktadır.
4) EĢkıyalık Konularını Ġçeren ġikâyetler:
Defterde, konu bakımından dikkatleri çeken bir de eşkıyalık hükümleri bulunmaktadır.
İşte bu bahse konu eşkıyalık hükümlerinden, halkın zorbalıktan çok zarar gördüğünü anlayabiliyoruz. Hükümleri incelediğimizde eşkıyaların; ev basıp kadınları kaçırmaları63, tüccarlara yollarda saldırmaları64, araba basıp kızlara tecavüz ettikleri65, hayvan ve paraları gasp ettikleri66, vergi toplayan devlet görevlilerini öldürüp mallarını gasp ettikleri67, konularından dolayı hükümler kaydedildiğini görmekteyiz. Bunlarla birlikte gasp ve yağma suçundan dolayı yapılan şikâyetlerin oranı yüksektir. Hükümler arasında dikkat çekici görülen
55 Hk 17
56 Hk 38
57 Hk 51
58 Hk 85
59 Hk 88
60 Hk 137
61 Hk 362
62 Hk 542
63 Hk 11
64 Hk 33
65 Hk 63
66 Hk 254
67 Hk 568
10 bir husus da, Eşkıyalık yapan şahsın babasının yakalanarak, oğlunu bulup getirmesi koşuluyla serbest bırakılmasıdır68.
Eşkıyalık yapanların yakalanarak cezalandırılması yönünde çıkan hükümlerin yanı sıra bir de yakalananların Edirne‟ye gönderilerek davalarının Edirne‟de görülmesine69 hükmedilen meseleler de vardır.
5) Mürur Tezkireleri Konularını Ġçeren ġikâyetler:
Bilindiği üzere Mürur Tezkiresi, Osmânlı Devletinde seyahat edebilmek için alınan ruhsatlara verilen genel isimdir70. Defterde bulunan hükümler içerisinde de şahısların ya da devlet görevlilerinin bir yerden başka bir yere seyahatleri için verilen izinleri içeren hükümlere rastlanılmaktadır.
Zeamet gelirlerini toplamak için yola çıkan71, hacca giden din görevlisi72, haberci olarak görevlendirilen73, askerlik görevindeyken memleketlerine/görev yerlerine gitmek isteyen74, vergi toplamak için görevlendirilen75, İstanbul‟a erzak tedarik etmesi için görevlendirilen76 şahıslar için yollarda ve iskelelerde geçişlerine mani olunmamasını içeren hükümler de defterde kayıt altına alınmıştır.
6) Görevlendirme Konularını Ġçeren ġikâyetler:
Defterde kayıt altına alınan hükümleri içeren bir başka konu başlığını da görevlendirme hükümleri oluşturmaktadır.
Bahse konu görevlendirme hükümleri arasında; davaların kim tarafından görüleceği77, fakir olan şahıslara valiler tarafından görev verilmesi78, davaya vekil tayin edilenler79, devlet görevlilerinin tayin edilmeleri80, vergileri toplayacak olan görevli81 hususları bulunmaktadır.
68 Hk 492
69 Hk 11
70 Mübahat S. Kütükoğlu, “Mürur Tezkiresi” ,DİA, c. VI, 2006, s. 60-61
71 Hk 22
72 Hk 142
73 Hk 153
74 Hk 191
75 Hk 338
76 Hk 634
77 Hk 101
11 7) Tahsilat, Vakıf, MaaĢ, Miras, Dava Nakilleri ve Diğer Konular:
Konularımızın son başlığı olan bu bölümde, defterde kayıt altına alınan hükümlerde konu olarak çeşitlilik arz eden başlıkları sıralayacağız.
Kayıt altına alınan hükümlerden, “Tahsilat” ile ilgili hükümlerde bulunmaktadır. Söz konusu hükümler arasında genel olarak zeamet tahsili82, mukataa gelirlerinin tahsili83, has gelirlerinin tahsili84,devlete ödenmesi gereken borçların ertelenmesi ve taksitlendirilmesi85, devlet gelirlerinin tahsil edilmesi sırasında zorluk çıkaranların engellenmeleri86 hususlarında hükümler bulunmaktadır.
Vakıf konularında kayıt edilen hükümler ise; vakıf şartlarına aykırı hareket edenler87, vakıfların tamiratları88, vakıf bünyesinde bulunan sıcak suların korunmaları89, vakıfların ticarethanelerinin dengeli bir şekilde dağılımı90, vakıfların gelirlerinin şahıslar tarafından harcanılması91, gibi konulardadır.
Devlet görevlilerinin maaşları için kaydedilen hükümlerde ise günlük yevmiye miktarlarının belirlenmesi92, ulufe ödemelerinde gecikme yaşanmaması93, ihtiyaç sahibi görevlilerin maaşlarının yıllık ödenmesi 94, hususlarına rastlanılmaktadır.
Miras konularında kayıt edilen hükümlerde de ölen kişinin varislerinin belirlenmesi ve mallarının pay edilmesi95 hususları yer almaktadır.
