GGY471
YAPILI ÇEVRE İLKELERİ
Doç. Dr. Arzuhan Burcu GÜNTEKİN
Ankara Üniversitesi UBF Gayrimenkul Geliştirme ve Yönetimi Bölümü
Yapılı Çevre Tasarım İlkeleri
Ulusal düzeyde planlama sistemine sahip pek çok ülkede, kentsel yapılı çevrenin üretimi ve biçimlendirilmesi planlama sistemine bağlı olarak yürütülmekte ve denetlenmektedir.
Planlama sisteminin omurgasını belirli bir kademelenmede düzenlenmiş kent planları oluşturmaktadır.
Buna göre, kent planları farklı ölçeklerde, bir kentteki ve yakın çevresindeki tüm yapılaşma faaliyetlerinin yönlendirilmesi ve denetlenmesi için bir çerçeve sunmaktadır.
Bu çerçeve, Planlama sisteminin bir bileşeni olan ‘yasal alanı’
oluşturmaktadır.
Yapılı Çevre Tasarım İlkeleri
Planlama sisteminin diğer bileşenleri ise kentsel yapılı çevrenin biçimlendirilmesi sürecindeki aktörlerin eylem ve davranış biçimlerini tanımlayan ‘sosyo-politik alan’ ile süreçteki aktörlerin katılım biçimlerinin ve planlar ile ilgili yapılacak tartışma biçimlerinin tanımlandığı sürece ilişkin alan’dır.
Planlama sisteminin bileşenlerinin birbirleriyle etkileşimi sonucu kentsel yapılı çevredeki değişiklikler ve dolayısıyla kentsel mekândaki değişim yönetilmektedir.
Diğer bir deyişle, planlama sisteminin bileşenlerinin etkileşimi en somut haliyle kentsel yapılı çevrede gerçekleşen değişiklikler ile görülebilmektedir.
Yapılı Çevre Tasarım İlkeleri
Planlama ve Kent Planlaması
Planlama, geleceğe yönelik olarak, istenilen hedeflere ulaşmak amacıyla, sistemli eylem programları hazırlama süreci olarak tanımlanabilir. Plan onu oluşturan iki unsurla tanımlanmaktadır. Bunlar a) ulaşması hedeflenen amaç, yani proje
b) bu amaca ulaşmak için gerekli olan düzenlemeler, yani araçlardır.
Kuramsal bilginin sistemli bir biçimde uygulaması olan planlamada, bir planın hem hedeflenen amacı hem de bu amaca yönelik hangi yolları izleyerek, hangi araçlarla ulaşacağının belirlenmiş olması gerekmektedir.
Yapılı Çevre Tasarım İlkeleri
Planlama kavramı en geniş anlamı ile ele alındığında üç özellik içermektedir.
• Geleceğe yönelik bir tasarım olması,
• Belirli hedef/amaçlara ulaşmak için yapılması
• Sitemli bir eylem dizgesi olması
Planlamada geleceğe yönelik olarak bir fikrin varlığı ve bunun nasıl uygulanacağına ilişkin bir görüşün olması zorunludur.
Diğer bir değişle, planlama, kuramsal bilginin sistemli bir biçimde eyleme uygulanmasıdır [Friedman 1987].
Yapılı Çevre Tasarım İlkeleri
Planlama disiplini sanayi devriminden bu yana mekâna ve topluma ilişkin sorunları kendi var oluş kanunları içinde anlamaya çalışmaktadır.
Bu çerçevede sanayi devriminden bu yana planlama disiplini değişik yaklaşım tarzları ile toplumsal ve mekânsal sorunlara alternatif çözüm önerileri sunmaktadır.
Planlama disiplini’ne gereksinim günümüzde eskisine oranla artmış, yerel yönetim ve merkezi hükümetlerin kurumlarında planlama disiplini ayrı bir uzmanlık alanı olarak kurumsallaşmaya başlamıştır.
