ISO 14000 ÇEVRE YÖNETİM SİSTEMLERİ İLE İLGİLİ ÖRNEK ARAŞTIRMA VE UYGULAMA

SAU Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi 8.Cilt, l.Sayı (Mart 2004)

ISO 14000 _{Çevre Yönetim Sistemleri ile İlgili Örnek Araştırma ve L'-'"fn"f.:'} -�

-M. Alosman, y·-...

•

ISO 14000 ÇEVRE YÖNETİM SİSTEMLERİ İLE İLGİLİ ÖRNEK

ARAŞTIRMA VE UYGULAMA

Mirali ALOSMAN, İbrahim ÇOLAK

Özet- Bu çalışmada ISO 14000 ÇYS (Çevre Yönetim Sistemi) ile ilgili araştırma yapılmış ve ÇYS'nin beş temel elemanı olan Çevre Politikası, Planlama, Uygulama, Kontrol ve Düzeltici Faaliyet, Yönetimin Gözden geçirmesi konuları incelenmiştir. Aynca Aydın Örme Tekstil San. ve Tic. A.Ş.'de ÇYS kurma çalışmalarına değinilerek, Aydın Örme'nin önemli çevre etkilerine sahip çevre b oyutları farklı bir yöntemle belirlenmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler - Çevre Yönetim Sistemi, ISO

14000

Abstract - In this study, the search relevant with the Environment Management System has been done and the subjects of Environment Management System, wbich includes five titles; Environment Policy, Planning, Practicing Control and correcting activity and reviewing of the management, have been examined. Besides, by mentioning the study on forming Environment Management System in Aydın Örme Textile lndustry and Trade Company which has the effects of important environmental dimensons, has been determined witb a different method.

Key Words - Environment Management System, ISO 14000

I. GİRİŞ

1 970'li yıllardan itibaren sanayileşmey1e birlikte kaynaklar hiç bitmeyecekmiş gibi kullanılarak kalkınmanın sürdürülebileceği düşünülmüştür. Fakat bu

sorumsuzluk hem çevre açısından hem de kaynakların kısıtlı olmasından dolayı fazla uzun sürmemiştir [ 1].

1972'de Stockholm Çevre Konferans'ından soma çevre konusunda hassasiyet başlamıştır. 1992 yılında Rio de Janerio'da düzenlenen Çevre K onferansı ile sürdürülebilir kalkınma prensibi dünya tarafından benimsenmiştir [2]. Çevre ve kalkınmanın birbirine girıniş iki unsur olduğu anlaşılmıştır.

M. Alosman, Sakarya Üniv. Çevre. Müh. Öğretim Üyesi l. Çolak, Çevre Mühendisi, Aydın Örme - Akyazı

84

Sürdürülebilir kalkınınayla uyumlu olarak çe y.� incelenmesi ve yönetilmesi gerekliliği, çevre bilinciTım giderek artınasına ve çevre üzerine stan_ .. _

konulmasına yöneltmiştir. Bu sebeple Çevre Yöuedm Sistemleri geliştirilmiştir.

Kaliteli ve daha az maliyetli üretim, hammaddenin \t

enerjinin doğru ve verimli kullanılmasıyla mümk'Üil �-rr Sanayiciler dünya rekabetinde başarılı ve kalıcı olabilme_ için tüm kaynaklarını en verimli bir şekilde kullanmat �

atık üretmek, atıklarını olabildiğince geri kazanmak �::

yeniden kullanmak zorundadır.

ISO 14000 Çevre Yönetim Sistemi standard� işletmelerin, uygulamakta olduğu faaliyetlerin potans=�: çevre etkilerini kontro 1 altına alabilmeleri için gerek. yapıyı sağlayan bir standaıtlar serisidir. Bu star.dr yapısı itibarıyla ISO 9000 serisi standartlann1n dayar:�� ilkeleri benimsemektedir. Yani toplam kalitenin tem� felsefesi olarak PUKÖ döngüsil "Planla - l')·gula -Kontrol et - Ölç - Değerlendir'' diye bililinen. ya :.

Deming döngüsü gibi temel yönetim prensipleri [·� 14000 (ÇYS) standardı için de geçerlidir. Bu şekilde: standardın anlaşılması ve uygulanması kolaylaşır [3].