Bazı hükümlerden de, yerelde çözüme kavuşturulamaması ve mübaşir marifetiyle Edirne‟de görülmesi belirtilerek, bulundukları yerlerden merkezlere nakledildiği anlaşılmaktadır96.
78 Hk 149
79 Hk 241
80 Hk 305
81 Hk 403
82 Hk 14
83 Hk 83
84 Hk 90
85 Hk 175
86 Hk 170
87 Hk 7
88 Hk 45
89 Hk 50
90 Hk 121
91 Hk 203
92 Hk 272
93 Hk 488
94 Hk 548
95 Hk 131
12 Defterde bu konu başlıklarından başka daha az rastlanan hükümler de bulunmaktadır.
Yukarıda ele aldığımız konu başlıklarının dışında bulunan bu hükümler; karyelerini terk edenlerin tekrar geri döndürülmeleri97, şahıslar arasında çıkan kavgalar98, hapishaneden serbest bırakılma99, nikâhlanma100, yalancı şahitlik101, teftiş102, diyet103, fakirlere ekmek dağıtılması104, nehir taşkınları105, kaza sınırlarının belirlenmesi106, görevden azl107, tamirat masrafları108, sahte berat, ferman ve tuğra109, hırsızlık110 hususlarında kayıt altına alınmıştır.
96 Hk 244
97 Hk 20
98 Hk 28
99 Hk 39
100 Hk 44
101 Hk 94-a
102 Hk 171
103 Hk 152
104 Hk 216
105 Hk 219
106 Hk 239
107 Hk 385
108 Hk 401
109 Hk 461
110 Hk 613
13 BĠBLĠYOGRAFYA
Aktaş, Necati, “Atik Şikâyet Defteri” ,DİA,c.IV , İstanbul 1991 Başbakanlık Osmânlı Arşivi Rehberi, İstanbul 2010
Emecen, Feridun , “Osmânlı Divanının Ana Defter Serileri: Ahkâm-ı Mîrî, Ahkâm-ı Kuyûd-ı Mühimme ve Ahkâm-ı Şikâyet”, TALİD, C III, S 5 (2005)
İnalcık, Halîl, “Şikâyet Hakkı: Arz-ı hâl ve Arz-ı Mahzarlar”, Osmânlı Araştırmaları VII- VIII, (1988)
Kütükoğlu, Mübahat S, “Mürur Tezkiresi” , DİA, c. VI, 2006
Tuğluca, Murat , “Osmânlı‟da Devlet-Toplum İlişkilerinin Açık Alanı: Şikâyet Mekanizması ve İşleyiş Biçimi (1683- 1699)”, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, Ankara 2010
Sertoğlu, Mithat, Muhteva Bakımından Başvekâlet Arşivi, Ankara 1955
Soyer, Emel, “17.yy. Osmânlı Bürokrasisi‟ndeki Değişimlerin Bir Örneği Olarak Mühimme Defterleri”, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi,İstanbul 2007 Yıldız, A.Vahap, “Osmânlılarda Yazı Çeşitleri”, Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Yıl: 17, Sayı 28, Temmuz–Aralık 2012
14 II. BÖLÜM
HÜKÜM ÖZETLERĠ
Sayfa/
Hüküm
Tarih Muhatap Makam
Özet
1/1 H. Evasıt-ı Ca sene 1100. / M.
3-12 Mart 1689
Edirne kadısına Çöke‟ye tâbi Don köyü halkından durumlarına göre vergi alınması, fazlasının talep edilmemesi hakkında.
1/2 H. Evasıt-ı Ca sene 1100. / M.
3-12 Mart 1689
Güzelhisar kadısına
Güzelhisar kalesi askerinin sefer emrinden muaf tutulması hakkında.
2/3 H. Evasıt-ı Ca sene 1100. / M.
3-12 Mart 1689
Nevrekop kadısına
Paşa sancağında Nevrekop‟a tabi Sanodili?
köyünde Osmân‟ın zeametinin tahsili hakkında.
2/4 H. Evasıt-ı Ca sene 1100. / M.
3-12 Mart 1689
Vezir Ahmed Paşa‟ya
Kadı Halîl seferde iken zeametinin toplanması için Hacı İbrahim‟in görevlendirilmesi
hakkında.(?)
2/5 H. Evasıt-ı Ca sene 1100. / M.
3-12 Mart 1689
Baba-yı atik kadısına
Eksik Hüküm.(52. Hüküm olarak yeniden yazılmıştır.)
2/6 H. Evasıt-ı Ca sene 1100. / M.
3-12 Mart 1689
Kapudan Paşa‟ya ve Galata kadısına
Hacı Mehmed‟in Kapucuzâde Mehmed Bey‟den alacağı olup, Mehmed Bey‟in vermemekte ısrarcı olması hakkında.
2/7 H. Evasıt-ı Ca sene 1100. / M.
3-12 Mart 1689
Müfettiş-i Evkâfa Bursa Hüdavendigar vakfından geçinenlerin vakıf şartına aykırı olarak vazife talep etmeleri
hakkında. (?)
15 2/8 H. Evasıt-ı
Ca sene 1100. / M.