Yapılı Çevre Tasarım İlkeleri
Rasyonel (kapsamlı) planlama
Rasyonel Planlama anlayışının [Rational Comprehensive Planning]
temel ilkeleri ABD’de Chicago Üniversite’sinden bir grup planlama uzmanı tarafından 20. Yüzyılın başlarında geliştirilmiş ve ikinci dünya savaşını izleyen yıllarda tüm batı dünyasının farklı biçim ve içeriklerde yaygın biçimde uygulanan planlama yaklaşımı olmuştur.
Rasyonel planlama bir dizi temel kabul üzerinde yükselmektedir. Bu ilkelerden en önemlisi planlama sürecinin uzun erimliliği ve geniş kapsamlılığıdır. Bu bağlamda planlama kurumları kentsel süreçlere yön vermede görev alan çok sayıda kurum ve aktör arasında eşgüdüm sağlama görevini de üstlenmektedir.
Yapılı Çevre Tasarım İlkeleri
Kapsamlı Planlamanın en önemli işlevleri söyle özetlenmektedir:
1. Kentlerde belirli konu ve sorun odaklı olarak yapılacak sınırlı sektörel planlama çalışmalarına rehber olacak bir düzenleyici nazım plan oluşturmak
2. Bu şekilde hazırlanmış sektör planlarında geliştirilen önerilerin Nazım Plan ile uyumunu değerlendirmek
3. Kamu yararını güçlendirmek üzere sektörel planlarda geliştirilen öneriler arasında uyum ve eşgüdüm sağlamak
Yapılı Çevre Tasarım İlkeleri
Modernist Planlama
Yukarıdan aşağına örgütlenmiş seçkinci bir proje olan modernite projesi rasyonalist bir bakış açısı ile tüm toplumu tek tipleştirmeyi hedeflemektedir.
Bunu yaparken toplumların içerdiği farklılıkları aynılaştırıp hiçleştirmektedir.
Bilimsel gelişme etrafında kurgulanan bu tasarının toplumsal yaşamın öznel dinamiklerine kapalılığı rasyonel düşüncenin öngördüğü ve kabul ettiği değerler sistemi dışındaki tüm öğeleri akıl dışlılık suçlaması ile dışarıda bırakmaktadır.
Anderson, J., 2011. Mimari Tasarım, Literatür Yayıncılık, ISBN:
9789750405976, İstanbul.
Ataöv, A. ve Tekeli, İ., 2017. Sürdürülebilir Toplum ve Yapılı Çevre, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, ISBN: 9786053994893, İstanbul.
Ching, F.D.K., 2012. Mimarlık, Biçim, Mekan ve Düzen, Yapı Endüstri Merkezi Yayınları, ISBN: 9789758599202, İstanbul.
Çelebi, G., Gültekin, A.B., Bedir, M., Tereci, A. ve Harputlugil, G., 2008. Yapı Çevre İlişkileri, TMMOB Mimarlar Odası Ankara Şubesi SMGM Koruma Programı Eğitimi Ders Notları, Çizgi Basım Yayın Ltd.Şti., ISBN / ISSN: 978-9944-89-645-0, İstanbul.
Ersoy, M.2007. Kentsel Planlama Kuramları, İmge Yayınevi, ODTÜ Ankara
Forester, J. 1989 Palning in the force of power, University of California Press, Berkeley
Kaynakça
Forester, J. 2001. Planing in the Face of Conflict, Le Gates, R.T. and Stout, F. Magazine.
Freiedman, J. 1987. Planing in the Public Domain, From Knowledge to Action Princeton University, New Jersey.
Gültekin, A.B. ve Yavaşbatmaz, S., 2013. Sustainable Tall Building Design, LAP Lambert Academic Publishing, ISBN: 978-3-659-36665- 9, Saarbrücken – Germany.
Habraken N. J. 1998. The Structure of the Ordinary Form and Control in the Built Environment.
Knox P., Ozolins P. 2007 The Built Environment, Urban Design Reader.
Kaynakça
Müller, W., 2012. Mimarlık Atlası I-II, Yapı Endüstri Merkezi Yayınları, ISBN: 9789944757683, İstanbul.
Neufert, E., 2016. Yapı Tasarımı, Beta Yayınları, Ankara.
Yüceer, N.S., 2015. Yapıda Çevre ve Enerji, Nobel Akademik Yayıncılık, ISBN: 9786053201151, Ankara.