Çevre yönetim sistemi, kuruluşun kendisine uygun t

çevre politikası tespit etmesini, önemli çevre boyudare

tespit etmek için geçmişte uygulanmış olan. haJ­

uygulanan ve planlanmakta olan faaliyet, ü..rün

hizmetlerinin önemli çevre etkilerini belirlemesini il�

mevzuat veya idari düzenlemelerden doğan u _.. �

gerekli hususları tespit etmesini, önceliklerinin

tayini

uygun çevre amaç ve hedeflerinin belirlenmesini, çe'R

politikasını uygulamasmı, amaç ve hedefu _ ulaşabilmesine imkan veren bir yapıya sahip olmasım program veya programlar hazırlanmasını, hem çe ..

politikasının gereklerinin yerine getirilmesini lıern ÇYS 'nin kuruluşa uygun o lma özelliğini sağlamak iirr ::

planlama, kontrol, i zleme, düzenleyici faal�e girişme, denetleme ve gözden geçirme gibi işle �

kolaylaştırmasını, değişen şartlara uyum sağlam25 -mümkün kılar. ÇYS'nin uygulanması ile çe

konusunda daha ileri seviyede bir başanya u1aşıın:::

SAU Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi

8.Cilt l.Sayı (Mart 2004)

ISO 14000 Çevre Yönetim Sistemleri ile İlgili Örnek Araştırma ve Uygulama M. Alosman, i. Çolak

s istemiy le bütünleştirilmesi, genel etkinliğin

arttırılınasına ve görevlerin açıklık kazanmasına katkıda bulunduğu kadar, ÇYS'nin kendisinin etkin bir şekilde uygulanmasına da katkı sağlar [ 4].

Il. ISO 14001 ÇYS S TANDARDININ BEŞ TEMEL ELEMANI MEVCUTTUR

Çevre Yönetim Sistemi (ÇYS) standardında tek bir

nıodel (ISO 14001) söz konusudur. Diğer modeller (ISO

14004, 14010, 14011, 14012, 14020, 14040, 14060)

kılavuz şeklinde ve ISO 14001 'e hazırlık teşkil ederler [5].

1

ISO 1400 1 : ÇYS Kullanım rehberi

ISO 14004: ÇYS Genel Prensipler Rehberi,

ISO 14010: ÇYS Çevre Tetkikleri Rehberi,

JSO I 4011: ÇYS Tetkik Prosedür leri,

JSO 1 40 1 2: ÇYS Çevre Tetkikçisinin Nitelikleri,

JSO 14020: ÇYS Çevre Etiketlenmesi, JSO 14040: ÇYS Hayat Çevrimi Tetkiki,

JSO 14060: ÇYS Ürün Standartları ve ÇYS 'dir.

�ekil 1 'de ÇYS standardının beş temel elemanı

�örülmektedir. -Yönetimin Gözden Geçirilmesi Çevre Politikası Planlama

Çevre Yönetiın Sistemi

Kontrol ve

Düzeltici Faaliyet

Gerçekleştirme ve İşletme

��kil l. Çevre Yönetim Sisteminin Beş Temel Elemanı.

1 Çevre Politikası

� _{�lirli bir kuruluşun; çevreye yönelik konulardaki genel}

ıaatıyla ilgili maksat ve prensiplerini beyan etmesi ve <st_aliyetlerinin çevreyle ilgili boyutları için amaç ve �defler tayinine esas teşkil eden açıklayıcı bir belgedir. �

c:lni kuruluş çevre etkilerine uygun olarak çevre

<::l1itikasını oluşturmalı ve bu politika ile çevre �nusundaki taahhütlerini ortaya koymalıdır. Ayrıca bu �litikayı destekleyen hedeflerini ve bu hedeflerini ·�rçekleştirmek amacıyla stratejilerini oluşturmalı ve

gulamal ıd ır.

85

Her işletmenin yönetimi, "çevre politikası"nı tanımlamalı ve dökümante etmelidir. İşletmeler, çevre kalitesinin muhafazası ve geliştirilmesine, üretimlerinin ve hizmetlerinin insan sağlığına zararlı olmayacak şekilde kontrol edilmesine yönelik etkili bir çevre yönetim sistemini oluşturmalı ve uygulamaya koymalıdır.

Bir "Çevre Politikası"

- İşletmenin faaliyetleri, ürünleri, hizmetleri ve bunların çevresel etkileri ile ilgilidir,

- İşletmenin her kademesinde duyurulmuş ve anlaşılmış olmalıdır ve uygulanmalıdır,

- Kamuya açıklanmış olmalıdır,

- İşletmenin çevresel performansının sürekli iyileşeceği konusunda kararlılık göstermelidir,

- Çevre ile ilgili amaçları tespit etmiş ve yayımıanmış o lma h d ır,

- Söz konusu çevre yönetin1 sisteminin, kuruluşun hangi faaliyetlerini kapsaclığını belirtınelidir.

- Çevre ile ilgili amaçların kamuya nasıl duyurulacağını ve isteyenlerin ilgili belgeleri nasıl elde edebileceklerini belirtınelidir.