3-12 Mart 1689
Kapudan Ahmed Paşa‟ya ve Galata kadısına
Arslan‟ın gemisinde istihdam ettiği iki esirin … isimli zımmi tarafından alıkonulduğu,
paralarının/bahalarının ödenmesi hakkında.
3/9 H. Evasıt-ı Ca sene 1100. / M.
3-12 Mart 1689
Kapudan Paşa‟ya Arslan‟ın vefat eden … bey oğlu isimli şahsın gemisini satın alması ve gemideki esir bahaları üzerinden anlaşmazlığa düşmeleri hakkında.
3/10 H. Evasıt-ı Ca sene 1100. / M.
3-12 Mart 1689
Ve (...) ve (..) kadılarına
Tuzla kadısı yanına gitmek isteyen Mehmed isimli kişiye yollarda ve iskelelerde mani olunmaması hakkında. (mürur tezkiresi sureti?)
3/11 H. Evasıt-ı Ca sene 1100. / M.
3-12 Mart 1689
Edirne
bostancıbaşısına ve Kırkkilise kadısına ve Bergos ve Pınarhisar nâiblerine
Baba-yı atik kazasına tabi Cehilli? İsimli köyden Musa isimli kişinin evini geceleyin
eşkıyaların/eşkıyanın bastığı ve iki eşini kaçırdıkları, eşkıyalardan/eşkıyadan yakalanabilenlerin Edirne‟ye gönderilmesi hakkında.
3/12 H. Evasıt-ı Ca sene 1100. / M.
3-12 Mart 1689
Şehrizol beylerbeyisine (...) ve (...) kadısına
Babüs-saade hizmetçilerinden Hüseyin‟in, Hızır Paşa‟dan alacağı şeran sabit olduğu halde vermemekte ısrarcı olması hakkında.
3/13 H. Evasıt-ı Ca sene 1100. / M.
3-12 Mart 1689
Oltu ve (...) kadılarına
Oltu kalesi askerlerinin mahkemelerinin Azeban ağası tarafından görülmesi hakkında.
4/14 H. Evasıt-ı Ca sene 1100. / M.
3-12 Mart 1689
Adana kadısına Adana‟da ölen … çavuşun mallarının beytülmal‟e kaldığı, () bölük çavuşu tarafından malların satılarak bedellerinin beytülmal‟e teslimi hakkında.
4/15 H. Evasıt-ı Ca sene 1100. / M.
3-12 Mart
Dimetoka naibine Kasap Ahmed‟in kıbtiler tarafından saldırıya uğraması ve yakalanan kıbtilerin ve eşlerinin Edirneye getirilmesi hakkında
16 1689
4/16 H. Evasıt-ı Ca sene 1100. / M.
3-12 Mart 1689
Hâslar kadısına Yorgi isimli şahsın sefer mühimmatı için Eyüp‟teki Serviler mahallesindeki mülkünden hasıl olan bedeliye akçesini ödediği, hüccetinin verilmesi hakkında.
4/17 H. Evasıt-ı Ca sene 1100. / M.
3-12 Mart 1689
İpsala kadısına Çavuşköy ahalisinin vergilerini ödedikleri, ancak kaza sakinlerinden fazladan vergi talep edilmesi hakkında.
4/18 H. Evasıt-ı Ca sene 1100. / M.
3-12 Mart 1689
Uzuncaabad-ı Hasköy kadısına
Kayalı karyesi ahalisinden borçla hububat alan Mustafa ve Mehmed isimli kimselerin, borçlarını ödememekte ısrarcı olmaları hakkında.
4/19 H. Evasıt-ı Ca sene [1]100. / M.
3-12 Mart 1689
Edirne
bostancıbaşısına ve Çirmen kadısına
Hacı Abdullah isimli kişinin mahsulünün pazara götürülmesi hakkında (?)
5/20 H. Evasıt-ı Ca sene 1100. / M.
3-12 Mart 1689
(...) ve (...) ve (...) ve (...) kadılarına
Sultan Murad Han vakfına ait Çavuşbey
karyesinden bazı şahısların terk-i diyar eyledikleri ve tekrar karyelerine döndürülmeleri hakkında
5/21 H. Evasıt-ı Ca sene 1100. / M.
3-12 Mart 1689
Tırnovi kadısına Tırnovi kazası sakinlerinden vilayet ayanlarının çeşitli bahanelerle fazladan vergi talep etmesi hakkında.
5/22 H. Evasıt-ı Ca sene 1100. / M.
3-12 Mart 1689
Edirne'den Konya'ya varınca yol üzerinde vâkı„
olan kadılara
Konya sancağındaki zeamet gelirlerini toplamak üzere yola çıkan Ahmed isimli kişiye yollarda ve iskelelerde geçişine mani olunmaması hakkında.
5/23 H. Evasıt-ı Ca sene 1100. / M.
3-12 Mart
Mihaliç ve Balıkesri kadılarına
Sadrazam Mustafa Paşa‟nın Doyca‟daki hassından hasıl olan gelirinden alacağının kaldığı hakkında.
17 1689
5/24 H. Evasıt-ı Ca sene 1100. / M.