11.2 Çevreye Yönelik Stratejik Plan

Bir kuruluşun uzun vadede erişmek istediği amaç ve hedeflerin ayrıntılarını veren plandır. Her işletme, çevre amaç ve hedeflerine ulaşabilmek için program ve çizelgeleri, kaynak ve sorumlulukları da içine alan bir

stratejik çevre planı hazırlamalıdır. Bu planın

hazır lanmas ında;

- Her işletme, işlemlerin çevresel etkilerini tanımlayacak bir prosedür oluşturmalıdır,

- Hukuki ve diğer gereksinimlerinin tanımlandığı bir prosedür oluşturulmalıdır,

- İşletme içerisindeki her ilgili fonksiyon ve seviyede, dökümante edilmiş çevresel amaçlar ve hedefler oluşturulmalı ve korunmal ıdır,

- Hedeflere ve amaçlara ulaşılmada bir çevre programı o 1 uşturolmalıdır.

Çevre Etkisi: Çevrede kısmen veya tamamen; kuruluşun, faaliyet, ürün ve hizmetleri dolayısıyla ortaya çıkan zararlı veya yararlı her türlü değişikliktir. Kayıt altına alınması gereken etkiler genellikle şunlardır .

- Havaya yapılan emisyonlar,

- Su deşarjı,

- Zararlı ve zararsız katı atıklar,

- Toprağa yapılan diğer etkiler,

- Kaynakların kullanımı,

- Estetik özellik taşıyan diğer etkiler.

Çevre Boyutu: Kuruluşun faaliyet, üriln ve hizmetlerinin çevreyle karşılıklı ilişkilere sebep olan unsurlandır.

SAV Fen Bilimleri Enstitüsü D ergisi

8.Cilt, l.Sayı (Mart 2004) ISO 14000 Çevre Yönetim Sistemleri ile İlgili Örnek Araştırma _{M. Alosman, i.} ve Uygulama _Çolak

11.3 Uygulama

Kuruluş, çevre yönetim sistemi faaliyetlerinin eksiksiz yürütülmesi, kontrolü ve ispatı amacıyla el kitabını, asgari düzeyde prosedür lerini, talimatlarını ve kayıt formlarını hazırlamalı ve sürekliliğini sağlamalıdır.

Yani yetki ve sorumluluklar açıkça belirlenmeli, personelin motivasyon ve eğitim gereksinimleri yanında haberleşme, rapor verme, kayıt ve bilgi yönetimi, işletme kontrolü ve acil durum prosedürleri belirlenmelidir.

11.4 Kontrol ve Düzeltici Faaliyetler

Çevresel etkilerin güvence altına alınması amacıyla öncelikle kontrol faaliyetleri tanımlanrnalıdır. Bu kontroller belli aralıklarla sorumlularınca yapılmalıdır. Kontroller sonucu bulunan uygunsuzluklar için, uygwısuzluğun tekrarını önleyici düzeltme ve önleme faaliyetleri devreye sokulmalı, sUrekli izlenmeli ve sistem sürekli gel iştirilmelidir.

Her işletme, kontrol ve ölçümler yoluyla, belirlenen çevresel amaçları ve hedefleri karşılayabiL�edeki başarısını değerlendinnelidir. Bir kontrol ve ölçme

prograını elemanları için şu örnekler verilebilir:

- Atık su deşarj ı,

- Atık üretimi,

- Yağmur suların1n deşarj ı, - Havaya yapılan emisyonlar,

- Proje planında gerekli değişikliklerin yapılması, - Prosedürlerin ve dökümanların hazırlanması,

- Değişim planının hazırlanması,

- Personelin eğitimden geçirilmesi,

- Çevre yönetim sisteminin performansının

değerlendirilmesi.

Çevre önlemleri; kuruluşun, işçi sağlığı, satın alma, ar -ge, üretinı, geliştirme, pazarlama, fınans gibi uygulamalarıyla birlikte yürütülmesi ve aralarındaki ilişkilerin prosedürlerini kapsar.

11.5 Yönetimin Gözden Geçirmesi

İşletme yönetimi; Çevre Yönetim Sisteminin, uygunluk ve etkin liğin i devam ettirmek için onu, uygun aralıklarla sürekli olarak denetlemeli ve bu denetim raporları sistemin geliştirilmesi için kontrol edilmeli ve üst yönetime sunulmalıdır. Kuruluş çevre politikasında belirlediği hedeflerine, kısa ve uzun vadeli hareket planına uygunluğunu, çevresel etkilerini, performans düzeyini, gerçekleştirdiği düzeltme faaliyetlerinin etkinliği sürekli gözden geçirerek çevresel perforınansını iyileştirİcİ kararlar almalıdır.

B ir çevre yönetimi sisteminin gözden geçirilmesi;

- Çevre amaçlarının, hedeflerinin, icraat ve başarı durumunun değerlendirilmesi,

-Bir önceki gözden geçirıne bulgularını ve

- Çevre yönetim sistemi politikasının uygunluk ve

yeterliliğinin devamını içermelidir.

III. ÇEVR E YÖNE TİM S İS TEMİNİN BİR TEKSTiL

S ANA YİNE UYGULANMASI

Türkiye'de 1 950'den beri devam eden endtistrileşme hareketi, 1980'den itibaren bir ivme kazanmıştır.

Kurulan yeni tesislerin önemli bir kısmı ihracata ağırlık

vermektedir. Tekstil endüstrisi de, en fazla gelişen sanayi

kollarından olup, ülkenin her tarafına yayılmıştrr. Türk

tekstil sektörü, GSMH'nın %10,4 'ünü, sanayi üretiminin %39'unu, toplam istihdamın o/o20'sini ve toplam ihracatın %37,4'ünü temsil etmektedir [6].

86

m.ı İşletmenin Tanımı

Aydın Önne San. Tic.A.Ş ev tekstili alanında faaliyet

göstermektedir. 1989 yılında kurulmuş olan Aydın Örme,

İstanbul Sanayi Odası 'nın 1998 yılı raponma göre,

Türkiye 'nin en büyük sanayi kuruluşlan arasında 651.

sırada yer almaktadır [7]. Aydın Örme'nin asıl üretim konusu, perdelik tül ve elastik danteldir. Aydın Örme'nin üretim bölümleri; boyahane işletme, konfeksiyon işletme. baskı işletme ve yardımcı bölümlerden oluşmaktadır.

lll.2 Aydın Örme'nin Çevre Politikası

Aydın Örıne'de öncelikle çevre politikası oluşturulmuştur. Politikanın amacı çevreyi korumaktır. Bunun için; faaliyet, ürün ve himıetlerde daha az atık oluşturmak, geri kazanım çalışmaları yapmak, çevre

kirliliğini önlemek veya en aza indiıınek, enerji, su ve malzeme kullanımında tasarruf etmek, günlük çalışmaları çevreyi göz önünde bulundurarak sürdürmek, mal ve

hizınet alınan tedarikçileri çevre konusunda yönlendlı ın ek, yasal yükümlülükleri yerine getirmek, bu ilkeleri ilgili taraftarla paylaşmak ve geliştirerek sürekliliğini sağlamak Aydın Örme'nin çevre politikasını oluşturmaktadır.

ISO 14000 Standardı, çevre politikasının çevre etki ve

çevre boyutları ile tutarlı olmasım ve çevre ile ilgili yapılacak tüm çalışmalar için çevre politikasının bir

çerçeve görevi üstlenmesini istenmektedir.

Aydın Örme' nin, faaliyet ve hİzınetlerinin tüm aşamaları için amaç ve hedefler belirlenmeye ve bunlarla ilgili

prosedürler oluşturulmaya çalışılmaktadır.

Hedef ve amaçlar oluşturulurken fabrikanın çevre

açısından mevcut durumu, kanuni şartlar, finans ve

ulaşılabilir olmasına dikkat edilmektedir. Amaç ve hedefler kuruluşun çevre politikası ile tutarlı olmalı ve mümkün olduğu kadar ölçülebilir olmalıdır.

Tablo 1 'de faaliyetlerin çevre etki ve çevre boyutlarına alınan önlemlerin, bu kapsamda amaç ve hedeflerin çevre

\�L Fen Bilimleri Enstitüsil Dergisi

�·(ii

L

_{1 Sa)ı (Mart 2004)} lSO 14000 Çevre Yönetim Sistemleri ile İlgili Örnek Araştırma ve Uygulama _{M. Alosman, i. Çolak}

r

Tablo 1 Çevre Politikasının Çevre Amaç ve Hedeflerle Tutarlılıgı

Faaliyet Çevre Boyutu Çevre etkisi Hedef Amaç Pot itika

Boyahanede Doğal kaynak Doğal Boyahanede Su tüketimini Atıkların ve do�al boyama tüketimi kaynakların bir yıl içinde su kullanımı o/o _{lO azaltmak kaynak}

işlemleri azalması azaltılacak kullanımının

azaltıln1ası

Enerji Doğal kaynak Doğal Yakma ayarlarını daha iyi yaparak, kaçakları Enerji Atıkların ve doğal

kullanım tüketimi kaynaklann ve boş yere elektrik kullanımını önleyerek kullanımını kaynak

işlemleri azalması 2004 yılında enerji tüketimi %5 azaltılacak azaltmak kullanımının

azaltılması

Enerji Doğal kaynak Doğal ı yıl içinde koJenerasyon çalışması ve 6 ay Enerji Geri dönüşüınü

kullanım tüketimi kaynakların içinde atık ısı geri kazarum projesi geri kazanımı sağlamak

işlemleri azalması gerçekleştiriterek yıl sonunda toplam %1 O- _sağlamak

20 enerji geri dönüşOmU sağlanacak

A\·dın • Örme'nin 2004 yılı için hedefleri:

Yeni ürün ve proses değişikliklerinde çevresel

;�,:!eri dikkate alınacaktır.