3-12 Mart 1689
Hersek sancağı mutasarrıfı ve Tuşim? Kadısına
Pavli, Yuvan ve Paloş isimli şahısların Soşika isimli yerde Mostar‟lı kişiler tarafından saldırıya uğramaları hakkında.
6/25 H. Evasıt-ı Ca sene 1100. / M.
3-12 Mart 1689
Vezir İsmâʻîl Paşa'ya ve Karaferye kadısına
Karaferye ahalisinin Alasonya, Serfiçe ve Balatica taraflarındaki eşkıyalardan muzdarip olmaları hakkında.
6/26 H. Evasıt-ı Ca sene 1100. / M.
3-12 Mart 1689
Dimetoka kadısına
Todori isimli şahsın kız kardeşinin mirasını tasarrufuna eniştesinin engel olması hakkında.
6/27 H. Evasıt-ı Ca sene 1100. / M.
3-12 Mart 1689
Kastamonu kadısına ve Kastamonu mütesellimine
Kastamonu‟da Hacı Hasan‟ın Mustafa Efendi‟den aldığı borç hususunda anlaşmazlıkları hakkında.
6/28 H. Evasıt-ı Ca sene 1100. / M.
3-12 Mart 1689
Prevadi nâibine ve Silistre mütesellimine
Mehmed isimli kişiye aynı kazadan diğer Mehmed‟in saldırması hakkında.
6/29 H. Evasıt-ı Ca sene 1100. / M.
3-12 Mart 1689
Baba-yı Atîk kadısına
Abdülkādir isimli şahsın satın aldığı mülke eski sahibi tarafından müdahale edilmek istenmesi hakkında.
7/30 H. Evasıt-ı Ca sene 1100. / M.
3-12 Mart 1689
Müfettiş Hüseyin Paşa'ya, ve (...) kadısına
Mustafa‟nın Sadrazam Cafer Paşa‟dan alacağının tahsili hakında.
7/31 H. Evasıt-ı Ca sene 1100. / M.
3-12 Mart 1689
(...) ve (...) ve (...) kadılarına
İsa ve Mehmed isimli şahısların Güzelhisar‟a gidişlerinde yollarda ve iskelelerde mani olunmaması hakkında.
18 7/32 H. Evasıt-ı
Ca sene 1100. / M.
3-12 Mart 1689
Kapudağı nâibine ve Yeniçeri serdârına
Nefîr-i âmm askerlerinin Kapudağı‟nda bedava yiyip içip ahalini akçelerini almalarının
engelenmesi hakkında.
7/33 H. Evasıt-ı Ca sene 1100. / M.
3-12 Mart 1689
Erzurum vâlîsine ve mollâsına
… isimli tüccar Erzurum‟dan Diyarbakır‟a giderken kardeşi ve adamlarının katledilmesi, evinin yağmalanması hakkında.
7/34 H. Evasıt-ı Ca sene 1100. / M.
3-12 Mart 1689
Erzurum vâlîsine ve Maraş kadısına
Kirkor zımminin alacağı olan paranın Erzurumda şahitler huzurunda hakkı ile görülmesi hakkında
8/35 H. Evasıt-ı C. sene 1100. / M.
2-11 Nisan 1689
Hotaliç kadısına Voynuk taifesinin satışlarından vergi alınmaması hakkında
8/36 H. Evasıt-ı Ca sene [1]100. / M.
3-12 Mart 1689
(...) ve (...) ve (...) kadılarına
Ahmet isimli şahsın Gelibolu‟dan geçişi esnasında engel olunmaması hakkında
8/37 H. Evasıt-ı Ca sene 1100. / M.
3-12 Mart 1689
Filibe kadısına Hapis olunan mekarilerin serbest bırakılması ve davanın Edirne‟ye gönderilmesi hakkında.
8/38 H. Evasıt-ı Ca sene 1100. / M.
3-12 Mart 1689
Edirne
bostancıbaşısı (...) dâme mecduhûya, Çirmen ve
Yenice-i
Kızılağaç ve (...) kadılarına
Edirne kışlağında, koyun vergisinde maliye tarafından belirlenen verginin alınması hakkında.
9/39 H. Evasıt-ı Ca sene 1100. / M.
3-12 Mart 1689
İstanköy muhâfazasında olan (...) dâme ikbâluhûya ve Serulus kadısına
Hacı Eyüp‟ün hapis olunduğu İstanköy kalesinden serbest bırakılarak kayıtlı eşyalarının teslim edilmesi hakkında.
19 9/40 H. Evasıt-ı
Ca sene 1100. / M.
3-12 Mart 1689
(...) ve (...) ve (...) kadılarına
Hasan isimli şahısın dirliksiz olduğundan dolayı Gelibolu‟dan geçişine engel olunmaması hakkında
9/41 H. Evasıt-ı Ca sene [1]100. / M.
3-12 Mart 1689
(...) ve (...) ve (...) kadılarına
Emrullah isimli şahıs ve beraberindeki dört kişiye Konya‟ya giderken yol üzerinde engel
olunmaması hakkında
9/42 H. Evasıt-ı Ca sene [1]100. / M.