Aydın Öı ın e bünyesinde, boş pil ve kağıt tenlama istasyonları kurulacak, böylece boş piller kontrol

alıına alınacak ve kağıtların geri dönüşümleri

�lanacak1ır _.. . _.

Revirden kaynaklanan tıbbi atıklar IZA YDAŞ

tinnit Atıkları Yakma ve Değerlendirıııe A.Ş.)'a

�ooderilecektir. ...

· Üretimde en e rj i sarfıyatını düşürme ve

\enmliliği arttıı ına çalışnıalarına devam edilecek.

· İşletme içi çevresel koşulların kapsamına giren

tüT. çalışma ortamlarının sağlık, temizlik, rahatlık ve

güvenlik açısından uygun olması sağlanacaktır.

Hertürlü boya ve yardımcı kimyasal maddelerin insan s�lığını olumsuz yönde etkilernemesi için kimyasal ve

bo}aların işçi sağlığı ve iş güvenliği talimatiarına daha

fazla dikkat ed i 1 ip b u kurallara uyulacaktır.

DUAydın Örme'nin Önemli Çevre Etkilerine sahip

Çerre Boyutlarının Yeni Yöntemlerle Belirlenmesi (ÇYS' nin Planlama Elemanı)

Çme etkilerinin önemlilerini belirlemek için geliştirilen

yoı:tem, çevre etkilerini puanlama sistemine dayanmaktadır. Çevre etkilerinin hangilerinin önemli

(ör.1em alınması gereken etki), hangilerinin önemsiz

(önlem alınmasına gerek olmayan etki) olduğunu somut

brr�ekilde ortaya koymak için her bir çevre etkisinin 0-25 �ında çevre puanları hesaplanarak çevre etkilerini

�

_{nemli yada önemsiz olarak ayırına yoluna gidilmiştir.}

Cn_{eınli yada önemsiz ayrımında 0-25 arasında bir sınır}

�e�eri belirlenmiştir ( 6 sayısı) ve bu sayıdan düşük puanlı

�ene etkilerine önemsiz, bu sayı ve 25 'e kadar (25 dahil)

uan ala_n çevre etkilerine önemli çevre etkileri

enilmiştir. Genel olarak çevre riski açısından 0-5 arasındaki s ayıların ne anlama geldikleri Tablo 2'de ZHA

[Zürih

_{Hasar Analiz) tabloları görülmektedir.}

�una göre çevre etki puan hesaplanması şu şekilde olur:

t!Kipuanı = (olasıhk)x[şiddet (yasal zorunluluk, çevresel

tenlike. mik1ar)]. Burada bir çevre etkisinin olasılığı ile

87

şiddeti çarpılarak çevre etki puanını oluştum1aktadır .

Yukarıdaki formülde sıra önemlidir.

Bir çevre etkisi için önce olasılığına ve daha sonra

şiddetine ve şiddeti içindeki sıraya bakılarak

puaniandırmak gerekir. Tablo 2'de olasılık ve şiddet eksenlerine bakarak her bir çevre etkisine uygun olasılık ve şiddet puanları verilir, bu puanlar yukarıdaki formülde yerine konulur ve sonuçta önemli ya da önemsiz çevre etkilerini gösteren puanlar bulunn1uş olur.

Etki sonucu eğer; 6'ya eşit yada büyük ise çevresel etki önemli, 6'dan kliçük ise çevresel etki önemsiz,dir.

Tablo 2. ZHA (Zorih Hasar Analiz) Tablosul3].

Çevrede Kaza veya hasar olasılıgı

5 4 3 _{2 ı}

Çok Orta

S eyrek Çok imkansız

sık sıklıkta s eyrek

Günde Ayda Yılda 5 - 15 Yılda Hiç

1 _'den 1 _'den 1 _{'den birkaç}

olmayabilir

fazla fazla fazla kez

olabilir olabilir olabilir olabilir

Çevrede Hasarın boyutu (şiddeti, etkisi)

4 3 _{2 1}

Facia Kritik KUçOk çapta Önemsiz

Orta çapta

Küçük çapta Kaza ve

ve agır

Ölümler. agır yaralan yaralanma

yaralan

yaralanmalar, çevre malar, çevre yok, çevre

malar, çevre

kirlenmesi çok büyük kirlenmesi kirlenmesi

kirlenmesi

yok

SAU Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi 8.Cilt, l.Sayı (Mart 2004)

ISO 14000 Çevre Yönetim Sistemleri ile İlgili Örnek Araşhrma ve ygnt 1\1. Alosmao, · .. Gol