3-12 Mart 1689
Müfettiş Paşa'ya ve sürücü paşaya ve Ankara ve (...) kadılarına
Denizli Voyvadası Mehmed‟in alacağı olan Süleyman‟ın kaçtığı ve yakalandığı yerde alacağının alınması hakkında.
9/43 H. Evasıt-ı Ca sene 1100. / M.
3-12 Mart 1689
Mısır vâlîsine ve monlâsına
Sabık Mekke-i Mükerreme emiri Şerif Said‟in , Şeirf Ahmed bin Zeyd‟den alacağının tahsil olunması hakkında.
10/44 H. Evasıt-ı Ca sene 1100. / M.
3-12 Mart 1689
İskenderiyye sancağına mutasarrıf olan Vezir Süleyman Paşa'ya
Seyyid Ahmed‟e nikahlanan kızın babası öldükten sonra başka bir şahsa nikahlamaları hakkında
10/45 H. Evasıt-ı Ca sene 1100. / M.
3-12 Mart 1689
Bursa kadısına Hüdavendigar Gazi vakfının hamamlarından bakıma muhtaç olduğu ve tamiratı hakkında
10/46 H. Evasıt-ı Ca sene 1100. / M.
3-12 Mart 1689
Bolu ve (...) kadılarına ve Bolu sancağı
mütesellimine
Evi basılıp kızına tecavüz edilen şahsın, suçluları şikâyeti üzerine, suçluların Edirne‟de mahkeme olunmaları için gönderilmesi hakkında
10/47 H. Evasıt-ı Ca sene 1100. / M.
3-12 Mart 1689
Bursa kadısına Kaplan isimli şahsın evini basıp kıymetli
eşyalarını gasp eden Yahudi‟nin cezalandırılması hakkında
10/48 H. Evasıt-ı Ca sene
Bursa kadısına ve Mudanya nâibine
Hüdavendigâr Gāzî vakfına aid olan bağların yeniden ölçülmesi hakkında.
20 1100. / M.
3-12 Mart 1689 11/49 H. Evasıt-ı
Ca sene 1100. / M.
3-12 Mart 1689
Avlonya kadısına Avlonya kalesinde bir şahsın cephane ve mühimmatı teslim etmemesi hakkında
11/50 H. Evasıt-ı Ca sene 1100. / M.
3-12 Mart 1689
Bursa kadısına Kaplıca hamamına giden sıcak suyun bazı kimseler tarafından evlerine akıtmalarına engel olunması hakkında
11/51 H. Evasıt-ı Ca sene 1100. / M.
3-12 Mart 1689
Şumnu kadısına Fakir olan Mustafa Halife‟nin vergilerden muaf edilmesi hakkında
11/52 H. Evasıt-ı Ca sene 1100. / M.
3-12 Mart 1689
Baba-yı Atîk kadısına
Ev basan eşkıyaların yakalanmış olanlarının Edirne‟ye gönderilmeleri hakkında
11/53 H. Evasıt-ı Ca sene 1100. / M.
3-12 Mart 1689
Anadolu'da asker sürücü Vezir Ahmed Paşa'ya
Saruhan Sancağı Alaybeyinin subaşısının vergiden muaf edilmesi hakkında
12/54 H. Evasıt-ı Ca sene [1]100. / M.
3-12 Mart 1689
Anadolu'da müfettiş olan paşaya, (...) kadısına
Akşehir sancakbeyi olan Mehmed‟in alacağı hakkında
12/55 H. Evasıt-ı Ca sene [1]100. / M.
3-12 Mart 1689
Niğbolu sancağı mutasarrıfı olan (...) Paşa'ya, Plevne ve Niğbolu kadılarına
Veraset yoluyla kalan malların varisine bırakılmasın hakkında
12/56 H. Evasıt-ı Ca sene [1]100. / M.
Kavala
muhâfazasında olan (...) Paşa'ya,
Ölen kişinin alacağının varisine verilmesi hakkında
21 3-12 Mart
1689
Nevrekob kadısına 12/57 H. Evasıt-ı
Ca sene 1100. / M.
3-12 Mart 1689
Şumnu kadısına Ölen kişinin mirasçıları arasındaki anlaşmazlıkların giderilmesi hakkında
12/58 H. Evasıt-ı Ca sene 1100. / M.
3-12 Mart 1689
Turgutlu ve (...) kadılarına
Turgutlu hassının Mehmed‟e verilmesi hakkında.
13/59 H. Evasıt-ı Ca sene 1100. / M.
3-12 Mart 1689
Mora cânibinde serasker olan Vezir Halîl Paşa'ya ve
Beyşehir kadısına
Zekeriya‟nın evini basıp mallarını gasp eden eşkıyalrın hakketleri şekilde cezalandırılmalrı hakkında.
13/60 H. Evasıt-ı Ca sene [1]100. / M.
3-12 Mart 1689
Bihlişte ve
Priştine kadılarına
Toplanan vergilerin görevlisine verilmemesi hakkında
13/61 H. Evasıt-ı Ca sene 1100. / M.
3-12 Mart 1689
Haleb kadısına Ticaret ile uğraşan Ramazan isimli şahsın
davasının Edirne‟de olduğu için şahsın Edirne‟ye gönderilmesi hakkında
13/62 H. Evasıt-ı Ca sene [1]100. / M.
3-12 Mart 1689
Leh tarafında serasker olan Vezir Mustafa Paşa'ya, (...) kadısına
Öldürülen Özi Beylerbeyisi Mustafa Paşa‟nın emnaet eşyalarının adamları tarafından alınmasına mani olunmaması hakkkında ?
14/63 H. Evasıt-ı Ca sene [1]100. / M.
3-12 Mart 1689
Ferecik kadısına ve Ferecik serdârına
Mustafa isimli şahsın yolda arabasını basan ve kızına tecavüz eden eşkıyaların yakatılması hakkında
14/64 H. Evasıt-ı Ca sene [1]100. / M.
3-12 Mart 1689
Edirne
bostancıbaşısına ( ), Ferecik ve İpsala kadılarına
Mustafa isimli şahsın yolda arabasını basan ve kızına tecavüz eden eşkıyaların yakatılması hakkında
22 14/65 H. Evasıt-ı
Ca sene [1]100. / M.
3-12 Mart 1689
Hayrabolu kadısına
Tımarlı sıpahinin mutasarrıf olduğu yerin 1100 senesinde de mutasarrıfı olacağı hakkında
14/66 H. Evasıt-ı Ca sene [1]100. / M.
3-12 Mart 1689
(...) kadısına Acem tüccarı olan Ermenilerden emlak ve arazileri olmadığından vergi istenmemesi hakkında
14/67 H. Evasıt-ı Ca sene [1]100. / M.
3-12 Mart 1689
İstanbul
kaymakamına ve kadısına
Kimseye borçlarının olmamasına rağmen zorla para alan şahısların kanun ile mahkeme
edilmeleleri hakkında
15/68 H. Evâsıt-ı Cemâziyele vvel sene 1100. / M.
3-12 Mart 1689
Kızanlık ve Zağra-i atîk ve Zağra-i cedîd ve Çirmen ve Uzuncaabad-ı Hasköy kadılarına
Kızılca Müsellem ahalisine Çirmen Sancak beyi ve ehl-i örf taifesinin yaptıkları zulm ve fazladan vergi talebinde bulunmarının engellenmesi hakkında.
15/69 Tahrîren H.
Evasıt-ı Ca sene [1]100.
/ M. 3-12 Mart 1689
Edirne mollâsına Vakıf toprağına sipahinin müdahale etmemesi hakkında.
15/70 H. Evasıt-ı Ca sene 1100. / M.
3-12 Mart 1689
(...) ve (...) ve (...) kadılarına
Mehmed Çavuşun alacağı olan paranın mübaşir marifetiyle alınması hakkında
15/71 H. Evasıt-ı Ca sene 1100. / M.
3-12 Mart 1689
Âsitâne-i sa„âdetimde gümrük emîni (...) zîde mecduhûya
Mustafa‟nın tekaüd ulufesinin tam verilmesi hakkında.
15/72 H. Evasıt-ı Ca sene [1]100. / M.
3-12 Mart 1689
İstanbul kadısına Kalaycı dükkanı sahibi olan şahsın kalaycılar başı tarafından rahatsız edilmemesi hakkında
23 15/73 H. Evasıt-ı
Ca sene 1100. / M.
3-12 Mart 1689
Serasker Halîl Paşa'ya
Mustafa isimli şahsın mutasarrıflık karyelerinden topladığı paranın bir miktarını vermediğinden, paranın alınması ve yine vermemekte ısrar etmesi halinde davasının Edirne‟de görülmesi hakkında.
16/74 H. Evasıt-ı Ca sene 1100. / M.
3-12 Mart 1689
(...) ve (...) kadılarına
Şubaşı İsmâʻîl‟in yapılacak olan sefere götürülmemesi hakkında
16/75 H. Evasıt-ı Ca sene 1100. / M.
3-12 Mart 1689
Malkara ve (...) kadılarına ve Karıştıran ustasına
Araba ile eşyalarını taşıtan şahsın kaybolan eşyasının bulunması ve yerine götürülmesi yahud parasının tahsil edilmesi hakkında
16/76 H. Evasıt-ı Ca sene 1100. / M.
3-12 Mart 1689
Yenişehir-i Fener kadısına ve (...) kadısına
Borç verdiği parasını kaybeden şahıstan parasının tahsili hakkında
16/77 H. Evasıt-ı Ca sene 1100. / M.
3-12 Mart 1689
Mısır
muhâfazasında olan Vezirim Silâhdâr Hasan Paşa'ya ve Mısır kadısına
Seyyid Ganim‟in nazırlığına müdahale bulunulmaması hakkında.
16/78 H. Evasıt-ı Ca sene 1100. / M.
3-12 Mart 1689
Sonisa ve Erek ve Karayaka ve Taşabad kadılarına
Sefere gitmeye hali olmayan şahsın sefere götürülmemesi hakkında
17/79 H. Evasıt-ı Ca sene 1100. / M.