Burada sınır değerin neden 6 olarak seçildiği Tablo 3 'de gösterilmiştir. Çevre etkisi risk analiz tablosunda; olasılık ile şiddet eksenierindeki sayıların her birinden karşılıklı olarak birleşim yerlerine gelinip (özellikle şiddet ekseninde 5 sayısına, olasılık ekseninde O - ı sayılarına

gelinip ), sayıların anlamlarını düşilnülüp yorum

yapıldığında 6 sayısının neden sınır değer seçildiği anlaşılacaktır. (Olması durumunda çevre etkisi (şiddeti) çok büyük olacak bir etkinin meydana gelme ihtimali imkansız veya hiç olmayabilir ise bu çevre etkisi önemsizdir, 5 puan'lı çevre etkisidir, önlem alınmasına gerek yoktur.)

Tablo 3. Çevre Etkisi Risk Analizleri.

c (l.) "tj .... - _� ·-- _- -_· -(l.)�.t.:J -o� (l;j c -:::S o c:ı (l;j �- .... "'0�:.: ct! � c ..O · -ro o!:! ::t:O o - ı-c: ·-Q.)::: :0� - -� o -c; � ;:;.. -<(� � .... ro ·-�:-:::: .:: � ..o_ ro o "' _N -G) ->-� .... · -· -c>� ·- � ::r:: C'\3 E -o V') � -U'l � o c.>

�

-�� Vl � o ("') � G) .... � G) (:/) N � o ı-� o U'l � o v -N -tl) fa � E -5 ı o -.co -... � -o 4 N � U'l ·c a t:: < 1 -ıöJ) ₃ 6 -� -o -. � � ..c:: '-" � U'l 2 4 ·-.... Q) "'' � > G) v o- ı ₂ ıs 20 25 12 16 ₂₀ 9 1.:! �� 8 6 _{h. oru lO} m�\ Hattı 3 4 5

Çevrede riskin (hasarın) derecesi (boyutu)

-Artan risk derecesi (etkisi)

o - ı 2 ₄

Ko 3

Önem _{. çOk Kritik} Orta

OLASILlGI VE SIZ çapta çapta

ETKI St

Çevre Çevre Çevre _kirlen Çevre _kirlen

kirlen kirlen . . • . m es ı m es ı m es ı mesı orta bo yok az çapta yük

Tablo 4 'te çevre etkileri girdi ve çıktılar olarak belirlenmiştir. 5 Facia Çevre kirlen _. me sı çok büyük

Eğer mevcut durumda bir çevre etkisi için önlem alınmışsa ne kadar önlem alınmış, sonuçta mevcut durum çevre etki puanını bulabilmek için çevre etkisine önlem alınmamış kısım oranı ile daha önce bulunan çevre etki puanı çarpılarak mevcut durum çevre etki puanı

bulunmuş olmaktadır. Sonuçta mevcut durum çevre etkileri belirlenmiştir.

88

Tablo 4. Mevcut Durumun Puanlama sistemiyle Gösterilmesi

'

Genel çevre etki puanı = Şiddet * Olasılık, Mevcut Durum Çevr-: :u

Puanı= G.Ç.E.P * M.D.Ç.E.P

-i Çevre Boyutu .a

�

5. � Faal i -� Yer - ..0 � yet _- � G) o "'C) -Girdiler Çıktılar u "'C) 5 · -Cf} ö Su 5 2 lO Elektrik 5 2 lO Kimyasal 4 ı 4 Hava s ı 5 � ·-s·� Su _{Su Deşarjı 5 5 25} - o arıtımı <E- Taşma 3 2 6 Sızıntı atık su 3 2 6 Kol'U 3 3 9 Gürül tu 5 1 s v� -. 5 � . � E � c: _- E -u -a _ı:r. u ... -'-E� > o u_ c.> c :Q ı ı 1 ı 114 ı ı ı . - . - . - . - . - _' • - . -.. -- . -.. -_- ' -:.ı .... 1 � ' .,J 1 -.:::.. _' ' ll -� - -... -6 "'-OL_: o 6 9

Tablo 5 'de ise mevcut durumun çok açık bir

görünümü yer almaktadır. Çevre etki değerlendirn konusundaki en son tablo budur.