3-12 Mart 1689
Konya kadısına ve Şücâeddin kadısına
Şücâeddin kazası ahalisinden ehl-i örf taifesinin fazladan akçe talebinin engellenmesi hakkında.
17/80 H. Evasıt-ı Ca sene 1100. / M.
3-12 Mart 1689
Kırkkilise kadısına ve Pınarhisarı nâibine
Ölen şahıstan alacağı parayı varislerinden istemesi üzerine vermeyen varislerin zabitler ile Edirneye gönderilmesi hakkında
17/81 H. Evasıt-ı Yenice-i Karasu İbrahim isimli kişinin Kızılcaköy‟de misafir
24 Ca sene
[1]100. / M.
3-12 Mart 1689
kadısına olduğu çiftlikte hizmetkarı ile birlikte katledilmesi hakkında.
17/82 H. Evâhir-i Ca sene [1]100. / M.
13 - 22 Mart 1689
Vezir Mehmed Paşa'ya ve Narda ve Mazarak kadılarına
Mazarak kazası Blaşaviçe köyünde Kara Yani isimli şahsın avârızını ödememesi hakkında.
18/83 H. Evâhir-i Ca sene 1100. / M.
13 - 22 Mart 1689
Yenişehir-i Fener kadısı ile (...) ve (...) kadısına
Şahin Mustafa Paşa‟nın ölümünden sonra
çocuklarına intikal eden mukataa gelirinin tahsili hakkında.
18/84 H. Evâhir-i Ca sene [1]100. / M.
13 - 22 Mart 1689
Prevadi kadısına … isimli kişinin aynı kazadan Ali isimli kişiye emaneten bıraktığı eşyalarını geri alamaması hakkında.
18/85 H. Evâhir-i Ca sene 1100. / M.
13 - 22 Mart 1689
Vezir Mehmed Paşa'ya, Yanya ve Mazarak
kadılarına
Mazarak kazası Blaşaviçe köyünde Kara Yani isimli şahsın avarız memurlarıyla bir olup köylüden fazladan vergi istemesi hakkında.
18/86 H. Evâhir-i Ca sene 1100. / M.
13 - 22 Mart 1689
Ahmed Paşa‟ya Kayseri‟de Seyyid Davud, Seyyid Mehmed ve Mustafa isimli kişilerin cizye tahsili için görevli olduklarından seferden muaf tutulmaları
hakkında.
18/87 H. Evâhir-i Ca sene 1100. / M.
13 - 22 Mart 1689
Musul kadısına Musul‟da boyahane gelirlerinin iki ulemadan hangisine verileceğinin imtihanla belirlenmesi hakkında.
19/88 H. Evâhir-i Ca sene 1100. / M.
13 - 22 Mart 1689
Kaymakam Vezir Ömer Paşa'ya ve İstanbul kadısına
Solak Yahya isimli kişinin Edirne‟deki
mallarından kaynaklanan vergilerinin kendisinin İstanbul‟da bulunması nedeniyle orada tahsili hakkında.
19/89 H. Evâhir-i Ca sene 1100. / M.
Ahmed Paşa'ya ve Alaşehir kadısına
Subaşı Abdullah‟ın subaşılık görevinde olduğu müddetçe sefer emrinden muaf tutulması hakkında.
25 13 - 22
Mart 1689 19/90 H. Evâhir-i
Ca sene 1100. / M.
13 - 22 Mart 1689
Denizli ve (...) nâiblerine
Kaya Sultan kızı Fatıma Hanım‟ın Denizli ve çevresindeki has gelirlerinin tahsili hakkında.
19/91 H. Evâhir-i Ca sene 1100. / M.
13 - 22 Mart 1689
Vezir İsmâʻîl Paşa'ya ve Selanik kadısına
Selanik metropoliti Nikokotos‟un … isimli rahibi haksız yere azl etmekle tehdit etmesi hakkında.
19/92 H. Evâhir-i Ca sene 1100. / M.
13 - 22 Mart 1689
Kapudan Paşa‟ya Tımarının başkasına verilmesi hakkında.
20/93 H. Evasıt-ı Ca sene 1100. / M.
3-12 Mart 1689
Kaymakam Paşa‟ya ve İstanbul kadısına
Kasap Mustafa‟nın ölen Serasker Hasan Paşa‟dan alacağının varislerinden tahsil edilmesi hakkında.
20/94-a H. Evasıt-ı Ca sene 1100. / M.
3-12 Mart 1689
Kavala paşasına ve Pravişta kadısına
Hüseyin isimli kişiye ve kız kardeşine
babalarından intikal eden malların paylaşımında yalancı şahit gösterilmesi hakkında.
20/94-b H. Evasıt-ı Ca sene 1100. / M.
3-12 Mart 1689
Selanik paşası ve Selanik ve Siroz ve Serfiçe ve Doyran ve Balatmene? ve (...) ve (...) kadılarına
Selanik ve çevresi piskoposlarının vergilerinin tahsili hakkında.
20/95 H. Evasıt-ı Ca sene 1100. / M.