ISO 1400 ı standardının fi rı nalardan oluşturmal ar:

istediği tablo bu tablodur. Denetçi (dış ve iç) firma.,.

geldiğinde ilk görınek isteyeceği tablo da bu tabloa�

Önemli çevre etkilerine sahip çevre boyutları bu tablo:

yer almaktadır. Burada önemli bir konu da ISO ı .Ol'

standardı her fırmadan kendi sistemine uygun şe · �

yöntemler geliştirip çevre etkilerini önemli yada önem�:

şeklinde ayuınalarını istemektedir. Aydın Örme .. rill

önemli çevre etkilerine sahip çevre boyutları da �.

yöntemle belirlenmiş olmaktadır. Son tablod� ön�

bölümlerde yapılan işlerin çevre etki ve çevTe bo_ -ınl!

bulunmuş, daha sonra çevre boyutlarının normat. anorn�

ve acil durumlar da dikkate alınarak direkt olarak ar:

'

çevre elemanına (havaya, suya, toprağa, doğal kayna�

etkisi olduğu belirlenmiş (önemli çevre boyutu) ve i;tf

direkt çevreye o lan etki kontrol altına alınma.

çalışılmaktadır. Tabloda önemsiz çevre et r·leri �:

almamıştır. Mevcut durumda kontrol altına alınm�

j

gereken etkiler belirlenmiştir.

Girdiler doğal kaynak ve kullanılan hammaddeyi .. çıkrı�

ise faaliyet sırasında ve sonrasında çevrede �e .. daj

gelen değişiklikleri gösternıektedir.

o

s.�U Fen Bilimleri Enstitoso Dergisi

iciiL ı.sayı _(Mart 2004)

ISO 14000 Çevre Yönetim Sistemleri ile İlgili Örnek Araşt1rma ve Uygulama M. Alosman, t. Çolak

Tablo 5. Önemli Çevre Etkilerini Belirleme Yönteminin Gösterilmesi.

ÇEVRE BOYUTU ÇEVRE

FAALl ETKİSİ YER _YET GİRDİLER ÇlKTILAR _{IH s} T _ç D.K Su X Elektrik X Hava X Kimyasal X An tma Su _{Su Deşarjı X} Tesisi antımı Taşn1a X Sızıntı atık " su K oku X X Gürültü _X

IllA lSO 14001 ÇYS Kapsamında Aydın Örme'de

Ya�ılan Araştırma ve Çalışmalar

..

A)·dın Onne A.Ş. 'de tasarlanan ve uygulanınaya

�!anan çevre yönetin1 siteminin adımlan; çevre

�litikası oluşturmak, planlama yapmak, amaç ve nedeflerin belirlenmesi, gözden geçirme ve düzeltme faaliyetlerinin tasarlannıası şeklinde gerçekleşmiştir.

Ayoın Örme için oluşturulan ÇYS 'nin dokümanları şu �ekilde sıralanabil ir: El kitabı, sistem prosedür leri, teknik �llınatlar, doküman kontrolü, proses kontrolü, acil durum

baz[hğı.

1�0 14001 standardtnın, işletınenin kontrol mekanizmasının, yürürlükteki mevzuatıara uygunluğunu

��_''sürekli _geli�

�

_{nı" özelliğini taşımasını istediği dikkate}

illilarak Aydın Orme' de kurulan kontrol mekanizmasının

�risinde: Ölçüm ve deneyler, izleme, ekipman

Pllb

�:onu, fabrika ve ekipman bakımı, taşeronlarm

�oııtrolu, satın almanın kontrolü, çevresel perfonnansın

�wesel amaç ve hedeflere uygunluğunun kontrolU,

�

sel perfoıınansın çevre mevzuatına uygunluğunun

rrrolü _{yer al m ı ştır.}

�yoın Örme 'nin haberleşme konusundaki genel

�ensipleri: Çevresel riskler konusunda açıklık esas olup,

f

etıne içi ve dışı iletişimin sağlanmasına gereken

emin verilmesi, işletnıenin çevresel riskler konusunda �m�ularının bilgilendirilmesi ve önlemleri konusunda lrdımcı olunması, bir acil durum karşısında çalışanlar, 6neticiler, komşular ve tüm ilgililerin bilgilendirilmesi

larak _{belirlem iştir.}

lletmede üst yönetim, üst yönetici, çevre koordinatörü, �neticiler ve tüm çalışanlar hep beraber iletişim halinde

��lıdır. Aydın Örme' de, işletme çalışanları �lıyetlerinin çevresel etkileri, çevre perfonnansının nle�tirilmesinin faydaları ve bu konudaki yetki ve tnunıuluklar konusunda bilgilendirilmiştir. ISO 14001

llı�malarının eğitimine

89

AKSİYON

ÖNEM VE

ÇEV. _AÇlKLAMALAR TALiMAT

RlSK NO

N _N A A c

* _ö * Su ve elektrik

kullanımını azaltmaya

ö _{yönelik çalışmalar devan1}

ediyor.ÇEVP: 1 O

* Su kirlili�ini en aza

ö indirmek için sıkı kontrol

* ve denetinller yapılıyor.

ö ÇEVP:25

ö _{*H avuzlar beli i aralıklarla}

sürekli haval<mdırılıyor ö

* ÇEVP: 9

tedarikçi ve taşeren çahşanları da dahil edilmiş ve bu konuda prosedür oluşturu lmaktadır.

ISO 14001 standardı işletmelerden, tanıınianan çevresel etkileri ve değerlendirilmelerini, çevre etkilerini nasıl oluşturduklarını, önemli çevre etkilerini nasıl belirlediğini, uyulması gereken kanuni zorunlulukları ve çevre politikasuıı, çevre amaç ve hedeflerini kapsayacak şekilde sistemli bir dokün1antasyon oluşturn1asını istemektedir.

Aydın Örme'de uygunsuzluklar, hedeflere ulaşınanın verimliliği, daha önceki denetleınelerde belirlenen uygunsuzlukların giderİlınesi konusunda yapılan faaliyetler ve etkinliği, sonuçlar ve tavsiyeler başlıkları altında denetleme sonuçları bir rapor hal ine getirilmektedir.

Aydın Önne'de ISO 14001 çalışınalarında ÇYS'nin beş

temel elemanından "Çevre Politikası ve Planlama', nı addeleri gerçekleştirilmiştir. Aydın Örme' de ÇYS konusunda uygulamaya yönelik diğer çalışmalar ''Çevre Politikası ve Planlama" doğrultusunda olmaktadır. "Uygulama" konusundaki kural ve talimatlar, ÇYS'nin diger temel elemanlarından "Kontrol ve Düzeltici Faaliyetler, Yönetirnce Yürütülen Gözden Geçinne" maddeleri hakkındaki ça1ışmalar tamamlanmamıştır. Özellikle planlama konusunda; fabrika genelinde tüm çevre etkileri belirlenmiş, çevre etkilerinin önemlilerini belirlemek için yukarıda görüldüğü gibi yöntemler geliştirilmiştir.

Aydın Örme'de ISO 14001 çalışmalannda bu aşamadan sonra, belirlenen önemli çevre etkilerinin önlenmesi veya kontrol altına alınması amacıyla kurallar ve talimatlar yazılacaktır. ISO 9002 standardı ile ISO 14001 standardı arasındaki ortak o lan talimatlar ve kurallar aynı prosedürde ortak kullanılacaktır. (ÇYS'nin "Uygulama'' maddesi.)

SAU Fen Bilimleri Enstitostl Dergisi 8.Cilt, l.Sayı (Mart 2004)

ISO 14000 Çevre Yönetim Sistemleri ile İlgili Örnek _Araştırma \'t U_{t'ft'nı..,�}

M. Alosma� t Çrıit

IV. SONUÇ

Aydın Örme'nin ana hedefi;"ürün tasarım ve üretim süreçleri içerisindeki tüm faaliyetlerin çevreye duyarlı bir biçimde gerçekleştirilmesi" olarak belirlenmiştir.

Kısıtlı doğal kaynakları verimli şekilde kulJanmak, ileri teknoloji ürün ve çevre dostu teknolojilerden yararlanmak, temiz ve verimli enerji kaynakları kullanmak, atıkları geri kazanmak, çalışanlarına sağlıklı bir ortam sağlamak, çevre bilincini tüm topluma kazandırmak, çevre etkileri konusunda sürekli iyileştirme halinde olmak ve kamuoyuna enformasyon vennek

Aydın Örme'nin hedefleri olarak kararlaştırılmıştır.

Aydın Önne A.Ş.' de tasarlanan ve gerçekleştifilmeye başlanan çevre yönetim sistemi çalışmalarından sonuç olarak; işletme maliyetlerinde azalma, fınansal performansta artış, gelişmiş bir çevresel perforınans, gelişmiş toplumsal ilişkiler, pazar paylarında artış ve hukuki faydaların elde edilmesi beklenmektedir.

KAYNAKLAR

[1 ]. TSE Çevre Yönetim Sistemi Eğitim Notları, 2,

[2]. Feldman, I., ISO 14000 and Enviromental

Management, 6, (The McGraw- Hill Comp, Ine,

1997)

(3]. İstanbul Sanayi Odası, Çevre Şubesi, 2000 Yılı Ocak

-Haziran Dönemi Çevre Seminerleri Notları,

[ 4]. www.cevko.org.tr, w.dogasavascilari.org, www.izaydas.com.tr, www.recycle.net

[5]. Yalçın, B., "Çevre Yönetim Sistem]eri", SGS Seminer Notaları, 8, İstanbul, I 997

[6]. Evrensel, E., "Güncel Durum veBeklentileriyle Türk

V ekstil Sektörü", Dünya Gazetesi Cumhuriyetin 75. Yılında Türkiye Ekonomisi Özel Ek, 150, 1998

[7]. "Türkiye'nin En Büyük Sanayi Kuruluşları Listesi",

•

ISO, 1998.

•

•