3-12 Mart 1689
Selanik Paşa'sına ve Selanik ve (...) ve (...) ve (...) kadılarına ve a„yân-ı vilâyet ve sâir iş erlerine
Gölükesri ve çevresinde Çulluoğulları isimli kişilerin eşkıyalık etmeleri hakkında.
20/96 H. Evasıt-ı Ca sene
Ankara'[da] sâkin sâbık Kavala
Ankara sancağı çevresinde eşkıyalık yapanların hayatta olanlarını yakalayıp gasb ettikleri malların
26 1100. / M.
3-12 Mart 1689
muhâfızı Ali Paşa'ya, Ankara ve Ayaş ve (...) kadılarına
tahsili, ölenlerin ise varislerinden tahsili hakında
21/97 H. Evasıt-ı Ca sene [1]100. / M.
3-12 Mart 1689
Niğbolu kadısına Niğbolu reayasının tahsil için vekil tayin edilip bir miktar parayı vermek istememesi hakkında
21/98 H. Evasıt-ı Ca sene [1]100. / M.
3-12 Mart 1689
Niğbolu kadısına Ederinden düşük para ile alınan hayvanların ederinin verilmesi hakkında
21/99 H. Evasıt-ı Ca sene [1]100. / M.
3-12 Mart 1689
Avlonya kadısına Avlonya kalesi ağası olan Ali‟nin sefere götürülmemesi hakkında
21/100 H. Evasıt-ı Ca sene [1]100. / M.
3-12 Mart 1689
Trabzon kadısına Trabzon kadısı Mevlana Esseyid Mustafa‟nın yaşlı olmasından dolayı sefere çağırılmaması ve naibinin gönderilmesi hakkında.
21/101 H. Evasıt-ı Ca sene [1]100. / M.
3-12 Mart 1689
Kesriye kadısına Ergili karyesindeki davaların güçlüğünden dolayı davaların Rumeli Kazaskerinin onayıyla Kesriye kadısı tarafından görülmesi
21/102 H. Evasıt-ı Ca sene [1]100. / M.
3-12 Mart 1689
Pınarhisarı nâibine
Pınarhisar‟a tabi bazı karyelerin tahrire tabi olmamasına rağmen bazılarının vazifesi olmamasına rağmen yiyecek toplamalarının engellenmesi hakkında
22/103 H. Evâhir-i Ca sene 1100. / M.
13 - 22 Mart 1689
Rodoscuk nâibine ve serdârına
Mustafa isimli yeniçerinin zorla el koyduğu ve üzerine bina inşa ettiği arsanın sahibine geri verilmesi hakkında
22/104 H. Evâhir-i Ca sene 1100. / M.
Babadağı'nda serasker olan Mustafa Paşa'ya,
İltizam ortakları arasındaki alacak davasının görülmesi hakkında.
27 13 - 22
Mart 1689
Silistre ve (...) kadılarına
22/105 H. Evasıt-ı Ca sene [1]100. / M.
3-12 Mart 1689
Gönen ve Tuzla ve Edincik ve (...) kadılarına
Hüdavendigar sancağında bulunan bazı nahiye ve karyelerin dirliğinin bir başka şahsa mühürlü senet ile verilmesi hakkında
22/106 H. Evâhir-i Ca sene [1]100. / M.
13 - 22 Mart 1689
Haleb kazâsına [kadısına] ve mütesellimine
Şerife Rahime isimli şahsın alacağı olan meblağı Şaban isimli şahıstan istemesine rağmen
alamadığı, vekil tayin ettiği şahsa alacağının verilmesi hakkında
22/107 H. Evâhir-i Ca sene 1100. / M.
13 - 22 Mart 1689
Lofça kadısına Vergilerin toplanmasına memur tayin edilen kişilerin bazı şahısların vergi vermekten kaçındıkları için kanun ile alınması hakkında
23/108 H. Evâhir-i Ca sene 1100. / M.
13 - 22 Mart 1689
Bursa kadısına, İnegöl nâibine
Ebutalib isimli şahsın borcunu vermeyip firar etmesinden dolayı, şahsın borcunu ödemesi için mahallinde dava görülmez ise Edirne'de görülmesi hakkında
23/109 H. Evâhir-i Ca sene 1100. / M.
13 - 22 Mart 1689
Kastamonu kadısına ve mütesellimine
Kastamonu‟da gelirlerini vakıfa bağışlayan dükkan sahibinin öldükten sonra varislerinin gelirleri kendilerine istemeleri hakkında
23/110 H. Evasıt-ı Ca sene 1100. / M.
3-12 Mart 1689
Ferecik kadısına ve Gümülcine nâibine
Osman ve Hüseyin arasındaki tasarruf hakkı davasının mübaşir marifetiyle görülmesi hakkında.
24/111 H. Evâhir-i Ca sene 1100. / M.
13 - 22 Mart 1689
Vize kazâsı nâibine
İbrahim isimli şahsın borcu yokken Ali Hoca isimli şahsın borcun var diye aldığı paranın geri verdirilmesi hakkında
24/112 H. Evâhir-i Ca sene 1100. / M.
13 - 22
Vize nâibine Hasan isimli şahsın bazı gayrimüslimlerde olan alacağını istemesi üzerine vermemeleri hakkında
